E d i r n e d e Selim c a m i i . U m u m T g ö r ü n ü p . M i m a r S i n a n
S e l i m c a m i i v e E d i r n e
Mimar A. Kemal Altan
T ü r k s a n ' a t i n i . M i l â t t a n e v v e l k i ç o k eski d e - v i r l e r e g ö t ü r m ü y o r u m . T ü r k l e r i n A n a d o l u d a b ı - r a k t ı k l a r ı p u r l a k s a n " a t ö r n e k l e r n i n T r a k y a y a g e ç t i ğ i v e t a ş ı n d ı ğ ı t a r i h t e n b i r a z a ç m a k istiyo- r u m . E d i r n e a l ı n d ı ğ ı z a m a n İ s t a n b u l gibi s u r l a r - la ç e v r i l m i ş h â l â b u g ü n ( Z l n d a n k a p l s l , M a n y a s - k a p l s l , T o p k a p l s l , B a l l k p a z a r l k a p l s l ) isimleri o - l a n s u r m e t h a l l e r i n i h a v i k ü ç ü k b i r k a s a b a i d i . T ü r k l e r u m r a n l n l g e n i ş l e t e r e k , y a y a r a k E d i r n e - yi b a ş t a n b a ş a m e d e n i y e t i l e d o l d u r d u l a r , b ü y ü t - t ü l e r .
T u n c a , M e r i ç , A r d a s u l a r ı n a k â r g i r k ö p r ü - ler v e r l h t l m l a r , i ç m e s u l a r ı için b e n t l e r , ş e h i r d e h a n l a r , h a m a m l a r , h a s t a h a n e l e r , a ş h a n e l e r , m e k - t e p l e r , c a m i l e r y a p t ı l a r . E d i r n e n i n m i m a r i â b i - d e l e r i i ç i n d e T ü r k ü n s a n ' a t ü s t ü n l ü ğ ü n ü g ö s t e - r e n : M u r a d i y e , E s k i c a m i , Ü ç ş e r e f e l i c a m i , B e y a - z l d l v e l i y a h u t i m a r e t v e S e l i m c a m i l e r i d i r . H e r yerleştiği ü l k e d e m u z a f f e r k l l l n c l p a r l a y a n T ü r - k ü n , d i k t i ğ i s a n ' a t â b i d e l e r i d e g ö z ö n ü ı ı d e b i r e r z a f e r m e ş ' a l e s i d i r . O z a m a n l a r n e A v r u p a g o t i -
ği, n e A v r u p a r ö n e s a n s i T ü r k m i m a r î s i l e b o y ö l - ç ü s e m e z d i , u y a r , a y a r o l a m a z d ı .
T ü r k u s t a l a r l n l n m i m a r e l i t a ş m i n a r e l e r i b i l e b u r m u ş t u r . i ş t e ; E d i r n e d e k i ü ç ş e r e f e l i ' c a - m i i n b u r m a l ı m i n a r e s i v e i ç i n d e ü ç ş e r e f e s i n e a y r ı ü ç e r y o l u o l a n , b i r m e f h a r e t s ü t u n u h a l i n d e y ü k s e l e n d i ğ e r b ü y ü k m i n a r e s i . . . S o n r a ü s t a d M i m a r H a y r e t t i n i n ( D a r ü l m e c a n i n , M e d r e s e i E - t i b b a v e m a b e t ) b i r a r a d a o l a r a k m i m a r i b i r m a n z u m e teşkil e d e n T u n c a s u y u ü z e r i n d e k i B e - y a z i d i v e l i c a m i i .
K o c a S i n a n b i l e ş a h e s e r i S e l i m i y e y i y a p a r - k e n e n b ü y ü k i l h a m l n i b i r i k t i r d i ğ i nice, n i c e h ü - n e r l e r i n i n m a h s u l ü n ü E d i r n e d e t o p l a m l ş t l r .
V e ü ç ş e r e f e l i c a m i i n i k a r ş i s i n a ö r n e k a l m ı ş - tı. S i n a n e v v e l â İ s t a n b u l d a ç a t l a m a , p a t l a m a t e h - likesi g ö s t e r e n A y a s o f y a y l d e s t e k l e y i p v e i l â v e ettiği iki m i n a r e ile t a h k i m e t t i k t e n s o n r a b u g o - b a t eserin k u b b e b ü y ü k l ü ğ ü n e k a r ş ı k e n d i y a p - tığı s o n eserini f e n n î k a i d e l e r l e r - t a k s i m v e t e v - zin k u v v e t l e r i n i i n c e d e n , i n c e y e h e s a p e d e r e k -
Üç ş e r e f e l ı S a m i . B u r m a l ı v« ü ç ş e r e f e s i n e ayrı yollu m i n a r e . Ortada Selim c a m i î a r a s t a m e t h a l i .
d a h a b ü y ü k b i r k u b b e ile t e t v i ç etmiştir. H a l b u k i h e p b i î i y o r u z . K r a l J ü s t i n y e n A y a s o f y a y l y a p - m a k için eski p u t p e r e s t m e d e n i y e t i n e k a r ş l bir y a ğ m a s e f e r b e r l i ğ i y a p m l ş t l .
Ş u r a d a n , b u r a d a n t o p l a n a n s ü t u n l a r l a m i - m a r î d e a r a n ı l a n ( M o d ü l h e s a b i ) o l m l y a r a k g e - lişigüzel b i r s ü s o l s u n d i y e k o n d u r d u ğ u s ü t u n l a - rın k a l l p s l z k e m e r l e r i n i d a n t e l şekli o y m a l a r l a işletmişti. B e ş s e n e s ü r e n A y a s o f y a n l n i n ş a a t ı J ü s t i n y e n i n s a ğ l ı ğ ı n d a i k m a l e d i l d i ğ i için K ı a l l n b ü y ü k k u b b e a l t ı n d a k i m a ğ r u r a n e d u a s l n a k a r ş l y i n e J ü s t i n y e n i n s a ğ l ı ğ ı n d a o b ü y ü k k u b b e d e v - rilmişti. V e a r d ı n d a n M i l â d î 9 8 3 , 1 3 0 5 , 1 3 4 5 t a r i h l e r i n d e d e k u b b e n i n ç ö k r r i e l e r i d e v a m et-
A b d ü î m e c i d d e v r i n d e b i l e ( y a n a n A d l i y e - y i ) y a p a n m i m a r F o s a t i A y a s o f y a k u b b e s i n i b a ğ - l a m ı ş t ı r .
Ş i m d i S e l i m c a m i i n i a n l a t a y l m . S e i i m i y e n i n m v e k i i d e n i z s a t h ' - n d a n 75 m e t r e y ü k s e k t e d i r . E- d i r n e n i n h e r b u c a ğ ı n d a n a z a m e t i seçilen b i r e - s e r d i r . İki a v l u ü z e r i n d e d i r . Birincisi d i ş a v l u s u ile s a h a s ı n ı n c e p h e d l l ' l ( 1 2 2 . 5 0 ) v e d e r i n l i ğ i ( 1 5 7 . 5 0 ) m e t r e d i r . İkinci iç a v l u s u n u n d a c e p - hesi ( 6 0 ) v e d e r i n l i ğ i ( 4 5 ) m e t r e o l u p m a b e - d i n e b ' a d l ikinci a v l u ile m ü s a v i d i r .
C a m i i n a r d ı b i r s e t teşkil e d e r e k b u setin iki k ö ş e s i n d e m u n t a z a m t e ş k i l â t l ı iki m e d r e s e b i n a s l v a r d l r . B u n l a r d a n biri ş i m d i ( E d i r n e m ü z e s i ) o - l a r a k k u l l a n ı l m a k t a d ı r . A v l u y a c e p h e d e n girildi- ği z a m a n s a ğ t a r a f t a m a b e d e istinat o l a n ( 3 8 ) m e t r e a r z l n d a v e b i r i n c i a v l u d e r i n l i ğ i n c e d e v a m e d e n b ü y ü k b i r a r a s t a v a r d ı r . Bu a r a s t a y a a y r ı c a m a b e t a v l u s u n d a n k a p a l ı b i r m e t h a l d e n m e r d i - v e n l e inilir. A r a s t a n l n ö n ü n d e d e ç o k g ü z e l y a - p l l m l ş bir m e k t e p b i n a s l v a r d l r . A s i l t e t k i k e d i -
S o l d a v e o r t a d a SeHm Camii plânl
l e c e k c a m i i n içidir. G e n i ş b i r b o ş l u k i ç i n d e s a k i l g i b i d u r a n s e k i z a d e t k a l l n a y a k ü z e r i n e b ü y ü k k u b b e s i o t u r t u l m u ş t u r .
Bu a y a k l a r d a n ç e v r i l e n k u b b e d a i r e s i n i n k u t r u ( 3 1 ) mfstre ( 0 , 7 0 ) s a n t i m e t r e d i r . A y a - s o f y a n l n k u b b e s i ( 3 1 ) m e t r e d i r .
S e l i m i y e n i n , incelik v e b ü y ü k l ü k tesirlerile
k a r l ş m l ş ü z e r i n d e k i s a n ' a t k l y m e t i ç o k y ü k s e k - tir. Ç a l ı m l ı , b i ç i m l i b i r a l ı m ı v e g ö s t e r i ş i v a r d ı r .
T ü r k E d i r n e için b u v a r l ı k l a r h e r T ü r k ü n k a l b i n i d e b e r a b e r c a n l a n d l r l r . C a n l m l z l a , r u h u - m u z l a E d i r n e y e sarılmışız. Biz b u e c d a t y u r d u n - d a n , m e v c u d i y e t i n d e n h i ç b i r d e v i r a y ı r a m a z .
A t a t ü r k ç o c u k l a r ı b u n a a n t içmiştir.
B e l k ı s h a r a b e l e r i . Antalya
Antalya müze müdürü S. Fikri A s p e n d o s , A n t a l y a n ı n 3 4 k i l o m e t r e ş a r k ı n -
d a v e b i r ş o s e i l e m e r b u t k a d î m b i r ş e h i r d i r . Ş i m d i k i ismi ( B e l k i s ) d i r . B u ş e h i r k i m l e r t a r a - f ı n d a n tesis e d i l d i ğ i m a l û m d e ğ i l s e d e d a h a k a - d î m Y u n a n î l e r z a m a n ı n d a m e v c u t o l d u ğ u m u - h a k k a k t ı r . İ s k e n d e r K e b i r e k a r ş ı i s y a n ettikleri- n e b a k ı l ı r s a M i l â d d a n 3 3 0 s e n e m u k a d d e m l e - r i n d e m u a z z a m b i r ş e h i r o l d u ğ u g ö r ü l ü y o r . İs- k e n d e r b u ş e h i r a h a l i s i n d e n y ü z t a l a n t ( b i r t a - l a n t 2 2 0 O s m a n l ı altın lirası k ı y m e t i n d e d i r ) al- d ı ğ ı n a b a k l r s a ahalisi s e r v e t s a h i b i idiler.
B u r a d a ş i m d i y e k a d a r m e v c u d i y e t i n i m u h a - f a z a e d e b i l e n m u a z z a m t i y a t r o s u i l e p e k a z a m e t - li su y o l l a r ı v e t e r a z i l e r i d i r . T i y a t r o s u T ü r k i y e d e v e b e l k i d ü n y a d a e n a z h a r a p o l m u ş t i y a t r o l a r - d a n o l d u ğ u c i h e t l e c i d d e n g ö r ü l m e ğ e lâyıktır.
T i y a t r o ( E v r i m e d o n ) ismi k a d i m i l e a n ı l a n
( K ö p r ü s u y u ) n u n b i r k i l o m e t r e g a r b ı n d a , ş a r k a n a z l r o l u p ö n ü n d e g e n i ş v e m ü n b i t b i r o v a v e n e h i r ile v â s i v e d a i m a yeşil g ö r ü l e n ( Ç a k l ş ) o - vası b u l u n u y o r . B i n a e n a l e y h t i y a t r o n u n ş a r k v e ş a r k ı c e n u b î k l s m i d o y u l m a z b i r t e m a ş a y a m â - liktir.
T i y a t r o n u n ş a r k a n a z l r o r t a d a b i r v e y a n t a - r a f l a r ı n d a b i r e r k a p l s l o l d u ğ u g i b i c e n u p v e şi- m a l t a r a f l a r ı n d a d a h i b i r e r k a p l s l v a r d l r . T i y a t - r o d i ğ e r t i y a t r o l a r g i b i b i r t e p e d i b i n d e y a p l l - m l ş t i r . T i y a t r o n u n c e p h e s i c e s i m t a ş l a r l a y a p i l - m l ş t l r . B u t i y a t r o R o m a h ü k ü m d a r l a r ı n d a n ( A n - t o n e n ) v e ( L u s y u s V e d o s ) z a m a n l a r ı n d a ( Z e - n o n ) n a m i n d a b r s a n a t k â r t a r a f ı n d a n y a p ı l d ı ğ ı k i t a b e l e r i n d e n a n l a ş ı l ı y o r . Z e n o n A s p e n d o s ş e h - r i n i n b e l e d i y e m ü h e n d i s i idi.
C e p h e d u v a r l 1 7 7 3 s e n e m u k a d d e m y a p l l -
