BAĞLI GENLER VE KROMOZOM HARİTASI
*Bağlı genler:
→Bağlı genler, aynı kromozom üzerinde bulunan genlerdir.
→Bunlar ilk defa Walter Sutton adlı bilim adamının kromozom teorisi ile ileri sürülmüştür.
→Bağlı genlerde gametler oluşurken; krossing over gerçekleşmezse mendelin bağımsız dağılım yasası geçersiz olur.
→Bunun sonucunda bağlı genler, aynı gamete gider.
→Bağlı genlerde, gametler oluşurken krossing over gerçekleşirse; genler bağımsız olararak kabul edilir.
→Bunun sonucunda, oluşabilecek olan gamet çeşidi sayısı artar.
*Krossing over oranı ve kromozom haritası:
→Bağlı genler, birbirinden ne kadar uzaksa krossing- over ile ayrılma ihtimali o kadar yüksektir.
→Bağlı genlerin krossing- over oranlarına
Örnek: Aşağıda bağlı genlerin krossing over oranları verilmiştir. Kromozom haritasını çıkarınız.
D-b: %30 A-b: %80 D-A: %50
Çözümü:
Örnek: Aşağıda bağlı genlerin krossing over oranları verilmiştir. Kromozom haritasını çıkarınız.
D-Y: %10 Y-A: %40 D-A: %50 A-F: %30 Y-F: %70
Çözümü:
Örnek: Aşağıda bağlı genlerin krossing over oranları verilmiştir. Kromozom haritasını çıkarınız.
X-Y: %50 Y-T: %20 T-K: %30 Y-K: %10 T-X: %30
Çözümü:
*Bağlı genlerde gamet çeşidinin hesaplanması:
→Bağlı genlerde gamet çeşidi
hesaplanırken; 2n formülü kullanılabilir.
→Her bağlı gen grubunda en az bir
heterozigot karakter varsa; kaç tane gen bağlı olursa olsun, her bağlı gen grubu için heterozigot karakter sayısı sadece 1 olarak alınır.
→Bağlı genlerde gametler oluşurken krossing
over gerçekleşirse, genler bağımsız olarak kabul edilir.
Örnek 1: AaBbCc genotipli bir birey kaç çeşit gamet oluşturabilir?
(A-B-C genleri bağlı ve krossing-over yok)
Çözümü:
→Bağlı genlerde gamet çeşidi hesaplanırken, öncelikle bağlı genler aynı kromozom üzerinde gösterilir.
I. yol: Bağlı genlerde heterozigot karakter bulunduğundan;
21= 2 çeşit gamet oluşur. (ABC ve abc)
II. yol: Bağlı genler aynı gamete gideceğinden;
Örnek 2: AaBbCc genotipli bir birey kaç çeşit gamet oluşturabilir?
(A-B genleri bağlı ve krossing over yok)
Çözümü:
Örnek 3 : AaBbCcDdEe genotipli bir birey kaç çeşit gamet oluşturabilir?
(A-B ve D-E genleri bağlı ve krossing over yok)
Çözümü:
Örnek 4: AAbbccDDee genotipli bir birey kaç çeşit gamet oluşturabilir?
(A-b-c-D-e genleri bağlı ve krossing over yok)
Çözümü:
Örnek 5: AaBbccDdEe genotipli bir birey;
a) Kaç çeşit gamet oluşturabilir? (krossing over yok)
b) Krossing- over gerçekleşirse kaç çeşit gamet oluşturabilir?
(A-B-c-D-E genleri bağlıdır) Çözümü:
a) 21 = 2 çeşit gamet oluşur.
b) 24 = 16 çeşit gamet oluşur. (krossing
over gerçekleşirse genler bağımsız olarak kabul edilir)
Örnek 6: AaBb genotipli bir bireyin AB gametini oluşturma ihtimali kaçtır?
(A-B genleri bağlı ve krossing over yok)
Çözümü:
Örnek 7: AaBbCc genotipli bir bireyin, ABc gametini oluşturma ihtimali kaçtır?
(B-c genleri bağlı ve krossing over yok)
Çözümü:
*Krossing-over oranına göre gamet çeşidi hesaplama
Örnek 1: AaBb genotipli bir bireyin, AB gametini oluşturma ihtimali kaçtır?
A-B genleri bağlı ve krossing over oranı: %40)
Çözümü:
→Krossing over gerçekleşmediği zaman, 2 çeşit gamet oluşur.
→Böyle bir durumda, AB gametinin oluşma ihtimali: %30' dur.
→Krossing over gerçekleştiği zaman, 4 çeşit gamet oluşur.
→Böyle bir durumda, AB gametinin oluşma ihtimali: %10' dur.
→Her iki durum da göz önüne
alındığında, AB gametinin oluşma ihtimali: %30 +
%10 = %40
Örnek 2: AaBb genotipli bir bireyin, ab gametini oluşturma ihtimali kaçtır?
(A-b genleri bağlı ve krossing over oranı: %64)
Çözümü:
→Krossing over gerçekleşmediği zaman, 2 çeşit gamet oluşur.
→Böyle bir durumda, ab gametinin oluşma ihtimali: %0' dır.
→Krossing over gerçekleştiği zaman, 4 çeşit gamet oluşur.
→Böyle bir durumda, ab gametinin oluşma ihtimali: %16' dır.
→Her iki durum da göz önüne
alındığında, ab gametinin oluşma ihtimali: %0 +
%16 = %16
Örnek 3: AaBbCc genotipli bir bireyin, ABC gametini oluşturma ihtimali kaçtır?
(B-c genleri bağlı ve krossing over oranı: %32)
Çözümü:
Örnek 4: AaBbcc genotipli bir bireyin, ABc gametini oluşturma ihtimali kaçtır?
(B-c genleri bağlı ve krossing over oranı: %24)
Çözümü:
Örnek 5: Aabbcc genotipli bir bireyin, abc gametini oluşturma ihtimali kaçtır?
(A-b genleri bağlı ve krossing over oranı: %30)
Çözümü:
Örnek 6: AaBbCcDd genotipli bir
bireyin, ABCD gametini oluşturma ihtimali kaçtır?
(B-C genleri bağlı ve krossing over oranı: %12)
Çözümü:
Örnek 7: aaBbCcDd genotipli bir
bireyin, abCd gametini oluşturma ihtimali kaçtır?
(B-c-D genleri bağlı ve krossing over oranı: %40)
Çözümü:
*EKSİK BASKINLIK:
→Eksik baskınlıkta allel genler birbirine tam baskınlık göstermezler.
→Heterozigot bireylerde, her iki
karakterin karışımı bir özellik ortaya çıkar.
→Aslan ağzı ve akşam sefası bitkilerindeki çiçek rengi genleri, eksik baskınlığa örnek olarak verilebilir.
Kırmızı çiçek geni: K Beyaz çiçek geni: B
KK: Kırmızı çiçek BB: Beyaz çiçek KB: Pembe çiçek
Örnek: Kırmızı ve beyaz renkli iki akşam sefası bitkisi çaprazlanıyor. F2 dölünün fenotip oranları ne olur?
F1 dölündeki bireylerin, kendi
arasında çaprazlanması sonucunda; F2 dölü elde edilir.
Örnek: Sığırlarda kırmızı ve beyaz kıl rengi genleri, kendiarasında eksik baskınlık gösterir. Heterozigot genotipli bireyler demirkırı kıl rengine sahip olur.
Kırmızı renkli bir dişi ile demir kırı bir erkek çaprazlanıyor. Oluşan
bireylerin fenotip oranları ne olur?
Kırmızı kıl geni: A Beyaz kıl geni: B
AA: Kırmızı kıl rengi BB: Beyaz kıl rengi AB: Demir kırı kıl rengi
Fenotip oranı: %50 kırmızı kıllı sığır, %50 demir kırı kıllı sığır
Örnek: Endülüs tavuklarında siyah ve beyaz tüy rengi genleri, kendi arasında eksik baskınlık gösterir.
Heterozigot genotipli bireyler mavi tüy rengine sahip olur.
Mavi renkli bir tavuk ile mavi renkli bir horoz
çaprazlanıyor. Mavi renkli bir horozun oluşma ihtimali kaçtır?
Siyah tüy geni: S Beyaz tüy geni: B
SS: Siyah tüy rengi BB: Beyaz tüy rengi SB: Mavi tüy rengi Çözümü:
*EŞ BASKINLIK
→Eş baskınlıkta allel genler birbirine baskınlık göstermezler.
→Heterozigot bireylerde her iki karakter de ortaya çıkar.
→İnsanlardaki AB ve MN kan grupları eş baskınlığa örnek olarak verilebilir.
A kan grubu geni: A B kan grubu geni: B
AA: A kan grubu BB: B kan grubu AB: AB kan grubu
Örnek: AB kan gruplu bir anne ile AB kan gruplu bir babanın, çocuklarında AB kan grubu görülme ihtimali kaçtır?
Örnek: İnsanlardaki M ve N kan
grupları eşbaskın genler tarafından belirlenir. MN kan gruplu bir anne ile N kan gruplu bir babanın, MN kan gruplu bir kız çocuğunun doğma ihtimali kaçtır?
M kan
grubu geni: M
N kan
grubu geni: N
MM: M kan grubu NN: N kan grubu MN: MN kan grubu
MN kan gruplu doğma ihtimali: 1/2
Kız doğma ihtimali: 1/2
Bağımsız olayların aynı ayda gerçekleşme ihtimali, her ikisininin çarpımına eşittir.
*ÇOK ALLELİLİK:
→Canlılardaki bazı karakterlerin, ikiden fazla allel gen tarafından kontrol edilmesine çok allelilik denir.
→Bir karakter, kaç tane allel genle kontrol edilirse edilsin; bir bireyde bu allel genlerden en fazla iki tanesi aynı anda bulunur.
→Çünkü bir birey, bu allel genlerden
birini annesinden diğerini ise babasından alır.
→Çok allelilikte oluşabilecek genotip çeşidi sayısı;
formülü kullanılarak hesaplanır.
→Çok allelilik durumunda oluşabilecek fenotip çeşidi sayısı da şu şekilde hesaplanır:
→Genler arasında, eksik baskınlık ( ya da eş baskınlık) yoksa; allel gen çeşidi kadar da fenotip çeşidi oluşur.
→Genler arasında, eksik baskınlık ( ya da eş baskınlık) varsa; allel gen çeşidi kadar fenotip ve bunun üzerine, her eksik baskın gen çifti için +1 fenotip eklenir.
Örnek 1: Bir canlı türünde, bir karakter 5 allel gen tarafından kontrol edilmektedir.
Bu genler arasındaki baskınlık derecesi:
A1>A2>A3 >A4 >A5 ise; bu karakter ile ilgili kaç çeşit genotip ve fenotip
oluşur.
Çözümü:
I. Yol:
formülü kullanıla rak hesaplanır.
→Bu karakter ile ilgili 5 çeşit allel gen bulunduğundan;
II. yol:
→Genotip çeşidi sayısı: allel genleri gösteren sayıların toplamına eşittir.
Bu genotipler:
A1A1, A1A2, A1A3, A1A4, A1A5, A2A2, A2A3, A2A4, A2A5, A3A3, A3A4, A3A5,A4A4, A4A5, A5A5
→Genler arasında eksik baskınlık ya da eş baskınlık bulunmadığından; 5 çeşit fenotip oluşur.
(A1, A2, A3, A4, A5)
Örnek 2: Bir canlı türünde, bir karakter 4 allel gen tarafından kontrol edilmektedir.
Bu genler arasındaki baskınlık derecesi:
B1>B2>B3=B4 ise; bu karakter ile ilgili kaç çeşit genotip ve fenotip oluşur.
(B3 ve B4 arasında eksik baskınlık vardır)
Çözümü:
