18 Ağustos 2006 tarihinde ABD Tarım Bakanlığı bir açıklama yaparak ABD ticari pirinç silolarından alınan
örneklerde Alman Biyoteknoloji şirketi Bayer CropScience tarafından geliştirilen LL601 isimli genetiği değiştirilmiş (GD) uzun taneli pirince rastlandığını açıkladı.
ABD hükümet yetkililerinin açıklamasından hemen sonra Japonya , ABD’den yaptığı uzun taneli pirinç ithalatını durdurdu[1]. Japonya’da onaylanmamış Genetiği Değiştirilmiş Organizmalar (GDO) içeren ürünlerin ithalatında zero-tolerans politikası uygulanıyor.
Onaylanmamış GDO bulaşmış ürünlerin ya ithalatçılar tarafından yok edilmeleri veya ihraç edilen ülkelere geri gönderilmeleri gerekiyor [2]. 28 Eylül’de Japon Tarım Bakanlığı’ndan bir yetkili ABD pirincine onaylanmamış GD ürünler için yapılan ve daha önce uzun taneli pirinç ile sınırlandırılmış olan testin şimdi ABD menşeli kısa ve orta taneli pirinci de kapsadığını söyledi. Bu Japonya’da depolanmış toplam 1.1 milyon ton ABD kısa ve uzun taneli pirincin test edilmesi anlamına geliyor. Ayrıca, Japonya’ya sevk edilecek her parti pirinçten ürün örnekleri alınıp Japon laboratuvarlarında GDO bulunup bulunmadığına dair test yapılmaya başlandı [3].
Keza, Güney Kore ABD yetkililerinin yoğun çabaları sonucunda ithalat yasaklamasına gitmedi ama ithal ettiği pirinçlerin GDO’suz olduğuna dair ABD’den devlet garantisi istedi [4].
ABD Tarım Bakanlığı’nın yaptığı açıklamadan sonra, 23 Ağustos’da Avrupa Konseyi, konuyla ilgili “Acil Önlemleri”
görüştü ve ABD’den yapılan uzun taneli pirinç yüklemelerinin LL601 pirinci içermediğine dair sertifika istenmesine karar verdi. 25 Ağustos’da üye ülkeler “Acil Önlemleri” onayladı [5]. Avrupa Birliği’nde GDO’lu pirinç ithalatı halen yasak. 25 Avrupa Birliği’ne üye ülkenin yıllık olarak ithal ettikleri 300.000 ton pirincin % 85 ini ,mali değer olarak 70 milyon Avroluk bölümünü uzun pirinç oluşturuyor [6].
Ardından ABD pirincini ithal eden ülkelerden Genetiği Değişmiş LLRice601 pirincinin görüldüğüne dair haberler gelmeye başladı. Avusturya, Belçika, Kıbrıs, Finlandiya, Fransa, Almanya, Macaristan, İrlanda, İtalya, Hollanda, Norveç (AB uyesi değil), Slovenya, İsveç, İsviçre, İngiltere’de yapılan gıda testlerinde GD pirince rastlandı.
Avrupa Birliği’ndeki pirinç ticaretinin %90’ını yapan Rice Millers yaptıkları 162 testin 33’ünde GD pirince
rastlandığını açıkladı. AB pirinç marketinin %30unu kontrol eden İspanyol pirinç işleme şirketi Ebro Puleva, ABD pirinç ithalatını ithal edilen pirince Bayer CropScience şirketince geliştirilmiş GD pirinç bulaşmış olma riskinden dolayı durdurduğunu söyledi. İngiltere’de Aldi ve Morrison supermarketleri içinde LLRice601 bulunan ürünlerini geri çağırdı [7].
Finlandiya Gıda Güvenliği Kurumu Evira, alınan dokuz örnekten altısında onaylanmamış GD pirinç LL601 bulunduğunu açıkladı. Yetkililer pirincin marketlerde satıldığını söyledi. Bulaşık ürünlerden birisi kedi maması, diğerleri Uncle Ben, Pirkka ve Menu marka pirinçler.
10 Ekim’de Greenpeace tarafından yayınlanan test sonuçlarına göre Orta Doğu bölgesindeki pirinç ürünlerine de Bayer’in GD pirinci bulaşmış durumda. Dubai’de üç, Kuveyt’de Salmiya şehrinde bir süpermarketten alınan örneklerin bağımsız bir laboratuvarda test edilmesi üzerine, Uncle Ben ve Riceland marka uzun taneli pirinçlere yasadışı LL601 GD pirincinin bulaştığı tesbit edildi [8].
Orta Doğu bölgesi dünyanın en büyük ikinci ABD pirinç ithalatçısı. Bu bölgedeki ithalat şirketleri ABD pirincini Asya bölgesine ihraç ediyorlar. Bu durumda GD pirincinin Asya ülkelerinde (çin, Endonezya, Hindistan, Laos, Nepal, Filipinler, Tayland, Vietnam) görülme riski ciddi şekilde artıyor.
ABD’Lİ ÇİFTÇİLER BAYER’I DAVA ETTİ.
ABD, dünya pirinç pazarının % 12’sini elinde bulundurmakta. ABD’de üretilen pirincin % 50’si ihraç edilmekte olup bunun % 80’i uzun taneli pirinç. 2006 yılı tahmini üretim miktarı 1,88 milyar dolar.
Genetiği değiştirilmiş ABD pirincinin yaygın ve ani olarak dünyanın farklı ülkelerinde görülmeye başlaması üzerine, Japonya ve Avrupa Birliği ABD pirinç ithalatına çok sıkı tedbirler koydu. Sevkiyat öncesi ürün testini ve GDOlu ürün içermediğine dair sertifika istenmesini zorunlu kıldı. Bu olumsuz gelişmelerden dolayı ABD pirinç fiyatları çarpıcı şekilde düştü. Bunun üzerine ABD’li pirinç üreticileri ürünlerine genetiği oynanmış pirinç bulaştırdığı için Bayer CropScience şirketini dava etti. çiftçiler, Alman Bayer AG şirketine bağlı olan Bayer CropScience’in henüz insan sağlığına uygunluğu onaylanmamış olan genetiği değiştirilmiş pirinçlerinin besin zincirine bulaşmasını engelleyemediğini iddia ediyorlar.
OLAYIN İŞARET ETTİKLERİ
Bayer’in geliştirdiği LL601 GD pirincin deneme ekimi 1998, 2001 yılları arasında ABD’de yapılmış ama insan sağlığına zararlı olmadığı bilimsel olarak kanıtlanamadığı için ticari olarak üretimi onaylanmamıştı. Geçtiğimiz Ağustos ayında LL601’in ABD’deki ticari pirinç stoklarına bulaştığının ortaya çıkması, GDO’lu ve GDO’suz
ürünlerin birlikte ekilebilirliğini , genetiği değiştirilmiş ürünlerden normal ürünlere bulaşma olmayacağını savunanların tezini çürüttü ve bulaşmayı engellemenin imkansız olduğunu kanıtladı.
GD ürünlerin deneme için bile olsa ekimine izin veren her ülke en başta kendi çiftçilerini ve tarımsal ürün ticareti yapanları ekonomik ve çevresel bir felakete sürükler. Bu olay GD ürünlerin, yetiştirildikleri ülke ile diğer ülkelerin besin zincirine bulaşmasının ne kadar kolay ve hızlı olduğunu göstermiştir. Bu durum gıda güvenliğini, tüketicilerin sağlıklı gıdaya erişimini ve en temel olarak insan sağlığını tehdit etmektedir. Gıda ürünlerinin GDO içermediğine dair testlerin programlanması, düzenli ve sürekli olarak yapılması zor ve pahalıdır. Ama halk sağlığı açısından zorunludur.
Bütün bu nedenlerden dolayı GD ürünlerin ithalatı ve ekimi ülkemizde tümüyle yasaklanmalı, ayrıca depolanan ve piyasada satılan ürünlerin GDO içerip içermediği testlerle kontrol edilmelidir.
ÜLKEMİZDE DURUM
Pirinç, tahıllar içinde buğdaydan sonra en önemli kültür bitkisidir. Dünya’da yaşayan insanların yarıdan fazlasının ana besinidir. Ülkemizde kişi başı yıllık pirinç tüketimi ortalama 6- 6,5 kg, yıllık toplam pirinç talebi ortalama 390-422 bin tondur. Edirne, Balıkesir, Samsun ve çorum illerinde yetiştirilen yerli pirinç ülke talebini karşılayamamakta, Türkiye yılda 200-300 bin ton pirinç ithal etmektedir. En büyük ithalatı ABD’den yapmaktadır.
Türkiye’ye ithal edilen ABD pirincinde GD pirinc bulunma olasılığı çok yüksektir. İnsan sağlığına uygunluğu kanıtlanmamış GD LL601 pirinci gıda güvenliğini ve insan sağlığını tehdit etmektedir. Bu pirinç süpermarketlerde satılıyor ise yerel gıda zincirine bulaşmış demektir. Ayrıca çiftcilerin ürettiği yerel pirinç türlerine bulaşma riski yüksektir. Dünyada yaşanan gelişmelere rağmen bugüne kadar Türkiye’de devletin aldığı bir önlem
bulunmamaktadır. Tüketiciler, pirinç yetiştiren çiftçiler, iç pazara pirinç satan şirketler açısından Tarım, Dış Ticaret ve Sağlık Bakanlıkları tarafından cevaplanması gereken pek çok soru bulunmaktadır.
ABD’den ne kadar pirinç ithal edilmiştir? İthal edilen pirincin cinsi nedir?
Kimler tarafından ithal edilmekte ve hangi markalar altında piyasaya sürülmektedir?
23 Ağustos tarihinde Avrupa Birliği ülkeleri Bayer’in yasallaşmamış LL601 GD pirincine karşı acil önlemler almışken AB üyesi olmaya çalışan Türkiye neden aynı önlemleri halen almamıştır?
ABD pirinci ithal eden ülkeler GDOlu ürün bulaşma riskine karşı tedbir olarak ithalatlarını durdururken, Türk hükümeti neden ithalata devam etmektedir?
ABD’den ithal edilen pirincin GDO içermediğine dair ABD’den belge istenmekte midir? İstenmiyorsa neden sorgulanmadan ithal edilmektedir?
Türkiye’ye ithal edilen, edilmekte olan ve piyasaya sürülen ABD pirincinde GD LL601 bulunup bulunmadığı neden test edilmemektedir?
Türk gıda zincirine bulaştığı tesbit edildiği takdirde ürünlerin toplatılması, imhası veya ithal edilen ülkeye geri gönderilmesini içeren bir acil önlem planı var mıdır?
Ayşen Eren ayseneren@yahoo.com Endüstri Yüksek Mühendisi
GDO Hayır Platformu Üyesi Kaynaklar:
1. Seattle Post-Intelligencer
http://seattlepi.nwsource.com/business/1310AP_Japan_US_Rice.html 2. Reuters, 23 Ağustos 2006
http://www.redorbit.com/news/science/629678/japan_mulls_testing_us_rice_for_unapproved_gmo/index.html?
source=r_science,
3. Reuters, 28 Eylul 2006
http://asia.news.yahoo.com/060928/3/2qjrf.html 4. DOW JONES, 21 Ağustos 2006
http://www.agriculture.com/ag/futuresource/FutureSourceStoryIndex.jhtml?storyId=63400415 5. Friends of Earth, Eylül 2006
http://www.foeeurope.org/GMOs/rice_contamination.htm 6. UNCTAD
http://r0.unctad.org/infocomm/anglais/rice/market.htm#cce 7. Guardian, 30 Eylül 2006.
http://www.guardian.co.uk/gmdebate/Story/0,,1884523,00.html, 8. Commondreams News, 10 Ekim 2006
http://www.commondreams.org/news2006/1010-14.htm, 10 Ekim 2006
