1
Etkin Proje
Hazırlama Teknikleri
2
Proje Destekleri ve Etkin Proje Hazırlama Teknikleri
Bilimsel Projenin İlk Basamağı
« Problemi Bulma ve Çözüm Önerilerini Geliştirme»
3
Bilimsel Araştırma Süreci
4
Merak ve Gözlem
Bay Meraklı
«La Linea»
Proje Destekleri ve Etkin Proje Hazırlama Teknikleri
5
Bilimsel bilgi Bilimsel yöntem
Bilimsel yöntemler kullanarak sağlanan
değerlendirilebilir -anlamlı veriler Deney ve Gözlem
yaparak sonuçların yorumlanması
Bir şeyler dikkatimizi çeker
Ne?
Ne zaman?
Nerede?
Nasıl?
Neden?
Nereden?
Kim için?
Genellikle istatistiki olarak değerlendirilmiş
sayısal veriler
?
1
Bilgi toplama
2
Hipotez
3
«If we give plant A more fertilizer than plant B then plant A will grow faster than plant B»
Hipotez, kolay bir şekilde ölçülebilmeli, anlaşılır olmalı
ve sonucunda sorunuza cevap vermelidir.
Proplemi belirlemek
• Daha önce neler yapılmış?
• Çalışmalar incelendiğinde eksik ne?
• Eksikleri gidermek için hangi soruları sormalı ve ne gibi cevaplar aramalıyım?
• Literatür araştırması
Proje Destekleri ve Etkin Proje Hazırlama Teknikleri
Literatür araştırması
• Literatür araştırması nasıl yapılır?
• Pubmed
Literatür Araştırması
Page 35 Updated 11-08
PubMed NCBI’ın MEDLINE’a geçitidir.
MEDLINE, 4600 dergiden ve 80 ülkeden literatür içerir
1950’lerden bu yana >18 milyondan fazla kayıt bulunmaktadır.
Proje Destekleri ve Etkin Proje Hazırlama Teknikleri
PubMed/MEDLINE
• MEDLINE PubMed’in en büyük parçasıdır ve biyomedikal dergilere parasız ulaşım sağlayan bir veritabanıdır. U.S. National Library of Medicine (NLM®) tarafından oluşturulmaktadır.
• Amerika’da yayınlanan yaklaşık 5400 dergi ve 80 ülkeden dergi MEDLINE’da
yayınlanmak üzere seçimiştir.
• MEDLINE’nın önemli özelliklerinden bir
tanesi NLM’nin kontrolünden geçen
anahtar kelimeler ile kayıt tutulmasıdır
(Medical Subject Headings (MeSH®)).
Problem ne? Hipotez ne olmalı?
• Literatür araştırmasından elde edilecek bilgiler ışığında eksikler belirlenir.
• Eksikler tekrar literatürde araştırılır.
• Hala bir boşluk var ise soru sorulur?
• Soru (problem) belirlendikten sonra literatüre dayanarak bir hipotez kurulur.
Proje Destekleri ve Etkin Proje Hazırlama Teknikleri
Hipotez ne demektir?
• Varsayım veya hipotez, bilimsel yöntemde olaylar arasında ilişkiler kurmak ve olayları bir nedene bağlamak üzere tasarlanan ve geçerli sayılan bir önermedir
• Gözlemlenebilir (araştırılabilir) bir olay, olgu veya fikri mantıklı ve bilimsel olarak açıklamaya yönelik yapılan tahminlerdir.
• Terim eski Latince "önermek" anlamına gelen "hipotithenai" kelimesinden köken almaktadır.
• Hipotezin başlıca özellikleri:
1 - Eldeki bütün verilere uygun olmalı ve onları açıklamalıdır.
2 - Yeni gerçeklerin tahminine olanak sağlamalıdır.
3 - Probleme çözüm önermelidir.
4 - Deney ve gözlemlere açık olmalıdır.
5 - Yeni deney ve gözlemlerle denenebilir olmalıdır.
Hipotez örnekleri
• Online alışverişte, siteye duyulan güven ile yaş grupları arasında anlamlı farklılık vardır.
• X maddesi anti-kanser etkisini apoptoz yolağı üzerinden göstermektedir.
• Topraktaki tuz oranı bitkilerin büyüme hızını etkileyebilir.
• Sudaki kireç oranı arttıkça / azaldıkça insanlarda görülen eklem kireçlenmesi oranları artmakta / azalmaktadır.
• Güneş ışığı bitkilerin büyümesi için gerekli midir?
• Eğer öğrencilerin okul başarısı ile ailelerinin eğitim düzeyi arasında bağlantı varsa üniversite mezunu anne-babaların çocukları okulda daha başarılı olacaklardır.
Proje Destekleri ve Etkin Proje Hazırlama Teknikleri
Bir fikriniz var!
Bir proje önerisi ancak iyi bir fikir sonucu ortaya çıkar
Fikriniz hangi probleme çözüm getirmektedir?
Fikriniz neden önemlidir ve kimler fayda görecektir
15
Özgün değer ne demektir?
• Projenin, özgün değeri: bilimsel kalitesi, farklılığı ve yeniliği, hangi eksikliği nasıl gidereceği veya hangi soruna nasıl bir çözüm geliştireceği ve/veya ilgili bilim/teknoloji alan(lar)ına
metodolojik/kavramsal/kuramsal olarak ne gibi özgün katkılarda bulunacağıdır.
Proje Destekleri ve Etkin Proje Hazırlama Teknikleri
17
Bilimsel araştırmanın nitelikleri
A. Bilimsel araştırma problem çözmeye yönelik belli aşamaları kapsayan, yansız, sistemli çalışmalar sürecidir.
B. Bilimsel araştırma, doğruluğu test edilmiş, sistemli ve organize, daha önceki bilgilerden hareket ederek literatürde bulunmayan yeni bir bilgiye ulaşmaya çalışır.
C. Bilimsel araştırma kendini yenilemeye açıktır. Belirlenen değişkenler ölçülebilir, gözlenebilir olmalı ve başka istatistik yöntemlerle analiz edilip araştırma tekrarlanabilmelidir.
D. Bilimsel araştırmanın dayanakları bilimsel ortak ölçütler olmalı. Kişisel kanılar ve duygusal yaklaşımlar olmamalıdır.
E. Bilimsel araştırma tarafsız ve tüm eleştirilere açık olmalıdır.
F. Bilimsel araştırmada verilerin belli bir sistem bütünlüğünde yayımlanması zorunludur. Yorumsuz araştırma eksiktir, tamamlanmamıştır.
G. Bilimsel araştırma; bilim adamları ve araştırmacılar için anlamlı ve önemli olmalıdır.
H. Bilimsel araştırma doğal olaylar ve olgular arası ilişkiler sistemini ortaya koyar.
18
Bilimsel proje
Belirli bir süre
Belli hedefler
Planlanmış faaliyetler
Başlangıcı ve sonu belirli bir sürede, tanımlı amaç ve hedeflere sahip, değişim yaratan, planlanan uygulama adımlarıyla çeşitli çıktıların elde edildiği, belirlenmiş bir bütçeyle yürütülen bir çalışma sürecidir.
Proje Destekleri ve Etkin Proje Hazırlama Teknikleri
Hedefinizi net olarak tanımlayın
İyi bir projenin nitelikleri: BELİRLİLİK
Belirtilen zaman içinde hedefe ulaşmak için yapılması gerekenler açıkça
belirtilmelidir.
Hedefin tanımı, ne?, neden?, ne zaman?
ve nasıl? sorularına cevap vermelidir.
Proje Destekleri ve Etkin Proje Hazırlama Teknikleri
İyi bir projenin nitelikleri: ÖLÇÜLEBİLİRLİK
• Yürütülen proje, hedefe başarılı bir şekilde ulaşılıp ulaşılmadığının
değerlendirilebilmesi için sayısal ya da betimleyici ölçümler içermelidir.
• Yapılan işten çok, verim, dönüşüm zamanı, ölçülen sonuçlardaki sapma, nicelik, nitelik, gibi gözlenebilir olgular üzerine
yoğunlaşılmalıdır.
Hedeflerinizi ölçülebilir
göstergelere dayandırın
İyi bir projenin nitelikleri: ULAŞILABİLİRLİK
• Sahip olunan kaynaklar projeyi tamamlamak için yeterli midir?
• Belirtilen zaman diliminde proje tamamlanabilir mi?
• Yürütülen projede, yürütücülerin
kontrolünde hedefte mantıklı değişiklikler yapılabilir.
Bir proje ile elde
edilebilecekten çok daha
fazlasını mı istiyorsunuz?
Proje Destekleri ve Etkin Proje Hazırlama Teknikleri
İyi bir projenin nitelikleri: YARARLILIK
Seçilen hedef sizin için neden bu kadar önemli?
• Proje kuruma ve topluma fayda sağlamalıdır.
• Hedeflerin gelişmesi, çalışanların almış oldukları sorumluluğa ve çalışılan
departman içindeki iş birliğine bağlıdır.
İyi bir projenin nitelikleri: ZAMANA BAĞLILIK
Hedeflerinize ne zaman ulaşmayı planlıyorsunuz?
• Projenin belirli basamaklarının ve
bütününün tamamlanması için kesin bir süre belirlemek, hedefe başarılı bir şekilde
ulaşılmasını sağlar.
• Belirlenen zaman dilimlerinin birbiriyle
ilişkilendirilmesi, bir sonraki sonucun
başarılı olmasını sağlar.
TÜBİTAK Proje Örnekleri
MikroRNA’ların hücredeki önemli mekanizmaları regüle ettiği bulunmuş ve bazı kanser türlerinde önemli düzenleyici roller aldıkları gösterilmiştir. Yüksek işlem kapasiteli bir metot olan mikrodizi analizinin miRNA çalışmaları için kullanılmaya başlanması çeşitli kanser tiplerinde miRNA ifade profillerinin elde edilmesine olanak sağlamıştır. Meme kanserinde de miRNA ifade profillerinin çıkartılmasına yönelik mikrodizi çalışmaları yapılmış ve kanserli dokuyu normal dokudan ayırabilen ya da ER ve PR ifadeleriyle ilişkilendirilmiş mikroRNA’ların varlığı gösterilmiştir. Bu çalışmada şimdiye kadar yapılan ve ham verisine ulaşılabilen meme kanseri miRNA mikrodizi çalışmaları istatistiksel ve biyoinformatik teknikler kullanılarak bir araya getirilecek (meta-analiz) ve meme kanserinin histolojik ve patolojik alt tiplerinde farklı ifade edilen miRNA’lar ortaya çıkartılacaktır.
Meta-analiz, çeşitli mikrodizi çalışmalarının bir araya getirilmesi amacıyla çok kullanılan bir yöntem olsa da şimdiye kadar meme kanseri ile ilgili mikroRNA mikrodizi çalışmalarını kapsayan bir meta-analiz çalışması hiç yapılmamıştır. Meme kanseri oluşumu ve gelişiminde etkili olan miRNA’ları bulmayı hedefleyen bu çalışma birçok miRNA mikrodizi analizini bir araya getirerek yapılacak olan ilk miRNA meta-analiz çalışması olacaktır. Bu yöntem meme kanserinde farklı olarak ifade edilen ancak bağımsız çalışmalarca şimdiye kadar gösterilememiş özgün miRNA’ların bulunmasına olanak sağlayacaktır. Ayrıca geliştirilmesi düşünülen meta-analiz programı gibi bir yazılımın şimdiye kadar literatürde yer almamış olması ve bir metodoloji yayını ortaya çıkarma potansiyelinin bulunması projeye farklı bir yönden özgün değer katacaktır.
Bu çalışma süresince literatürden toplanacak pek çok veri bir araya getirileceği için, elde edilen sonuçlar yalnızca bir vakaya özel olmayacak ve böylelikle daha genel bir bakış açısını yansıtabilecektir. Çıkan miRNA hedef genlerinin farklı ifade mikrodizi çalışmaları ile onaylanması, miRNA-mRNA ilişkisinin kurulmasını sağlayacak ve çıkan sonuçların doğruluğunu ve güvenilebilirliğini güçlendirecektir. mikroRNA-meme kanseri ilişkisini detaylı bir şekilde tanımlayabilmek, meme kanseri tanı ve tedavisi için alternatif ve belki de daha etkin hedeflerin belirlenmesine de olanak sağlayacaktır. Günümüzde kanser tedavisinde ortak ilgi alanı haline gelen kişiye özel tedavilerin geliştirilebilmesi için kişiye özel hastalık profillerinin ve moleküler mekanizma profillerinin elde edilmesi gerektiği düşünüldüğünde, miRNA seviyesinde uygulanabilir, ucuz ve global bir tanı yaklaşımı önemli bir rol oynamaktadır ve bu çalışmanın bu bağlamda bir başka özgün değerini ortaya koymaktadır.
Poli kistik over sendromlu (PKOS) hastaların ve normal kontrollerin granülosa hücrelerinde mikroRNA (miRNA) ifade
profillerinin araştırılması.
Litertür özeti bölümünde de bahsedildiği gibi bu güne kadar poli kistik over sendromu (PKOS) ile ilgili yapılan moleküler çalışmalar ifade mikrodizin çalışmalarıdır. Bu çalışmalar genellikle normal ve PKOS’lu bireylerden elde edilen yumurtalık, yumurta ya da teka hücreleri kullanılarak yapılmıştır ve yumurta kalitesi ve moleküler mekanizmaları arasındaki ilişkiler alanında direkt bir bilgi edinilememiştir. Çok açıktır ki granülosa hücreleri foliküler gelişimde, yumurta gelişiminde, ovulasyonda, fertilizasyonda ve dolaylı olarak in vitro fertilizasyonun (IVF) başarısında büyük rol oynamaktadır. Ancak bu rol şimdiye kadar sadece hormonel düzeyde açıklanmıştır. Daha detaylı bilgiye ulaşmak ancak bu etkileşimin moleküler düzeyde açıklanması ile mümkün olacaktır.
Fonksiyonları hızla açığa çıkmaya başlayan miRNA’ların insan genlerinin yaklaşık %30’unun fonksiyonunu düzenlediği tahmin edilmektedir. Kanser gibi pek çok hastalıkta önemli rol oynadıkları bu güne kadar yapılan çalışmalarda rapor edilmiştir. Literatür özetinde de belirtildiği gibi yumurtalık ve yumurta gelişiminde miRNA’ların rolü olabileceği yapılan fare çalışmaları ile gösterilmiştir, ancak bugüne kadar infertiliteye de sebep olan PKOS’da miRNA’lar ile ilgili hiçbir çalışma rapor edilmemiştir. Bu çalışma öncelikle PKOS’lu hastaların miRNA ifade profillerini yüksek işlem kapasiteli bir yöntem olan mikrodizin teknolojisini kullanarak ortaya çıkartmayı hedeflemektedir ki bugüne kadar PKOS’a özel bir miRNA ya da miRNA imzası tanımlanmamıştır. Çalışma öncelikle bu yönüyle literatürde özgün bir yere sahip olacaktır. Aynı zamanda infertiliteye sebep olan bir hastalığa sahip olmayan, PKOS hastası olmayan, kontrollerden elde edilecek olan granülosa hücrelerinin miRNA ifade profilleri yine mikrodizin yöntemi ile belirlenecek ve PKOS’lu hastalar ile karşılaştırılacaktır. İki grup arasında farklılık gösterecek olan miRNA’ların ve bu miRNA’ların hedeflediği genlerin, proteinlerin ve dolayısıyla PKOS’ta rolü olan sinyal yolaklarının ortaya çıkartılcağı bu çalışma PKOS’un moleküler mekanizmasını miRNA boyutunda açıklamaya çalışacak ilk çalışma olacaktır.
Etiyolojisi açıklanamamış bir hastalık olan PKOS’ta yumurtanın gelişiminde mikroçevrenin etkisini granülosa hücrelerindeki miRNA düzeylerine bakarak ortaya çıkartmayı amaçlayan bu çalışmanın sonucunda gerek PKOS gözlenen gerekse infertiliteye sebep olan bir hastalığa sahip olmayan normal kadın bireylerdeki infertilite probleminin tanısı ve tedavisine katkı sağlamak ve bu konuda literatürde bir ilk olmak amaçlanmaktadır.
