İleti
• İleti, sanatçının ele aldığı konuyu işlerken, çocuklara ulaştırmak için tasarladığı, sözcüklerle metnin dokusuna işlediği, duygu ve düşünce örüntüsü olarak tanımlanabilir. Sanatçının, yapıtı oluşturmasına neden olan, çocukla paylaşmak istediği duygu ve düşüncedir.
Çocuklarda oluşturmak istediği temel duyarlık, onlara iletmek istediği asıl düşüncedir. Sanatçılar, çocuğun gelişim özelliklerine uygun bir kurguyla, yaşama ve insana özgü bir çıkarımı görsel ya da dilsel bir düzenleme içinde bir anlama dönüştürürler. Yazarın ya da çizerin düş ve düşünce gücüyle biçimlendirdiği bu anlam / anlamlar, başka bir söyleyişle, çocukla paylaşmak istediği duygu ve düşünceler metnin iletisini / iletilerini oluşturur.
• Sanatçının okurla paylaşmak istediği temel duygu ve düşünce ana iletidir. Bu ana iletiyi besleyen diğer duygu ve düşünceler ise yan iletilerdir.
• İletiler örtük bir biçimde sunulmalıdır.
Çocuk, kurguya yerleştirilmiş iletilerin
kılavuzluğunda yeni anlamlar
oluşturabilmelidir.
•
Yazınsal nitelikli bir metinde, çocukla paylaşılmak istenen iletiler yazınsal bir kurgu içinde sunulmalı. Çocuğun duymasına, düşünmesine, düş kurmasına olanak sağlamalı.
•
Yazınsal iletiler, kitabın seslendiği yaş grubunun anlam evrenine (çocuğun yaşamı ve insanı anlama yetisine ve duyarlığına) uygun olmalı.
•
Yazınsal ileti ya da iletiler çocuklarda insana ve
yaşama ilişkin duyarlık oluşturabilecek nitelikte
olmalı.
•
Yazınsal iletiler, kurgulanan olayın içine sindirilmeli, okura sezdirilmeli. Öğretici metinlerde olduğu gibi birer yargı ya da önerme biçiminde olmamalı.
•
İletiler, yazarın kendi düşüncesini ya da
ideolojisini, çocuğa kabul ettirme amacını
taşımamalı.
Çocuk edebiyatı yapıtlarındaki iletilerin niteliğini sınayabilmek için aşağıdaki sorulardan yararlanılabilir:
• Öncelikle incelenen metin hangi özellikler taşıyor; öğretici mi yazınsal mı?
• Öğretici nitelikli bir metin ise, metnin
temel iletisi nedir, yan iletileri nelerdir?
•
Yazar, metinde temel iletiyi hangi yollarla (tanımlama, örneklendirme, karşılaştırma, tanık gösterme, bilimsel verilerden yararlanma vb.) geliştirmiştir?
•
Yazınsal nitelikli bir metin ise, çocukla
paylaşılmak istenen iletiler yazınsal bir kurgu
içinde sunulmuş mu? Çocuğun duymasına,
düşünmesine, düş kurmasına olanak sağlıyor
mu?
•
Yazınsal iletiler, kitabın seslendiği yaş grubunun anlam evrenine çocuğun yaşamı ve insanı anlama yetisine ve duyarlığına uygun mu?
•
Yazınsal ileti ya da iletiler çocuklarda insana ve
yaşama ilişkin duyarlık oluşturabilecek nitelikte
mi?
• Yazınsal iletiler, kurgulanan olayın içine sindirilmiş mi? Okura sezdiriliyor mu?
Yoksa birer yargı ya da önerme biçiminde mi aktarılıyor?
• İletiler, yazarın kendi düşüncesini ya da
ideolojisini, çocuğa kabul ettirme amacı
taşıyor mu?
ÇEVRE
Çevre, insanın içinde bulunduğu toplumsal ortam; bireye dıştan etki yapan bütün nesne, güç ve uyarımların toplamı;
bireyin, bir toplumsal kümenin ya da toplumun yaşambilimsel, toplumsal ve kültürel yaşamını etkileyebilen dış etmenleri tümü (Püsküllüoğlu, 2008: 35).
Okulöncesi dönemdeki çocuk kitaplarının, çocuğun gelişim özelliklerine bağlı olarak, olayın geçtiği, kahramanın yaşadığı çevreyi tanıtması beklenir.
Örnekler: Kırmızı Fil’ i Gördünüz mü?, Ferit Avcı, Mumuk Dizisi, Selçuk Demirel.
