Ostrojen ve ıı;~rmon Replasman Tedavilerinin Aort Sertliği Uzerine Etkileri

Ttlrk Kardiyol Dem

^Arş

2002; 30:422-427

Ostrojen ve ıı;~rmon Replasman Tedavilerinin Aort Sertliği Uzerine Etkileri

Uz. Dr. Şevket GÖRGÜLÜ, Doç. Dr. Mehmet EREN, Uz. Dr. Seden ÇELİK,

Doç. Dr. Bahadır DAGDEVİREN, Uz. Dr. Tayfun GÜRüL, Uz. Dr. Zeynep TART AN, Uz. Dr. Sacit CiNSOY, Dr. Orhan ÖZER, Doç. Dr. Necdet Süer*, Uz. Dr. Tuna TEZEL

Siyami Ersek

Göğüs,

Kalp ve Damar Cerrahisi Merkezi. Kardiyo/oji

Kliniği,

istanbul, *SSK Göztepe

Eğitim

ve

Araştuma

Hastanesi

ÖZET

Amaç: Östrojen

rep/asnıan

teda visi (Ö RT) ve hormon rep- lasman tedavisinin (HRT) aort

sertliği

iizerine olan etkile- rini incelemek.

Materyel ve Metod: Jineko/oji

polikliniğinde

muayene olan gerek

doğal

yollarla gerekse cerrahi

işlemden dolayı

menopoza giren ve h ormonal tedavi verilmesi

düşiiniilen

hastalardan iki

çalışma

grubu

oluşturuldu.

Birinci gmba 2 mg östrodiolhemihidrat+lmg noretisteron asetat (HRT)

başla111rken,

ikinci gruba 2 mg östrodiol hemihidrat (ÖRT)

başlandt.

Her iki grubun hastalannda hem tedavi öncesi hem de tedavinin 12. haftasmda olmak iizere aor-

twı

sertlik parametreleri olan strain, distensibilite re beta indeksine

bakıldt.

M-mode

çubuğu

aort

kapağının

3 cm elistalindeki

çıkanaort

bölgesinden geçecek

şekilde yerleş­

tiri/dikten sonra alman traseden

çıkan

aortun sisto/ik ve eliyasto/ik çaplan

^alındt.

Aort Irasesinin öne

^doğm

olan maksimum hareketin

^olduğu

yerden sisto/ik ve EKG 'nin R pikine uyan bölgeden de eliyasto/ik çap ölçiildii. Hemen ekokardiyografik m uayene

sonrası sağ

koldan standart

manşon

ve

sfigmomaııometre

ile kan

basıncı

ölçiildii. Aor- tik strain ve distensibilite ekokardiyografi ile elde edilen

çıkan

aorta çaplan ve sjigmomanometre ile ölçü len kan

basmcı

parametreleri kullamlarak

hesaplandı.

Bulgular: ÖRT tedavisi ile, bela indeksinde (5.2 ±2.5' ya

karşı

3.2 ±2.2, p=O.OOJ) ve distensibilitede (5.2 ±3 .7' e

karşı

6. 1±4. 1

cnı2.dyıri.JQ·3,

p =0. 036) eliize/me sapta- mrken HRT ile h er iiç param etreele (strain için %10.7±4.7 ye

karşı

12.8±7.6, bela indeksi için 4.9±2.1 e

karşı

3.3±2.4 ve distensibilite için 4.6±2.1 e

karşı

5.6±4.1

cnı2.dyn·I.IQ·3,

hepsi için p <0.05)

iyileşme

elde edildi.

Sonuç: Hem ÖRT ve hem de HRT nin aort

sertli,~i

iizerine

iyileştiı"ici

etkileri olup. progesteronun aort fonksiyo nlan fizerine olumsuz etkisi

gözlenmemiştir.

Tiirk Kardiyol Dem

Arş 2002; 30:422-427

Anah tar kelime/er: Aort

sertliği,

Östrojen, Horm on rep- /asman tedavisi

Östrojen replasman ted avis inin (ÖRT) kard iyak mor- taliteyi, (1

,2)

koroner arter

hastalığı

(KAH)

(3,4)

ve in- me ins idansını

^(3,4,5)

aza lttığı bi ldiril mişti r. Östrojen-

Alındığı tarih: 5 Aralık 2001, revizyon 21 Mayıs 2002

Yazışma adresi: Şevket

Görgülü,

Dumlupınar malı. Bahtlı sok.

No:65/IO,

Kadıköy-Istanbul

Tlf: (02

16) 566 5330- 349 9120 (1095-1186) e-posta: sevket5@yahoo.com

422

progeste ron replas man

çalışınası

(H ERS) ise, bu bul - gul ara

zıt

sonuçlar ortaya

koymuştur (6).

Bu

farklılı­

ğın

sebebi olarak, HERS

çalışmasındaki

progesteron üzerinde duru l maktad ır. Üstelik bi r başka çalı ş mada,

(7)

kanda a rtan progesteron düzeyi ile

ilişkili

olarak HDL' nin

düştüğü

ve bu

ilişkinin

KAH için önemli bir risk faktörü

olduğu

ortaya

konmuştur.

Son zamanl arda tedavi gerektiren bir risk faktörü olarak kabul gören aort

sertliğinin, (8)

KAH olan bi - reylerde

arttığı (9,

1

0)

ve KAH iç in

bağımsız

bi r belir- leyici

olduğu bildirilmiştir (ll}.

Arteryel sertlik

çalış­

malarında, sertliğin yaşta

birlikte hem erkekte hem de

kadında arttığı

gösterilmekted ir.

Ayrıca

menopoz öncesi

kadında

arteryel esneyebilirlik

aynı yaştaki erkeğe

göre daha y üksekti r. Bu fark menopoz sonra-

sı

ortadan kalkar

(

1

2)

. Me nopoz ile

oluşan

arteryel esneyebi lirlikteki

değişim,

endoj en ös trojen seviye- sindeki d eğiş imlerden kaynaklanabilir

(13)

. Üstelik östrojenin

daınarlar

üzerine

doğrudan

etki s i

olduğu

da bilinmekted ir

(14-16).

Progesteron, öst rojen etk i- sindeki damarlarda östrojen reseptörleri i le

yarışarak

ve androjenik etkisi ile daralmaya yol aça r

(17).

Bu

gerçeğe

dayanarak HRT'deki progesteronun, östroje- nin aort

sertliği

üzerine olan

iyileştirici

e tkis ini azai-

tabiieceği

akla ge lmektedir. Artan aort

sertliğinin

sol ventrikü l ard yükünü

arttırdığının

ve böylece bozu- lan diyastolik ko rone r perfüzyonunun m iyokard is- kemis ine yol

açabileceğinin, (18-19)

ao rt

sertliği

ve sol ventrikül hipertrofisi

arasındaki ilişkinin

ve aort

sertliğinin

diyasto lik fonksiyon

bozukluğunun

se- be pleri nde n biri

olabileceğinin (20)

bilinmes i kalp

hastalarındaki

hormonal tedavi içi n önemlidir.

Menopoz sonras ı kadında ÖRT periferik arterierin elas tikiyet özelli klerinde düzelme

yapmasına karşın, (21-23)

HRT'nin belirgin bir

değişiklik yapmadığı

bil-

dirilmiştir (22,24).

Perife rik arterler üzeri ne hormon-

ların

etkileri

araştırılınasına rağmen

kard iyevasküler

sis tem

açısından

çok önem li olan

çıkan

aort

sertliği

Ş. Görgiilii ve ark.: Östrojen ve Hormon Rep/asman Tedavilerinin Aorr Sertliği Üzerine Erkileri

üzerin e HRT ve ÖRT nin etkil eri yeterince araştırıl­

mamıştır.

Bu hus usdaki en öneml i

ça1ışma(23)

da in- vazif

yapılmış

olup, pratikte

kullanımı

mümkün de-

ğildir.

Bu çalış ma ile ÖRT ve HRT' nin çıkan aort elastiki- yeti üzerine etkisi incelenirke n

aynı

zamanda ilk kez ekokardiyografik bir metod u

kullanıma

sok mak

amaçlanmıştır.

MA TERYEL ve METOD

Hastalar: Jinekoloji

polikliniğinde

muayene o lan gerek

doğal

yoll arla gerekse cerrahi

işlemden dolayı

menopoza giren ve hormo nal tedavi verilmesi

düşünülen

hastal ar ça-

lışma grubumı oluşturdu. Hastaların

tümü en az 6 ay bo- yunca adet gö rmeyen,

horınon

analizlerinde FSH>40IU/L ve östrojen<20pg/ml olan

hastalardı.

ÖRT veya URT'sine kesin veya nisbi kontrendikasyonu olma, tedaviye

başla­

dıktan

sonra memeele kitle, yetersiz ekokardiyografi gö- rüntüsüne sahip olma, uyum

sağlayanıama

ve tedaviye de- vam etmek istememe

çalışmanın dışlama

kriterleri olarak

alındı.

Bu

şartları

yerine getire n 42 hasta

çalışmaya

dahil edildi ve iki

çalışma

g rubu

oluşturuldu.

B irinci grupta do-

ğal

olarak menopoza

girmiş

ve HRT verilecek hastalar ve ikinci grupta cerrahi olarak menopoza

girıı1iş

ve ÖRT veri- lecek hastalar yer

aldı.

Biri nci gruba 2 mg östrodiol hemihidrat+ l mg noretisteron asetat

başlanırken,

ikinci gruba 2 mg östrodiol hemihidrat

başlandı.

Mevcut antihi- pertansif ve ant idiyabet ik tedav iler kesilmedi. Hiç bir has- ta antitipetnik tedavi

alınamakla

beraber hormonal tedavi süresince mevcut tedavilerine ye ni bir ilaç e klenmesi veya kesilmesi sö zkonusu

değildi. Çalışma hastalarının

12'sinde hipcrtansiyon, 2's inde diyabet, 1 tan esinde hipotiroidi , bir

diğerinde

de sistemik lupus critamatosiz mevcut idi.

Çalışına

protokolü: Tüm eko kardiyografi k ölçümler teda- viden ö nce ve tedavinin I 2'inci

haftasının

bitiminde olmak üzere iki kez

tekrarlandı.

Bütün hastalara sol lateral dekü- biti s pozisyonun da iken Hewlett-Packard Sonos I 500 c i-

hazı

ve 2 .5-3.5 MHz

ıransdüser kullanılarak

transto rasik

yaklaşınıla

ckokardiyografik muayene

yapıldı.

Hemen ekokardiyografik muayene

sonrası sağ

koldan standart

manşan

ve sfigmomanometre ilc kan

basıncı

ö lçüldü. Ko- ro tkoff un birinci sesi

sisıolik

ve

beşinci

sesi de

diyasıolik

kan

basıncı değerleri

olarak

alındı.

Kan

basıncı

ölçümleri

aynı kişi tarafından

ve en az iki kez o lmak üzere tekrar-

landı.

Ekokardiyografi k ölçümler: Bütün ckokardiyografik öl- çümler birbirini takip eden üç siklusta

yapıldı

ve

bunların ortalamaları

hesaplarda

kullanıldı.

M-mocle

kayıtları

50 mm/s n

hızla yapılırken

Doppler

kayıtları

l O O mm/sn

hızla yapıldı.

Parasternal uzun aks görüntüsünden M-mode çu-

buğu

mitral

yaprakçıkların

hemen

altından

geçecek

şekilele

traseler

alındı.

Amerikan Ekokardiy og rafi

Derneği'nin

önerilerine göre; sol vcntrikül

çapları,

sol ventrikül c j eksi- yon fraksiyonu ve sol ventrikül kitle indeksi bulundu. M- mode

çubuğu

aort

kapağının

3 cm elistalindeki

çıkan

aort bölgesind en geçecek

şekilde yerleştirildikten

sonra

alınan

(Şekil-I) (25>.

Aort

ırasesinin

öne

doğru

olan maksimu m hareketin

olduğu

yerden sistol ik ve EKG'nin R pikine uyan bölgeden de diyastolik çap ölçüldü.

Aort elastikiyet parametrelerinin

hesaplanması: Aorı

elastikiyet parametreleri olarak aortik strain, bcta indeksi, distensibilite

hesaplandı (26>.

Aortik Strain (%) = (sistolik çap-diyastali k çap) x 100 1 diyastol ik çap

Beıa

indeksi= logaritma (sistolik

basınç/diyastolik

ba-

sınç)

1 aortik strain

Distcnsibilite

(cmı. dyn·ı)

= 2Sisto lik 1 (sistolik

basınç­

diyastali k

basınç)

İstatistik: Sayısal değişkenler

ort alama ± 1 SS

şeklinele

verild i.

Sayısal değerler

için grup içi

karşılaştırmalarda eş­

lenmiş

student t testi ve gru plar

arası karşılaştırmalarda eş­

lcnmemiş

student t testi

kullanıldı. Sayısal

olmayan

değiş­

kenierin

karşılaştırılmasında

ki-kare testi

kullanıldı. İsta­

tistiki

anlamlılık

için p<0.05 ka bul ed ild i. istatistikler S PSS istatistik

programı

ile bi lgisayar

ortamında

gerçek-

leştirildi.

Şekil l. Çıkan aorıanııı sisıolik (S) ve diyasıolik (D) çapının ölçii- mü aorı kapağının 3 cm d isıalinden alınan M-mode ırasesi üzerin- de gösterilmektedir.

BULGULAR

ÖRT ve HRT gruplarının tedavi öncesi değişken­

lerinin

karşılaştırılması:

HRT gru buna

alınan

has- taların kan ko lesterol dü zeyleri ÖRT grub und an yüksekt i (239±68 e

karşı

203±52 mg/dL, p=0.014).

Aort fonks iyon parametreleri

açısından

gruplar ara-

sında

bir fa rk yoktu (Tablo

ı).

ÖRT grub unda tedavi öncesi ve son rası değişken­

Ierin

karşılaştırılması:

ÖRT tedavis i ile kalp

hı­

zında

a zalma

(85±ı3'e karşı 79±ı2 atım/dk,

p=0. 01 5), beta i ndeks ind e (5 .2±2.5'ya

karşı

3.2±2.2,p=O.OO 1) ve distensibilitede (5.2±3 . Te

karşı

6.

ı

±4. 1 c m

²

.dyw

^1• ı

Q-

³,

p=0.036) düzelme

(Şekil-2b,

Tiirk Kardiyol Dem Arş 2002: 30: 422-427

Tablo L Gruplarının tedavi öncesi değişkenlerinin karşılaştı­

rılması

ÖRT

HRT p

(n=22) (n=20)

değeri

Yaş (yıl)

47±4 49±4. AD

VYA(m2) 1.74±0.1 1.72±0.

ı

AD

Total kolesterol

(ıng/di)

203±52 239±68 0.0

1

4

Kalp hızı (atıın/dk)

85±13 79±12 AD

SVDÇ(cm) 4.72±0.5 4.51±0.4 AD

SVSÇ (cm) 2.81±0.4 2.83±0.3 AD

EF(%)

69±7 69±8 AD

SAÇ (cm) 3.49±0.3 3.5±0.4 AD

SVKİ (g!ın2) 1

72±36

166±38

AD

Ps (nıın/Hg) 1

28±28 132±19 AD

Pd (ınm/Hg)

83±15 85±11 AD

d (cm) 2.9±0.3 2.9±0.2 AD

s

(cm)

3.2±0.3 3.2±0.2 AD

Strain (%) 9.9±4.2

10.7±4.5 AD

Beta indeksi 5.2±2.5 4.7±2.

1

AD

Disteıısibilite (cnı2.dyn-ı.ı

0-3)

5.2±3.7

4.7±2.

1

AD

Kısa/tma/ar: ÖRT; östrojen rep/asman tedavisi, HRT; hormon replasman tedavisi, AD; anlamlı değil, VYA; viierli yiizey o/am, SVDÇ; sol vcmrikiil di yasw/ik çapı, SVSÇ; sol ventrikiil si.~rolik çapı, EF; ejeksiyonfraksiyonu, SAÇ; sol atriyum çapı, SVKI; sal vcntrikiil kitle indeksi, Ps; sisro/ik kan basınci. Pd; diyasrolik kan

basu1cı. d; aomm diyasralik çapı. s; aomm sisro/ik çapı

kan

basıncında anlamlı değişme

göz le nmedi (Tablo 2).

HRT grubunda tedavi öncesi ve

sonrası değişken­

Ierin

karşılaştırılması

(Tablo 3): HRT tedavis i ile kalp

hızında

azalma (79±1 2'ye

karşı

75± 12, p=0 .026) ve aort fonksiyonunda düzelme (strain iç in

% 10.7±4.7'ye

karşı

12.8±7.6, be ta indeksi içi n 4.9±2. 1 'e

karşı

3 .3±2.4 ve di stens ibi lite iç in 4.6±2.l'e

karşı

5 .6±4. 1 cm

²

.dyn·

¹

.1 0·

³⁾

e lde edildi

(Şekil-2a,

b, ve c).

Gözlemciler

arası değişkenlik:

Video kasetine kay- dedile n hastalar

arasından

rastgele seçilen 15 hasta görün tü sü üzerinde B la nd-Aitman analiz i kul -

lanılarak

gözlemcil er

arası değişkenlik değerlendiril­

di.

Çıkan

aortun sisto lik (orta lama fark=-0.04±0.16 c m, SEE=0.04 cm ve p=0.37) ve d iyas tolik (ortala- ma fa rk=0.0 2±0. 1 8 cm, SEE=0.05 cm ve p=0.62)

424

Tablo 2. ÖRT grubundaki 22 hastanın tedavi öncesi ve sonra-

sı değişkenlerinin karşılaştırılması

ÖNCE SONRA

p değeri

Kalp

hızı (atını/dk)

85±13 79±

1

2 0.015

SVDÇ

(cnı) 4.72±0.5

4.75±0.3 AD

SVSÇ (cm) 2.8±0.4 2.9±0.4 AD

EF (%) 69±7 67±7 AD

SAÇ (cm) 3.4±0.3 3.7±0.3 AD

SVKİ (g!ın2) 172±36 178±41

AD

Ps

(nını/Hg)

128±28

128±22

AD

Pd (nıın/Hg)

83±15 86±13 AD

d (cm) 2.9±0.3 3.0±0.3 AD

s (cm) 3.2±0.3 3.3±0.3

AD

Straiıı

(%) 9.9±4.2 10.8±5.7 AD

Bcta indeksi

5.2±2.5 3.2±2.2 0.001 Distens

ibilitc (cın2.dyn·t.ı0-3)

5.2±3.7 6.1±4 0.036

Not: Kısa/ınıalar için tablo-/ 'e bakınız.

çap ölçümünde gözle mciler

arası

uyum iy i de recede idi.

TARTIŞMA

Mevcut çalışm a ÖRT ve HRT'nin aort sertli ğini

azalttığını

ortaya

koymaktadır.

Progesteronun

düşü­

nül enin aksin e aort

sertliği

üze rine olumsuz e tkisi gözlenmemiş ti r. Hem ÖRT ve hem de HRT kalp h ı ­

zında

bir

yavaşlama yapmaktadır.

Aort

sertliğinin azalması:

Me nopoz

sonrası kadın­

da ÖRT' nin ana karotis arter distensibil itesini arttır­

dığı

(21 ,22) aorto-femoral

nabız

dal ga

hızını

(PWV)

düşürdüğü

(23) buna

karşılık

HRT'nin brakiyal, aor- ta-dorsalis

nabız

dalga

hızında

(24) ve ana karotis ar- ter dis tens ibilitesinde

değişiklik yapmadığı

bulun-

muştur

(22). Periferi k arterierin e lastikiyeti üzerine

homıonların

etkileri

araştırılmasına rağmen

kard iyo- vasküler sistem

açısından

çok önemli olan

çıkan

aort sertliğ i üzerine HRT ve Ö RT'nin etkileri yeteri nce

araştırılmamıştır.

Progesteronun akut veril mes inin brakiyal arter gibi

rezistans damarlarda

yaptığı

sertlik

artışı

bi linmekt e-

dir (17). Progesteronun bu e tkis i ak ut olup, östrojen le

be raber belirli bir dönem

verildiğinde

ao rt gibi ilet-

Ş. Görgiilii ve ark.: Östrojen ve Hormon Rep/asman Tedavilerinin Aort Sertliği Üzerine Etkileri

Tablo 3. HRT grubundaki 20 hastanın tedavi öncesi ve sonra-

sı değişkenlerinin karşılaştırılması

ÖNCE SONRA p değeri

Kalp hızı (atım/dk) 79±1

2 75±1 2 0.026

SVDÇ (cm)

4.4±0.4

4.5±0.3 AD

SVSÇ (cm) 2.8±0.3

2.7±0.3 AD

EF (%) 68±7 70±9 AD

SAÇ (cm) 3.4±0.4 3.5±0.4 AD

SVKİ

(g!m2)

1

60±28

157±42 AD

Ps (mm/Hg) 1

33±20

134±21

AD

Pd (mnı/Hg)

85±1

ı

85±1

ı

A

D

d

(cm)

2.9±0.2

2.9

±0.2

A

D

s (cm) 3.2±0.2 3.3±0.3 A

D

Strain (%)

10.7±4.7 12.8±7.6 0.01

5

Beta indeksi

4.9±2.1 3.3±2.4 0.0 13

Distensibilite (cın2.dywı. ı

0·3) 4.6±2.1 5.6±4.1 0.037

Not: Kısa/tmalar içintabin-/'e bakımz.

ke n damarlar üze rine etk is ini

açıklamaya

yeterli de- ğildir. Bizim çalışma mı z he m ÖRT ve he m de HRT' nin aort

sertliğini düzelttiğini

ve he r iki tedavinin e las tikiyeti düzeltmede b irbirine üs tün

olmadığını

ortaya

koymaktadır.

Yani ös troje nin aort üzerine iyi bi linen etkilerine

karşın

HRT' de ki progeste ronun en

azından

aort

sertliğini arttırmadığını

söyleyebi li riz.

Rajkumar ve ark.

nın

invaziv olarak

yaptıkları

bir

çalışma

bizim bu

bulguları

destekle mektedir

(23).

B i-

z im

çalışmamızın

noninvaziv

oluşu

klinikte

kullanı­

nıını kolaylaştırnıaktadır.

Kandaki lipid seviyelerini n resis tans damarlarda en- dote l

fonksiyonlarını etkilediği

bi li nmes ine

rağmen

iletken damarlardaki etkile ri

tartışmalıdır (27,28).

Ay-

rıca

östrojenin kardiyoprote ktif etk ile rinin %25-50 sinden lipid profilini düzeltmeleri sorumlu

olmasına rağmen, (29)

geriye kal an etk ile ri bilinmemektedir.

Aort elas tikiyetinin kardiyevask üler mortalite ile

ilişkisi bilindiğine

göre, (30) östrojenin geriye kal an kard iyoprote ktif etkile rinin bir

kısmından

aort fonk-

siyonlarını

düzeltic i etkisi rol oynayabil ir.

Yapılan çalışmalarda

östroj enin nitrik oks it yoluyla damar

duvarında

e ndote le

bağımlı

vazodila tasyon

yaptığı gösterilmiştir

(

1

4-

1

6). Böy lece meydana gelen bu va-

e

"

-;;;

E

"

-;;;

o

t:

·e =

Vi -"

·ı: o

<

ı<.O

13,0

,~ ...0

12,0

_ ,

, , '

ı 1,0

9.0

8

.01 - - -- - - -

ı

s, s

3,0

Tedavi öncesi (ı) ve sonrası (2)

A

' '

^...

'

hasıa grubu

0 ÖRT

0 IIRT

;g 3.S

" ^'

^'€>

<:ı

'b

"

>.

'O

]

"

-;;;

"'

E -;;;

o

t:

~ :.ö

·~

;;

'c5

hasıa grubu

.1.0 0

ÖRT

2.s l---~

⁰

ıun

ı

<,S

6,0

s

.

s

s,o

<.S

ı

Tcda,·i lineesi (ı) \'C sonrası (2)

B

.,.... .,... ..,... hasta gruhu

~,..­

...

Tedavi öncesi (ı) ve sonrası (2)

c

0 ÖRT 0 HRT

Şekil 2. Ö

RT ve

I-IRT gruplarında aorıik fonks

iyon parametrele-

Türk Kardiyol Dem Arş 2002; 30: 422-427

den dah a esnek olan elastin liflerine aklararak damar du varının esne kliğini a rtırır

(14-16).

Östroj enin aort

duvarında

dilatasyona yol

açmasında başka

bir me- kan izma ise, direkt etkiyle veya

dolaylı

olarak vas o- vasorumlarda

yaptığı

dil atasyonla olabilir

^(31). Ayrı­

ca deneysel hayvan

çalışmaları,

östrojenin damarda- ki kollagen/elastin

oranını

ve düz kas hücre

sayısını değiştirdiğini

de ortaya

koymuştur (32,33).

Kalp

Hızının Azalması:

Kalp

hızının azalması

ge- rek HRT ve gerekse ÖRT'sindeki östrojenin kalsi- yum antagonisti etkisine

bağlanabilir (34). Çalışmada kullanılan

aort

sertliği

parametrelerinin ka lp

hızın­

dan

bağımsız olmasından dolayı (35,36) çalışmadaki

tedav i

sonrası

kalp

hızı azalmasının

aort

sertliği

üze- rine

kısıtlama oluşturması

sözkonusu

değildir.

Kısıtlamalar:

Has ta

gruplarına

üçü ncü bir plasebo grubunun

eklenmeıniş olması çalışmamız

için potan- siyel bir

kısıtlılık oluşturabilir.

Sonuç olarak: ÖRT ve HRT'nin aort sertliği üzerine

iyileştirici

etkileri olup, progesteronun aort fonk si- yonianna olumsuz etkisi yoktur.

KAYNAKLAR

1. Frank el D: Postmenopausal oestrogen replacement af- ford s cardiop rotection . Laneel 1996; 347:49

2. Ettinger B, Friedman GD, Bush T, Quesenberry CP Jr: Reduced mortality associated with long-term postme- nopausal estrogen therapy. Obstet Gynecol 1996; 87: 6- 12 3. Martin KA,

^Freeınan

MW: Postmenopausal hormo- ne-replacement therapy. N En gl J Med. 1 993; 328: 1 1 15-7 4. Stampfer MJ, Colditz GA, Willett WC, et al:

Posı­

menopau sal estrogen therapy and cardiovascular disease.

Ten-year fo llow-up from the nurses' health study. N Engl J Med 1991; 325:756-62

S. Paganini-Hill A, Ross RK, Henderson BE: Postme- nopausal oestrogen treatment and stroke: a prospective study. BMJ 1988 ; 297: 5 19-22

6. Hulley S, Grady D, Bush T, et al: Randomized trial of est rogen plus progestin for secondary prevention of coro- nary heart disease in

posımenopausal

women. Heart and Estrogen/progestin Replacement Study (HERS) Research Group. JAMA. 1998; 280:605- 13

7 . Kay CR: The Royal College of General Practitioners' Oral

Coııtraception

Study: some recent o bservations. Clin Obstet Gynaecol. 1984; l l: 759-86

8. Hodes RJ, Lakatta EG, McNeil CT:

Anoıher

modifi- able risk factor for cardiovascular disease? Some evielence poin ts to arteria l stiffness. 1 Am Geriatr Soc. 1995;43:58 I- 2

9. Hirai T, Sasayama S, Kawasaki T, Yagi S: Stiffness

426

of systemic

arıeries

in patients wi th myocard ial

infarcıion.

A noninvas ive method to predict severity of co ronary at- herosclerosis. Circulation. 1 989; 80: 78-86

10. Stefanidis C, Str atos C,

Boudoıas

H, Kouroukalis C, Toutouzas P:

Distensibiıity

of the ascending aorta:

comparison of invasive and noninvas ive techniques in he- alty men and men

^witlı

coronary artery d isease. Eur Heart 1 1989;

ı ı:

990-6

ll. Madhava n S, Ooi WL, Cohen H,

Alderınan

MH:

Reıaıion

of pulse pressure and blood

^pressuı·e

reduction to the ine idence of

myocardiaı

in fa rction.

Hyperıension

ı

994; 3: 395-40

ı

12. Laogun AA, Gosling RG: In vivo arteri al

conıpliance

in man. Clin Physiol Meas 1982; 3 : 201- 12

13. Karpanou EA, Vyssoulis GP, Papakyriakou SA, Toutouza MG, Toutouzas PK:

Effecıs

of menopause o n aortic root fu nctio n in hy pertensive women. J Am

Coıı

Cardiol 1996; 28: 1562-6

14. Van Buren GA, Yang DS , Clark KE: Estrogen-indu- ced uterine

vasodilaıation

is antagonized by L-nitroargini- ne

nıethyı esıer,

an inhibitor of nitric oxide

synıhesis. Anı

J Obstet Gynecol 1992;67:828-33

lS. Sudhir K, Chou TM, Mullen WL, et al: Mechanisms of

esırogen-induced

vasodilation: in vivo studies in cani ne coronary conductance and resistance arterics. 1 Am Coll

Cardioı

1995; 26:

807-ı4

16. Volterrani M, Rosano G, Coats A, et al: Estrogen acutel y increases peripheral blood flow in

postnıenopausaı

women.

^Anı

J Med 1 995; 99:

^ı

19-22

17. Mercur o G, Pitzalis L, Podda A, et al: Effects of acute

adnıinistration

of natural

progesıerone

on peripheral vascul ar responsiveness in healthy

postnıenopausal

wo- men. Am J Cardiol 1 999: 15: 2 14-8

18. Watanabe H , O htsuka S, Kakihana M, Sugishita Y:

Coronary circulation in dogs

wiıh

an

experinıcntal

decrea- se in ao rtic

conıpliance.

J Am Coll Cardiol 1 993; 2

ı:

ı497-506

19. K ass DA, Sacki A, Tu nin RS, Recchia FA: Aciverse influence of

^systenıic

vasc ular stiffe ning on ea rdiac dysfun ction an adaptation to acute coronary occl usion.

Circulation

ı996;

93: 1533-41

20. Eren M, Görgülü

Ş, Dağdeviren

B ve a rk: Hipertan- sif ve Diyabet ik Hastalarda Aortik 'Stiffness' ve Sol

Yenı­

rikül Diyastolik Fonksiyonu ile

ilişkisi.

Türk

Kardiyoı

Dern

Arş

2001 ; 29: 678-86

21. Liang Y -L, Teede ll, S hiel LM et al: Effects of oest- rogen and progesterone on age-related changes in artcries of postmenopausal women. Cl in Exp

Pharnıacol

Physio l.

ı

997; 24: 457-59

22. McGrath BP, Liang Y-L, Teede H, Shiel LM, Ca-

nıeron

JD, Dart A: Age-related

deterioratioıı

in

arıerial

structure and fu nction in

postnıenopausal

women:

lnıpact

of

lıorınone replaceıııeııt tlıerapy.

A rterioscler

Throıııb

Yasc Biol. 1998; 18: 1149-56

23. Rajkumar C, Kingwell BA, Cameron JD et a l: Hor-

Ş. Görgüiii ve ark.: Östrojen ve Hormon Replasman Tedavilerinin Aorı Sertliği Üzerine Etkileri

monal therapy increases arterial compliance in postmeno- pausal women. J Am Coll Cardiol. 1997; 30: 350-56 24. Hayward CS, Knight DC, Wren BG, Kelly RP: Ef- fect of hormone replacement therapy on non-invasive car- diovascular haemodynam ics. J Hypertens. 1997; 15: 987- 93

25. Stratos C, Stefanidis C, Kallikazaros I, Boudoulas H , Toutouzas P: Ascencling aorta

clistensibiıiıy

abnorma- lities in hypertensive

patienıs

anel response to nifeclipin acl-

minisıraıion.

Am J Med 1992; 93: 505- 1 2

26. Lacombe F, Dart A, Dewar E, Jennings G, Came- ron J, Laufer E:

Arıerial

elastic

properıies

in

ınan:

a com- parison of echo-Doppler indices of aortic stiffness. Eur Heart J 1992; 13: 1040-45

27. Kupari M , Hekali P, Keto P, Poutanen VP, Tikka- nen MJ, Standerskjold-Nordenstam CG: Relation of aortic sti ffness to fac tors modifying the risk of atheroscle- rosis in healthy people. Arterioscler Thromb 1994; 14:

386-94

28. Dart AM, Lacombe F, Yeoh CK, Cameron J , Jen- nings G, Laufer E: Aortic distensibility in patients

wiıh isoıated

hyperchol esterolaemia, coronary artery disease, or cardiac

transpıant.

Lancet 1991; 338: 270-3

29. Bush TL, Barret-Connor E, Cowan LD, et al: Car- diovascular

mortaıity

and noncontrace ptive use of oestro- gens in wome n: results from the Lipid Research Clinics Program follow-up stud y. Circulation 1987; 75: 11 02-09

30. Arnett DK, Evans GW, Riley WA: Arterial Stiff- ness: a new

cardiovascuıar

risk factor. Am J Epiclemiol

1994;

ı

40: 669-82

31. Stefanidis CI, Karayannacos PE, Boudoulas HK, et al: Medial necrosis and acute

aıterations

in aortic

disıensi­

bility following removal of vasa vasorum of canine ascen- ding aorta. Cardiovasc Res

ı

993; 27: 95 1-6

32. Fischer G, Swain M: Effect of sex hormones on blo- od pressure and vascular connective tissue in eastrateel and no ncastrated

ınale

rats. Am J Physiol 1977; 232: h6 17-21 33. Vargas R, Wroblewska B, Rego A, Hatch J, Ram- well PW: Oestradiol inhibits smooth muscle cell prolifera- tion of pig coronary arteries. Br J

Pharınacol

1 993; 109:

6ı2-7

34. Collins P, Rosano G. M. C,

Jıang

C, Lindsay D,

Sarreı

PM, Wilson PAP:

Cardiovascuıar

protec tion by oestrogen-a calcium antagonist effect?

Lanceı

1993; 34

ı:

ı264-65

35. Ellia kim M , Sapoznikov D, W einmann J :

Puıse

wave

veıocity

in healthy subjects and in patients with vari- ous d isease states. Am Heart J 197

ı

:82;448-57

36. Callaghan FJ,Babbs CF, Bourland JD, Geddes LA:

The relationship bctween

arteriaı puıse

wave

veıocity

and pulse frequency at different pressures. J Med

Engı

Techno!

ı984;8:15-8