Ender ASYALI
KÖPRÜÜSTÜ VE MAKİNE DAİRESİ KAYNAKLARI YÖNETİMİ
STCW/78-2010 Manila Değişimlerine
Uygun
Yayın No : 3063 İşletme Ekonomi : 644
1. Baskı - Şubat 2014 - İSTANBUL
ISBN 978 - 605 - 333 - 090 - 5
Cop yright© Bu ki ta b›n bu ba s› s› n›n Tür ki ye’de ki ya y›n hak la r› BE TA Ba s›m Ya y›m Da €› t›m A.fi.’ye ait tir. Her hak k› sak l› d›r. Hiç bir bö lü mü ve pa rag ra f› k›s men ve ya ta ma men ya da özet ha lin de, fo to ko pi, fak si mi le ve ya bafl ka her han gi bir fle kil de ço €al t› la maz, da €› t› la maz. Nor mal öl çü yü aflan ik ti bas lar ya p› la maz. Nor mal ve ka nu nî ik ti bas lar da kay nak gös te ril me si zo run lu dur.
Dizgi : Beta Bas›m A.fi.
Bask›-Cilt : Net K›rtasiye Tan. ve Matbaa San. Tic. Ltd. fiti.
Taksim Cad. Yo€urtçu Faik Sok. No: 3 Taksim Beyo€lu/‹ST.
Tel: (0-212) 249 40 60 (Sertifika No. 13723) Kapak Tasar›m : Müge Mete
Beta BASIM YAYIM DA∕ITIM A.Ş. (Sertifima No. 16136) Narl›bahçe Sokak No. 11
Ca¤alo¤lu - ‹STANBUL
Tel : (0-212) 511 54 32 - 519 01 77 Fax: (0-212) 513 87 05 - 511 36 50 www.betayayincilik.com
ÖNSÖZ
Bu kitap, son yıllarda denizde seyir emniyetinin arttırılması amacıyla gelişti- rilen “Köprüüstü Kaynakları Yönetimi” ve “Makine Dairesi Kaynakları Yönetimi”
yaklaşımının ülkemiz gemilerinde yaygınlaşması ihtiyacının hissedilmesi ve bu alan- da gemi kaptanları, başmühendisler, zabit, zabit adayları, deniz eğitimci ve akade- misyenlerine yönelik rehber niteliğinde bir kaynağın eksikliğinin fark edilmesi ile ortaya çıkmıştır. Kitap temel olarak güverte ve makine personelinin kaynak yönetimi kapsamında ihtiyaç duyacağı takım çalışması, durum muhakemesi, iletişim, yönetim ve liderlik, işbirliği, karar verme, kültürlerarası yetkinlik, hata yönetimi ve girişkenlik gibi sosyal beceriler üzerinde durmaktadır.
Yaklaşık 12 yılda BTM/BRM/ERM/MRM/ eğitimleri kapsamında çok sa- yıda güverte ve makine zabiti, kaptan ve başmühendisin eğitiminde görev almam, yönetim ve organizasyon alanındaki akademik çalışmalarım, ABD Maine Mariti- me Academy’de simülatör destekli denizcilik eğitimi alanında saygın bir yere sahip Kaptan Samuel Teel ve ekibi ile birlikte alandaki çalışmalarım, 2009 yılından bu yana Swedish Club Academy tarafından geliştirilen Denizcilik Kaynakları Yönetimi (MRM) eğitim programının bir eğitmeni olmamı ve deniz tecrübemi göz önüne alarak böyle bir kaynağı kaleme alma konusunda kendimi sorumlu ve hazır hisset- tim. Kitabın köprüüstü ve makine dairesi takımlarında görev alan makine ve güverte zabit, kaptan ve başmühendislerine; Köprüüstü takımlarına hızlı bir şekilde entegre olmaları gereken kılavuz kaptanlara; Denizcilik şirketlerinin kara departmanlarında görev yapan ve artık takım oyununun geminin de dışına çıkarak kara personelini de içine alan bir olgu olduğu bilincine sahip enspektör ve denizcilik şirketlerinin yöne- ticilerine faydalı olacağını düşünmekteyim.
Konu denizcilik, emniyet ve insan unsuru olduğunda içeriğin ne kadar karma- şık, geniş ve zor olduğunun bilincinde olarak bundan sonra bu alandaki çalışmalar için bir ilk adım olması dileğiyle kitabımı denizlerde halen görev yapan onurlu ve cefakar Türk denizcilerine ithaf ediyorum.
Allah Selamet Versin…
Ender ASYALI İzmir Ekim 2013
İÇİNDEKİLER
BİRİNCİ BÖLÜM
Denizcilikte Yönetim ve Organizasyon ile İlgili
Temel Kavramlar ...1 İKİNCİ BÖLÜM
Gemi Kazaları Nedenleri ve İnsan Faktörü ...21 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
Denizcilikte Emniyet ve Emniyet Kültürü ...57 DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
Emniyet İçin Etkili İletişim ...79 BEŞİNCİ BÖLÜM
Denizcilik Endüstrisinde Takım Çalışması ...101 ALTINCI BÖLÜM
Durum Muhakemesi, Karar Verme ve
Hata Yönetimi ...137 YEDİNCİ BÖLÜM
Kaptan ve Zabitlerinin Köprüüstü Takım Çalışmasına Yönelik
Tutumlarının Belirlenmesine Yönelik bir Araştırma ...155
İÇİNDEKİLER
ÖNSÖZ ...III
BİRİNCİ BÖLÜM
DENİZCİLİKTE YÖNETİM VE ORGANİZASYON İLE İLGİLİ TEMEL KAVRAMLAR
1. GİRİŞ ... 1
2. YÖNETİM VE ORGANİZASYON... 3
2.1. Yeni Örgüt Yapıları ... 7
2.2. Yönetim ... 8
2.3. Yönetici ... 9
2.4. Örgütsel Davranış ... 16
2.5. X-Y Kuramı ... 18
İKİNCİ BÖLÜM GEMİ KAZALARI NEDENLERİ VE İNSAN FAKTÖRÜ 1. GİRİŞ ... 21
1.1. Emniyet ... 24
1.2. Denizcilikte Emniyet ... 26
2. İNSAN HATALARI VE NEDENLERİ ... 31
2.1. Kişi Modeli ... 31
2.2. Sistem Modeli ... 32
3. DENİZ KAZALARINDA EN ETKİN İNSAN FAKTÖRLERİ VE KAYNAKLARI ... 34
3.1. Yorgunluk ... 35
3.2. Yetersiz Haberleşme ... 35
VIII
3.3. Yetersiz Teknik Bilgi ... 35
3.4. Gemi Sistemleri Hakkında Yetersiz Bilgi ... 35
3.5. Otomasyonda Tasarım Hataları ... 35
3.6. Yetersiz Bilgiye Dayalı Kararlar ... 36
3.7. Hatalı Standartlar, Prosedürler ... 36
3.8. Yetersiz Bakım Tutum ... 36
3.9. Ağır Doğal Çevre Şartları ... 36
3.10. Kendine Aşırı Güven ... 36
3.11. Ticari Baskılar ... 36
3.12. Zaman Baskısı ... 37
4. DENİZ KAZA İSTATİSTİKLERİ ... 37
5. İNSAN UNSURUNU ETKİLEYEN FAKTÖRLER ... 40
5.1. İnsani Faktörler ... 40
5.2. Gemi Üstü Organizasyon ... 41
5.3. Çalışma ve Yaşam Koşulları ... 41
5.4. Gemi Faktörleri ... 41
5.5. Kara Yönetimi ... 42
5.6. Dış Etmenler ve Çevre ... 42
6. GEMİ ADAMLARININ YAŞAM KOŞULLARI ... 42
6.1. Gemideki Organizasyon Yapısı ... 43
6.2. Zihinsel Çalışma Talebi... 43
6.3. Fiziksel Şartlar... 43
6.4. Çalışma Süresi ... 43
6.5. Eğitim Gerekleri ... 43
6.6. Sosyal Hayat ... 44
6.7. Görevlerin Entegrasyonu ... 44
6.8. Çalışma Prosedürleri ... 45
7. İNSAN HATALARININ OLUŞTUKLARI YERLERE GÖRE SINIFLANDIRILMASI ... 45
7.1. İşletim Hataları ... 45
IX
7.2. Montaj Hataları ... 45
7.3. Tasarım Hataları ... 46
7.4. Denetim Hataları ... 46
7.5. Tesis ve Bakım Tutum Hataları ... 46
8. KAZA MODELLERİ ... 46
8.1. Basit Kaza Modeli ... 47
8.2. Ara Kaza Modeli ... 47
8.3. Çağdaş Kaza Modeli ... 48
9. YORGUNLUK ... 48
9.1. Yorgunluğun Azaltılmasında Gemi Tasarımının Rolü ... 49
9.2. Ergonomi ve Yorgunluk İlişkisi ... 49
10. EMNİYET YÖNETİMİ YAKLAŞIMLARI ... 51
10.1. İnsan Modeli ... 51
10.2. Mühendislik Modeli ... 52
10.3. Örgüt Modeli ... 53
10.4. Emniyetin Örgütsel Boyutu ... 53
10.4.1. Normal kaza teorisi ... 54
10.4.2. Yüksek güvenilirlikli örgütler teorisi ... 54
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM DENİZCİLİKTE EMNİYET VE EMNİYET KÜLTÜRÜ 1. GİRİŞ ... 57
2. ÖRGÜT KÜLTÜRÜ ... 58
2.1. Örgüt Kültürünü Belirleyen Yedi Boyut ... 60
2.2. Güçlü ve Zayıf Kültürler ... 60
2.3. Örgüt Kültürünün İşlevleri... 61
3. MESLEKİ KÜLTÜR ... 62
4. ULUSAL KÜLTÜR ... 63
4.1. Türk Gemiadamları için Kültürlerarası Yetkinlik ... 68
5. EMNİYET KÜLTÜRÜ ... 71
X
5.1. Dört Farklı Gemi, Dört Farklı Kültür ... 74
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM EMNİYET İÇİN ETKİLİ İLETİŞİM 1. İLETİŞİM ... 79
1.1. İletişimin Fonksiyonları ... 80
2. KİŞİLERARASI İLETİŞİM ... 81
2.1. İletişim Süreci ... 81
3. ÖRGÜTSEL İLETİŞİM ... 85
3.1. İletişim Akışının Yönü ... 86
3.1.1. Aşağı yönlü iletişim ... 86
3.1.2. Yukarı yönlü iletişim ... 86
3.1.3. Yatay iletişim ... 87
3.1.4. Çapraz iletişim ... 87
3.2. Bilgilendirme Toplantıları ... 87
3.3. Sözlü ve Sözsüz İletişim ... 90
3.4. İletişim Ağları ... 91
4. İLETİŞİM ENGELLERİ ... 93
4.1. Kişisel Engeller ... 94
4.2. Fiziksel Engeller... 96
4.3. Semantik Engeller ... 96
4.4 Kişilerarası Etkili İletişim Engelleri ... 97
4.5 Kişilerarası İletişim Engellerinin Aşılması ... 99
BEŞİNCİ BÖLÜM DENİZCİLİK ENDÜSTRİSİNDE TAKIM ÇALIŞMASI 1. TAKIM ÇALIŞMASI ... 101
1.1. Takımlar ve Gruplar ... 103
1.2. Takım Türleri ... 105
1.2.1. Dikey Takımlar ... 105
XI
1.2.2. Yatay Takımlar ... 105
2. DENİZCİLİK VE TAKIM ÇALIŞMASI ... 106
2.1. Kaynak Yönetiminin Tarihi Gelişimi ... 109
2.2. Köprüüstü ve Makine Dairesi Kaynakları Yönetimi Tanımları ... 111
2.2.1. Köprüüstü Kaynakları Yönetimi (BRM) eğitimleri ... 113
2.2.2. Makine Dairesi Kaynakları Yönetimi (ERM) eğitimleri ... 121
2.3 BRM Eğitiminin Hedefleri ve Değerlendirilmesi ... 128
2.3.1. Teknik beceriler değerlendirme formu ... 129
2.3.2. Teknik olmayan beceriler değerlendirme formu ... 130
2.4. Vardiya Tutma Prensipleri ... 131
2.5. İyi Bir Köprüüstü ve Makine Dairesi Takımının Özellikleri ... 132
3. KÖPRÜÜSTÜ TAKIMI VE KILAVUZ KAPTANIN ETKİLEŞİMİ 133 3.1. Gemi Kaptanı ve Kılavuz Kaptan Arasında Bilgi Alışverişi ... 133
3.2. Kullanılacak İletişim Dili ... 135
ALTINCI BÖLÜM DURUM MUHAKEMESİ, KARAR VERME VE HATA YÖNETİMİ 1. DURUM MUHAKEMESİ ... 137
1.1. Durum Muhakemesinin Oluşma Aşamaları ... 139
1.1.1. Birinci aşama: algılama ... 139
1.1.2. İkinci aşama: mevcut durumun kavranması/ idrak edilmesi . 140 1.1.3. Üçüncü aşama: öngörü ... 140
1.2. Takım Durum Muhakemesi ... 141
1.3. Durum Muhakemesinin Azalma Nedenleri ... 141
1.3.1. Kişisel nedenler ... 141
1.3.2. Çevresel nedenler ... 141
1.3.3. Yönetim ... 142
1.4. Otomasyon Seviyesi ve Durum Muhakemesi ... 142
1.5. Durum Muhakemesi Kaybının Belirtileri ... 142
2 KENDİNE GÜVEN/ GİRİŞKENLİK ... 143
XII
2.1. Rahatlık Durumu ... 144
3. KARAR VERME ... 144
3.1 Karar Tipleri... 147
3.1.1. Yapısal sorunlar ve programlanabilen kararlar ... 147
3.1.2. Yapısal olmayan sorunlar ve programlanamayan kararlar ... 148
4. HATA YÖNETİMİ ... 148
4.1. Hata Yönetiminin Aşamaları ... 150
4.1.1. Hatayı önleme ... 151
4.1.2. Hatanın yakalanması ... 152
4.1.3. Hatanın sonuçlarını azaltma ... 152
4.2. Hatanın Şiddetlendirilmesi ... 152
4.3. Bireysel Strateji Olarak Hata Yönetimi ... 153
4.4. Örgütsel Strateji Olarak Hata Yönetimi ... 153
4.5. Costa Concordia Kazası ve Hata Yönetimi ... 153
YEDİNCİ BÖLÜM KAPTAN VE ZABİTLERİNİN KÖPRÜÜSTÜ TAKIM ÇALIŞMASINA YÖNELİK TUTUMLARININ BELİRLENMESİNE YÖNELİK BİR ARAŞTIRMA 1. ARAŞTIRMANIN AMACI ... 155
2. ARAŞTIRMANIN YÖNTEMİ ... 157
3. VERİ TOPLAMA VE ÖRNEKLEME ... 157
4. BULGULAR ... 158
4.1. Katılımcıların Profili ... 158
4.2. Değerlendirme ... 159
4.2.1. Tanımlayıcı istatistikler ... 159
4.2.2. Takım çalışmasına yönelik tutumların hipotez testleri ... 161
5. SONUÇLAR ... 167
KAYNAKLAR ... 168
TABLOLAR LİSTESİ
Tablo 1 : Değişen Örgütler ...5
Tablo 2 : Güverte Zabit ve Kaptanlarının Karşılaştırmalı Olarak Sahip Olmaları Gereken Beceriler ...11
Tablo 3 : Baş Mühendislerinin Sahip Olmaları Gereken Beceriler ...13
Tablo 4 : Zaman İçinde İnsana Yaklaşım ...17
Tablo 5 : X ve Y Kuramı ...19
Tablo 6 : Denizcilikte Tepkisel Yaklaşımdan Örnekler ...26
Tablo 7 : ATSB, TSB Canada ve UK MAIB Kaza Raporlarına Göre Kaza Nedenleri ...37
Tablo 8 : GLOBE Araştırması Sonuçlarından Bazı Örnekler ...67
Tablo 9 : Türk Gemiadamlarının SWOT Analizi Tablosu ...71
Tablo 10 : En Yaygın Üç Örgütsel İletişim Ağı ve Etkinlik Kriterlerine Göre Değerlendirilmesi ...93
Tablo 11 : Grupların ve Takımları Karşılaştırması ...103
Tablo 12 : Köprüüstü Kaynakları Yönetimi ...114
Tablo 13 : Güverte Bölümü için İşletim Düzeyinde Liderlik ve Takım Çalışması Becerileri ...115
Tablo 14 : Güverte Bölümü içih Yönetim Düzeyinde Liderlik ve Takım Çalışması Becerileri ...116
Tablo 15 : Makine Diresi Kaynakları Yönetimi ...122
Tablo 16 : Makine Bölümü için İşletim Düzeyinde Liderlik ve Takım Çalışması Becerileri ...123
Tablo 17 : Makine Bölümü için Yönetim Düzeyinde Liderlik ve Takım Çalışması Becerileri ... 124
XIV
Tablo 18 : Davranış Şekilleri ...144
Tablo 19 : Karar Kriterleri ve Ağırlıkları ...146
Tablo 20 : Alternatifler ...146
Tablo 21 : Alternatiflerin Değerlendirilmesi ...147
Tablo 22 : Costa Concordia kazası ve Hata Yönetimi ...154
Tablo 23 : Katılımcıların Profilleri ...158
Tablo 24 : Tanımlayıcı İstatistikler ...160
Tablo 25 : Gemi Türlerine Göre Takım Çalışmasına Yönelik Tutumların Karşılaştırmalı Sonuçları: H1 Alt Hipotezler ...162
Tablo 26 : Gemideki Pozisyona Göre Takım Çalışmasına Yönelik Tutumlarla İlgili Karşılaştırmalı Sonuçlar: H2 Alt Hipotezleri ...164
Tablo27 : Gemideki Pozisyona Göre Takım Çalışmasına Yönelik Tutumların
Karşılaştırmalı Sonuçları: H3 Alt Hipotezleri ...166
ŞEKİLLER LİSTESİ Şekil 1 : Hiyerarşik Kademeler ve Yönetsel Beceriler Arasındaki İlişki ...10
Şekil 2 : Kaza Nedenlerinin Zaman İçinde Değişimi ...39
Şekil 3 : Yıllara Göre Tam Kayıplı Gemi Kazalar (100 GT ve üzeri) ...40
Şekil 4 : Kaza Piramidi...52
Şekil 5 : Bireyin Davranışlarında Etkili Olan Kültürel Unsurlar ...58
Şekil 6 : İletişim Süreci ...82
Şekil 7 : Kapalı Çevrim Haberleşme ...85
Şekil 8 : Bavelas’a Göre İletişim Biçimleri ...91
Şekil 9 : İletişim Sürecinde Gönderici ve Alıcı ...94
Şekil 10 : Köprüüstü Takım Performans Modeli ...109
Şekil 11 : Hata Yönetimi Üçgeni ...151
Şekil 12 : Araştırmanın ve Hipotezlerin Kavramsal Modeli ...156
