ABSTRACT
Objective: The aim of this study was to determine the relationship between height and cardiovascular risk markers in overweight and obese women.
Materials and methods: The study group was composed of 3665 overweight or obese women with body mass index varying from 25 to 67 kg/m2. In order to determine the relationship between body height and various cardi- ovascular risk markers, ANOVA, unpaired-t test and chi-square tests were performed.
Results: Data analyses indicated a significant positive relationship between height and weight and HDL choleste- rol and an inverse relationship between height and age, serum total cholesterol, glucose, triglyceride, systolic and diastolic blood pressure. No significant relationship was found between height and uric acid, insulin and HOMA (homeostasis model assessment). Age, weight, body mass index, glucose, cholesterol, triglyceride, systolic and di- astolic blood pressures were found to vary between quartiles of stature. The incidence of diabetes mellitus, hyper- tension, hypercholesterolemia and abdominal obesity also was found to differ significantly between quartiles of sta- ture using ANOVA analysis.
Conclusion: These results support the suggestion that short stature may be relevant to hyperglycemia, hyperten- sion and hypercholesterolemia. Therefore, the measurement of metabolic risk markers could be useful in clinical screening for overweight and obese women of short stature.
Key words: Height, obesity, overweight, short stature ÖZET
Amaç: K›sa boy baz› kardiyovasküler risk faktörleri ile iliflki göstermektedir. Bu çal›flma fazla kilolu ve fliflman ka- d›nlarda boy uzunlu¤u ile çeflitli kardiyovasküler risk faktörleri aras›ndaki iliflkiyi araflt›rmak amac›yla gerçekleflti- rildi.
Gereç ve yöntem: Beden kitle indeksi 25-67 kg/m2aras›nda de¤iflen 3665 fazla kilolu ve fliflman kad›nda boy ile serum glukoz, ürik asit, total ve HDL-kolesterol, trigliserit, insülin, HOMA (homeostasis model assessment), sisto- lik ve diyastolik damar bas›nc› aras›ndaki iliflki, korelasyon analizi ve boy uzunlu¤una göre ayr›lm›fl dört grupta ANOVA, efllenmemifl seri t-testi ve ki-kare testi ile araflt›r›ld›.
Bulgular: Olgularda boy uzunlu¤u ile a¤›rl›k ve HDL kolesterol aras›nda anlaml› pozitif, boy uzunlu¤u ile yafl, be- den kitle indeksi, glukoz, kolesterol, trigliserit, maksimum ve minimum damar bas›nc› ve bel-kalça oran› aras›nda anlaml› negatif iliflkiler bulundu. Boy ile ürik asit, insülin ve HOMA aras›nda anlaml› bir iliflki saptanmad›. Boy uzunlu¤una göre dört gruba ayr›lan olgularda ANOVA ile yafl, a¤›rl›k, beden kitle indeksi, glukoz, maksimum ve minimum damar bas›nc›, kolesterol, trigliserit ve bel kalça oran› aç›s›ndan gruplararas› anlaml› farklar bulundu. Va- kalarda çeyrek gruplar aras›nda diabetes mellitus, hipertansiyon, hiperkolesterolemi ve abdominal fliflmanl›k varl›-
¤› bak›m›ndan anlaml› farkl›l›k bulundu. Aksine hipertrigliseridemi ve HDL-kolesterol düflüklü¤ü varl›¤› aç›s›ndan anlaml› bir fark saptanmad›.
Sonuç: Bulgular›m›z, fazla kilolu ve fliflman kad›nlarda k›sa boyun hiperglisemi, hipertansiyon ve hiperkolestero- lemi gibi tablolar birlikte olabilece¤ini desteklemektedir. Bu nedenle k›sa boylu ve fazla kilolu veya fliflman olan kad›nlar kardiyovasküler risk varl›¤› bak›m›ndan daha yak›ndan izlenmelidir.
Anahtar kelimeler: Boy uzunlu¤u, fazla kiloluluk, k›sa boy, fliflmanl›k
FAZLA K‹LOLU VE fi‹fiMAN KADINLARDA BOY UZUNLU⁄UNUN R‹SK GÖSTERGELER‹ ‹LE ‹L‹fiK‹S‹
Vakur AKKAYA*, Ayfle ÇIKIM SERTKAYA**, Nefle ÖZBEY*, Yusuf ORHAN*
THE RELATIONSHIP BETWEEN HEIGHT MEASUREMENT AND METABOLIC RISK MARKERS IN OVERWEIGHT AND OBESE WOMEN
Dergiye geldi¤i tarih/Date received: 24.11.2003
* ‹stanbul Üniversitesi, ‹stanbul T›p Fakültesi, ‹ç Hastal›klar› Anabilim Dal›, Endokrinoloji- Metabolizma ve Beslenme Bilim Dal›, Çapa, ‹stanbul
** ‹nönü Üniversitesi T›p Fakültesi, Endokrinoloji ve Metabolizma Bilim Dal›, Malatya.
G‹R‹fi
Yap›lan de¤iflik çal›flmalar boy uzunlu¤u ile çeflitli hastal›klar aras›nda iliflki bulundu¤unu göstermektedir. Boy k›sal›¤› çe- flitli hastal›klar için risk faktörü oluflturmaktad›r. Erkek hasta- larda yap›lan baz› çal›flmalar koroner arter hastal›¤› mortalite- si ile boy aras›nda iliflkiler bulundu¤u göstermektedir. Morris ve ark. (18), 1966 y›l›nda Londra’daki otobüs flöförleri aras›n- da yüksek kardiyovasküler risk bulunanlar›n daha k›sa boylu olduklar›n› göstermifltir. Daha sonra gerçeklefltirilen White- hall çal›flmas› sonuçlar› boyun iskemik kalp hastal›¤› mortali- tesini nisbeten etkiledi¤ini yans›tmaktad›r (28).
Kad›nlarda boy uzunlu¤u konusunda yap›lar çal›flmalar daha k›s›tl› say›dad›r. K›sa boy uzunlu¤unun kad›nlarda hipertansi- yon ile birlikte oldu¤u gösterilmifltir (20, 27). Kad›nlarda ya- p›lan bir di¤er çal›flma boy uzunlu¤u ile koroner kalp hastal›-
¤› ve inme riski aras›nda negatif bir iliflki bulundu¤unu göster- mektedir (23). K›sa boy kad›nlarda ayr›ca akut koroner kalp olaylar›ndaki kötü prognozu yans›tmaktad›r (29). Boy uzun- lu¤u kardiyovasküler hastal›k mortalite riski ile negatif bir ilifl- ki göstermektedir (6). K›sa boy koroner kalp hastal›¤› için ba-
¤›ms›z bir risk faktörünü oluflturmaktad›r (8). ‹talyan kad›nla- r›nda da boy k›sal›¤›n›n akut myokard infarktüsü riskini art›r- d›¤› gösterilmifltir (5). Bir di¤er çal›flmada ise do¤um boyu ile eriflkin koroner kalp hastal›¤› ve inme aras›nda anlaml› iliflki- ler saptanm›flt›r (24).
Boy uzunlu¤u kad›nlarda da diabetes mellitus ve komplikas- yonlar› ile iliflki göstermektedir. Yunanl› kad›nlarda k›sa boy gestasyonel diabetes mellitus riski ile birliktedir (1). Beyaz ve- ya sar› ›rk kökenli kad›nlarda gestasyonel diyabetli olanlar›n boyu, normal glukoz tolerans› olanlardan daha k›sa bulun- mufltur (17). Brezilyal› kad›nlarda özellikle fliflman olanlar aras›nda k›sa boy, gestasyonel diabetes mellitus geliflme riski ile birliktedir (4). Koreli kad›nlarda da k›sa boy uzunlu¤unun gestasyonel diabetes mellitus geliflimi için ba¤›ms›z bir risk faktörü oldu¤u gösterilmifltir (14).
Ülkemizde boy uzunlu¤unun risk aç›s›ndan de¤erini ince- leyen çal›flmalar yayg›n de¤ildir. Anabilim Dal›m›zda da- ha önce gerçeklefltirilen bir çal›flmada BMI de¤eri 27 kg/m2nin üzerinde olan kad›nlarda boy uzunlu¤u ile çeflit- li risk faktörleri aras›ndaki iliflki incelenmifltir (25). Bu ça- l›flma fazla kilolu ve fliflman kad›nlarda boy uzunlu¤u ile metabolik risk faktörleri aras›ndaki iliflkiyi araflt›rmak amac›yla yap›lm›flt›r.
GEREÇ ve YÖNTEM
Çal›flma kapsam›na ‹stanbul T›p Fakültesi, ‹ç Hastal›klar›
Anabilim Dal›, fiiflmanl›k poliklini¤ine baflvuran 3665 fazla kilolu veya fliflman kad›n al›nd›. Vakalar›n yafl orta- lamas› 39,17 ± 12,29 y›l (medyan 39, s›n›rlar› 18-55 y›l), boy ortalamas› 158 ± 6,6 cm (medyan 157, s›n›rlar› 136- 186 cm), a¤›rl›k ortalamas› 88,14 ± 16,67 kg (medyan 85,50, s›n›rlar› 55-145 kg) ve beden kitle indeksi (body mass index, BMI) ortalamas› 35,55 ± 6,69 kg/m2(medyan 34,55, s›n›rlar› 25,07-66,89 kg/m2) olarak bulundu. BMI de¤erinin 25 kg/m2veya üzerinde bulunmas› fazla kilolu, 30 kg/m2 veya üzerinde bulunmas› ise fliflmanl›k kriteri olarak kabul edildi (7).
Fizik muayene esnas›nda a¤›rl›k, uzunluk, bel ve kalça çevresi, maksimum ve minimum damar bas›nçlar› belir- lendi. Kan örnekleri al›narak glukoz, ürik asit, total ve HDL kolesterol, trigliserit ve insülin tayinleri yap›ld›. Öl- çümler oda giysileri içinde, aç karn›na ve ayakta elde edil- di. Bel çevresi, arkus kostarum ile prosessus spina ilaca anterior superior aras›ndaki en dar çap, kalça çevresi ise arkada gluteus maksimuslar›n ve önde simfiz pubis üze- rinden geçen en genifl çap kabul edildi (9). BMI, a¤›rl›k (kg) /boy2 (m) formülü ile (7) ve bel/kalça çevresi oran›
(waist/hip ratio, WHR) bel çevresi (cm)/kalça çevresi(cm) formülü ile (11,26) elde edildi.
‹nsülin direnci varl›¤›n› yans›tan HOMA (homeostasis model assessment) de¤eri = bazal insülin (µU/mL)/22.5 · e -ln [bazal glukoz (mmol/L)]
formülü ile hesapland› (3).
Vakalar boy uzunluklar›na göre çeyreklere ayr›ld›. En k›- sa boy uzunlu¤u olan çeyrek ile di¤erleri yafl, a¤›rl›k, BMI, bel çevresi, WHR, glukoz, maksimum ve minimum damar bas›nc›, total ve HDL-kolesterol, trigliserit, ürik asit, insülin ve HOMA de¤erleri bak›m›ndan karfl›laflt›r›l- d›. Açl›k kan flekerinin 126 mg/dL ve üzerinde olmas› di- abetes mellitus. kolesterol düzeyinin 200 mg/dL ve üze- rinde olmas› hiperkolesterolemi, trigliserit de¤erlerinin 200 mg/dL ve üzerinde olmas› hipertrigliseridemi, HDL- kolesterol düzeyinin 45 mg/dL’nin alt›nda olmas› HDL- kolesterol düflüklü¤ü, damar bas›nc›n›n 140/90 mm Hg ve üzerinde olmas› hipertansiyon ve WHR de¤erinin 0.8 in üzerinde olmas› abdominal fliflmanl›k olarak kabul edildi (13). Boy uzunlu¤u çeyreklerinde bu hastal›klar›n da¤›l›- m›ndaki farkl›l›klar araflt›r›ld›.
Vakalar "DBase IV V2.0" (Borland, ABD) program› ile kaydedildi ve istatistik de¤erlendirmede "SPSS (Statisti- cal Package for Social Sciences)/ PC plus" V 3.0 (SPSS Inc, Chicago, Illinois, ABD) istatistik program› kullan›ld›
(19, 21). ‹statistik de¤erlendirme, varyans analizi (ANO- VA), efllenmemifl seri t-testi, korelasyon analizi ve ki-kare testi ile gerçeklefltirildi (2).
Tablo 1. Fazla kilolu ve fliflman kad›nlarda boy uzunlu¤u ile çeflitli parametreler aras›ndaki iliflki.
Parametreler r de¤eri p de¤eri
Yafl(y›l) -0,1879 ,001
A¤›rl›k (kg) +0,1595 ,001
BMI (kg/m2) -0,2089 ,001
Bel/kalça oran› -0,0422 ,027
Maksimum DB(mmHg) -0,0801 ,001
Minimum DB(mm Hg) -0,0748 ,001
‹nsülin (µU/ml) -0,0088 A.D.
HOMA -0,0503 A.D.
Glukoz (mg/dl) -0,0710 ,001
Ürik asit (mg/dl) -0,0319 A.D.
Kolesterol (mg/dl) -0,0971 ,001
HDL-kolesterol(mg/dl) +0,0780 ,001
Trigliserit (mg/dl) -0,0623 ,001
A.D. : Anlaml› de¤il
BULGULAR
Çal›flmalardan elde edilen bulgular flu flekilde s›ralanabilir:
1) Vakalarda boy uzunlu¤u ile a¤›rl›k ve HDL kolesterol aras›nda pozitif; yafl, BMI, glukoz, kolesterol, trigliserit, maksimum ve minimum damar bas›nc› ve WHR aras›nda negatif iliflkiler bulundu. Boy uzunlu¤u ile ürik asit, insü- lin ve HOMA aras›nda anlaml› bir iliflki saptanmad›. Bul- gular Tablo 1 de gösterilmektedir.
2) Çal›flmaya al›nan vakalar boy uzunlu¤una göre dört çeyreke ayr›ld›: a), 1,53 m ve alt›nda olanlar; b), 1,53-1,57 m aras›; c) 1,58-1,61 m aras› ve d) 1,62 m den yüksek.
Çeyrekler aras›ndaki çeflitli parametrelerin farkl›l›¤›
ANOVA ile karfl›laflt›r›ld›¤›nda yafl, a¤›rl›k, beden kitle indeksi (body mass index, BMI), glukoz, maksimum ve minimum damar bas›nc›, kolesterol, trigliserit ve bel kal-
ça oran› (waist/hip ratio, WHR) aç›s›ndan gruplar aras›n- da anlaml› farklar bulundu. Bu parametrelerde en küçük çeyrek ile (grup 1) di¤er çeyrekler aras›nda (2., 3. ve 4.) çeflitli parametrelerin farkl›l›¤› Tablo 2’ de gösterilmekte- dir. Ürik asit, HDL-kolesterol, insülin ve HOMA paramet- releri çeyrekler aras›nda anlaml› farkl›l›k göstermedi (Bu parametrelere tabloda yer verilmemifltir).
3) Vakalarda ayr›ca çeyrekler aras›nda diabetes mellitus, hi- pertansiyon, hiperkolesterolemi, hipertrigliseridemi, HDL-ko- lesterol düflüklü¤ü, ve bel-kalça oran› farkl›l›klar› da araflt›r›l- d›¤›nda, çeyrekler aras›nda diabetes mellitus, hipertansiyon, hiperkolesterolemi varl›¤› ve WHR bak›m›ndan anlaml› fark- l›l›k bulundu. Aksine hipertrigliseridemi ve HDL-kolesterol düflüklü¤ü varl›¤› aç›s›ndan anlaml› bir fark görülmedi. Bul- gular Tablo 3’ de gösterilmektedir.
Tablo 2. Boy uzunlu¤u çeyrekleri aras›nda çeflitli parametrelerin k›yaslanmas›
Parametreler Grup 1 (n=960) Grup 2 (n= 873) Grup 3 (n= 901) Grup 4 (n= 931)
Boy (m) 1,49 ± 0,02 1,55 ± 0,01 1,59 ± 0,11 1,66 ± 0,03
(p= ,001)* (p= ,001) (p= ,001)
Yafl (y›l) 42,98 ± 12,66 40,40 ± 12,04 38,57 ± 11,49 34,64 ± 11,34
(p= ,001) (p= ,001) (p= ,001)
A¤›rl›k (kg) 83,48 ± 15,54 87,49 ± 16,95 88,84 ± 16,42 92,87 ± 16,77
(p= ,001) (p= ,001) (p= ,001)
BMI (kg/m2) 37,14 ± 6,86 36,19 ± 7,00 34,97 ± 6,33 33,88 ± 6,07
(p= ,003) (p= ,001) (p= ,001)
Glukoz (mg/dl) 104,68 ± 35,59 100,66 ± 33,28 98,50 ± 22,87 98,01 ± 25,29
(p= ,016) (p= ,001) (p= ,001)
Mak.TA (mm Hg) 134,64 ± 26,24 131,58 ± 26,39 129,05 ± 25,51 126,41 ± 23,19
(p= ,017) (p= ,001) (p= ,001)
Min. TA (mm Hg) 84,91 ± 14,50 83,88 ± 14,45 82,86 ± 14,06 81,80 ± 13,77
(p= A.D.) (p= ,003) (p= ,001)
Bel/kalça oran› 0,826 ± 0,080 0,821 ± 0,067 0,815 ± 0,068 0,814 ± 0,068
(p= A.D.) (p= ,005) (p= ,001)
Kolesterol(mg/dl) 213,82 ± 45,69 211,61 ± 46,38 206,34 ± 46,57 199,74 ± 40,74
(p= A.D.) (p= ,001) (p= ,001)
Trigliserit(mg/dl) 159,28 ± 91,51 159,25 ± 89,45 151,86 ± 91,31 146,35 ± 88,76
(p= A.D.) (p= A.D.) (p= ,003)
* Grup 2, 3 ve 4 de¤erlerinin grup 1 de¤erinden fark›n›n anlaml›l›¤›n› göstermektedir.
Tablo 3. Gruplar aras›nda diabetes mellitus, hipertansiyon, kolesterol yüksekli¤i, trigliserit yüksekli¤i, HDL-kolesterol düflüklü¤ü ve bel kalça oran› yüksekli¤inin da¤›l›m›
1.çeyrek 2.çeyrek 3.çeyrek 4. çeyrek Toplam p de¤eri*
Diabetes mellitus % 9,4 % 6,6 % 5,1 % 5,7 % 6,7 0,0018
Hipertansiyon % 43,9 % 37,3 % 33,0 % 29,1 % 35,9 0,0001
Kolesterol yüksekli¤i % 58,8 % 56,6 % 51,2 % 46,1 % 53,2 0,0001
Trigliserit yüksekli¤i % 23,1 % 22,8 % 20,3 % 20,3 % 21,6 A.D.
HDL-Kolesterol düflüklü¤ü % 47,7 % 48,4 % 48,6 % 47,6 % 48,1 A.D.
Bel / kalça oran› > 0,80 % 62,5 % 63,3 % 59,7 % 56,2 % 60,4 0,0087 A.D.: anlaml› de¤il
* Ki-kare testi sonucu belirlenmifltir.
TARTIfiMA
Çal›flma bulgular›m›z boy uzunlu¤u ile çeflitli risk göstergele- ri aras›nda iliflki bulundu¤unu yans›tmaktad›r. Boy uzunlu¤u ile serum glukoz, maksimum ve minimum damar bas›nc›, ko- lesterol ve trigliserit düzeyleri aras›nda hafif derecede ve an- laml› negatif ve HDL-kolesterol düzeyleri aras›nda hafif dere- cede ve anlaml› pozitif iliflki saptanm›flt›r. Bu bulgular boy k›- sald›kça risk göstergelerinin artt›¤›n› yans›tmaktad›r.
Kad›nlarda yap›lan çeflitli çal›flmalar boy k›sal›¤›n›n çeflitli risk göstergeleri ile birlikte bulundu¤unu göstermektedir. Bir
‹talyan çal›flmas› k›sa boylu kad›nlarda kardiyovasküler riskin daha yüksek oldu¤unu yans›tmaktad›r (5). Çal›flma bilhassa yafll› ve kilolu kad›nlar›n daha riskli oldu¤unu göstermektedir (5). Çal›flmam›zda da en k›sa boy çeyre¤inin yafl ve BMI de-
¤erinin di¤er çeyreklerden daha yüksek oldu¤u dikkati çek- mektedir. Framingham çal›flmas›nda (18), uzunluk bak›m›n- dan dört çeyre¤e ayr›lan ve 36,5 y›l takip edilen 2585 kad›n aras›nda uç iki çeyrek aras›nda myokard infarktüsü riski bak›- m›ndan anlaml› bir fark bulunmufltur. ABD de 121700 kad›- n›n 14 sene takip edildi¤i “Nurse’s Health Study” de en k›sa boylu kad›n grubunda göreceli koroner arter hastal›¤› riski en yüksek bulunmufltur (23). Wamala ve ark. (29), kad›nlarda k›- sa boyun akut koroner olay›ndan sonra geliflen kötü prognozu yans›tt›¤›n› ileri sürmüfllerdir.
K›sa boy ile ilgili olarak yap›lan çal›flmalar›n önemli bir k›sm›
diabetes mellitus geliflmesi üzerinde yo¤unlaflmaktad›r. Han ve ark. (10), k›sa boyun tip 2 diabetes mellitus geliflmesinde risk göstergesi oldu¤unu ileri sürmüfllerdir. fiehirli Afrikal›lar- da uzunluk ile glukoz intolerans› geliflmesi aras›nda iliflki sap- tanm›flt›r (22). Koreli (14), Yunanl› (1) ve Brezilyal› (4) kad›n- larda boy k›sal›¤› ile gestasyonel diabetes mellitus geliflmesi aras›nda anlaml› iliflkiler gösterilmifltir.
Çal›flmam›zda en k›sa boylu çeyrek grup kan flekeri ve sisto- lik damar bas›nc› bak›m›ndan di¤er üç gruba göre anlaml›
yükseklik göstermektedir. Bu bulgu k›sa boylu kiflilerin daha yüksek kan glukoz ve sistolik damar bas›nc› gösterdiklerini akla getirmektedir.
Çal›flmam›zda k›sa boy ile birlikteli¤i dikkati çeken bir di¤er faktörün damar bas›nc› yüksekli¤i oldu¤u belirtilmiflti. Brezil- yal› kad›nlarda k›sa boy ile hipertansiyon varl›¤› aras›nda bir iliflki bulundu¤u gösterilmifltir (27). K›sa boyun hipertansiyon nedeni olarak kardiyovasküler riski yükseltti¤i akla gelebilir.
Çal›flmam›zda bunlara benzer bir flekilde boy uzunlu¤u grup- lar› aras›nda diabetes mellitus, hipertansiyon ve hiperkoleste- rolemi varl›¤› bak›m›ndan anlaml› farkl›l›klar saptanm›flt›r. Bu bulgular k›sa boylu kad›nlarda kan flekeri, damar bas›nc› ve kolesterol düzeyleri yüksekli¤inin kardiyovasküler riski artt›r- d›¤›n› akla getirmektedir. Hsieh ve Yoshinaga (12), benzer bel çevresi olan kifliler aras›nda en düflük boy çeyre¤inde bulu- nanlar›n sa¤l›k riskinin en yüksek boy çeyre¤inden daha yük- sek oldu¤unu göstermifllerdir. Yazarlar daha sonra bu gözlem- lerine dayanarak, bel çevresi/ boy oran› ad›n› verdikleri (waist to height ratio, WHR) ve kardiyovasküler riski daha iyi yans›- tacak bir parametrik gösterge tan›mlam›fllard›r (13). Anabilim Dal›m›zda yap›lan öncü bir çal›flma bulgular› bu göstergenin kardiyovasküler riski yans›tmadaki de¤erini desteklemektedir (16).
K›sa boy ile risk faktörleri aras›ndaki iliflki “thrifty phenoty- pe” ve Barker hipotezinin destekleyicisi olarak kabul edil- mektedir. Yani fetal yaflamdaki malnütrisyon sonucu geliflen de¤ifliklikler, bireyin anatomi ve fizyolojisinde kal›c› de¤iflim- lere neden olabilmektedir (3). Fetal yaflamdaki malnütrisyon sonucu oluflan boy k›sal›¤› glukoz intolerans› ve hipertansiyon gibi bulgulardan sorumlu olabilir. Aksine, boy k›sal›¤› ile ilifl- ki göstermeyen bulgular ise eriflkin yaflam biçimi ile iliflkili olabilir (16).
Bulgular›m›z k›sa boylu fazla kilolu ve fliflman kad›nlarda risk göstergelerinin daha s›k mevcut oldu¤unu ve bu bak›m›ndan daha yak›ndan izlenmesi gerekti¤ini düflündürmektedir.
KAYNAKLAR
1. Anastasiou E, Alevizaki M, Grigorakis SJ, Philippou G, Kypri- anou M, Souvatzoglou A. Decreased stature in gestational diabe- tes mellitus. Diabetologia 1998; 41: 997 – 1001.
2. Armitage P, Berry G. Statistical Methods in Medical Research, Blackwell, Oxford, 2.Bask›, 1987.
3. Barker DJ, Hales CN, Fall CH, Osmond C, Phipps K, Clark PM.
Type 2 (non-insulin dependent) diabetes mellitus, hypertension and hyperlipidemia (syndrome X). Relation to reduced fetal growth. Diabetologia 1993; 36: 62-67.
4. Branchtein L, Schmidt MI, Matos MC, Yamashita T, Pousada JM, Duncan BB. Short stature and gestational diabetes in Bra- zil. :Brazilian Gestational Diabetes Study Group. Diabetologia 2000; 43: 848-851.
5. D’Avanzo B, La Vecchia C, Negri E: Height and the risk of acu- te myocardial infarction in Italian women. Soc Sci Med 1994;
38: 193-196.
6. Davey-Smith G, Hart C, Upton M, Hole D, Gillis C, Watt G, Hawthorne V. Height and risk of death among men and women.
Aetiological implications of associations with cardiorespiratory disease and cancer mortality. J Epidemiol Commun Health 2000; 54: 97-103.
7. Despres JP, Prud’homme D, Pouliot MC, Tremblay A, Bouchard C. Estimation of deep abdominal adipose tissue accumulation from simple anthropometric measurements in men. Am J Clin Nutr 1991; 54: 471-477.
8. Forsen T, Eriksson J, Qiao Q, Tervahauta M, Nissinen A, Tuomi- lehto J. Short stature and coronary heart disease. A 35 year fol- low up of the Finnish cohorts of the seven countries study. J In- tern Med 2000; 248: 326-332.
9. Haffner SM, Stern MP, Hazuda HP, Pugh J, Patterson JK. Do up- per body and centralized adiposity measure different aspects of regional body fat distribution? Relationship to non-insulin de- pendent diabetes mellitus, lipids and lipoproteins. Diabetes 1987; 36: 43-51.
10. Han TS, Feskens EJ, Lean ME, Seidell JC. Associations of body composition with type 2 diabetes mellitus. Diabet Med 1998; 15:
129-135.
11. Houmard JA, Wheeler WS, McCammon MR, Well JM, Truitt N, Hamad SF, Holbert D, Israel RG, Barakat HA. An evaluation of waist to hip ratio measurement methods in relation to lipid and carbonhydrate metabolism in men. Int J Obes 1991; 15: 181- 188.
12. Hsieh SD, Yoshinaga H. Do people with similar waist circumfe- rence share similar health risks irrespective of height? Tohoku J Exp Med 1999; 188: 55-60.
13. Hsieh SD, Yoshinaga H, Muto T. Waist to height ratio. A simp- le and practical index for assesing central fat distribution and me-
tabolic risk in Japanese men and women. Int J Obes Relat Me- tab Disord 2003; 27: 610-616.
14. Jang HC, Min HK, Lee HK, Cho NH, Metzger BE. Short statu- re in Korean women. A contribution to the multifactorial predis- position to gestational diabetes mellitus. Diabetologia 1998; 41:
778-783.
15. Kannam JP, Levy D, Larson MG, Wilson PW. Short stature and risk for cardiovascular disease morbidity and mortality. The Fra- mingham Heart Study. Circulation 1994; 90: 224-227.
16. Kopuz K, Özbey N, Kazanc›o¤lu R, Orhan Y. fiiflman kad›nlar- da kardiyovasküler riskin saptanmas›nda bel çevresi/boy oran›
düzeyleri. Ist T›p Fak Mecm 2000; 63: 256-259.
17. Kousta E, Lawrence NJ, Penny A, Millauer BA, Robinson S, Johnston DG, McCarthy MI. Women with a history of gestati- onal diabetes of European and South Asian origin are shorter than women with normal glucose tolerance in pregnancy. Diabet Med 2000; 17: 792-797.
18. Morris JN, Kagan A, Pattison DC, Gardner MJ. Incidence and prediction of ischaemic heart disease in London busmen. Lancet 1966; 2: 553-559.
19. Nie NH, Hull CM, Jenkins JG, Steinbrennar K, Benta DM. Sta- tistical Package of the Social Sciences, McGraw Hill, New York, 2.Bask›, 1975.
20. Njolstad I, Arnesen E, Larsen PGL. Body height, cardiovascular risk factors and risk of stroke in middle aged men and women.
A 14 year follow-up of the Finnmark study. Circulation 1996;
94: 2877-2882.
21. Norusis MJ. SPSS/PC+ for the IBM PC/XT/AT. SPSS Inc, Chi- cago, 1986
22. Olatunbosun ST, Bella AF. Relationship between height, gluco- se intolerance and hypertension in an urban African black adult pqopulation. A case for the "thrifty phenotype" hypothesis. J Natl Med Assoc 2000; 92: 265-268.
23. Rich-Edwards JW, Manson JE, Stampfer MJ, Colditz GA, Wil- lett WC, Rosner B, Speizer FE, Hennekens CH: Height and the risk of cardiovascular disease in women. Am J Epidemiol 1995;
142: 909-917.
24. Rich-Edwards JW, Stampfer MJ, Manson JE, Rosner B, Han- kinson SE, Colditz, GA, Willett WC, Hennekens CH. Birth weight and risk of cardiovascular disease in a cohort of women followed up since 1976. BMJ 1997; 315: 396-400.
25. Özbey N, Molval›lar S, Sencer E, Orhan Y. fiiflman kad›nlarda metabolik risk göstergesi olarak boy uzunlu¤unun de¤eri. Ist T›p Fak Mecmuas› 2001; 64:69-73.
26. Seidell JC, Björntorp P, Sjöström L, Sannerstedt R, Krotkiewski M, Kvist H. Regional distribution of muscle fat mass in men.
New insight into the risk of abdominal obesity using computed tomography. Int J Obes 1989; 13: 289-295.
27. Sichieri R, Siqueira KS, Pereira RA, Ascherio A. Short stature and hypertension in the city of Rio de Janeiro, Brazil. Public He- alth Nutr 2000; 3: 77-82.
28. Smith GD, Shipley MJ, Rose G. Magnitude and causes of soci- oeconomic differentials in mortality. Further evidence from the Whitehall Study. J Epidemiol Commun Health 1990; 44: 265- 270.
29. Wamala SP, Mittleman MA, Horsten M, Schenck-Gustafsson K, Orth-Gomer K. Short stature and prognosis of coronary heart di- sease in women. J Intern Med 1999; 245: 557-563.
