Örnek ev
E V V E
Kar ve dolu bu bahçenin güzelliğini bozamaz, zira içindeki nebatlar kışın yapraklarını dökmi-yen cinstendir. En iyi tarafı, hiç bakım masrafı yoktur.
Soğuk iklimlerdeki evlerde çam çok daha fazla kullanıldığından, kış ve donun güzelliğini mahvedemiyeceği yeni tip bir bahçeye şiddetle ihtiyaç hissedilmektedir. Zira dıştaki manzara ev içinin bir parçası haline gelince, 6 ilâ 9 ay
müd-B A H Ç E
YILDA ON İKİ AY AYNI KALAN BAHÇE
Bu yazı, Amerikan «House Beavtiful» dergisinin inşa ettirdiği «ör-nek ev» bahçesi hakkında yazılmıştır. Enteresan olan bu yazıyı
re-simlerile okuyucularımıza takdim ediyoruz.
detle esmer bir çıplaklığı seyretmiye tahammül edilemez. Diktiğiniz nebatlar, bahçenizin ötesini berisini süsliyen geçici misafirler olmamalıdır. Her biri artık ev içindeki bir möble veya bir tab-lo kadar ehemmiyetlidir, zira senenin 365 günün-de onlarla beraber yaşamak zorundasınız.
Bunun için dikeceklerinizi isabetle seçmeli-siniz. Bazı esas kaidelere riayet etmek mecburi-yeti vardır. Bahçenizi orman nebatları esası üze-rine kurmalısınız, yani çoğu, yaz kış yeşil kalan cinsten olmalı, ancak bir kaçı don görünce yap-raklarını dökmelidir. Soğuk iklim nebatlarının manzarası sıcak iklim nebatlarından daha güzel-dir. Soğuk iklim nebatları yavaş büyüdüklerin-den âdeta birer karakter kazanırlar: eğrilmiş, bü-külmüş gövdeleri, hevenk hevenk yaprakları, ha-vanın şiddetine göğüs germiş, darbe yemiş bir halleri vardır .Sıcak iklimlerde ise nebatlar fışkı-rıp büyürler, zaptı rapt altına alınabilmek için bir hayli budanmak ihtiyacmdadırlar.
güzel bir möble gibi telâkki edilmemişlerdir. Ko-zalaklılar için de, geniş yapraklılar için de vazi-yet böyle olmuştur. Diğer taraftan, yapraklarını döken bazı seçme ağaçların da bir duvar veya çit fonu üzerinde siluetleri belirecek şekilde dikil-dikleri zaman çıplak dallarının güzelliği takdir edilmemiştir.
Yılda on iki ay aynı kalan bahçe için sapla-rın üzerinde belirecek çiçekler ilk düşünülecek şey değildir. Bütün sene muhafaza edecekleri de-ğerlere göre nebatlarınızı seçiniz. Belki şimdiye kadar aklınıza gelmiyen noktaları nazarı dikkate alın; dalların ve ağacın bütününün şekli, yaprak-ların rengi ve büyüklüğü, duvarlara ve yere ya-pacağı gölge, çıplak dalların manzarası ve rengi, ilkbaharda tomurcuklanma ve sonbaharda yap-rak dökme zamanı, fevkalâde soğukların yapyap-rak- yaprak-lar üzerindeki tesiri (bazı ağaçyaprak-ların yaprakyaprak-ları şiddetli soğuklarda kıvrılır, mağmum bir man-zara alır). Çiçekler ve çiçek rengi cabadan bir ka-zançtır, kendi başına bir gaye değil.
Dördüncü kaide. Bu söylediklerimiz, renkli soğanları ve çiçekleri ihmal etmek mânasına gel-mez. Verdikleri güzellikten faydalanırsınız, fakat onlara artık eskisinden farklı bir kıymet vermeli-siniz. Çiçek açma zamanı geçince bahçenizin bü-tünlüğü bozulmamalıdır. Kışın çiçeklerin olmayı-şı göze çarpmamalıdır.
Kışın da yeşil kalan ağaçlar arasında geniş yapraklılar aristokrat sınıfı teşkil ediyorlar: kat-merli zakkumlar, p i e r i s , pernal, dağ defnesi. Ama bunlar asitli topraklarda iyi yetişiyorlar. Di-ğer yerlerde kozalaklılara güvenmek lâzım : muh-telif cinsten çam ağaçları, ardıç ağaçı ve baldı-ran gibi. En seçme ağaç, kırmızı tane veren por-suk ağacı ( T a x u s ), her çeşit toprakta büyür, fakat şiddetli kış rüzgârlarına dayanmaz. Müm-kün olduğu takdirde bu ağacı bahçeniz için seçin.
Yapraklarını dökmiyen ağaçları seçtikten sonra, dökenler arasından d£ çıplak dalları ente-resan şekiller alanları seçiniz : a 1 a t u s m o n s-t r o s u s , Japon akçaağacı, bir cins manolya ve V i b u r n u m p r u n i f o l i u m gibi. Bir de, gövdeleri ve dalları bütün kış renklerini muha-faza eden ağaçlar arayabilirsiniz: dalları sarılı kırmızılı, kızılcık ağacı cinsinden ağaçlar., k e r -r i a , yeşil gövdeli F. v i -r i d i s s i m a gibi.
Eğer yaşadığınız yerde kışın kar yağıyorsa bu ağaçlardan istifade ediniz. Her birinin üzerinde karın nasıl toplandığına dikkat ediniz. Dallarının ve yapraklarının üzerinde karın güzel durduğu
ağaçları göze çarpan noktalara yerleştiriniz. Umumiyetle ardıç ağacı, çam ve katmerli zak-kumlar, p i e r i s ten, defneden ve baldırandan daha fazla kar tutar; bununla beraber aynı
cins-ten ağaçlar arasında büyük farklar vardır. Kar ağaçlarınızı seçmeden önce her birini bu bakım-dan tetkik ediniz.
Yedinci kaide. Büyük pencerelerin ve bahçe-de uygun ağaçların mevcudiyeti kâfi bahçe-değil. Horti-kültür ve artistik değer bakımından ağaçlar mü-nasip şekilde tanzim ve terkip edilmelidir. Kuru toprak istiyen ağaçları yaş toprakta yetişenlerin yanma dikemezsiniz. Ne de güneş veya gölge is-tiyenleri bir araya koyabilirsiniz. İyi bir hortikül-tür bilgisi kolay ediniliyor. Nebatların nasıl bü-yüdüğüne dikkat ederek bunu öğrenebilirsiniz. Fakat bahçeciliğe yeni başladmızsa komşu
bahçe-2 P M AUGUST: Note how roof and blınds fogether exclude sunT
6 P.U. AUGUST
vanın yardımını istiyebilirsiniz. Her iki halde de daima m a h a l l î müşahede ve bilgiye güveni-niz, dışardan gelecek tavsiyelere uymayınız.
Ağaç ve diğer nebatların tertibinde artistik bakımdan en iyi neticeyi elde edebilmek için her halde bir bahçe mimarının yardımına ihtiyacınız olacaktır. Yılda on iki ay aynı kalacak bir bahçe kurmak sanatı yenidir. Bu hususta rehberlik edecek kaideler henüz azdır. Eskidenberi bahçe tanziminde ehemmiyetli sayılan kaideler artık kâ-fi gelmiyor. Bu iş, büyük bir sanatçının yaratıcı maharetine ihtiyaç gösteriyor.
Kapaktaki ve 196-98 inci sahifelerdeki resim-lere bir daha bakınız. Bu nefis tertip, Örnek-Ev'in bahçe mimarı Ethelbert Furlong tarafından yapıl-mıştır. O fevkalâde eski nümune ağaçları da ken-disi bulmuştur. Nakliyenin kolay olduğu mesafe-ler dahilindeki fidanlıklarda ne gibi nebat cinsle-rinin bulunduğunu henüz öğrenmemişseniz, bah-çenizin başlıca ağaç ve nebatlarını teşkil edecek olan cinsleri bulmak zamandan tasarruf ettirir.
Eğer bir bahçe mimarına danışmak mümkün değilse ve bahçenizi kendiniz tanzim etmek zo-runda iseniz, nebat ve ağaçları boy boy dikmiye dikkat ediniz; çok küçük bahçeler için bile bu kai-de doğrudur. Bahçe tanziminkai-de hiç bir kaikai-de bu-nun kadar işinize yaramıyacaktır. Her ağacın, bahçenin bütün güzelliğine tam hizmet edebilmesi için münasip bir seviyede görülmesi lâzımdır.
En küçük ve en zarif nebatları öne, cam du-varın yakınma dikiniz, bunlara tepeden aşağı ba-kılır. Boyları göz hizasında olanları ortaya ve da-ha boyluları da en arkaya veyahut ta dramatik bir tesir yaratmak maksadiyle en öne, he-men cam duvarın yanına dikiniz. Göz, ağaç-lara ya karşıdan bakmalı veya üzerinde dur-madan geçip gitmelidir, asla ikisi birden olmama-lıdır (ağaçlar ortaya dikilirse bu kötü vaziyet ha-sıl olur).
Eğer sizin bahçeniz de Örnek-Ev'in bahçesi gibi odanın zemininden daha aşağıda kalıyorsa, küçük fidanları, cam duvarın biraz ötesine konul-muş taşlara oturtarak yükseltiniz. Bu küçük ne-batlar, mahfaza içinde teşhir edilen mücevherler gibi bir tesir bırakırlar.
Sırası gelmişken şuna da işaret edelim ki, Örnek-Ev'in bahçesindeki mühim nebatların hepsi fidanlık experinin «peyzaj» nebatları dediği boy-dadır ve çamlarla baldırandan gayrisi yeni dikil-miştir. Bunun için, diktiklerinizin büyümesini
bek-liyerek yıllarca bahçeniz namına özür dilemek zorunda kalmıyacaksmız. Çıplak toprak görün-mesin diye çok sık dikmek mecburiyeti de yoktur.
»Sık dik, sık buda» sözü ile hülâsa edilen sık dikme usulü bahçelerde o çok rastladığımız taşkın büyüme ve birbirine karışma haline sebep olmak-tadır. Bahçelerini gecikmeden ve geniş mikyasta budayan pek az kimse vardır.
Örnek-Ev'in bahçesi güzelliğini senelerce mu-hafaza edecektir. Başlıca nebatların hepsi
miş boydadırlar. Bundan böyle az bakım isterler: senede bir gübrelemek, kuraklık zamanlarında sulamak ve ara sıra, hizadan ayrılan tek tük dalla-rı budamak. Muntazam biçilmesi gereken çimen-lik yoktur.
Bahçenize diktiğiniz nebatların büyümesi için neden on sene beklemeli? Bahçenizi ağaçlar ve diğer büyük nebatlarla tanzim etmek ilk bakışta pahalı bir iş gibi görünür; gerçek vaziyeti gelin bir gözden geçirelim. Evvelâ yetişmiş, tam şeklini almış bir kaç seçme ağaç dikersiniz. Bunlar öyle «sanat hazinelerindir ki, aralarındaki boşlukları daha küçük ve daha ucuz nebatlarla doldurmak imkânını verir. Alacağınız ağaç ve saireniri yekû-nu mutat bahçe tanzimi şeklinde kullanılandan çok daha azdır. Örnek-Ev'in bahçesindeki ağaç ve nebatlar, evin temellerinin hemen etrafında tanzim edilen mutat «dragon's teeth» tipindeki bir bahçeye kıyasla yarı yarıyadır. Nebatların çoğu temellerin yanı başında değil, bahçenin sınırla-rında yer almıştır. Böyle bir dikim şekli evi ge-nişletir, bahçeyi aile hayatı için faydalı kılar. Bahçenin oturulabilir olması gerçek, nakdî bir kıymet ifade eder. Böylece ağaç ve saireye yaptı-ğımız masrafların karşılığını aldık; bu, kapı ve pencere satın almanın karşılığı kadar gerçek bir karşılıktır. Mutat bahçe tanziminde ev, sokaktan bakan gözlere güzel görünsün diye süslenir; har-canan paraya mukabil aileye hiç bir fayda temin etmez. Örnek-Ev'e sokaktan bakıldığı zaman, âdet olan bahçe şeklinin çok iyi başarılmış bir nümu-nesi gibi görünür; bahçenin çift iş gördüğünü so-kaktan geçenler farketmezler.
Böylece Örnek-bahçe bütün sene güzelliğini muhafaza eder (mevsimi hiç geçmez) ve edilen masrafın karşılığını öder. İlk tesis masrafı mutat bahçe tanzimi masraflarından daha fazla değil-dir, bakım masrafı ise çok daha azdır. Bu tip bah-çe için gerekli nebatlar hep bildiğiniz nebatlardır ve belki bahçenizde zaten mevcuttur. Yeni olan, bunları tanzim usülüdtir. Bu yeni tekniği kendi bahçenize tatbik ediniz.
B i r P l â n a G ö r e R i t m i k S ı r a l a -n ı ş : Boylar ve Re-nkler.
Bu nebatların gelişi güzel bir karması değil,
bir plâna göre düşünülmüş, bir senfoni kadar sa-natlı bir kompozisyondur. Kokpozisyonun ana te-mi, geniş yapraklı nebatların, kozalaklı cinsden ağaçları iyice belirtmek maksadiyle kullanılışıdır. İkinci tema ise büyük geniş yapraklılardan küçük yapraklılara geçiştir. Katmerli zakkum ve pieris gibi büyük yapraklı nebatlar en göze çarpan mev-kileri işgal ediyorlar. Japon pernarı, kış sarmaşı-ğı gibi daha küçük yapraklılar ise arka mevki-lere dikilmiştir. Yaprak büyüklüğüne göre bu sı-ralanış derinlik ve uzaklık tesirini yaratır. Yap-rakların renkleri ve satıhları da bu tesiri kuvvet-lendirecek şekilde hesaba katılmıştır.
N e b a t l a r d a n d a d a h a f a z l a b i r ş e y . Yılda on iki ay aynı kalan çitlerle duvarlar da mühim bir rol oynar. Gözü bir noktada durduran ve bahçedeki lara bir fon teşkil eden unsurlar olarak nebat-ları daha iyi görebilmemize yarar. Hazır olarak imal edilmiş, selvi ağacından örme çit bahçeyi ya-bancı nazarlardan koruyabilecek bir yükseklikte örnek evin bahçesini çevrelemektedir. Bu çite, sanki havanın tesirlerine maruz kalmış gibi, koyu-ca bir renk vurulmuş ve böylece çit araziye uydu-rulmuştur. Ön taraftaki kaya parçaları ve Japon dua taşı da bakışları çeken unsurlar olarak konul-muştur; bunların tabiî şekilleri ve renkleri de mevcut tabiî dekora tamamiyle uymaktadır.
Bahçeyi çakıl taşlariyle döşemekten başlı-ca maksat bakım külfetinden kurtulmaktır : Daima biçilmek istiyen çimenlik yoktur. Ya-banî otlar kimyevi maddelerle yok edilir. Çimenliğe veya blok taşlarla döşemeye kı-yasla çakıl döşemek, bahçeyi daha büyük gös-termeye yarar. Satıh tenevvüü yaratmak düşün-cesiyle iki boy çakıl kullanılmıştır.
