T.C
İNÖNÜ ÜNİVERSİTESİ SAĞLIK BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ
KARACİĞER NAKLİ OLAN HASTALARDA YAŞAM KALİTESİ
YÜKSEK LİSANS BİTİRME PROJESİ
Belkıs ŞEN
HEMŞİRELİK ANABİLİM DALI
DANIŞMAN
Yrd. Doç. Dr. Meral UCUZAL
MALATYA-2013
T.C.
İNÖNÜ ÜNİVERSİTESİ SAĞLIK BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ
KARACİĞER NAKLİ OLAN HASTALARDA YAŞAM KALİTESİ
Belkıs ŞEN
Danışman Öğretim Üyesi: Yrd. Doç. Dr. Meral UCUZAL
MALATYA-2013
ONAY SAYFASI
TEŞEKKÜR
İlgili olduğum alanda bana araştırma yapma fırsatı veren ve araştırmamın planlanması ve yürütülmesi aşamalarında görüş, öneri ve yardımları ile katkılarını esirgemeyen değerli danışmanım Sayın Yrd. Doç. Dr. Meral UCUZAL’a, değerli hocam Sayın Prof. Dr. Behice ERCİ ve değerli hocam Sayın Yrd. Doç. Dr. Serdar SARITAŞ’a, İnönü Üniversitesi Turgut Özal Tıp Merkezi Organ Nakli Servisi’nde, Ayaktan Tedavi Ünitesi’nde ve Fizik Tedavi Servisi’ndeki bütün mesai arkadaşlarıma, desteklerini benden esirgemeyen aileme, aynı zamanda araştırmaya katılan tüm birey ve ailelerine teşekkürlerimi sunarım.
Belkıs ŞEN
ÖZET
Araştırma karaciğer nakli olan hastaların yaşam kalitesini belirlemek amacıyla tanımlayıcı olarak yapıldı.
Araştırmanın evrenini 4 Mart-6 Haziran 2013 tarihleri arasında İnönü Üniversitesi TÖTM Organ Nakli Servisi’nde yatan ve Ayaktan Tedavi Ünitesi’ne kontrol amacıyla gelen karaciğer nakli uygulanan tüm yetişkin hastalar oluşturdu.
Örneklemi ise araştırmaya katılmaya gönüllü, en az bir ay önce nakil olan, iletişim kurulabilen ve olasılıksız rastgele örnekleme yöntemi ile seçilen 66 hasta oluşturdu.
Veriler yüz yüze görüşülerek toplandı. Hastalara Hasta Tanıtım Formu ve SF-36 Yaşam Kalitesi Ölçeği uygulandı. Elde edilen verilerin değerlendirilmesinde;
frekans, yüzde, ortalama, standart sapma, t-testi, Mann-Whitney U testi ve Kruskall- Wallis varyans analizi kullanıldı.
Hastaların tanıtıcı özellikleri incelendiğinde; %60.6’sının erkek, %77.3’ünün evli olduğu, %72.7’sinin çekirdek ailede yaşadığı, %75.8’inin sigara ve %90.9’unun alkol kullanmadığı saptandı. Araştırmaya katılan hastaların; %87.9’unun sürekli ilaç kullandığı, %68.2’sine 13 ay ve daha önce nakil uygulandığı, %80.3’ünün canlı vericiden organ aldığı belirlendi. Hastaların büyük bir bölümüne Hepatit B tanısı nedeniyle organ nakli yapıldığı saptandı. Hastaların bazı tanıtıcı ve tıbbi özelliklerine göre SF-36 Yaşam Kalitesi Ölçeği alt boyutlarından aldıkları puanlar incelendiğinde daha ileri yaşta olanların, sigara kullananların ve nakil zamanı daha eski olanların puanlarının diğer gruplardan daha yüksek olduğu saptandı.
Anahtar Kelime: Karaciğer Nakli, Yaşam Kalitesi, SF-36, Hemşirelik
ABSTRACT
QUALITY OF LIFE AMONG THE PATIENTS WHO RECEIVED LIVER TRANSPLANTATION
The study was descriptively carried out in order to determine the quality of life of the patients who received liver transplantation.
The population of the study was consisted of adult patients who were hospitalized at Organ Transplantation Service of TÖTM of İnönü University and who came to Ambulatory Treatment Unit of TÖTM of İnönü University for medical check-ups between the 4th of March and the 6th of June 2013. The sample of the study was composed of 66 patients who were volunteer to participate, had liver transplantation at least one month before, could communicate and were selected using non probability random sampling. The data were gathered with a face to face interview technique. Patient Descriptive Forms and SF-36 Quality of Life Scale were administered for the patients. For the assessment of the data obtained, frequency, percentages, means, standard deviations, t-test, Mann-Whitney U test and Kruskall- Wallis Variance Analysis were used.
When the descriptive characteristics of the patients were examined, it was found out that 60.6% were male patients, 77.3% were married, 72.7% lived in nuclear family, 75.8% did not smoke and 90.9% did not use alcoholic beverages. It was noted that 87.9% of the participant patients continuously used medications, 68.2% received liver transplantation before 13 months and before, 80.3% received organ from a living donor. It was seen that most of the patients received organ transplantation owing to Hepatitis B diagnosis. When the scores obtained by the patients from the subscales of SF-36 Quality of Life Scale were examined according to some descriptive characteristics and medical characteristics of the patients, it was discovered that the scores of those who were older, smoked and whose transplantation time was past were higher than other groups.
KEY WORDS: Liver Transplantation, Quality of Life, SF-36, Nursing
İÇİNDEKİLER ONAY SAYFASI iii
TEŞEKKÜR iv ÖZET v
ABSTRACT vi
İÇİNDEKİLER vii
SİMGELER ve KISALTMALAR DİZİNİ viii ŞEKİLLER DİZİNİ ix
TABLOLAR DİZİNİ x
1.GİRİŞ 1
2. GEREÇ ve YÖNTEM 3
2.1. Araştırmanın Türü...3
2.2. Araştırmanın Yapıldığı Zaman ve Yer...3
2.3. Araştırmanın Evreni ve Örneklemi...3
2.4. Veri Toplama Araçları...3
2.5. Hasta Tanıtım Formu...3
2.6. SF 36 Yaşam Kalitesi Ölçeği...3
2.7.Verilerin Toplanması...5
2.8. Verilerin İstatistiksel Analizi...5
2.9. Araştırmanın Etik Yönü...5
2.10. Araştırmanın Sınırlılıkları...5
3.BULGULAR 6 4. TARTIŞMA 14 5. SONUÇ ve ÖNERİLER 16 5.1. Sonuç...16
5.2. Öneriler...17
KAYNAKLAR 18
EKLER 20
EK-1: Hasta Tanıtım Formu 20
EK-2.: SF-36 Yaşam Kalitesi Ölçeği 23 EK-3: Etik Kurul Karar ı Onayı 28
Ek-4:Turgut Özal Tıp Merkezi Genel Cerrahi Anabilim Dalı İzni 30 ÖZGEÇMİŞ 33
SİMGELER ve KISALTMALAR DİZİNİ TÖTM : Turgut Özal Tıp Merkezi
SİYK : Sağlıkla İlgili Yaşam Kalitesi
SPSS : Statistical Packet for The Social Science
ŞEKİLLER DİZİNİ
Şekil 2.6. SF 36 Yaşam Kalitesi Ölçeği Değerlendirme Yönergesi ...4
TABLOLAR DİZİNİ
Tablo 1. Hastaların Tanıtıcı Özellikleri...6 Tablo 2. Hastaların Tıbbi Özellikleri ...7 Tablo 3. Hastaların SF-36 Yaşam Kalitesi Ölçeği Alt Boyutlarından Aldıkları Puanların Dağılımı...8 Tablo 4. Hastaların Bazı Tanıtıcı Özelliklerine Göre SF-36 Yaşam Kalitesi Ölçeği Alt Boyutlarından Aldıkları Puanlar...9 Tablo 5. Hastaların BazıTıbbi Özelliklerine Göre SF-36 Yaşam Kalitesi Ölçeği Alt Boyutlarından Aldıkları Puanlar...12
1.GİRİŞ
Aristo’ya kadar uzanan felsefi tartışmalardan kaynağını alan yaşam kalitesi kavramı, günümüzde farklı çevrelerin üzerinde yoğunlaştıkları bir alan olarak dikkat çekmekte, her alanda olduğu gibi sağlık alanında da giderek artan bir şekilde kullanılmaktadır (1).
Yaşam kalitesi kavramı farklı disiplinlerde yapılan çalışmalarda farklı perspektiflerden ele alınmış ve tanımlanmıştır. Günümüzde birçok tanım bulunmasına rağmen, evrensel olarak kabul görmüş bir tanımı yoktur. Var olan tanımların da mutluluk, memnuniyet, yaşam doyumu, pozitif etki, negatif etki, bilişsel değerlendirme, sağlık, öznel ve psikolojik iyilik hali, sosyal yararlılık, duygusal ve ekonomik statü gibi birçok faktörden kaynağını aldığı görülmektedir (1,2).
Geçmişte sağlık bilimleri alanında hiç kullanılmayan yaşam kalitesi kavramının sosyal bilimlerde kullanılması tıp ve hemşirelik bilimlerini de etkilemiştir. Sınırlı sağlık kaynaklarının dağılımı, klinik karar vermenin kolaylaştırılması, bağımsız karar vermesi yönünde hastalara yardım edilmesi amaçları ile çeşitli hastalık durumlarında, farklı tedavi yaklaşımlarının etkinliğinin karşılaştırılmasında ve hastaya uygun tedavi kararlarının verilmesinde yaşam kalitesi araştırmaları yapılmaya başlanmıştır. Bu durum sağlıkla ilişkili yaşam kalitesi (SİYK) kavramını gündeme getirmiştir(1,3,4,5,8).
Kronik hastalıklar yaşam kalitesini etkileyen önemli faktörlerden biridir.
Kronik hastalığı olan bireyler, yaşamları boyunca çeşitli güçlüklerle karşılaşırlar.
Hastaların büyük bir kısmı hastalığın getirdiği ağrı, yorgunluk ve depresif semptomlarla birlikte fiziksel aktivitelerini gerçekleştirmede güçlükler, sosyal yaşamlarında kısıtlılıklar, uzun süreli tedavilere bağlı pek çok invaziv girişimler yaşarlar(6,7). Gelecekle ilgili belirsizlikler nedeni ile hastalıkla baş etmede güçlük çekerler ve yaşam kaliteleri bundan etkilenir. Hastalık süresi uzadıkça kronik hastalığa sahip olmanın getirdiği sınırlılıkları daha uzun süre yaşamak zorunda kalırlar ve bu durum yasam kalitelerinin daha çok bozulmasına neden olur (2,6).
Birçok etyolojik faktöre bağlı olarak ortaya çıkabilen kronik karaciğer hastalıklarının da kişilerin yaşam kalitesinin bozulmasında etkili olduğu düşünülmektedir(2,9).
Günümüzde karaciğer nakli; son dönem karaciğer hastalıklarının tedavisinde yaygın olarak uygulanan bir tedavi yöntemidir. Karaciğer nakli, hasta ile doku ya da
kan uyumu olan ya da beyin ölümü gerçekleşmiş vericiden cerrahi müdahale ile alınan karaciğerin alıcıya nakledilmesidir (3,4,5).
Karaciğer naklinin en büyük amacı, maksimum yaşam süresi sağlamak, hastaların yaşam kalitesini arttırmak, ve bakım maliyetlerini düşürmektir. Buna karşın karaciğer nakli olan hastalar yorgunluk, kendine saygıyı kaybetme, bir işte çalışabilme yeteneğini kaybetme ve diğer duygusal problemlerle karşılaşmakta bu da yaşam kalitelerini ve kendilerini iyi hissetmelerini belirgin bir şekilde azaltabilmektedir. (6,10).
Tüm organ nakli olan hastalarda olduğu gibi karaciğer nakli olan hastalarda da hemşirelik bakımı; ileri bilgiyi gerektiren, oldukça karmaşık hemşirelik girişimlerini içermektedir(11,12,14,15). Donörden alınan organ ya da dokunun başarılı bir biçimde alıcıya nakledilmesi sürecinde hemşirelik tanılaması ile birey ve ailenin hazırlanması, nakil sonrası gereksinimlerin belirlenmesi, tedavi ve bakımın nitelikli bir biçimde verilmesi, eğitim ve rehabilitasyonun sağlanarak yaşam kalitesinin arttırılması gerekmektedir (6,7,9,16). Hemşireler ve diğer bütün sağlık çalışanları için en önemli noktalardan biri de, karaciğer nakli olan hastaların yeni durumlarına uyum sağlamalarına, kendilerini ve bedenlerini sağlıklı olarak algılamalarına yardımcı olmak ve nakil sonrası yaşam kalitelerini yükseltmektir(3,17,18,19,20).
Konuyla ilgili literatür incelendiğinde Türkiye’de karaciğer nakli olan hastalarda yaşam kalitesini inceleyen sınırlı sayıda hemşirelik araştırması olduğu görüldü. Bu araştırma Malatya’da bulunan ve karaciğer naklinde önemli bir merkez konumunda olan Turgut Özal Tıp Merkezi(TÖTM)’nde nakil olan hastaların, nakil sonrası durumlarına uyum sağlamalarına ve daha kaliteli bir yaşam sürdürmelerine yardımcı olabilecek öneriler sunabilmek için öncelikle yaşam kalitesinin incelenmesinin yaralı olacağı düşünülerek yapıldı.
Araştırmanın Amacı
Bu araştırma, karaciğer nakli olan hastaların yaşam kalitesini belirlemek amacıyla yapıldı.
2. GEREÇ ve YÖNTEM 2.1. Araştırmanın Türü
Araştırma karaciğer nakli olan hastalarda yaşam kalitesini belirlemek amacıyla tanımlayıcı olarak yapıldı.
2.2. Araştırmanın Yapıldığı Zaman ve Yer
Araştırma Ağustos 2012- Eylül 2013 tarihleri arasında yapıldı. Veriler 27 hasta kapasiteli, 15 hemşire ve 3 yardımcı personelin çalıştığı İnönü Üniversitesi Turgut Özal Tıp Merkezi Genel Cerrahi Birimi Organ Nakli Servisi ve 2 hemşire 1 yardımcı personelin çalıştığı Ayaktan Tedavi Ünitesi birimlerinde karaciğer nakli olan hastalardan toplandı.
2.3. Araştırmanın Evreni ve Örneklemi
Veri toplama tarihlerinde organ nakli servisinde yatan ve ayaktan tedavi ünitesine kontrol amaçlı gelen yetişkin hastalar araştırmanın evrenini oluşturdu.
Örneklemi ise araştırmaya katılmaya gönüllü, en az 1 ay önce nakil olan, iletişim kurulabilen, araştırmacının organ nakli servisi ve ayaktan tedavi ünitesinde bulunduğu pazartesi-cuma günleri 09.00-17.00 saatleri arasında bulunan hastalar arasından olasılıksız rastgele örnekleme yöntemi ile seçilen 66 hasta oluşturdu.
Örneklem hacmi power analizi ile belirlendi. Yapılan analiz sonucunda karaciğer nakli yapılan hastalarda yaşam kalitesinde ortalama %10 birimlik değişim için %5 yanılma düzeyi ve %80 güç ile en az 66 hastaya ulaşılması gerektiği saptandı.
2.4. Veri Toplama Araçları
Veriler; Hasta Tanıtım Formu ve SF-36 Yaşam Kalitesi Ölçeği kullanılarak toplandı.
2.5. Hasta Tanıtım Formu
Hastaların tanıtıcı özelliklerinin (yaş, cinsiyet, medeni durum, eğitim durumu, meslek, sosyal güvence, yaşanılan yer vb.) yanı sıra cerrahi ve tıbbi öyküsü ( nakil olduğu zaman, nakil sebebi, kronik hastalık vb.) ile ilgili 17 sorudan oluşturuldu.
2.6. SF 36 Yaşam Kalitesi Ölçeği
SF 36, yaşam kalitesini ölçmede kullanılan en yaygın ölçeklerden biridir.
Ware ve arkadaşları tarafından 1992 yılında geliştirilmiş, Türkçe geçerlik ve güvenirlik çalışması Koçyiğit ve arkadaşları tarafından yapılmıştır. Ölçek geliştirilirken kısa ve kolay uygulanabilir olmasının yanı sıra çok geniş bir kullanım
yelpazesine sahip olması da amaçlanmıştır. SF-36 geliştirildiğinden bu yana 500’ün üzerinde çalışmada, hemen her hasta grubunda kullanılmıştır. Ölçek 36 maddeden oluşmaktadır ve bunlar 8 boyutun ölçümünü sağlamaktadır; fiziksel fonksiyon (10 madde), sosyal fonksiyon (2 madde), fiziksel fonksiyonlara bağlı rol kısıtlılıkları (4 madde), emosyonel sorunlara bağlı rol kısıtlılıkları (3 madde), mental sağlık (5 madde), enerji/ vitalite (4 madde), ağrı (2 madde) ve sağlığın genel algılanması (5 madde). Ölçeğin ikinci sorusu son 12 ayda sağlıktaki değişim algısını içermekte, diğer sorular son dört hafta göz önüne alınarak değerlendirilmektedir. Ölçeğin dördüncü ve beşinci sorusu evet/hayır, diğer sorular likert tipi (3, 5 ve 6’lı) derecelendirme ile değerlendirilmektedir. Ölçeğin 1, 6, 7, 8, 9a, 9d, 9e, 9h, 11b, 11d maddeleri ters çevrilerek puanı hesaplanmaktadır. Alt ölçekler sağlığı 0 ile 100 arasında değerlendirmektedir ve 0 kötü sağlık durumunu içerirken, 100 iyi sağlık durumuna işaret etmektedir. Türkçe geçerlilik ve güvenirlik çalışmasında alt ölçeklerin Cronbach alfa değerleri 0.73-0.76 arasında bulunmuştur (9 ,10, 12, 13).
Bu çalışmada SF-36 Yaşam Kalitesi Ölçeğinin Cronbach alfa değerleri toplam ölçek için 0.861, alt boyutlarından fiziksel fonksiyon için 0.781, fiziksel rol için 0.917, ağrı için 0.916, genel sağlık algısı için 0.803, yaşamsallık için 0.832, sosyal fonksiyon için 0.868, mental rol için 0.912 ve mental sağlık için 0.791 olarak bulundu.
SF 36 Puan Değerlendirmesi En Düşük Olası Ham Puan Ham Puan
Şekil 2.6. SF 36 Yaşam Kalitesi Ölçeği Değerlendirme Yönergesi (5)
2.7.Verilerin Toplanması
Veriler 4 Mart- 6 Haziran 2013 tarihleri arasında yüz yüze görüşme yöntemi ile serviste yatan ve ayaktan tedavi ünitesine kontrol amaçlı gelen hastalardan araştırmacı tarafından toplandı. Öncelikle hastalara araştırmanın amacı açıklandı, araştırmaya katılmaya gönüllü olan hastalara hasta tanıtım formu ve SF-36 Yaşam Kalitesi Ölçeği uygulandı. Her bir hasta için veri toplama süresi ortalama 15 dakika sürdü.
2.8. Verilerin İstatistiksel Analizi
Hastalardan elde edilen verilerin istatistiksel çözümlemeleri lisanslı SPSS (Statistical Packet for The Social Science) 17.0 paket programında yapıldı. Elde edilen verilerin değerlendirilmesinde;
1 -Tanımlayıcı istatistiksel yöntemler; frekans, yüzde, ortalama, standart sapma, 2 - Parametrik test varsayımlarının karşılandığı durumlarda, iki bağımsız grup için bağımsız gruplarda t-testi,
3 - Parametrik test varsayımlarının karşılanmadığı durumlarda ise, bağımsız iki grup için Mann-Whitney U testi ve bağımsız ikiden fazla grubun karşılaştırılmasında Kruskall-Wallis varyans analizi kullanıldı.
Ölçeğin genel güvenilirlik ve alt boyutların güvenilirliği için Cronbach’s Alpha katsayısı hesaplandı. Sonuçlar %95 güven aralığında, anlamlılık p≤0.05 düzeyinde değerlendirildi.
2.9. Araştırmanın Etik Yönü
Araştırmaya başlamadan önce TÖTM Genel Cerrahi AD Başkanlığı’ndan ve Malatya Klinik Araştırmalar Etik Kurulu’ndan gerekli izinler alındı. Ayrıca hastalara araştırma hakkında bilgi verildikten sonra, gönüllü olanlardan sözlü izin alındı.
2.10. Araştırmanın Sınırlılıkları
Örneklemin olasılıksız rastgele örneklem yöntemi ile seçilmiş olması, örneklem hacminin küçük olması ve araştırma sonuçlarının sadece bu örneklem grubundaki hastalara genellenebilecek olması araştırmanın sınırlılıklarıdır.
3.BULGULAR
Tablo 1. Hastaların Tanıtıcı Özellikleri
Tanıtıcı Özellikler Sayı %
Yaş 18-33 34-49 50-65
18 26 22
27.3 39.4 33.3 Cinsiyet
Kadın Erkek
26 40
39.4 60.6 Eğitim Durumu
Okur-yazar/okur-yazar değil İlk-orta öğretim
Lise ve üzeri
8 27 31
12.1 40.9 47.0 Medeni Durum
Evli Bekar
51 15
77.3 22.7 Meslek
Çalışıyor Çalışmıyor
30 36
45.5 54.5 Sağlık Güvencesi
Bağkur Yeşilkart Emekli sandığı SSK
11 16 9 30
16.7 24.2 13.6 45.5 Aylık Gelir Durumu
Gelir giderden az Gelir gidere eşit Gelir giderden fazla
34 26 6
51.5 39.4 9.1 Aile Yapısı
Çekirdek aile Geniş aile
48 18
72.7 27.3 Yaşadığı Yer
Köy-kırsal İlçe Şehir
8 13 45
12.1 19.7 68.2 Bakmakla Yükümlü
Olduğu Kişi Yok
Var
21 45
31.8 68.2 Sigara Kullanma Durumu
Kullanmıyor
Kullanıyor 50
16 75.8
24.2 Alkol Kullanma Durumu
Kullanmıyor
Kullanıyor 60
6 90.9
9.1
Hastaların tanıtıcı özellikleri incelendiğinde; %39.4’ünün 34-49 yaş grubunda, %60.6’sının erkek, %47’sinin lise ve üzeri eğitim düzeyinde, %77.3’ünün evli olduğu, %54.5’inin çalışmadığı, tamamının sağlık güvenceye sahip ve
%51.5’inin gelirinin giderinden az olduğu belirlendi. Hastaların %72.7’sinin çekirdek ailede, %68.2’sinin şehirde yaşadığı ve yine %68.2’sinin bakmakla yükümlü olduğu kişilerin olduğu, %75.8’inin sigara ve %90.9’unun alkol kullanmadığı saptandı (Tablo 1).
Tablo 2. Hastaların Tıbbi Özellikleri (s:66)
Tıbbi Özellikler Sayı %
Kronik Hastalık Varlığı Var
Yok 24
42 36.4
63.6 Kronik Hastalık Tipi
Diyabetes mellitus
Diğer (Hipertansiyon,Kronik böbrek yetmezliği,Kalp yetmezliği,Astım,Ankilozan spondilit,Romatoit artrit)
13
17 9.8
12.9
Sürekli Kullandığı İlaç Var
Yok 58
8 87.9
12.1 Nakil zamanı
1-6 ay 7-12 ay
13 ay ve üzeri
9 12 45
13.6 18.2 68.2 Verici
Canlı Kadavra
53 13
80.3 19.7 Nakil Nedeni
Akut karaciğer yetmezliği Kronik karaciğer yetmezliği Hepatit B
Hepatit C Alkolik siroz Diğer
9 8 40 12 5 9
4.5 4.0 20.2 6.1 2.5 4.5
Araştırmaya katılan hastaların; %36.4’ünde kronik bir hastalık olduğu,
%9.8’inin diyabetes mellitus (DM) olduğu ve %87.9’unun sürekli ilaç kullandığı saptandı. Yarısından fazlasına (%68.2) 13 ay ve daha önce nakil uygulanan hastaların
%80.3’ünün canlı vericiden organ aldığı, %20.2’sine Hepatit B nedeniyle nakil uygulandığı belirlendi (Tablo 2)
Tablo 3. Hastaların SF-36 Yaşam Kalitesi Ölçeği Alt Boyutlarından Aldıkları Puanların Dağılımı
SF-36 Alt Boyutları
Ort ±SS En Düşük Puan
En Yüksek Puan
Fiziksel Fonksiyon 19.30±6.38 10 32
Fiziksel Rol 5.00±1.55 4 8
Ağrı 7.57±2.81 2 11
Genel Sağlık Algısı 14.22±4.07 6 25
Yaşamsallık 12.09±4.48 4 24
Sosyal Fonksiyon 5.71±2.42 2 10
Mental Rol 4.01±1.31 3 6
Mental Sağlık 21.06±4.38 10 29
Hastaların SF-36 Yaşam Kalitesi Ölçeği alt boyutlarından aldıkları puan ortalamaları incelendiğinde; fiziksel fonksiyon 19.30±6.38, fiziksel rol 5.00±1.55, ağrı 7.57±2.81, genel sağlık algısı 14.22±4.07, yaşamsallık 12.09±4.48, sosyal fonksiyon 5.71±2.42, mental rol 4.01±1.31 ve mental sağlık puan ortalamasının 21.06±4.38 olduğu belirlendi (Tablo 3).
Tablo 4. Hastaların Bazı Tanıtıcı Özelliklerine Göre SF-36 Yaşam Kalitesi Ölçeği Alt Boyutlarından Aldıkları Puanlar Tanıtıcı
Özellikler
Fiziksel Fonk Ort±SS
Fiziksel Rol Ort±SS
Ağrı Ort±SS
Genel Sağlık Algısı Ort±SS
Yaşamsallık Ort±SS
Sosyal Fonksiyon
Ort±SS
Mental Rol Ort±SS
Mental Sağlık Ort±SS Yaş
18-33 34-49 50-65 Test p Değeri
19.38±6.07 18.30±6.26 20.40±6.87 KW :1.294 p:0.524
4.88±1.45 4.65±1.23 5.50±1.89 KW :1.771 p:0.412
7.61±2.60 7.17±2.49 8.02±3.36 KW :0.970 p:0.616
13.98±2.52 12.67±3.53 16.25±4.90 KW :7.814 p:0.020
11.38±2.14 10.38±3.71 14.68±5.58 KW :9.877 p:0.007
6.11±2.34 5.30±1.97 5.86±2.94 KW :1.104 p:0.576
3.77±1.21 3.73±1.11 4.54±1.50 KW :4.136 p:0.126
20.00±3.89 19.61±4.40 23.63±3.71
KW :11.680 p:0.003 Cinsiyet
Kadın Erkek Test p Değeri
19.19±6.22 19.37±6.57 MWU:-0.191 p:0.849
4.69±1.25 5.20±1.71 MWU:-0.929 p:0.359
7.35±2.35 7.71±3.10 MWU:-0.337 p:0.736
13.59±4.12 14.64±4.04 MWU:-0.953 p:0.341
11.92±3.73 12.20±4.96 MWU:-0.316 p:0.752
5.69±2.37 5.72±2.48 MWU:-0.060 p:0.952
3.69±1.08 4.22±1.42 MWU:-1.479 p:0.139
21.11±3.79 21.02±4.77 MWU:-0.059 p:0.953 Eğitim Durumu
Okur-yazar ve değil
İlk-orta öğretim Lise ve üzeri Test
p Değeri
16.87±6.68 19.07±5.73 20.12±6.87 KW :1.219 p:0.270
4.00±0.00 4.59±1.44 5.61±1.62 KW :1.300 p:0.254
5.97±2.58 7.21±2.77 8.30±2.76 KW :1.062 p:0.303
13.35±4.04 14.08±4.24 14.58±4.02 KW :0.076 p:0.783
12.12±4.73 11.77±4.34 12.35±4.68 KW :0.100 p:0.752
4.75±2.25 5.51±2.35 6.12±2.49 KW :0.667 p:0.414
3.12±0.35 3.85±1.32 4.01±1.31 KW :1.663 p:0.197
21.00±5.12 21.59±4.25 20.61±4.40 KW :0.126 p:0.723 Medeni Durum
Evli Bekar Test p Değeri
19.39±6.48 19.00±6.27 MWU:-0.192 p:0.848
4.98±1.58 5.06±1.53 MWU:-0.334 p:0.738
7.65±2.83 7.32±2.85 MWU:-0.354 p:0.723
14.08±4.02 14.70±4.35 MWU:-0.360 p:0.719
12.05±4.61 12.20±4.17 MWU:-0.046 p:0.963
5.68±2.31 5.80±2.83 MWU:-0.031 p:0.975
4.03±1.34 3.93±1.27 MWU:-0.319 p:0.750
21.13±4.59 20.80±3.72 MWU:-0.437 p:0.662
Tablo 4 Devam. Hastaların Bazı Tanıtıcı Özelliklerine Göre SF-36 Yaşam Kalitesi Ölçeği Alt Boyutlarından Aldıkları Puanlar Tanıtıcı Özellikler Fiziksel
Fonk Ort±SS
Fiziksel Rol Ort±SS
Ağrı Ort±SS
Genel Sağlik Algısı Ort±SS
Yaşamsallık Ort±SS
Sosyal Fonksiyon
Ort±SS
Mental Rol Ort±SS
Mental Sağlık Ort±SS Meslek
Çalışıyor Çalışmıyor Test p Değeri
18.40±6.57 20.05±6.22 t:-1.049 p:0.298
4.90±1.51 5.08±1.61 t:-0.473 p:0.638
7.13±2.95 7.94±2.68 t:-1.176 p:0.244
13.83±3.77 14.55±4.33 t:-0.714 p:0.478
11.13±3.76 12.88±4.92 t:-1.601 p:0.114
5.23±2.38 6.11±2.41 t:-1.479 p:0.144
3.96±1.32 4.05±1.32 t:-0.271 p:0.787
20.53±4.21 21.50±4.53 t:-0.890 p:0.377 Gelir Durumu
Gelir giderden az Gelir gidere eşit Gelir giderden fazla Test
p Değeri
19.32±6.84 18.65±6.16 22.00±4.51 KW :1.223 p:0.543
4.88±1.53 5.15±1.61 5.00±1.67 KW :0.816 p:0.665
7.17±2.89 7.85±2.85 8.68±2.04 KW :1.490 p:0.475
13.99±4.12 13.78±3.70 17.46±4.55 KW :3.551 p:0.169
11.79±4.40 12.00±4.33 14.16±5.84 KW :0.771 p:0.680
5.35±2.61 6.03±2.23 6.33±2.06 KW :1.618 p:0.445
3.73±1.21 4.23±1.36 4.66±1.50 KW :3.645 p:0.162
21.41±3.99 19.88±4.81 24.16±3.06 KW :4.800 p:0.091 Aile Yapısı
Çekirdek aile Geniş aile Test p Değeri
18.72±6,68 20.83±5.40 MWU:-1.183 p:0.237
4.87±1.43 5.33±1.84 MWU:-0.748 p:0.455
7.35±2.92 8.17±2.50 MWU:-1.088 p:0.277
14.01±3.99 14.78±4.34 MWU:-0.671 p:0.502
12.10±4,29 12.05±5,10 MWU:0,00 p:1.00
5.54±2.28 6.16±2.77 MWU:-0.901 p:0.368
4.00±1.28 4.05±1.43 MWU:-0.024 p:0.981
20.68±4.37 22.05±4.38 MWU:-1.104 p:0.269 Yaşadığı Yer
Köy-kırsal İlçe Şehir Test p Değeri
17.62±5.01 19.53±7.37 19.53±6.39 KW :0.356 p:0.837
4.12±0.35 5.07±1.70 5.13±1.61 KW :2.679 p:0.262
6.97±2.45 6.89±3.23 7.88±2.76 KW :1.333 p:0.514
12.65±4.47 12.27±3.89 15.07±3.86 KW :5.082 p:0.079
10.12±5.43 11.07±4.73 12.73±4.18 KW :2.927 p:0.231
5.12±3.09 5.07±2.78 6.00±2.18 KW :2.190 p:0.334
3.12±0.35 3.84±1.28 4.22±1.37 KW :4.558 p:0.102
19.75±4.43 20.46±3.86 21.46±4.54 KW :1.498 p:0.473 Bakmakla
Yükümlü Olduğu
Kişi Yok Var Test p Değeri
19.33±6.33 19.28±6.48 MWU:-0.076 p:0.940
5.00±1.51 5.00±1.59 MWU:-0.203 p:0.839
7.40±2.73 7.65±2.88 MWU:-0.180 p:0.857
13.96±4.37 14.35±3.97 MWU:-0.428 p:0.669
11.71±4.22 12.26±4.64 MWU:-0.636 p:0.525
5.85±2.57 5.64±2.37 MWU:-0.243 p:0.808
3.90±1.22 4.06±1.37 MWU:-0.302 p:0.762
20.57±3.89 21.28±4.62 MWU:-0.704 p:0.481 Sigara
Kullanmıyor Kullanıyor Test p Değeri
18.50±6.09 21.81±6.82 MWU:-1.650 p:0.099
4.82±1.45 5.56±1.78 MWU:- 1.969 p:0.049
7.24±2.65 8.60±3.15 MWU:-1.718 p:0.086
13.89±3.82 15.26±4.76 MWU:-0.989 p:0.323
11.80±4.26 13.00±5.17 MWU:-0.511 p:0.609
5.58±2.33 6.12±2.70 MWU:-0.725 p:0.468
3.90±1.29 4.37±1.36 MWU:-1.585 p:0.113
21.10±4.22 20.93±4.99 MWU:-0.038 p:0.970
Tablo 5. Hastaların BazıTıbbi Özelliklerine Göre SF-36 Yaşam Kalitesi Ölçeği Alt Boyutlarından Aldıkları Puanlar Tıbbi
Özellikler
Fiziksel Fonk Ort±SS
Fiziksel Rol Ort±SS
Ağrı Ort±SS
Genel Sağlık Algısı Ort±SS
Yaşamsallık Ort±SS
Sosyal Fonksiyon
Ort±SS
Mental Rol Ort±SS
Mental Sağlık Ort±SS Kronik
Hastalık Yok Var Test p Değeri
18.21±6,05 21.20±6.64 MWU:-1.804 p:0.071
4.57±1.12 5.75±1.91 MWU:-2.509 p:0.012
7.25±2.54 8.13±3.22 MWU:-1.336 p:0.182
13.55±3.73 15.40±4.45 MWU:-1.569 p:0.117
11.54±3.84 13.04±5.39 MWU:-0.850 p:0.395
5.45±2.18 6.16±2.77 MWU:-1.009 p:0.313
3.76±1.16 4.45±1.47 MWU:-1,907 p:0.056
20.50±4.47 22.04±4.14 MWU:-1.276 p:0.202 Nakil Zamanı
1-6 ay 7-12 ay
13 ay ve üzeri Test
p Değeri
14.00±7.39 16.75±6.68 21.04±5.34
KW :12.871 p:0.002
4.00±0.00 4.66±1.30 5.28±1.68 KW :6.830 p:0.033
4.50±2.21 6.69±2.36 8.42±2.56
KW :14.415 p:0.001
12.08±3.49 13.71±5.16 14.79±3.78 KW :3.288 p:0.193
9.11±3.05 13.00±5.29 12.44±4.34 KW :5.115 p:0.077
3.66±1.50 5.25±2.22 6.24±2.41 KW :9.051 p:0.011
3.00±0.00 3.75±1.21 4.28±1.37 KW :8.744 p:0.013
16.55±3.50 22.50±4.68 21.57±3.96
KW :10.662 p:0.005 Verici
Canlı Kadavra Test p Değeri
19.11±6.46 20.07±6.26 MWU:-0.493 p:0.622
4.92±1.50 5.30±1.79 MWU:-0.533 p:0.594
7.32±2.75 8.60±2.94 MWU:-1.372 p:0.170
14.35±4.06 13.69±4.25 MWU:-0.444 p:0.657
12.03±4.18 12.30±5.75 MWU:-0.146 p:0.884
5.60±2.38 6.15±2.64 MWU:-0.846 p:0.397
3.88±1.26 4.53±1.45 MWU:-1.653 p:0.098
20.90±4.41 21.69±4.38 MWU:-0.566 p:0.572
boyutlarından aldıkları puan ortalamaları incelendiğinde; 50-65 yaş grubundaki hastaların genel sağlık (p:0.020), yaşamsallık (p:0.007) ve mental sağlık (p:0.003) puan ortalamalarının istatistiksel olarak önemli düzeyde daha yüksek olduğu belirlendi. Sigara kullanan hastaların fiziksel rol puan ortalamalarının kullanmayan hastalardan yüksek olması da istatistiksel olarak önemli bulundu (p:0.049). Hastaların diğer tanıtıcı özelliklerine göre SF-36 Yaşam Kalitesi Ölçeği alt boyutlarından aldıkları puan ortalamaları arasında görülen farklılıklar istatistiksel olarak önemli bulunmadı (p>0.05) (Tablo 4).
Tablo 5 incelendiğinde kronik hastalığı olanların fiziksel rol puan ortalamalarının istatistiksel olarak önemli düzeyde (p:0.012) daha yüksek olduğu görülmektedir. Hastaların nakil zamanına göre SF-36 Yaşam Kalitesi Ölçeği alt boyutlarından aldıkları puan ortalaması incelendiğinde; fiziksel fonksiyon (p:0.002 ), fiziksel rol (p:0.033 ), ağrı (p:0.001), sosyal fonksiyon (p:0.011 ), mental rol (p:0.013 ) ve mental sağlık (p:0.005) puan ortalamaları arasında görülen farklılık istatistiksel olarak önemli bulundu Hastaların diğer tıbbi özelliklerine göre göre SF-36 Yaşam Kalitesi Ölçeği alt boyutlarından aldıkları puan ortalamaları arasında görülen farklılıklar istatistiksel olarak önemli bulunmadı (p>0.05).
Karaciğer naklinden sonra yüksek düzeydeki yaşam kalitesi, naklin başarılı olduğunun önemli göstergelerinden biri olarak kabul edilmektedir. Yaşam kalitesi; mutlu olma, yaşamdan hoşnut olmayı içeren genel olarak iyi olma durumu olarak kullanılan bir terimdir (8). Yaşam kalitesi; hemşirelik, tıbbi veya sağlık bakım müdahalelerinin başarısının önemli bir göstergesidir (9).
Bozdemir ve arkadaşları karaciğer transplantasyonu olan hastalarda yaşam kalitesini incelemek amacıyla yapmış oldukları çalışmada, hastaların yaşam kalitesi puan ortalamalarının yaşa göre farklılık göstermediğini belirlemişlerdir(6). Aksine bu çalışmada 50-65 yaş grubundaki hastaların genel sağlık, yaşamsallık ve mental sağlık puan ortalamalarının istatistiksel olarak önemli düzeyde daha yüksek olduğu belirlendi.
Çolakdalcı ve Ucuzal yaptığı çalışmalarında evli olan hastaların yaşam kalitesinin bütün alt boyut puan ortalamalarının bekar olan hastaların alt boyut puan ortalamalarından daha yüksek olduğunu belirlemişlerdir(5). Bu çalışmada ise medeni durumun yaşam kalitesi alt boyut puan ortalamaları üzerinde etkili olmadığı saptandı.
Bu çalışmada; sigara kullanan hastaların fiziksel rol puan ortalamalarının sigara kullanmayan hastalardan yüksek olması istatistiksel olarak önemli bulundu. Özarslan diyabetik kroner arter hastalarında sağlıklı yaşam biçimi davranışları ve yaşam kalitesinin belirlenmesi amacıyla yapmış olduğu çalışmasında sigara kullanan hastaların fiziksel sağlık, fiziksel rol, ağrı, fiziksel fonksiyon ve emosyonel rol puan ortalamalarını diğer rol puan ortalamalarına göre daha yüksek ve istatistiksel olarak önemli bulmuştur (12).
Bozdemir ve arkadaşları ise, karaciğer nakli olan hastalarda yaşam kalitesi ölçeği alt boyut puan ortalamalarının sigara içme durumuna göre istatistiksel olarak önemli farklılık göstermediğini saptamıştır (6).
Bu çalışmada; karaciğer nakli olan hastaların yaşam kalitesi alt boyutlarından genel sağlık ve yaşamsallık puan ortalamaları nakil zamanının uzamasıyla istatistiksel olarak önemli farklılık göstermezken, diğer alt boyut puan ortalamaları istatistiksel olarak önemli farklılık göstermiştir. Üstündağ ve arkadaşlarının, böbrek nakli yapılan hastalarda yaşam kalitesini belirlemek amacıyla yaptıkları çalışmada nakil süresi ile yaşam kalitesi arasındaki ilişki incelendiğinde, süre uzadıkça yaşam kalitesi alt boyutlarının da istatistiksel olarak anlamlı oranda arttığını belirlemişlerdir (p<0.05)(6). Çolakdalcı ve Ucuzal, Bozdemir ve arkadaşları ise yapmış oldukları çalışmalarında karaciğer nakli olan
farklılık göstermediğini belirlemişlerdir(5,6).
Kasapoğlu ve arkadaşları karaciğer naklinin yaşam kalitesine etkisini inceledikleri çalışmada en az üç ay önce karaciğer nakli olan hastalara SF-36 Yaşam Kalitesi Ölçeği uygulamışlardır. Araştırma sonucunda karaciğer naklinin yaşam kalitesini yükselttiğini belirlemişlerdir(7). Bu çalışma sonuçları Kasapoğlu ve arkadaşlarının çalışma sonuçları ile karşılaştırıldığında yaşam kalitesinin tüm alt boyutlarından daha düşük puan alındığı görüldü.
Bu çalışmada; karaciğer nakli olan hastaların yaşam kalitesi puan ortalamalarının sırasıyla fiziksel fonksiyon 19.30±6.38, fiziksel rol 5.00±1.55, ağrı 7.57±2.81, genel sağlık algısı 14.22±4.07, yaşamsallık 12.09±4.48, sosyal fonksiyon 5.71±2.42, mental rol 4.01±1.31ve mental sağlık 21.06±4.38 olduğu saptandı (Tablo 3).
Özçürümez ve arkadaşları böbrek nakli yapılan bireylerin yaşam kalitesini değerlendirmek amacıyla yaptıkları çalışmalarında nakil olan 50 hastaya SF-36 Yaşam Kalitesi Ölçeği uygulamışlardır. Bu çalışmada da karaciğer nakli yapılan hastaların yaşam kalitesini değerlendirmek amacıyla nakil olan 66 hastaya SF-36 Yaşam Kalitesi Ölçeği uygulandı. Araştırma sonucunda bu çalışma sonuçları ile Özçürümez ve arkadaşlarının çalışma sonuçları karşılaştırıldığında yaşam kalitesinin tüm alt boyutlarından daha düşük puan alındığı görüldü
Çolakdalcı ve Ucuzal çalışmalarında üç aydan daha uzun süre önce karaciğer nakli uygulanan hastalarda yorgunluk ve yaşam kalitesi arasındaki ilişkiyi incelediklerinde, SF- 36 yaşam kalitesi ölçeğinin tüm alt boyut puan ortalamalarının bu çalışma sonuçlarından daha yüksek olduğunu belirlemişlerdir(5). Bu çalışma bir ay ve daha uzun süre önce nakil uygulanan hastalar üzerinde yürütülmüştür. Her iki çalışmanın yaşam kalitesi alt boyut puan ortalamaları arasında gözlenen bu farklılığın nakil zamanından kaynaklandığı düşünülmektedir.
5. SONUÇ ve ÖNERİLER 5.1. Sonuç
İnönü Üniversitesi Turgut Özal Tıp Merkezi’nde karaciğer nakli olan hastaların yaşam kalitesini incelemek amacıyla yapılan bu çalışma ile aşağıdaki sonuçlar elde edilmiştir.
- Tamamı sağlık güvenceye sahip olan hastaların yarısından fazlasının erkek ve evli olduğu, çekirdek ailede ve şehirde yaşadığı, çalışmadığı ve bakmakla yükümlü olduğu kişilerin olduğu saptandı.
- Nakil olan hastaların büyük bir bölümünün sigara ve tamamına yakınının alkol kullanmadığı belirlendi.
- Hastaların büyük bir bölümüne Hepatit B tanısı nedeniyle canlıdan organ nakli yapıldığı yine büyük bir bölümünün sürekli ilaç kullanmak zorunda olduğu saptandı.
- Daha ileri yaşta olanların genel sağlık, yaşamsallık ve mental sağlık, sigara kullananların fiziksel rol puan ortalamaları istatistiksel olarak önemli düzeyde daha yüksek bulundu.
- Kronik hastalığı olan hastaların fiziksel rol puan ortalamasının kronik hastalığı olmayan hastalardan istatistiksel olarak önemli düzeyde daha yüksek olduğu saptandı.
- 13 ay ve üzeri zaman aralığında nakil olan hastaların mental sağlık ve yaşamsallık hariç diğer bütün alt boyut puan ortalamaları diğer hastalardan daha yüksek bulundu.
5.2. Öneriler Hemşirelerin;
- Karaciğer nakillerinde bakım sonucu olarak değerlendirilen yaşam kalitesini ülkemizde daha geniş örneklemlerde yapmaları,
- Nakil öncesi ve sonrası yaşam kalitesini karşılaştırmaları ve hastaların yaşam kalitesini etkileyen etmenleri incelemeleri,
- Hemşirelik girişimlerinin nakil öncesi ve sonrası yaşam kalitesi ve hasta memnuniyeti üzerine etkinliğini değerlendiren çalışmalar yapmaları,
- Sigara içen hastaların sigara ve zararları, sigaranın yaşam kalitesinin fiziksel rol üzerine etkisi hakkında hastaları bilgilendirmeleri,
- Yaşam kalitesinin yükseltilmesi için, hastaya multidisipliner ekip çalışması anlayışı içinde bütüncül yaklaşımla bakım vermeleri,
- Hastaların yaşam kalitesi düzeylerini belirli aralıklarla değerlendirerek, sonuçlar doğrultusunda gerekli girişimleri başlatmaları,
- Nakil sonrası dönemde hastalarda yaşam kalitesini etkileyebilecek faktörleri iyi belirlemeleri,
- Yaşam kalitesinin artırılması amacıyla taburculuk eğitimi ve evde bakım kapsamında uygun girişimler planlayıp uygulamaları önerilebilir.
KAYNAKLAR
1. Pınar, R.(2012). Türkiye’de Hemşirelik Alanında Yaşam Kalitesi. Cerrahi Bakım ve Yaşam Kalitesi Sempozyumu, Celal Bayar Üniversitesi,Manisa
2. Eser, E.(2012). Sağlıkla İlgili Yaşam Kalitesi. Cerrahi Bakım ve Yaşam Kalitesi Sempozyumu, Celal Bayar Üniversitesi,Manisa
3. Koca Kutlu, A.(2012). Cerrahi Hemşireliği ve Yaşam Kalitesi ile İlgili Yapılan Çalışmalar-Uluslararası Boyut. Cerrahi Bakım ve Yaşam Kalitesi Sempozyumu, Celal Bayar Üniversitesi,Manisa
4. Yılmaz, E.(2012). Cerrahi Hemşireliği ve Yaşam Kalitesi ile İlgili Yapılan Çalışmalar- Ulusal Boyut. Cerrahi Bakım ve Yaşam Kalitesi Sempozyumu, Celal Bayar Üniversitesi,Manisa
5. Çolakdalcı, A., Ucuzal, M.(2012). Karaciğer Nakli Uygulanan Hastalarda Yorgunluk ile Yaşam Kalitesi Arasındaki İlişkinin İncelenmesi. Yüksek Lisans Tezi, İnönü Üniversitesi, Malatya
6. Bozdemir, H. (2006). Karaciğer Transplantasyonu Uygulanan Hastalarda Yaşam Kalitesi.Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi, İzmir
7. Volk, D. L., Hagan, M.(2011). Organ Quality and Quality of Life After Liver Transplantation, American
8. Öztekin, D., S, Kamber, A., “Karaciger Transplantasyonu Ameliyat Sonrası Erken Dönemde Hemsirelik Bakımının Rolü”, Hemsirelik Bülteni, 1993; cilt:6,Sayı:27,Shf:79-87.
9. Aras, G.(2006). Karaciğer Transplantasyonunda Hastaların ve Ailelerin Sorunları, Gereksinimleri ve Bakıma Katılım Düzeylerinin İncelenmesi. Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, İstanbul
10. Sirivatan, Y., Dumronggittigule, W., Limsrichamrern, S.(2011). Quality of Life Among Liver Transplantation Patients, New York
Transplantation, England
12. Özarslan, B.B.(2013). Diyabetik Koroner Arter Hastalarında Sağlıklı Yaşam Biçimi Davranışları ve Yaşam Kalitesinin Belirlenmesi. Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi, Ankara.
13. Aksoy, G. “Transplantasyon Hemşireliği”, Hemşirelik Bülteni, 1993; Cilt:1, Sayı:4.
14. Gürkan, A., “Organ Transplantasyonu ve Hemsirelik Bakımı”, Hemsirelik Forumu,1998; Cilt:1, Sayı:4.
15. Akpolat, T., “Organ Bağışı”, www.tekinakpolat.net
16. Oyan, G. (2006). Periferik Arter Hastalığı Olan Bireylerin Yaşam Kalitesi ve İlişkili Faktörlerin Belirlenmesi. Yüksek Lisans Tezi, Cumhuriyet Üniversitesi, Sivas
17. Kaya, N.(2002). Romatoit Artritli Bireylerde Sağlığa İlişkin Yaşam Kalitesi. Doktora Tezi, İstanbul Üniversites , İstanbul
18. Zaman, M. (2007). Türkiye Yüksek İhtisas Hastanesi Eğitim ve Araştıma Hastanesi’de Çalışan Yardımcı Sağılık Personelinin Kalitesinin Değerlendirilmesi. Yüksek Lisans, Erciyes Üniversitesi, Kayseri
19. Koltarla, S. (2008). Taksim Eğitim Ve Araştırma Hastanesi Sağlık Personelinin Yaşam Kalitesinin Araştırılması. Uzmanlık Tezi, Sağlık Bakanlığı Taksim Eğitim Araştırma Hastanesi Aile Hekimliği Kliniği, İstanbul
20. Aydemir, Ö., Köroğlu, E.(2006). Psikiyatride Kullanılan Klinik Ölçekler. Ankara:
Hekimler Yayın Birliği
EKLER
EK-1: Hasta Tanıtım Formu
HASTA TANITIM FORMU
Tarih: Anket sıra no:
1.Cinsiyetiniz: 1. Kadın 2. Erkek 2. Kaç yaşındasınız?………..
3. Eğitim durumunuz:
1. Okur-yazar değil 2.Okur-yazar 3. İlköğretim 4.Ortaöğretim 5.Lise
6.Yükseköğretim ve üzeri 4. Medeni durumunuz:
1. Evli 2.Bekâr (Hiç evlenmemiş, dul, boşanmış) 5.Mesleğiniz nedir?
1. Öğrenci 2. İsçi 3. Memur 4.Emekli
5. Serbest meslek 6.Ev hanımı
7. Diğer (açıklayınız)...
1.Yok 2.Bağkur 3.Yeşil kart 4.Emekli sandığı 5.SSK
6.Özel sağlık sigortası 7.Aile yapınız?
1.Yalnız yaşıyorum
2.Çekirdek aile(anne,baba,çocuklar)
3.Geniş aile (anne,baba,çocuk,dede,nene vb.) 8. Aylık gelir durumunuz nasıl?
1.Gelir giderden az 2.Gelir gidere eşit 3.Gelir giderden fazla 9.Sürekli yaşadığınız yer:
1. Köy-kırsal bölge 2. İlçe 3. Şehir 10.Kronik bir hastalığınız var mı?
Hayır Evet
1.Diabetes mellitus 2.Kalp yetmezliği 3.Hipertansiyon 4.Böbrek yetmezliği 5.Kanser
6.Astım
7.Diğer………
11. Sürekli kullandığınız bir ilaç var mı?
1. Evet 2. Hayır
12. Bakmakla yükümlü olduğunuz kişi / kişiler var mı?
1. Yok
2.Var (açıklayınız)………...
13.Sigara kullanıyor musunuz?
1.Hayır 2.Evet
Ne zamandan beri ve günde ne kadar kullanıyorsunuz?...
14.Alkol kullanıyor musunuz?
1.Hayır 2. Evet
Ne zamandan beri ve günde ne kadar kullanıyorsunuz?...
15.Karaciğer nakli olduğunuz tarih? ……….
16.Karaciğer nakline neden olan tanınız hangisidir?
1.Akut Karaciğer Yetmezliği 2.Kronik Karaciğer Yetmezliği 3.Hepatit B
4.Hepatit C
5.Alkolik Karaciğer Hastalığı
6.Diğer(açıklayınız)………
17. Size verilen karaciğer kimden alındı?
1.Canlı 2.Kadavra
EK-2.: SF-36 Yaşam Kalitesi Ölçeği
YAŞAM KALİTESİ ÖLÇEĞİ Adı-Soyadı:
Tarih:
1. Genel sağlığınızı nasıl değerlendirirsiniz?
Bir tanesini yuvarlak içine alınız
Mükemmel 1
Çok iyi 2
İyi 3
Orta 4
Kötü 5
2. Geçen yıl ile karşılaştırıldığında, sağlığınızı şu an için nasıl değerlendirirsiniz?
Bir tanesini yuvarlak içine alınız
Geçen seneden çok daha iyi 1
Geçen seneden biraz daha iyi 2
Geçen sene ile aynı 3
Geçen seneden biraz daha kötü 4
Geçen seneden çok daha kötü 5
Sağlığınız bunları yaparken sizi sınırlandırmakta mıdır? Öyleyse ne kadar?
Bir tanesini yuvarlak içine alınız
AKTİVİTELER Evet, çok
kısıtlıyor
Evet, çok az kısıtlıyor
Hayır, hiç Kısıtlamıyor a. Kuvvet gerektiren aktiviteler, koşma, ağır
eşyaları kaldırmak, zor sporlar 1 2 3
b. Orta aktiviteler, bir masayı oynatmak,
elektrik süpürgesi ile süpürmek, bowling, golf 1 2 3
c. Sebze-meyveleri kaldırmak, taşımak 1 2 3
d. Pek çok katı çıkmak 1 2 3
e. Tek katı çıkmak 1 2 3
f. Çömelmek, diz çökmek, eğilmek 1 2 3
g. 1 kilometreden fazla yürüyebilmek 1 2 3
h. Pek çok mahalle arası yürüyebilmek 1 2 3
i. Bir mahalleden (sokak) diğerine yürümek 1 2 3
j. Kendi kendine yıkanmak, giyinmek 1 2 3
4. Son 4 hafta içerisinde, fiziksel sağlığınız yüzünden günlük iş veya aktivitelerinizde aşağıdaki problemlerle karşılaştınız mı?
Bir tanesini yuvarlak içine alınız
EVET HAYIR
a. İş ya da diğer aktiviteler için harcadığınız zamanda
kesinti 1 2
b. İstediğinizden daha az miktar işin tamamlanması 1 2 c. İşin veya diğer aktivitelerin çeşidinde kısıtlama 1 2 d. İş veya diğer aktiviteleri yaparken zorluk olması 1 2
5. Son 4 hafta içerisinde, duygusal problemler (örnek-üzüntü ya da sinirli hissetmek) yüzünden günlük iş veya aktivitelerinizde aşağıdaki problemlerle karşılaştınız mı?
Bir tanesini yuvarlak içine alınız
EVET HAYIR
a. İş ya da diğer aktiviteler ayırdığınız süreden kesilme
oldu mu? 1 2
b. İstediğinizden daha az kısım tamamlanması 1 2
c. İşin veya diğer aktiviteleri eskisi gibi dikkatli
yapmama 1 2
6. Geçen 4 hafta içinde, fiziksel sağlık veya duygusal problemler, aileniz, arkadaşınız, komşularınız veya gruplar ile olan normal sosyal aktivitelerinize ne kadar engel oldu?
Bir tanesini yuvarlak içine alınız
Hiç 1
Çok az 2
Orta derecede 3
Biraz 4
Oldukça 5
7. Son 4 hafta içerisinde, ne kadar fiziksel acı(ağrı) hissettiniz?
Bir tanesini yuvarlak içine alınız
Hiç 1
Çok az 2
Orta 3
Çok 4
İleri derecede 5
Çok şiddetli 6
8. Son 4 hafta içerisinde, ağrı normal işinize ne kadar engel oldu?
Bir tanesini yuvarlak içine alınız
Hiç 1
Çok az 2
Orta 3
Çok 4
İleri derecede 5
9. Aşağıdaki sorular sizin son 4 hafta içerisinde kendinizi nasıl hissettiğiniz ve işlerin nasıl gittiği ile ilgilidir. Lütfen her soru için hissettiğinize en yakın olan sadece 1 cevap verin.
Bir tanesini yuvarlak içine alınız Her
Zaman
Çoğu Zaman
Bir Kısım
Bazen Çok Nadir
Hiçbir Zaman a.Kendinizi capcanlı hissediyor
musunuz? 1 2 3 4 5 6
b. Çok sinirli bir kişi misiniz? 1 2 3 4 5 6
c.Kendinizi hiçbir şey güldürmeyecek
kadar batmış hissediyor musunuz? 1 2 3 4 5 6
d.Kendinizi sakin ve huzurlu
hissettiniz mi? 1 2 3 4 5 6
e. Çok enerjiniz var mı? 1 2 3 4 5 6
f.Kendinizi çökmüş ve karamsar
hissettiniz mi? 1 2 3 4 5 6
g. Yıpranmış hissettiniz mi? 1 2 3 4 5 6
h. Mutlu bir insan mıydınız? 1 2 3 4 5 6
i. Yorulmuş hissettiniz mi? 1 2 3 4 5 6
10. Geçen 4 hafta içende, fiziksel sağlık veya duygusal problemler, sosyal aktivitelerinize (arkadaşları, akrabaları ziyaret etmek gibi) ne kadar engel oldu?
Bir tanesini yuvarlak içine alınız
Her zaman 1
Çoğu zaman 2
Bazı zamanlarda 3
Çok az zaman 4
Hiçbir zaman 5
11. Aşağıdaki cümleler sizin için ne kadar doğru ya da yanlış?
Bir tanesini yuvarlak içine alınız Tamamen
Doğru
Çoğunlukla Doğru
Bilmiyorum Çoğunlukla Yanlış
Tamamen Yanlış a. Diğer insanlardan
biraz daha kolay hasta oluyorum
1 2 3 4 5
b. Tanıdığım herkes
kadar sağlıklıyım 1 2 3 4 5
c.Sağlığımın kötüleşmesini bekliyorum
1 2 3 4 5
d. Sağlığım mükemmel 1 2 3 4 5
EK-3: Etik Kurul Karar ı Onayı
ÖZGEÇMİŞ
1984 yılında Malatya’da doğan Belkıs ŞEN, İnönü Üniversitesi Malatya Sağlık Yüksek Okulu Hemşirelik bölümünden mezun oldu. İnönü Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Hemşirelik Anabilim Dalı Cerrahi Hastalıkları Hemşireliği Yüksek Lisans programına başladı. Temmuz 2010-Aralık 2012 tarihleri arasında Organ Nakli Servisi’nde hemşire olarak çalıştı. Şuan Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon servisinde hemşire olarak çalışmaktadır.
