İSTEK ÖZEL BİLGE KAĞAN ANAOKULU
EKİM AYI BÜLTENİ: GELİŞİM DÖNEMİ ÖZELLİKLERİ
“Beş yaşındaki çocukla benim aramdaki uzaklık bir adımdır, fakat yeni doğmuş bebekle beş yaşındaki çocuk arasındaki uzaklık korkunçtur.”
L. TOLSTOY Çocuğunuzun gelişimi ve eğitimi açısından okul öncesi dönem büyük önem taşımaktadır. “Gelişim”
dediğimiz kavram doğum öncesi dönemden
başlayarak, yaşamın sonuna kadar kişinin geçirmiş olduğu tüm değişiklikleri kapsayan bir süreci ifade etmektedir. Okul öncesi dönem, anne karnındaki süreçten sonra çocuğun en hızlı geliştiği dönemdir. 6 yaşın sonuna geldiğinde çocuk gelişimimin %70’ni
tamamlamış bulunuyor. Bundan dolayı okul öncesi gelişim dönemlerinin özelliklerinin bilinmesi, çocuklarımıza doğru şekilde yaklaşmamızı, onları anlamamızı davranışlarını daha sağlıklı yorumlamamızı ve en doğru şekilde yönlendirmemizi sağlayacaktır.
Gelişim; Kişinin döllenmeden başlayarak bedensel, zihinsel, dil, duygusal ve sosyal yönden (büyüme, olgunlaşma ve öğrenmenin etkileşimiyle) son aşamasına ulaşıncaya kadar sürekli ilerleme kaydeden değişimidir. Örneğin; çocuk kas ve kemikleri yeterli olgunluğa erişip, tırmanmasını öğrendiğinde ağaca tırmanabilir. (hareket gelişimi) Gelişim kavramı çoğumuz tarafından büyüme kavramı ile karıştırılmaktadır. İkisi birbirine bağımlı ancak farklı kavramlardır. Gelişim bireyin; öğrenmesi, anlaması, duyması, konuşması, etrafıyla ve kendisiyle ilişkileri, yürümesi, el kol hareketleri, oyunları gibi özelliklerini kapsar, büyüme ise nicelik (sayı) olarak artışı ifade eder. Bunun için her büyüyen çocuk beklenen gelişimi gösteremeyebilir! Gelişimin özellikleri;
- Gelişim hem biyolojik faktörlerden hem de çevreden etkilenir.
- Gelişimde bireysel farklılıklar söz konusudur. Her birey benzer süreçleri farklı dönemlerde yaşayabilir.
- Gelişimde bir sıra vardır:
- Gelişim baştan ayağa doğrudur. Çocuk önce başını tutmayı sonra oturmayı ardından yürümeyi öğrenir.
- Gelişim içten dışa doğrudur. Çocuk önce nesneye uzanır, onu elleriyle kavrar daha sonra parmaklarını kullanmaya başlar.
- Gelişim genelden özele doğrudur. Çocuk önce büyük kas kontrolünü daha sonra küçük kas kontrolünü kazanır (önce ellerini kullanmayı daha sonra kalem tutmayı öğrenir)
- Gelişimin hızı her yaşta aynı değildir.
- Gelişim tüm alanlarıyla bir bütündür. Herhangi bir gelişim alanının aksaması diğer alanlarıda olumsuz etkileyebilir.
- Gelişim devamlılık gösterir, yaşam boyu devam eder.
Çocuğunuzun içinde bulunduğu yaş dönemi özelliklerini bilmeniz, gelişimini takip etmeniz ve yaşına uygun sorumluluklar vermeniz açısından önem taşır. Örneğin, 6 aylık bir bebek el kasları ve el-göz koordinasyonu yeterli olmadığı için kendi kendine yemek yiyemez. Normal gelişim gösteren 6 yaşındaki bir çocuktan ise artık kendi kendine yemek yemesi beklenmelidir. Anne babalar 6 yaşındaki çocuklarına hala kendileri yemek yedirirlerse onların büyüdüklerini kabul etmemiş olurlar. Her anne baba çocuğunun iyiliğini ister; ama bu şekilde davranarak çocuklarının gelişimini de desteklememiş olur.
Çünkü ancak yaşına uygun davranılan çocukların gelişimi etrafındakiler tarafından desteklenmiş olur. Çocuklar tek bir gelişim alanında desteklenirse bile bunun diğer gelişim alanlarına da olumlu yönde etkisini gözlemlenebilir. Örneğin; kendi kıyafetlerini giyip çıkaran bir çocuk sadece öz bakım becerilerinde değil; özgüven gelişiminde ve el kaslarının güçlenmesinde de desteklenmiş olur. Dolayısıyla bu çocuk hem daha bağımsız hareket edebilir hem de okulda yapılan çizgi çalışmaları ve faaliyetlerde de diğer çocuklara oranla daha başarılı olabilir.
Çocuğunuzu anlamak için, gelişimsel süreçleriyle ilgili bilgi sahibi olmamız gerekmektedir. Örneğin; iki yaş çocuklar için anneden ayrı bir birey olduklarının farkına vardıkları ve sürekli istedikleri gibi davranmak eğilimde oldukları zor bir dönemdir. Bu dönemin özelliğini bilmeyen anne baba, bu süreçte çocuğunu sürekli engellemeye kalkarsa onunla çok sık çatışma yaşayabilir. Bu dönemde çocuğunuz istemediğiniz bir şey yaptığında, örneğin almaması gereken bir eşyayı aldığında, tek yapmanız gereken onun dikkatini başka yöne çekmektir. Fakat çocuğunuz biraz daha büyümüşse, örneğin dört- beş yaşındaysa, dikkatini dağıtmak yerine herhangi bir eşyayı neden almaması gerektiğini ona açıklayarak bu sorunu çözmeniz gerekmektedir. Dolayısıyla, çocuklarınız büyüdükçe karşılaştığınız sorunlar benzerlik gösterse de onun içinde bulunduğu döneme göre baş etme yöntemlerinizin farklılık göstermesi gerekmektedir. Yukarıdaki örnekte de olduğu gibi çocuğunuzun bulunduğu yaş döneminde hangi özellikleri göstereceğini bilirseniz, davranışlarını da tahmin edebilirsiniz. Bu da çocuğunuzla aranızdaki ilişkinin sağlıklı bir şekilde ilerlemesini sağlar.
Gelişim, farklılıklar gösterebilir, çocuğunuzun gelişim özelliklerini yaşıtlarıyla karşılaştırmayın. Sonuçta gelişim sürecinde çocuklar arasındaki ay farkı bile oldukça önemlidir. Bu yüzden çocuğunuzun bazı becerilere şimdi sahip olmadığını düşünüyorsanız da anne baba olarak sizden ve öğretmenlerinden alacağı destekle bu becerilerini tamamlayacaktır. Okulöncesi dönem hızlı gelişmelerin yaşandığı bir dönemdir ve çocuklar her yaşta farklı gelişim özellikleri göstermektedir. Bu nedenle okul öncesi dönemdeki başlıca gelişim özelliklerine birlikte göz atalım;
3 Yaş Gelişim Dönemi Özellikleri:
- Hareket koordinasyonu artar,
- Kalem kullanmaya, çizgiler çizmeye başlar, - Yaşıtlarıyla birlikte oynamaya başlar, - Bitmek bilmeyen sorular sorar, - Kurallara uymaktan hoşlanır, - Birçok hayali oyun icat eder.
- Cinsiyetini söyleyebilir
- Eksik insan resmine kol ve bacak çizerek tamamlar - Üç parçalı yap- bozu tamamlar.
- Renkleri tanır ve eşleştirir.
- Resmini gördüğü nesneyi tanımlar.
- Parmak ucunda yürür.
- Ritme uygun dans eder.
- Yuvarlak çizer.
- Oyun hamuru gibi yumuşak malzemeleri kullanarak değişik şekiller oluşturur.
- Çeşitli malzemelerle baskı yapar.
- Kendi kendine şarkı, şiir, tekerleme söyler.
- Yaptığı günlük işlerle ilgili olarak sorulan sorulara cevap verir.
- Kendi kendine yemek yer.
- Düğmesiz ve bağsız giysileri yardımsız giyer.
- Giysilerin önünü ve arkasını ayırt eder.
- Gereksinim duyduğunda bağımsız olarak tuvalete gider.
- Kendine ait eşyaları toplar.
Ebeveynler İçin:
- Çocuğun daha az bencil olmaya ve başkalarını anlamaya başladığı bu dönemde anne-babaların çocuğun sosyal yönünü geliştirecek bir tavır içinde olmaları
önemlidir. Çocuğun anne baba ile etkin zaman geçirebilmesi ya da bir spor yapma- sı sosyal toplumsal gelişimi açısından önemlidir.
- Bu dönemde çocuğun kazanmaya başladığı temel beceri tuvalet alışkanlığıdır.
Unutulmaması gereken en önemli nokta, tuvalet alışkanlığının belli bir olgunluk sonucu oluştuğudur. Yeterli zihinsel ve bedensel gelişim olmadan bu alışkanlık gerçekleşmez. Bu nedenle anne babalar, çocuğun gelişiminden haberdar olmalı ve olumlu bir tutum sergilemelidir.
- Önemli bir husus da, çocuğun sorduğu soruların kısa, öz fakat doğru biçimde yanıtlanmasıdır. Bu, çocuğun öğrenme isteğinin kırılmaması için önemlidir. Çocuk soruyu hangi ebeveyne soruyorsa o ebeveynden yanıt almalıdır
4 Yaş Gelişim Dönemi Özellikleri:
- 4 yaş, ebeveynin otoritesine „karşı gelme çağıdır, - Çocuğun duyguları bu dönemde inişli çıkışlıdır,
- Kazaların en fazla rastlandığı yaş, hareketliliğin arttığı 4 yaş civarıdır.
- 4 yaş çocuğunun sözel dünyası böbürlenme gibi abartılar gösterir, - Hayal dünyası geniştir, öyküler uydurmaktan hoşlanır.
- Engellenirse inat edip direnir.
- Sevdiği kişileri paylaşamaz.
- İlgi çekmek için dramatik gösterilerde bulunabilir.- Duygularını ifade edip paylaşabilir.
- Genelde çok daha bağımsız ve oldukça inatçıdır. Kendi isteği ile hareket eder.
- Baştaki, sondaki, ortadaki, gibi mekansal konumları ayırt eder.- - Bir olayı oluş sırasına göre sıralar.
- Model olduğunda 8 küpten kule yapar.
- -“Neden” sorusuna cevap verir.
- Renkleri isimlendirir.
- Eksik resimleri modele bakarak tamamlar.
- Gösterilen resimlerle ilgili öykü anlatır.
- Neden-sonuç ilişkisi kurar.
- Bisiklete biner ve bisikletle köşeleri döner.
- Çizgi üzerinde yürür.
- Çift ayakla belli bir uzaklığa atlar.
- Adını,soyadını,yaşını bilir.
- Yetişkinlerin konuşmalarına katılır.
- Grup oyunlarında yetişkinin liderliğini kabul eder.
- Bir sorunu olduğu zaman yardım ister.
- Boyuna uygun bir askıya ceketini, yeleğini asar, - Ellerini, yüzünü yardımsız yıkar.
- Sofra kurallarına uyar.
Ebeveynler İçin:
- Hayallerden hoşlanan 4 yaş çocuğunun anlattıkları yalan olarak değerlendirilmemelidir, şaka gibi yaklaşılmalıdır,
- Çocuğa bu dönemde doğru ve yanlış kavramları verilmeye başlanmalıdır, - Kurallara uymayan çocuğa, davranışlarının sonuçları olarak basit
sınırlandırılmalar uygulanabilir . (Oyun oynarken kardeşine zarar veren bir çocuğa, oyunu sonlandırmak gibi)
5 Yaş Gelişim Dönemi Özellikleri
:- 5 yaş çocuğu, 4 yaşındakine göre daha olumludur,
- Anne çocuk için dünyanın merkezidir. Anneyi memnun etmek için uğraşır, - Ne istediğini bilir, daha kararlıdır,
- Kas hakimiyeti gelişmiştir,
- Kişisel ve sosyal ilişkileri artmıştır, - Doğru ile yanlışı ayırabilir,
- Çocuğun merak ve ilgilerinde artış olur (resim, müzik vb.),
- 5 yaşına gelen çocuk artık yetişkine daha az ihtiyaç duyar hale gelmiştir, kendi kendine yeter.
- 10-25 parçalı yap-bozu tamamlar.
- Nesnelerin neden yapıldığını söyler.
- Bedenin tüm parçalarını söyler.
- Nesneleri özelliklerine göre sınıflandırır.
- Yarım ve bütün olan nesneleri gösterir.
- Basit neden-sonuç ilişkisini açıklar.
- Daha önce dinlediği hikayeleri anlatır.
- Başlama ve durma komutlarına uygun tempolu yürür.
- Tek ayak üzerinde 8-10 saniye durur.
- Koşarken yerden bir şey alır.
- Yardımsız bisiklete binebilir.
- Hamur gibi yumuşak malzemeleri kullanarak 2-3 parçadan oluşan şekilleri yaparak bunlardan bir komposizyon oluşturur.
- Baskı yapıştırma işlerini yapar.
- Modele bakarak, daire, üçgen, dikdörtgen şekillerini çizer.
- Başkalarının duygularını anlar.
- Kurallı oyunların kurallarına uyar.
- Yeni alışılmamış durumlara uyum sağlar.
- Kendi cinsiyetine uygun davranır.
- Günlük deneyimlerini anlatır.
- Yeni ve bilmediği kelimelerin anlamlarını sorar.
- “Ne zaman, neden, nasıl” sorularını yanıtlar.
- Günlük işlerde sorumluluk alır ve yerine getirir.
- Kendi kendine giyinir, soyunur.
Ebeveynler İçin:
- Anne babalar, çocukların artan ilgilerini geliştirmesine olanak veren deneyimler sunmalı, resim malzemeleri almalı ya da değiĢik müzik aletleriyle tanışmasına fırsat vermelidir,
- Anne babanın olumlu geribildirimleri çocuğun benlik gelişimi açısından büyük önem taşımaktadır. Bu nedenle ebeveyn çocuğu başkalarının yanında utandırmamaya özen göstermelidir
- Kendi kendine yetebilen çocuğa basit sorumluluklar (basit ev işlerine yardım ya da evcil bir hayvan besleme gibi) verilmesi de çocuğun özgüven gelişimine olumlu katkılar sağlar.
6 Yaş Dönemi Özellikleri:
- 6 yaş çocuğu değişmekte olan bir çocuktur,
- Mantıklı düşünceler üretebilir, fikir alış verişinde bulunabilir, - Sorumluluk alabilir,
- Arkadaşlık fazlasıyla önem kazanır
- Kendini tanıma ve kanıtlama ihtiyacı hisseder, - Önceki yaşlara göre anneyle daha bütünleşmiştir.
- 1’den 10 ‘a kadar olan nesne grupları ile rakamlar arasında ilişki kurar.
- 1’den 10 ‘a kadar olan rakamları sıralar.
- Nesneler arası benzerlik ve farklılıkları ayırt eder.
- Haftanın günlerini sırasıyla söyler.
- “Dün, bugün, yarın” ile ilgili konuşur.
- Yaşadığı yerin adresini söyler.
- Yetişkin gibi kalem tutar - İsmini kopya eder
- Yatay, eğri, dikey çizer bunların komposizyonlarını oluşturur.
- Başkaların duygularını anlar.
- Bir oyunun kuralını başkasına açıklar.
- Aldığı sorumluluğu yerine getirir.
- Haklarını korur - Basit şakalar yapar.
- Bazı soyut ifadeleri anlar.
Ebeveynler İçin:
- Ebeveynin çocukla olumlu ilişkiler kurması, onun haklarına saygı duyması gerekmektedir. Bu, çocuğun kendine olan güvenini arttırır,
- Çocuk, arkadaş ilişkilerine eskisinden daha fazla ihtiyaç duyduğundan, ebeveyn çocuğa farklı sosyal ortamlarda bulunma fırsatı vermelidir,
- Çocuk, yeterliliklerini görmek ve onay almak ister. Bu nedenle anne babalar çocuğu başardığı ve çabaladığı konularda desteklemeli ve ödüllendirmelidir. Bu, çocuğun olumlu yönlerini pekiştirmek açısından önem taşır.
Yararlanılan Kaynaklar:
YAVUZER, Haluk. (2007), Çocuğu Tanımak ve Anlamak, Remzi Kitabevi, İstanbul.
YAVUZER, Haluk. (2005), Çocuk Psikolojisi, Remzi Kitabevi, İstanbul.
