T.C.
ANKARA ÜNİVERSİTESİ BİLİMSEL ARAŞTIRMA PROJESİ
KESİN RAPORU
Proje Başlığı: Ankara Üniversitesi İçin Elektronik Bilgi Erişim Modeli
Proje Yürütücüsünün İsmi: Doç. Dr. Doğan ATILGAN Proje Numarası: 2003–0000022
Başlama Tarihi: 14.03.2003 Bitiş Tarihi: 14.03.2004 Rapor Tarihi: 20.03.2004
Ankara Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Ankara - 2004 "
Projenin Türkçe ve İngilizce Adı: Ankara Üniversitesi İçin Elektronik Bilgi Erişim Modeli Electronic Information Retreval Model For Ankara University”.
II. Amaç ve Kapsam :
a) Bilgi Erişim Modeli ve Uygulama Planı hazırlayarak bunu gerçekleştirmek;
b) Bilimsel faaliyetlere kaynak olacak ve internet yoluyla hizmete sunulacak veritabanları ile elektronik dergileri sağlamak, bunları Ankara Üniversitesi bilgi sistemi içerisinde yerel ağ ortamında yaygın kullanıma sunmak;
c) Bilgi ve iletişim teknolojilerine dayalı bilgi kullanımını teşvik etmek ve yaygınlaştırmak amacıyla eğitim ve yönlendirme çalışmaları yapmak ve sonuçlarını değerlendirmek;
d) Ulusal ve uluslar arası bilgi erişim platformları ile Ankara Üniversitesi bilgi erişim platformunu etkileşimli hale getirmek.
e) İnsanların bilgiye erişim ve bilgi üretme konusunda yardımcı olacak bilgi ve iletişim modeli ortaya koymaktır.
f) Bu model bir deneme süresi sonucunda örnek bir çalışma ile sınanacak ve orta uzun erim bilgi erişim modelı için optimal bir yaklaşım belirlemesinde bulunulacaktır
III. Materyal ve Yöntem:
• Çağdaş bilgi erişim modeli kurmak;
• Çağdaş bilgi erişim uygulaması yapmak;
• Internet yoluyla küresel iletişim alanında varolan bilimsel bilgi vertabanları ile elektronik bilimsel dergilere optimal seçimlerle her an erişebilir durumda olmak (abone olmak). Bu maksatla, veritabanları ve elektronik dergi hizmetlerini yerel ve küresel ağ (web) ortamında satın almak;
• Bunların kullanımını teşvik etmek ve yaygınlaştırmak, buna yönelik eğitim ve yönlendirme çalışmaları yapmak.
• Optimal bilgi erişim modelinin uygulaması yapılacak ve bu uygulama başarısı anket çalışması içeren bir alan faaliyeti ile test edilecektir.
• Yapılan anket çalışması aynı konuda daha önce yapılan çalışmalarla kıyaslanacak ve gelişim trendi izlenecektir.
IV. Analiz ve Bulgular:
Ankara Üniversitesi Bilgi erişim modeli oluşturmak ve satın alınan veri tabanlarının
kullanımını artırmak amacı ile kullanıcı eğitimine önem verilmiş ve Üniversitemiz genelinde ve Fakültelerimiz bazında kullanıcı eğitimleri düzenlenmiştir. Bu eğitimlerde temel amaç
bilgi erişim işlem ve tekniklerinin öğretilmesi ve veri tabanı kullanımının öğretilerek özendirilmesi hedeflenmiştir.
Verilen Bilgi erişim eğitiminde temel alınan ilkeler şunlar olmuştur.
Bilgi Erişim Süreci
Kaydedilmiş bilgiye seçici bir biçimde başvurarak bir bilgi merkezinde ya da başka bir bilgi erişim sisteminde bulunan belgelere ve/veya belgelerin içindeki bilgiye erişimdir.
Bilgi Erişim Sistemi
Bilgiye seçici biçimde erişmek üzere biraraya gelen, bilgi ile ona gereksinim duyan birey arasındaki bilgi akış sürecinin kesintisiz biçimde oluşumunu mümkün kılan, aralarında etkileşim ve uyumluluk bulunan parçalardan oluşmuş bütündür.
Tarama İlkeleri
Tarama aracı olarak kullanılan bilgi erişim sistemlerinin sunduğu olanaklar birbirinden farklıdır.
Bilgi erişim sistemleri (BES) kendi veritabanlarına sahiptir.
BES, kendi veritabanlarının tarama yöntemini ve/veya “bilgi erişim modeli”ni içerir.
BES, tarama sonuçlarını kendi veritabanlarındaki sınıflama yöntemine göre verir.
BES, tarama sonuçlarının içerik açısından sunumunu da belirledikleri biçimde gerçekleştirir.
Internet kanalıyla hizmet sunan hiçbir BES, Internet’teki tüm web sitelerini belirleyemez.
Tarama Teknikleri
Tarama istekleri mümkün olduğunca spesifik (özelleştirilmiş) halde sunulmalıdır.
Örneğin: “Bilgi Erişim Sistemleri” “Bilgi Erişim” değil + İşareti ya da “and” bağlacı
İsteği/soruyu rafine etmek (süzmek) için Örnek: +”Bilgi Erişim” +Geribildirim - İşareti ya da “not”, “and/but not”
İsteği rafine etmede, içeriğe alınması istenmeyen terimler için kullanılır Örnek: “Bilgi Erişim” –”Bilgi Erişim Teknikleri”
“or” bağlacı
Aranması istenen ya da istenmeyen her anahtar kelimeyi, birbirinden bağımsız olarak tek tek Şeçer Örnek: “Bilgi Erişim Sistemleri” OR Geribildirim
Tamlama/Deyim (Phrase)
İstekte/sorunun tanımlanmasında deyim/tamlama halinde tanımlama yapılması isteniyorsa
kullanılır; aranması istenen terim “ “ işareti içerisinde belirtilir Örnek: “Bilgi Erişim Sistemleri”
Kombinasyonlar
İsteğin daha üst düzeyde rafine edilmesi ve en uygun kayıtlara erişilmesi isteniyorsa söz konusu tekniklerin hepsi kullanılarak soru tanımlanabilir
Örnek: +”Bilgi Erişim Sistemleri”+“Teknikler” +”Kullanıcı Gereksinimleri” – (Geribildirim OR
Feedback) Daha etkili taramalar yapılmak isteniyorsa, sistemin dayandığı veritabanının özelliklerine göre yazar, terim, yıl, dil, materyal türü ve formatı, coğrafi sınırlama vd. istekler birbiri ile kombine edilebilir.
Elektronik ortamda bilgi erişim sistemlerinin ve her sistemin sunduğu bilgi erişim modelinin varlığından haberdar olmak gereklidir; bu ilke elektronik ortamda en üst düzeyde bilgi erişim sürecinin yaşanması için kaçınılmazdır. Bu nedenle üniversitemizin tüm kütüphanelerinde
“enformasyon okuryazarlığı” eğitiminin başlatılması önerilir. Enformasyon okuryazarlığı, enformasyonun bir gereksinim olduğunun ayırdında olmayı, etkin biçimde onun varlığını ve/veya yerini belirleyebilmeyi, ona erişimi, onu organize etmeyi ve kullanmadan önce alınan enformasyonu değerlendirmeyi gerektirmektedir. Yaşamboyu öğrenme sürecinde enformasyon okuryazarı olan birey, enformasyon kaynaklarının da daha etkin kullanıcısıdır; bireysel ve iş yaşamına daha iyi hazırlanmış yurttaştır; çalışma yaşamında ve günlük yaşamda enformasyonu kendi yararına nasıl kullanacağını bilir. Enformasyon okuryazarı birey, özetle, bir enformasyon toplumunda yaşamboyu öğrenmenin ne olduğunu ya da yaşamboyu nasıl öğreneceğini bilen bireydir. Internet/web’te uygun bilgi kayıtlarına erişim, bilgi erişim teknikleri bilinmiyorsa, güçtür. Internet’te saatlerce ve özgürce dolaşabilirsiniz ama aradığınızı bulmanın garantisi yoktur. Internet çok önemli bir bilgi erişim kanalıdır ancak unutulmamalı ki bilimsel bilgi, hala önemli ölçüde, geleneksel yöntemlerle üretilen bilimsel dergi, kitap vd. basılı bilgi kaynaklarında bulunmaktadır. Yine unutulmamalıdır ki, bazen bir bilgi sorusunun yanıtını almak, (herhangi bir kavramın içeriği ya da bir başka dildeki karşılığı gibi) basılı kaynaklar aracılığı ile çok daha kısa sürelidir. Internet’web üzerinde bulunan bilgi kayıtları, bilgi erişim sistemlerinin indeksleme politikalarındaki değişiklikler, sunucularından (server) kaynaklanan sorunlar nedeniyle günlük olarak bile değişebilmekte ve erişilememektedir. Bu doğrultuda, tarama motorlarında bilgi kaybı değerlendirmelerinin yapıldığı pekçok araştırma bulunmaktadır. Bu durum gözardı edilmemelidir. Elektronik ortamda bilgi erişim sürecinin daha etkili ve zevkli biçimde yaşamak istiyorsak, sözü edilen bilgi erişim tekniklerini kullanmanın yanısıra aşağıda listelenen yine web’te sunulan çeşitli hizmetlerden yararlanmamız olanaklıdır.
Yapılan eğitim ve bilgilendirme toplantıları sonunda veri tabanlarının kullanım
istatistiklerinin incelemesinden de görüleceği gibi kullanım oranları kimi veri tabanlarında oldukça iyidir. Ancak bu verile bize kullanım eğitimi üzerinde daha fazla durulması gereğini de göstermiştir.
Kullanım istatistiklerinden bazı örnekler:
ScienceDirect Ankara University 2004
Sessions Requests
Site Count Average
Length
Searches Total Full Text
PDF Full Text
HTML Full Text
Imag e/Vid eo
Smart Link
Custo m Lİnk
Abst
ANKARA UNIV
27,306 40 57,691 33,127 21,158 11,960 11 535 4,276 24,59
EBSCO January 2004-December 2004
Proquest (Full Collection)Jan 2004-Dec 2004
Searches Cit/Abstracts Any FT Format Total
Ankara Univ 52,574 1,007 5,765 6,772
IEEExplore 2004 (Ankara University)
Month/Year PDFs served Abstracts served Concurrency Denials
January, 2004 454 14 0
February, 2004 403 16 0
March, 2004 266 42 0
April, 2004 892 25 0
May, 2004 266 19 0
June, 2004 260 36 0
July, 2004 177 5 0
August, 2004 129 2 2
Jan 2004
Feb 2004
March 2004
Apr 2004
May 2004
Jun 2004
July 2004
Aug 2004
Sep 2004
Oct 2004
Nov 2004
Dec 2004
Total
Search 6,580 6,997 9,059 7,246 6,592 6,29 5
5,97 5
3,97 4
5,03 4
7,19 0
6,97 1
8,919 80,8 32 Session 4,891 5,075 6,851 5,157 4,513 4,21
8 4,13
7 2,88
7 4,00
4 4,95
6 5,35
9 5,946 57,9 94
September, 2004 347 18 16
October, 2004 325 6 13
November, 2004 213 28 0
December, 2004 270 27 4
TOTAL 4002 238 35
V. Sonuç ve Öneriler: Ankara Üniversitesi elektronik kütüphanesi veri tabanları Türkiye’deki diğer özel ve devlet üniversiteleri arasında ilk sıralarda yer almaktadır. Veri tabanlarımız Tam metin ve bibliyografik bilgi sunmalarına göre iki grupta toplanılabilir. Tam metin veri tabanları arasında 13 hizmet sunucusu tarafında sağlanan 28 veri tabanı mevcuttur. Ayrıca Bu veri tabanlarında yaklaşık 17.000 elektronik dergi 11.000 kitap yer almaktadır. Ayrıca 5 adette bibliyografik veri yabanı elektronik kütüphanemiz üzerinden hizmete sunulmaktadır.
Yapılan değerlendirme ve kullanım istatistiklerinin incelenmesi sonucunda üniversitemiz elektronik kütüphanesi geliştirme politikasının yerinde olduğu ve bundan sonraki aşamada seçici ve tüm bilim dallarını ilgilendiren veri tabanlarına ağırlık verilmesinin yeride olacağı kanısı hakim olmuştur.
VI. Kaynaklar
Ankos “Bilimsel yayınlara elektronik erişim için bir işbirliği modeli”. Cumhuriyet Bilim Teknik. No 742. 10. 2001
VIII Beş yıllık kalkınma planı Bilişim teknolojileri ve politikaları Özel ihtisas komisyonu raporu.Ankara. DPT http://ekutup.dpt.gov.tr/bilisim/oik576.pdf
Köseoglu, Nergis .”internet ortamındaki yayınlarda telif hakları” [çevirimiçi] elektronik adres.
http://www.c4group.net/ivhp/bilgibelge/docs/telifhaklari_köseoglu.doc
Özcivelek, Rukiye . “Avrupa Birliği bilgi toplumu teknolojileri programı ve Türkiye’de durum”.
Türkiyenin adaylık sürecinde Avrupa Birliği Araştırma ve Teknoloji Geliştirme faaliyetlerine bir bakış. İçinde (41-46). Ankara: TÜBİTAK2000.
Pak, Namık Kemal . “Türkiye Avrupa Birliği bilim teknoloji ve araştırma politikaları”. Teni Türkiye. 6 (36) 2000. 901-910
Tonta,Yaşar “elektronik kütüphaneler”. [çevirimiçi] elektronik adres http//www. ULAKBIM gov.tr/özel-ulak/arşiv/nisan98
