İKTİSADİ KALKINMA VAKFI 1
AVRUPA KOMİSYONU TARAFINDAN HAZIRLANAN
TÜRKİYE 2011 İLERLEME RAPORU’NUN SİYASİ VE EKONOMİK KRİTERLER BÖLÜMLERİNİN KAPSAMLI ÖZETİ
SİYASİ KRİTERLER
Demokrasi ve hukukun üstünlüğü
2010 yılı İlerleme Raporu’nda, anayasal reform paketi, Kürt meselesi, hükümetin demokratik açılım hamleleri ve darbe planları iddialarına karşı genişletilen soruşturmaların iç siyasi gündeme olan hâkimiyetine geniş yer verilirken, 2011 yılı İlerleme Raporu’nda başta basın özgürlüğü olmak üzere, düşünce ve ifade özgürlüğü, darbe planları iddialarına yönelik hukuki süreç ve KCK Davasına değinilmektedir.
12 Haziran 2011 tarihinde gerçekleştirilen genel seçimlerin özgür ve adil bir ortamda yapıldığının belirtildiği İlerleme Raporu’nda, seçimlere katılım oranının yüksek olduğuna dikkat çekilmekte, seçim sürecinin genel olarak çoğulcu, demokratik ve hareketli geçtiği ifade edilmektedir.
2011 İlerleme Raporu’nda, darbe planları iddialarına karşı genişletilen soruşturmalara ilişkin hukuki sürece de geniş ölçüde yer verilmiştir. Raporda, başta Ergenekon ve Balyoz Davaları olmak üzere söz konusu yargılama süreçlerinin, Türkiye’de demokratik kurumların işleyişini ve hukukun üstünlüğünü güçlendirmek için fırsat olarak kullanılmasının altı çizilmektedir. Ancak, aralarında eski kuvvet komutanlarının da bulunduğu 163 yüksek rütbeli subay için tutuklama kararının çıkarıldığı Balyoz Davası’na ilişkin olarak, aşırı tutukluluk sürelerine dikkat çekilmekte, bunun savunma ve adil yargılanma haklarına zarar verdiği ifade edilmektedir. Ergenekon Davası ile ilgili olarak ise, gazeteciler Nedim Şener ve Ahmet Şık’ın tutuklu olmalarının, yargılamalarda güven kaybına yol açabileceğine vurgu yapılmakta, soruşturmanın gizliliğini ihlal ve adil yargılamayı etkilemeye teşebbüs suçlamalarıyla gazeteciler aleyhine açılan davalardan endişe duyulduğu kaydedilmektedir.
Raporda, yargılama süreçlerine ilişkin eleştirilerin yer aldığı bir diğer başlık ise KCK Davası’na ilişkindir. Nisan 2008 tarihinden bu yana 2000’in üzerinde politikacı, yerel yönetici ve insan hakları savunucusunun tutuklu bulunduğunun ifade edildiği raporda, soruşturmanın her geçen gün genişletildiğine ancak 104 kişinin tutuklu olduğu birinci KCK Davası’nda adli sürecin, mahkemenin sanıkların ifadelerini Kürtçe olarak veremeyeceği yönündeki kararının ardından durma noktasına geldiğine dikkat çekilmektedir. Söz konusu davaya ilişkin olarak Raporda, adli gözaltı yerine sıklıkla tutuklamaya başvurulması, dosyalara sınırlı erişim, aşırı tutukluluk süreleri ve haklı tutukluluk gerekçelerinin öne sürülememesi konularının Türk yargı sistemini sekteye uğrattığı ifade edilmekte, Türk ceza hukuk sisteminin bir an önce uluslararası standartlara uyumlu hale getirilmesi tavsiyesinde bulunulmaktadır. Ayrıca raporda, Kürt siyasetçi ve yerel yöneticilerinin tutuklu olmasının, Kürt meselesi ve bu çerçevede başlatılan diyaloğu olumsuz yönde etkilediğine de dikkat çekilmektedir.
İKTİSADİ KALKINMA VAKFI 2 Raporda ayrıca, Mart 2011 tarihinde Ergenekon Davası’na bakan 3 özel yetkili savcının, Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulu (HSYK) tarafından görev yerlerinin değiştirilmesi ile Ergenekon soruşturması başta olmak üzere önemli operasyonlara imza atan istihbarattan sorumlu İstanbul Emniyet Müdür Yardımcısı’nın görev yerinin değiştirilmesine yer verilmekte; söz konusu görev yeri değişikliklerinin adli kurumlar ve hükümetin, soruşturmaların yürütülmesinde duydukları kaygı ve endişenin birer göstergesi olduğuna dikkat çekilmektedir.
Anayasa
2011 İlerleme Raporu’nda Hükümet tarafından hazırlanarak parlamento tarafından benimsenen ve Eylül 2010 tarihinde yapılan referandumda %58 oy ile onaylanan Anayasa değişiklik paketi ile ilgili çalışmalara devam edildiği belirtilmekte ve anayasa değişikliği, "doğru yönde atılmış bir adım" olarak görülmektedir. Anılan dönemde Anayasa ile ilgili çalışmaların Anayasa Mahkemesi ile Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulu’nun yapısına ilişkin konulara ağırlık verildiğinin ifade edildiği raporda, söz konusu mahkemelerin yapılarının Aralık 2010 ve Mart 2011 tarihlerinde değiştirildiğine dikkat çekilmiş; bu değişikliklerin halihazırda Türkiye’nin Katılım Ortaklığı Belgesi ve mevcut eleştirileri karşılamaya yönelik olduğu ifade edilmiştir. Süreçte Avrupa Konseyi Venedik Komisyonu’na da danışıldığı vurgulanmıştır.
Raporda, Eylül 2010 Referandumu ve Haziran 2011 seçimleri sonrasında, 1982 Anayasası’nın değiştirilmesine yönelik Hükümet tarafından atılan adımların memnuniyetle karşılandığı ifade edilmekte, ancak bu adımların geniş, kapsayıcı ve etkin bir istişare süreci ile desteklenemediği eleştirisinde bulunulmaktadır. Bu çerçevede Hükümetin taahhüt ettiği üzere, demokratik ve katılımcı bir danışma süreci başlatmaya çalıştığına dikkat çekilmekte, Parlamento’da konunun uzmanı akademisyen ve hukukçular ile görüşmelerin gerçekleştirildiği, sivil toplum örgütlerinden yeni Anayasa ile ilgili görüşlerinin alındığı belirtilmektedir. Avrupa Komisyonu raporunda, söz konusu istişare sürecinin, tüm siyasi partiler ve diğer sivil toplum örgütlerini de kapsayacak şekilde genişletilmesi konusunda daha somut adımlar atılmasına ihtiyaç duyulduğu uyarısında bulunmaktadır.
Parlamento
2011 İlerleme Raporu’nun bu bölümünde 12 Haziran 2011 seçimleri sonrasında Parlamento’da yaşanan gelişmeler ve Parlamento’nun yeni yapısına yer verilmiştir. Bu çerçevede, seçimler sonrasında iktidardaki Adalet ve Kalkınma Partisi’nin oyların yüzde 49.1’ini; Cumhuriyet Halk Partisi’nin oyların yüzde 25,9’unu; Milliyetçi Hareket Partisi’nin oyların yüzde 13’ünü Barış ve Demokrasi Partisi’nin desteklediği adayların ise oyların yüzde 6.7’sini alarak, TBMM’nin 24. Dönem aritmetiğini oluşturdukları ifade edilmiştir. Seçimler sonrasında 349 yeni ismin Parlamento’ya girdiği vurgulanırken, Parlamento’daki kadın sayısının 48’den 78’e yükseldiği, 45 kadın milletvekili ile Adalet ve Kalkınma Partisi’nin Parlamento’ya en fazla kadını taşıyan parti olduğu ifade edilmiştir. Raporda ayrıca, Başbakan Yardımcısı Cemil Çiçek’in Temmuz 2011 tarihinde gerçekleştirilen seçimlerin 3. turunda, 322 oy alarak TBMM’nin 25. Başkanı olduğuna da yer verilmiştir.
İKTİSADİ KALKINMA VAKFI 3 12 Haziran 2011 seçimleri ile ilgili, seçim sürecinin genel olarak barışçı ve sakin bir ortamda geçtiği ifade edilmektedir. Raporda ilk kez bu seçimlerde, siyasi partiler ile milletvekili adaylarının, siyasi reklam yayını satın alabildiklerine yer verilirken, Mart 2011 tarihinde Yüksek Seçim Kurulu’nun (YSK) siyasi parti ve adayların propagandalarında Türkçe dışındaki dilleri kullanımına izin vermesine de vurgu yapılmaktadır. Ancak Kürt kökenli seçmenlere hitap etmek isteyen bazı partilerin TRT 6’ya Kürtçe reklam taleplerinin yine YSK tarafından reddedildiği de ifade edilmektedir.
Raporda ayrıca, Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı (AGİT) Demokratik Kurumlar ve İnsan Hakları Ofisi’nin Türkiye’deki genel seçim ortamını bir yandan “demokratik, çoğulcu ve hareketli” olarak nitelendirirken, diğer taraftan başta ifade özgürlüğü olmak üzere, temel haklara ilişkin kaygı verici gelişmelerin yaşandığı bir ortam olarak nitelendirdiği görüşüne de yer verilmiştir.
Söz konusu bölümde her yıl olduğu gibi yüzde 10’luk seçim barajı eleştirilmektedir.
Seçim sistemine yönelik herhangi bir değişikliğin yapılmadığının vurgulandığı raporda, yüzde 10’luk seçim barajının, Avrupa Konseyi üye ülkeleri arasındaki en yüksek baraj olmayı sürdüğünün altı çizilmektedir. Bu konunun seçim propagandası sürecinde de siyasi partiler tarafından sıklıkla dile getirildiği ifade edilmektedir.
Parlamento’nun işleyişine ilişkin olarak, TBMM’nin seçimlerin hemen öncesinde birçok yasayı kabul ettiğine dikkat çekilmekte, söz konusu yasal değişikliklerin Kopenhag Siyasi Kriterleri’nin karşılanmasına yönelik olduğuna vurgu yapılmaktadır. Bu çerçevede Aralık 2010 tarihinde pek çok değişikliği öngören Sayıştay Kanunu’nun kabul edildiği, Yeni Sayıştay Kanunu ile, Sayıştay’ın Türk Silahlı Kuvvetleri de dahil tüm kamu kurum ve kuruluşlarında hukuki denetimin yanı sıra mali ve performans denetimi yapmasına izin verildiği ifade edilmektedir.
2011 İlerleme Raporunda, 2009 ve 2010 yılları İlerleme Raporları’nda da değinildiği üzere parlamento usul kurallarının iyileştirilmesine ilişkin çalışmalarda herhangi bir ilerleme kaydedilmediği belirtilmektedir. Raporda, Parlamento’nun performans takibi ve dış denetim mekanizmalarını yeterince yerine getirmediği eleştirisinde bulunulmakta, Parlamento ve Sayıştay arasında daha fazla işbirliği ve etkileşimli diyaloğa ihtiyaç duyulduğu ifade edilmektedir. Parlamento’nun usul kurallarının geliştirilmesine ilişkin taslağın 2009 yılından bu yana askıda olduğuna dikkat çekilmekte; Parlamento’nun idari kapasitesine ilişkin endişelerin sürdüğü belirtilmektedir.
Milletvekili dokunulmazlıkları ve bu dokunulmazlıkların kapsamı, Raporda detaylı bir şekilde ele alınmaktadır. Bu çerçevede, Eylül 2011 seçimleri sırasında muhalefetteki siyasi partilerin Ergenekon, Balyoz ve KCK Davaları tutuklularını seçim sürecinde milletvekili adayı olarak göstererek, bu adayları milletvekili olarak Meclis’e girmelerini sağlaması, Anayasa’nın 14. Maddesi’ne bağlı olarak bu konuda hararetli tartışmaların yaşanmasına neden olduğu ifade edilmektedir. Mahkemelerin milletvekili seçilen tutukluları serbest bırakmaması üzerine, Cumhuriyet Halk Partisi ile Barış ve Demokrasi Partisi milletvekillerinin Meclis’i boykot ederek, yemin etmediklerinin hatırlatıldığı Raporda, bu konunun endişe verici olduğuna dikkat çekilmektedir.
İKTİSADİ KALKINMA VAKFI 4 Cumhurbaşkanı
2009 ve 2010 yılları İlerleme Raporları’nda olduğu üzere, 2011 İlerleme Raporu’nda da Cumhurbaşkanının siyasi partiler arasında diyaloğun geliştirilmesini ve devlet kurumlarının iyi işleyişini teşvik etmeye yönelik uzlaşmacı bir rol oynadığı belirtilmektedir. Raporda Cumhurbaşkanı’nın Kürt sorununun çözümüne yönelik bağlılığını ifade ettiği ve başta Hrant Dink cinayeti, olmak üzere bazı iç meselelerin çözümüne yönelik önemli adımlar attığı ifade edilmekte; dış politikadaki etkin rolünü sürdürdüğü vurgulanmaktadır.
Hükümet
2011 Yılı İlerleme Raporu’nda, Haziran ayında gerçekleştirilen seçimlerden 3 ay önce Başbakan’ın öncelikle bakanlık seviyesini hedefleyen temel bir yeniden yapılanmayı ilan ettiği belirtilmektedir. Bu bağlamda hükümetin bir AB Bakanlığı kurduğu ve ilk defa olarak bir AB Bakanı atadığı raporda vurgulanmaktadır. Yeni yapılanmanın, katılım müzakerelerinin sorumluluğunu Başmüzakereci ve Müzakere Heyeti Başkanı olarak AB Bakanı’na verdiğinin altı çizilmektedir.
Raporda, hükümetin ve yerel yönetimin işleyişine ilişkin olarak da, 2010 yılında yapılan Anayasa değişikliklerinin uygulanmasına yönelik eylem planına start verildiğine dikkat çekilmektedir.
AB sürecine ilişkin olarak raporda, hükümetin, birçok kez –özellikle de Haziran seçimlerinden sonra AB Bakanlığı’nın kurulması üzerinden – AB’ye katılım sürecine bağlılığını ifade ettiği vurgulanmaktadır. AB Bakanı’nın hükümetler arası çalışmalar ve sivil toplumun sürecin içine dâhil edilmesi bağlamında çabalarını sürdürdüğüne, Reform İzleme Grubu’nun toplantılarına devam ettiğine dikkat çekilmektedir. Raporda ayrıca, her bölgede AB işlerinden sorumlu bir vali yardımcısının atanmasına da değinilmektedir.
Bununla birlikte Müktesebatın Kabulü için 2008 Ulusal Programı’nın ve 2010-2011 Eylem Planı’nın daha iyi takip edilmesinin gerektiği belirtilmektedir. 2010 yılı İlerleme Raporu’nda katılım müzakerelerinin hızlandırılması, kamuoyunda farkındalık ve destek yaratılmasına yönelik yeni bir stratejinin hazırlandığı ve müzakere fasıllarında yapılacak çalışmalara yönelik 2010-2011 Eylem Planı’nın onaylandığı belirtilmekte idi. Bu seneki raporda ilerleme olmadığı belirtilen bir başka alan da özellikle finansal kaynakların transferine ilişkin olarak güçlerin yerel yönetimlere devridir. Belediyelerin hâlâ büyük oranda merkezden sağlanan gelire bağlı olması raporda eleştiri konusu olmuştur.
Güneydoğu bölgesindeki KCK davasına ilişkin tutuklamaların devam ettiğine de dikkat çekilmektedir.
Genel olarak raporun bu bölümünde, hükümetin 2010 değişikliklerini uygulamaya öncelik verdiği, özellikle yargı alanında seçimler öncesinde ilerleme kaydedildiği vurgulanmaktadır. Geçen seneki raporda son yıllarda reform gündeminde gözlemlenen belirgin yavaşlamanın ardından, hükümetin sınırlı da olsa, temel Anayasal reformları
İKTİSADİ KALKINMA VAKFI 5 hayata geçirdiği belirtilmekte, devlet kurumları arasındaki gergin ilişkilerin, siyasi kurumların düzgün işleyişi üzerinde olumsuz bir etki yaratmayı sürdürdüğü ifade edilmekte idi. 2011 yılı İlerleme Raporu’nda yerel yönetimlere yetki devrini de içerecek yeni Anayasa çalışmalarının reform gündemini daha ileri bir noktaya taşıyabileceği belirtilmektedir. Bununla birlikte AB sürecine olan bağlılığın ulusal programların uygulanmasında yeterince yansıtılmadığı da eleştirilmektedir.
Kamu Yönetimi
2010 yılında yapılan Anayasa değişiklikleri ile bilgiye ulaşımın bir Anayasal hak haline geldiği raporda belirtilmektedir. Değişikliklere paralel olarak ombudsman kurumuna ilişkin bir yasa taslağının 2011 Ocak ayında Parlamento’ya sunulduğuna dikkat çekilmektedir. Bununla birlikte ombudsmanlık kurumunu oluşturacak yasanın henüz kabul edilmediğine de vurgu yapılmaktadır. Raporda yasa taslağının içeriği hakkında da bilgi verilmekte, ombudsmanın seçimine ilişkin olarak AB ülkelerindeki pratiğin uzlaşı ve meclisteki yüksek bir çoğunluk yönünde olduğu, askeri niteliği olan işlemlerin denetlenmesine ilişkin olarak da AB ülkelerindeki pratiğin genelde-Türkiye’deki mevcut taslaktakinin aksine- denetlenmeye yönelik olduğu vurgulanmaktadır.
Raporda ayrıca, revize edilen Sayıştay Kanunu’nun, bu kuruma pek çok kamu harcaması üzerinde dış denetim yetkisi verilmesi suretiyle, kamu mali yönetimi ve denetimi kanununun uygulanmasında gelişmeye işaret ettiğine dikkat çekilmektedir. Bununla birlikte kanunun uygulanmasına yönelik kapasitenin geliştirilmesi için ilave çabaya gerek duyulduğunun da altı çizilmektedir.
2011 Şubat’ında Sivil Hizmet Kanunu’na getirilen değişikliklerle özürlü, hamile ya da yeni doğum yapmış kamu görevlilerinin yararına düzenlemeler getirildiğinin altı çizilmektedir.
Geçen seneki raporda olduğu gibi bu sene de, ilerleme raporunda, şeffaflığın ve hesap verebilirliğin geliştirilmesi amacıyla temel kamu hizmetlerinin online olarak görülmesi (e-Devlet) çalışmalarının da devam ettiğine vurgu yapılmaktadır. Bununla birlikte raporda, kapsamlı bir sivil hizmet reformunun gerekliliği üzerinde de durulmaktadır.
2011 yılı Türkiye İlerleme Raporu’nda, 2011 yılı Ağustos ayında kabul edilen ve ilgili bakanlara bağımsız düzenleyici otoritelerin tüm faaliyetlerini denetleme izni veren kararnameden de bahsedilmektedir. Bunun, rekabet, enerji ve bilgi teknolojileri gibi alanlarda görevlerin yerine getirilmesine ilişkin olarak endişe verici bir gelişme olduğu da belirtilmektedir.
Raporda, yeni bakanlıkların kurulması, birleştirilmesi ya da kapatılması yöntemiyle, merkezi yönetimin yeniden yapılandırılmasına ilişkin düzenlemeden de bahsedilmekte, bu düzenlemenin Nisan 2011’de muhalefet tarafından güçlü bir şekilde eleştirildiğine vurgu yapılmaktadır.
2011 İlerleme Raporu’nda bu bölümde genel olarak kamu yönetimine ve sivil hizmete ilişkin yasal reformlarda bazı ilerlemeler olduğu belirtilmektedir. Geçen seneki raporda
İKTİSADİ KALKINMA VAKFI 6 ombudsmanlık kurumu, kişisel verilerin korunması ve bilgiye erişim alanlarında sınırlı ilerleme kaydedildiği, devlet memurluğunun reformu ile kamu mali yönetimi ve denetimi kanununun uygulanmasında daha fazla çaba gösterilmesi gerektiği vurgulanmakta idi. 2011 yılı İlerleme Raporu’nda ombudsman kurumunun oluşturulmasında dikkat gösterilmesi gerektiğinin altı çizilirken, kamu yönetimi reformu ve adem-i merkeziyetçilik için daha büyük bir siyasi desteğin gerekli olduğu vurgulanmaktadır.
Güvenlik Güçlerinin Sivil Denetimi
2011 İlerleme Raporu’nda, Ekim 2010’da Milli Güvenlik Kurulu’nun gözden geçirilmiş bir Ulusal Güvenlik Politikasını kabul ettiği belirtilmektedir. İddia edilen “Balyoz” darbe planı soruşturmasının, çoğu Hava Kuvvetleri’nden olmak üzere ek tutuklamalarla devam ettiği vurgulanmaktadır. 2010 Anayasa değişiklikleri sonrasında askeri personelin meslekten çıkarılmasıyla ilgili Yüksek Askeri Şûra (YAŞ) kararlarının sivil mahkemeler tarafından gözden geçirilmesine açılmasına da dikkat çekilmektedir.
Askeri harcamaların sivil denetimiyle ilgili olarak da, Sayıştay Kanunu’nun Aralık 2010’da kabul edilmesinin harcamaların dış denetimini sağladığı belirtilmektedir; bu önemli bir ilerleme olarak kaydedilmektedir.
İlerleme raporunda 2011 Ağustos ayındaki YAŞ toplantıları üzerinde de durulmaktadır.
YAŞ toplantılarından önce Genelkurmay Başkanı’nın, Kuvvet Komutanları ile birlikte istifasını istediği belirtilmektedir. Kuvvet komutanlarının YAŞ toplantısında gecikmeksizin atamasının yapılmasının üst düzey komutanların atanmasında hükümetin kontrolü olduğunu doğruladığına dikkat çekildi. Bununla birlikte terfilerin sınırlı sivil denetimle Genelkurmay tarafından belirlendiği de raporda vurgulanmaktadır. Raporda ayrıca, Cumhurbaşkanı Gül’ün, ilk defa olarak Meclis başkanını ve ana muhalefet partisi başkanını Milli Güvenlik Kurulu’nun içeriğiyle ilgili bilgilendirdiğine de değinilmektedir.
Askeri mahkemelerin görevleri ve yetkilerini de tanımlayan mevcut düzenlemelerin Anayasal değişikliklerin hayata geçirilmesi için değiştirilmesinin halen gerçekleştirilmemiş olması da raporda eleştirilen noktalar arasında yer almaktadır.
İç Hizmet Kanunu’yla ilgili bir değişiklik olmaması da ilerleme raporunda yer verilen unsurlardan biridir. Bu hususa geçtiğimiz sene yayımlanan ilerleme raporunda da aynı şekilde yer verilmekte idi. Milli Güvenlik Kurulu’na ilişkin kanunun da değiştirilmemiş olmasına ve Genelkurmay Başkanı’nın Savunma Bakanı’na değil de Başbakan’a rapor vermesine de değinilmektedir.
2010 yılı Türkiye İlerleme Raporu’nda güvenlik güçlerinin sivil denetimi konusunda ilerleme sağlandığı, bu çerçevede askeri mahkemelerin yetki alanının kısıtlandığı, YAŞ kararlarının yargı denetimine açılması ve yüksek rütbeli askerlerin sivil mahkemelerde yargılanmasının önünün açıldığı vurgulanmakta idi. 2011 yılı İlerleme Raporu’nda ise, güvenlik güçlerinin sivil denetimi sisteminin güçlendirilmesiyle ilgili olarak, genelde iyi bir ilerleme kaydedildiği belirtilmektedir. 2011 yılı Ağustos ayındaki YAŞ’ın, denetimin sağlanması yönünde önemli bir adım teşkil ettiğine dikkat çekilmektedir. Askeri
İKTİSADİ KALKINMA VAKFI 7 harcamaların denetiminin sıkılaştırıldığının ve gözden geçirilmiş Ulusal Güvenlik Planı’nın kabul edildiğinin altı çizilmektedir. Buna ek olarak YAŞ kararlarının sivil yargıya açılması da önemli bir gelişme olarak değerlendirilmektedir. Bununla birlikte, YAŞ’ın kompozisyonu, askeri yargı sistemi ve Türk Silahlı Kuvvetleri Personel Kanunu alanlarında ilave reformların gerektiği de vurgulanmaktadır.
Yargı sistemi
Yargı sistemindeki reformlarda, başta 2010 yılı Anayasa değişikliklerinin uygulanması olmak üzere ilerleme kaydedilmiştir.
Yargının bağımsızlığına ilişkin olarak Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulu (HSYK) Kanunu’nun Aralık 2010’da kabul edildiği ve hükümetin Avrupa Konseyi Venedik Komisyonu’na danıştığına değinilirken, söz konusu Kanun ve Anayasa değişiklikleri neticesinde Yüksek Kurulun daha çoğulcu ve yargı sistemini temsil eden bir yapıya kavuştuğu vurgulanmıştır. 22 üyeden 16‘sının ve 12 yedek üyenin hâlihazırda yargı makamları tarafından doğrudan seçildiği belirtilmiştir.
Adalet Bakanlığı’nın etkisinin azaltıldığı belirtilmiştir. Adalet Bakanı Kurul başkanı olmayı ve Müsteşar resen üye olmayı sürdürse de, Kurulun genişlemesi ile Bakanlığın, toplam üyeliğin %10’undan daha azına sahip olduğu vurgulanmıştır. Adalet Bakanı’nın çalışmalara ya da disiplin ile ilgili genel kurul toplantılarına katılmadığı belirtilmiş; daha önceleri sahip oldukları bloke etme gücünün aksine, Bakanın ve Müsteşarın, Yüksek Kurulun karar alma sürecini engelleme imkânının bulunmadığı kaydedilmiştir.
Önceleri Adalet Bakanlığı’na bağlı olan Teftiş Kurulu Yüksek Kurula bağlanmıştır.
Kararların isim verilmeden resmi internet sitesinde yayımlanabildiği ve bunun yargının etkili işleyişine dair yasal kesinlik ve güven kazandırdığı belirtilmiştir. Hâkimlerin meslekten atılmalarına yönelik olarak Kurul tarafından alınan kararlara karşı yargı yoluna gidilebilmesinin önünün açıldığının belirtildiği Raporda, yeni seçilen Yüksek Kurulun reform önerilerini değerlendirmek üzere illerde hâkim ve savcılarla toplantılar düzenlendiğine dikkat çekilmektedir.
Yüksek Kurul üyelerinin seçimine ilişkin usuller detaylı bir şekilde yer alırken, Anayasa Mahkemesi tarafından dayatılan sistem gereği, çoğunluğun oyunu alan üyelerin tüm sandalyeleri alabileceği ve azınlığın desteklediği adayları dışlayabileceği belirtilmiştir.
Yüksek Kurulun yargı dışı 4 üyesinin atamasının Cumhurbaşkanı’nın takdirine bırakıldığı; TBMM’nin bu sürece dahil edilmediğine değinilmiştir. Ayrıca, mevcut hükümlerin Baro üyelerinin Yüksek Kuruldaki daimi temsilini güvence altına almadığı kaydedilmiştir.
Adalet Bakanının, Yüksek Kurul tarafından hâkim ve savcılara karşı disiplin soruşturmalarının başlatılmasını veto edebileceği, Kurulun ilk derece kararlarının yargı denetimine tabi olmadığı, hâkim ve savcıların meslekten atılmalarına yönelik kuralların netlikten uzak olduğu; mesleki performans değerlendirmelerinin fazlasıyla merkezi yapıya bağımlı olduğu eleştirileri yer almıştır.
İKTİSADİ KALKINMA VAKFI 8 Anayasa değişiklikleri ve ilgili mevzuatın parlamento tarafından kabul edilmesinin ardından kutuplaşan ortamda, yüksek mahkeme başkanları ve üyelerinin, bağımsız hâkim ve savcı derneklerinin ve bazı baroların yargı reformlarına ilişkin endişelerini dile getirdiklerine dikkat çekilmiştir.
Raporda, Şemdinli davasının devam ettiği kaydedilerek; 2006 yılında daha önce davadan sorumlu olan sivil savcının görevden alınmasının, yargının bağımsızlığı konusunda şüpheler uyandırdığı hatırlatılmış ve Nisan ayında mevcut Yüksek Kurulun sivil savcıyı göreve iade ettiğine dikkat çekilmiştir.
Yargının tarafsızlığı konusunda Raporda, Anayasa Mahkemesi Kanunu’nun Mart 2011’de kabul edildiği ve Anayasa değişiklikleri ile birlikte Mahkemenin üyeliğini genişlettiği vurgulanmıştır. Bunun, yüksek mahkeme temsilcilerinin görece ağırlığını azaltarak, Anayasa Mahkemesi’nin hem hukuk camiasını hem de toplumu daha fazla temsil eder hale geldiğine dikkat çekilmiştir. Eski sistemden farklı olarak hâlihazırda üç üyenin TBMM tarafından seçildiğinin altı çizilmiştir.
Bireysel başvuru sisteminin uygulanmasıyla Anayasa Mahkemesi’nin yetkilerinin genişletildiği vurgulanırken, üyelik konusunda katı temsil oranı nedeniyle Mahkeme’nin halen yüksek mahkemelerin etkisi altında olmayı sürdürdüğü yer almıştır. Kuruldaki seçim sürecinin Mahkemenin siyasi tarafsızlığını bütünüyle güvence altına almadığına dikkat çekilmiştir. Cumhurbaşkanı’nın atama sürecindeki baskın rolüne dikkat çekilmiştir.
Hâkim ve savcıların Anayasa Mahkemesi üyeliği için aday gösterirken aday sayısı kadar oy kullanabilmelerine ilişkin sisteme ve Baro üyelerinin seçim sürecinin Baroları tam olarak temsil etmediğine dair endişeler dile getirilmiştir. Mahkemede iki askeri üyenin yer almasının demokratik sistemde sivil bir mesele olması gereken anayasa hukuku açısından düşündürücü olduğu vurgulanmıştır.
Raporda, ayrıca, mahkemelerde, hâkim, savcı ve savunmayı ilgilendiren pratik düzenlemelerin silahların eşitliği ilkesini güvence altına almadığı ve hâkimlerin tarafsızlığına gölge düşürdüğü belirtilmiştir. 2010 yılı raporunda olduğu gibi, bazı davalarda yüksek yargı mensuplarının ve askerlerin yargının bağımsızlığını tehlikeye atacak şekilde açıklama yapmaları konusu üzerinde durulmuştur.
Yargının etkililiği bağlamında ise, Yargıtay ve Danıştay Kanunlarının tadil edildiği, hâkim ve savcı atandığı, daha fazla dairenin kurulduğu ve çalışma yöntemlerinin değiştirildiği, Yüksek Kurul tarafından yürütülen atama sürecinin şeffaf olduğu; ilk derece mahkemelerinin iş yükünü azaltmak üzere Mart 2011’de mevzuatın kabul edildiği ve 2011 bütçesindeki artışa karşın, bazı mahkemelerin ve yargı sisteminin performansını değerlendirmek üzere, Adalet Bakanlığı ve Yüksek Kurul tarafından stratejik bir çerçevenin ya da kıyas kriterlerinin belirlenmemiş olmasına dikkat çekilmiştir. Mahkemelerin parçalı yapısının kaynakların verimli kullanımını engellemesi ve 2010 İlerleme Raporu’nda vurgulandığı gibi, Haziran 2007’den beri kurulmuş olması gereken bölge istinaf mahkemelerinin henüz kurulmamış olmamalarına da dikkat çekilmiştir.
İKTİSADİ KALKINMA VAKFI 9 Başta ceza davaları olmak üzere, yığılma nedeniyle bekleyen davaların sayısına dikkat çekilmiş; duruşma öncesi gözaltıların, sanık haklarının gözetilmesi ve yargı sürecinin kalitesi açısından asgari düzeyde tutulması gerekliliğinin altı çizilmiştir. Ceza Muhakemesi Kanunu’nun tutuklamalarla ilgili hükümlerine gereğinden fazla başvurulduğu, gözaltı ve tutuklamalar için alternatif yöntemlerin işletilmediği yer almıştır.
Yargı denetimi yerine tutuklamalara başvurulması, bilgi sızdırılması, dosyalara sınırlı erişim, gözaltı kararları için yeterli gerekçe sunulmaması ve kamu yararını ilgilendiren davalarda yetkili makamların açıklamama yapmaması gibi eksikliklere değinilmiştir.
2010 yılı İlerleme Raporu’nda vurgulandığı gibi, yüksek profilli davaların soruşturma kalitesiyle ilgili endişelerin artmaya devam ettiği belirtilmiştir. Bu bağlamda, polisle jandarma ve polisle yargı makamları arasındaki ilişki ve işbirliğinin geliştirilmesi gerektiği hususu bu raporda da tekrarlanmıştır.
Rapora göre, uzlaştırma sistemi etkili uygulanmamıştır. Adli Tıp Kurumu’ndaki yığılma gecikmelere neden olmaktadır. Çapraz sorgu sistemi bütünüyle uygulanmamaktadır.
Yargı reformu stratejisi çerçevesinde hükümet tarafından kabul edilen tedbirlerin uygulandığı ancak mevcut stratejinin sahiplenilmesini artırmak üzere gözden geçirilmesinin gerekliliği üzerinde durulmuştur.
Genel olarak, 2011 İlerleme Raporu’nda yargı sisteminde ilerleme kaydedildiği ifade edilmiştir. HSYK Kanunu ve Anayasa değişikleri ile ilerleme kaydedilse de ceza hukuku sisteminin ve bekleyen ceza davaları dâhil olmak üzere yargının bağımsızlığı, tarafsızlığı ve etkililiği hakkında ek adımlar atılması gerektiğine dikkat çekilmiştir. Adalet Bakanı’nın, hâkim ve savcılara yönelik disiplin soruşturmaları açılmasını veto etme hakkının sürmesi, yargı işlemlerinin şeffaf olması, yargı reform stratejisinin tüm paydaşların katılımıyla gözden geçirilmesi öne çıkan hususlar olmuştur.
Rapora göre, 2010–2014 Strateji ve Hareket Planı’na istinaden yolsuzlukla ilgili 28 konuda öneriler hazırlanmış ve söz konusu önerilerin hepsinin Bakanlar Kurulu tarafından onaylanmış olmasına rağmen yolsuzlukla mücadele eden kurumların bağımsızlığı konusunda bir ilerleme sağlanmamıştır. Türkiye’nin, Yolsuzluğa Karşı Devletler Grubu’nun 21 tavsiyesinden ‘Suçlama’ ve ‘Parti Fonlarında Şeffaflık’ başlıklı tavsiyeleri hariç olmak üzere 19’unu uygulamaya geçirdiği vurgulanmıştır.
İlerleme Raporunun bulgularına göre, siyasi partilere yönelik bağış ve maddi katkılarla ilgili bazı kısıtlamalara gidilmişse de siyasi partilerin mali kaynakları konusunda şeffaflaşma sağlanamamış, siyasi partilerin genel harcamaları ve seçim kampanyası harcamalarını sınırlandıran veya denetleyen bir yasa hala çıkarılmamıştır. Raporda, Anayasa Mahkemesi’nin yalnızca siyasi partilerin mali raporlarını sunup sunmadıklarını denetlediği, ancak verilen rakamların ve belgelerin kaynağını doğrulamadığı belirtilmiştir.
İKTİSADİ KALKINMA VAKFI 10 Rapor, 2010 yılı Aralık ayında yürürlüğe giren Sayıştay Kanunu’nun kamu idaresindeki şeffaflık ve denetlenebilirliği iyileştireceğini, ancak Türk Silahlı Kuvvetlerini Güçlendirme Vakfı’nın Sayıştay Kanunu’nun yetki alanı dışında bırakılmasının önemli bir eksiklik olduğunu ifade etmektedir. Ayrıca şüpheli mal varlıklarının dondurulmasına ilişkin idari bir uygulama bulunmadığına dikkat çekilerek böyle bir içtihadın henüz oluşturulmamış olması İlerleme Raporu tarafından endişe verici olarak nitelendirilmektedir.
Raporda ayrıca 2009 yılında Almanya’da başlayan Deniz Feneri davasında eski Radyo Televizyon Üst Kurulu (RTÜK) başkanı da dâhil olmak üzere tutuklamalar yapıldığına değinilmiş, ancak iddianamenin henüz hazırlanmamış olduğu da vurgulanmıştır.
İlerleme Raporu’nda, davayı soruşturan savcı ekibinin değiştirilmesi de yargıya yapılan endişe verici bir siyasi müdahale olarak yorumlamıştır.
Sonuç olarak siyasi partilerin mali kaynaklarına ilişkin şeffaflık eksikliği ve siyasi dokunulmazlıkların genişliği, İlerleme Raporu’na göre en çok göze batan eksiklerdir.
Türkiye’nin şeffaflık ve yolsuzluk konusundaki inceleme, yargılama, ve cezalandırmalarıyla bir içtihat oluşturmasının zamanının geldiğini vurgulayan rapor, söz konusu içtihadın oluşturulamaması halinde mevcut sorunların çözülemeyeceğinin altını çizmektedir.
İnsan Hakları ve Azınlıkların Korunması
Raporda Türkiye’nin, Avrupa Konseyi Çocukların Cinsel Sömürü ve Tacize Karşı Koruması Sözleşmesi’ni Kasım 2010’da, Birleşmiş Milletler İşkenceye Karşı Konvansiyonu’nun İhtiyari Protokol’ünü de Eylül 2011’de parlamentosunda onayladığı belirtilmektedir. Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin üç ek Protokol’ü de onaylanmayı beklemektedir.
İlerleme Raporu’nun verilerine göre Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’ne (AİHM) yapılan başvurular üst üste beşinci yılda da artış göstermiş, 2010 yılı Ekim ayından itibaren de Türkiye’den 7,764 yeni başvuru yapılmıştır. Türkiye, AİHM karalarının çoğuna uymuş, 2010 yılında toplam 24.5 milyon Avro tazminat ödemiştir.
Rapor, Türkiye’nin, Kıbrıslı Rumların AİHM nezdinde açıp kazandığı davalarda ödemesi gereken tazminatları henüz ödememiş olduğunu belirterek, Güney Kıbrıs Rum Yönetimi’nin Türkiye’ye karşı açtığı davanın da hala sonuçlanmadığının altını çizmiştir.
AİHM’nin 5 Mart 2010 tarihinde Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nde kurulan Taşınmaz Mal Komisyonu’nu tanıdığı vurgulanarak bu tarihten bu yana Kıbrıslı Rumlarca yapılan başvuruların 200’ünün dostane çözümle sonuçlandırıldığı belirtilmiştir.
Adalet Bakanlığı nezdinde bir İnsan Hakları Bölümü’nün kurulduğu, hâkim, savcı, polis ve kamu görevlilerinin insan hakları eğitimi aldıklarına da vurgu yapılmıştır. Ancak Türkiye’deki insan hakları kurumlarının Birleşmiş Milletler Paris İlkeleri ile hala uyumlu olmadığı belirtilmiş, kurulması planlanan Ulusal İnsan Hakları Kurumu’nun da söz konusu ilkelere tümüyle riayet etmediği vurgulanmıştır.
İKTİSADİ KALKINMA VAKFI 11 İlerleme Raporu’nda birçok insan hakları savunucusunun Terörle Mücadele Yasası kapsamında yargılandığına dikkat çekilerek söz konusu yasanın büyük bir endişe kaynağı olmaya devam ettiği saptanmıştır. Sonuç itibariyle uluslararası insan hakları hukuku konusunda belirli bir ilerleme kaydedildiği, ancak insan hakları kurumlarının Birleşmiş Milletler ilkelerine uyumlu hale getirilmediği belirtilmiştir.
Sivil ve Siyasi Haklar
2011 İlerleme Raporu’nda Avrupa Konseyi İşkence ve Kötü Muameleyi Önleme Komitesi’nin Türkiye’ye yaptığı beşinci düzenli ziyaret sonrasında kolluk kuvvetlerinin uyguladığı kötü muamelede daha önceki yıllara göre belirli bir azalma kaydedildiği vurgulanmıştır. Ancak, söz konusu komitenin ziyaretinde özellikle gözaltına alınma esnasında kötü muamele ve şiddet iddialarının hala mevcut olduğu, göçmen barınma kamplarında da olumsuz koşulların sürdüğü vurgulanmıştır. Yine aynı bağlamda hâkim, savcı ve sağlık personeline işkence ve kötü muamele iddialarını inceleme ve belgeleme konularında eğitim verildiğinin de altı çizilmiştir.
Ancak, kolluk kuvvetlerinin bazı vakalarda aşırı güç kullanmaya devam ettiği ve ateş etme yetkisini aşması sonucu ölüm vakalarının devam ettiği de belirtilmiştir. Ayrıca, kolluk kuvvetlerinin işkence gördüğünü iddia edenlere karşı davalar açtığı ve kolluk kuvvetlerinin açtığı bu davalara mahkemelerce öncelik tanındığı da raporda vurgulanmıştır.
2011 Yılı İlerleme Raporu’na göre Türkiye insan hakları ihlalleri konusunda da dokunulmazlıkla mücadelede yetersiz kalmaya devam etmektedir. Raporda 24 Eylül 1996 tarihinde Diyarbakır Cezaevi’nde gerçekleştirilen ve 10 mahkûmun ölümüyle sonuçlanan operasyona katılan jandarma ve polis memurlarının yargılanmasına hala devam edildiği vurgulanmıştır. Bu ve benzer olaylara karışan güvenlik güçlerinin Türk yargısı tarafından hoş görülmeye devam edildiği, bu nedenle güvenlik güçlerinin kanunsuz güç kullanmaları sonucu gerçekleşen ölümlerin bağımsız bir şekilde soruşturulamadığı ifade edilmiştir. 2010 yılı İlerleme Raporuna da konu olan ve Nijeryalı bir mülteciyi aşırı güç kullanarak öldürmek suçuyla yargılanan polis memurunun davasında hala bir gelişme olmadığı da tekrar vurgulanmıştır.
Genel anlamda sivil ve siyasi haklar alanında bir yıl öncesine göre çok sınırlı bir ilerleme sağlandığı belirtilmiş, buna karşın hapishanelerde yaşanan işkence ve kötü muamele şikâyetlerinde ise geçen yıla oranla belirli bir artış olduğunun altı çizilmiştir.
Cezaevlerindeki tutuklu ve hükümlü sayısının önceki yıllara göre artmaya devam ettiği vurgulanmış, bu durumun da mahkûmların içinde bulunduğu şartların iyileştirilmesini engellediği belirtilmiştir. Hapishanelerde yaşanan bu kalabalığın ana nedeninin Türk yargısının yavaşlığı olduğunu belirten rapor, cezaevlerinde bulunan mahkûmların yüzde 47’sinin hakkında kesinlenmiş bir mahkeme kararı bulunmadığına da dikkat çekmiştir.
Özellikle kız çocukların bazı hapishanelerde yetişkinlerle aynı yerde tutulduğuna dikkat çeken 2011 yılı İlerleme Raporu, çocuk ve gençlere yönelik mahkeme ve tutukevi sayısının yetersiz olduğunu da dile getirmiştir.
İKTİSADİ KALKINMA VAKFI 12 Rapora göre tutukluların gözlem standartları halen Birleşmiş Milletler (BM) seviyesine çekilememiştir. Hapishane kontrol mekanizmaları da etkin değildir. Tutukluların daha önceden bildirilmemiş görüşme hakları bulunmamaktadır.
Adli Tıp Kurumu’nun çalışmasındaki gecikmelerin hasta tutuklularda kalıcı hasarlara yol açabildiği belirtilmiş, tutukluların tedavi için hastanelere sevkinde ciddi problemler olduğuna dikkat çekilmiştir. Raporda, hapishaneler tarafından düzenli olarak kullanılan hastanelerin genellikle güvenli odaları bulunmadığı ve tutukluların güvenlik görevlileri önünde kelepçeli olarak muayene edildiğine dair şikâyetlere de değinilmiştir.
Avrupa Komisyonu’na göre Türk yetkililer halen Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin ilkelerini temel alan genel kurallar koyma aşamasındadır. Hapishanelerde hala gazete, dergi ve kitaplar yasaklanmaktadır. Açık ve kapalı görüş uygulamaları kaygı uyandırmaktadır. Ziyaretlerde ve mektuplarda Kürtçenin kullanılmasına yönelik kısıtlamalar devam etmektedir. İşkenceye karşı Birleşmiş Milletler İhtiyari Protokolünün (OPCAT -Optional Protocol to the UN Convention against torture) çerçevesinde kapsamlı bir düzenleme yapılmalıdır.
Rapor, 2000 yılında “Hayata Dönüş Operasyonu”nda meydana gelen Bayrampaşa olaylarına ilişkin davanın (F-Tipi cezaevine nakilleri protesto etmek için yapılan açlık eylemlerini polis zor kurtararak bastırmış, 12 kişi ölmüştü) beklemekte olduğunu dile getirmekte, bu süreçte Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin de bir dava kabul ettiğini belirtmektedir.
Rapora göre genel olarak, artan mahkum ve tutuklu sayısı ciddi bir kalabalık yaratmakta ve tutukluluk koşullarının iyileştirilmesine engel olmaktadır. OPCAT’in yürürlüğe girmesi bu sorunların çözümünde rol oynayabilir. Sağlık hizmetlerinde yapılacak olan yeni düzenlemelerin hapishane ortamına uygun olup olmadığı sıkı bir şekilde incelenmelidir. Çocuk ve genç tutuklularla ilgili sistem acil olarak gözden geçirilmeli, hapishanelerdeki kişi sayısı ve orada geçirilen zaman azaltılmalı, tutukluluk koşullarının çocukların ihtiyaçlarını karşıladığından emin olunmalıdır.
Avrupa Komisyonu bu sene de bir kez daha adalete erişim bağlamında sınırlı gelişme kaydedildiğini vurgulamaktadır. Baroların çabalarının vatandaşların adalete erişim hakları konusundaki bilinç seviyelerini artırdığına dikkat çeken rapor, kırsal kesimlerdeki ve dezavantajlı gruplardaki problemlerin devam ettiğinin altını çizmektedir.
2010 yılında olduğu gibi bu sene de adli yardım konusuna detaylıca yer veren rapor, hapishanelerde bulunanların büyük çoğunluğunun, kadın ve çocuklar dâhil olmak üzere, adli yardıma kısıtlı erişimi olduğuna dikkat çekmiştir. Ek olarak, aile içi şiddet davalarında adli yardım için istenen belgelerin kurbanların korunmasını geciktirdiği belirtilmektedir. Adli yardım için ayrılan kaynakların yetersiz ve avukat ücretlerinin düşük olduğu da vurgulanmaktadır.
İKTİSADİ KALKINMA VAKFI 13 Raporun ifade özgürlüğü bölümünde, medya ve kamuoyunda hassas olarak algılanan, Kürt sorunu, azınlık hakları, Ermeni sorunu ve ordunun rolü gibi konuların açıklıkla tartışıldığına yer verilmektedir. Aynı zamanda Adalet Bakanlığı tarafından yapılan inceleme sonucu Türk Ceza Kanunu’nda yer alan bazı maddelerin değişmesi için önerge verildiği ve 301. Madde kapsamında az sayıda davanın başlatıldığına dikkat çekilmektedir.
Tüm bunlara ek olarak ifade özgürlüğü ihlallerinin endişe ile izlendiği vurgulanmakta, basın özgürlüğünün kısıtlandığına, gazetecilerin tutuklandığına dikkat çekilmektedir.
Ergenekon Davası çerçevesinde yayımlanmamış bir metne el koyulmasının tüm bu endişeleri daha da artırdığı belirtilmektedir. Kürt meselesi kapsamında birçok gazeteci ve yazara dava açıldığının, bu konuda ya da Kürtçe yayın yapan gazetelere baskının sürdüğünün altı çizilirken terörizm propagandası yapma suçundan birçok solcu ve Kürt gazetecinin suçlandığı belirtilmiştir.
Rapora göre Türkiye’nin ifade özgürlüğü ilkesini ihlal ettiği iddiası ile birçok konu Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’ne taşınmıştır. Ayrıca Türkiye’nin ceza hukukunda problemler bulunduğu, basın kanunu ve Atatürk’ü koruma kanununun ifade özgürlüğünü kısıtlamak için kullanıldığı da vurgulanmaktadır. Buna ek olarak rapor, yaşanan sorunların Türkiye’deki medyada bir oto-sansür mekanizması yarattığını da belirtmiştir.
Avrupa Komisyonu, 2010 İlerleme Raporunda olduğu gibi, 2011 yılında da Doğan Medya Grubuna yönelik vergi cezası davasına değinmiştir. Ayrıca Orhan Pamuk’un Mart 2011’de aldığı ceza da ayrıntılarıyla aktarılmıştır.
Raporda, nefret söylemi ile ilgili düzenlemeleri içeren, Türkiye’yi ve medyayı dini azınlıklara karşı söylemlerinde hassas olmaya davet eden Avrupa Konseyi tavsiye kararının uygulanmadığına değinilmiş, yeni düzenlemelere olan gereksinimin altı çizilmiştir.
Rapor’da, radyo ve televizyonların yaptığı yayınlara getirilen yasaklar hakkındaki Kanun ile kısmi ilerleme kaydedildiği belirtilirken, Radyo ve Televizyon Üst Kurulu’nun verdiği kararlara ilişkin detaylı örnekler verilmiştir. Buna ek olarak web sitelerine uygulanan sansür ve yasakların da altı hassasiyetle çizilmiştir.
Özet olarak Rapor, hassas görülen konularda dahi kamuoyundaki tartışmaların devam ettiğine vurgu yapmış, ancak ifade özgürlüğünün çok sayıda dava ile sekteye uğradığına, gazeteci ve yazarların maruz kaldığı baskının kaygı uyandırmaya devam ettiğine de değinmiştir.
Raporda ayrıca toplanma özgürlüğü ile ilgili pozitif gelişmeler kaydedildiğine dikkat çekilmiş, Nevroz ile 1 Mayıs kutlamalarının olaysız geçtiğinin altı çizilmiştir. Buna ek olarak “Ermeni Soykırımını Anma Günü”nün de olaysız geçtiği raporda örneklenmiştir.
Sonrasında ise doğu ve güneydoğuda yapılan eylemler, Kürt meselesi ile ilgili gösteriler ve YÖK protestolarında yaşananlara vurgu yapılmıştır. Komisyon, Türkiye’nin gösteri hakkı konusunda anayasal değişikliklere gitmesi gerektiğini ısrarla vurgulamıştır.
İKTİSADİ KALKINMA VAKFI 14 Örgütlenme özgürlüğü ile ilgili olarak, Türkiye’nin genel olarak AB standartlarında olduğu belirtilirken gerekli yasal düzenlemelerin yapılması için adım atılmadığının da altı çizilmiştir. Sivil Toplum Kuruluşlarının politika yapım sürecine katılması konusunda mesafe kat edildiği ancak halen yasal ve bürokratik engeller bulunduğu vurgulanmıştır.
Düşünce, inanç ve din özgürlüğüne ilişkin 2010 ve 2011 İlerleme Raporları, Türkiye’de ibadet özgürlüğüne saygının genel olarak sürdüğünü belirtmektedir. 2010 İlerleme Raporu’nda ilk olarak düzenlenmelerinin olumlu bir gelişme olarak belirtildiği Trabzon’daki Sümela Manastırı’ndaki Ortodoks Ayini ile Van’daki Akdamar Kilisesi’ndeki Ermeni Ayini’nin ikinci kere düzenlenmesi 2011 İlerleme Raporu’nda da olumlu olarak belirtilmektedir. Bunun yanında, bu seneki ilerleme raporunda Van’da resmi olarak bir Protestan kilisesinin hizmete açıldığı belirtilmektedir.
Bir önceki ilerleme raporunda da belirtildiği üzere, çeşitli devlet yetkililerinin gayrimüslim toplulukların dini liderleri ile zaman zaman buluştuğuna, özellikle Başbakan Yardımcısı’nın Patrik’i 1950’lerden beri ilk defa ziyaret etmesine olumlu bir gelişme olarak yer verilmektedir.
2010 İlerleme Raporu’nda da bahsi geçen Alevi topluluğuna yönelik düzenlenen yedi çalıştayın son raporunun Mart 2011’de açıklandığını belirten bu seneki rapor, Milli Eğitim Bakanlığı’nın Alevi dinini de içinde barındıran yeni ders kitapları oluşturduğu belirtilmektedir. 2011 İlerleme Raporu’nda ayrıca, Sivas’taki Madımak Oteli’nin kamulaştırıldığı, Alevi topluluğunun burasının müze yapılmasına ilişkin talebi olduğu belirtilmektedir.
2011 ilerleme raporunda Ankara’da Kurtuluş Protestan Kilisesi Vakfı’nın kurulmasına ilişkin 2010 tarihli Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi kararının uygulandığı belirtilmektedir.
Yine 2011 ilerleme raporunda, Şubat 2008’de tadil edilen Vakıflar Yasası’nın Ağustos 2011’de onaylandığı ve bugünkü yasal çerçevenin gayrimüslimlerin 1936 yılında deklare ettikleri mal varlıklarını yeniden edinebilme haklarının olduğu açıklanmaktadır.
Ancak, tıpkı 2010 İlerleme Raporu’nda da belirtildiği gibi, yine din kültürü ve ahlak bilgisi dersinin ilk ve orta öğretimde hala zorunlu ders olarak bulunması olumsuz olarak değerlendirilmektedir. Bu derslere katılmayan öğrencilere alternatif bir seçenek sunulmaması ve bu öğrencilere daha düşük notların verildiğinin rapor edilmesi eleştirilmektedir.
Yine bir önceki ilerleme raporunda da olduğu gibi gayrimüslim toplulukların tüzel kişilik olarak kabul edilmedikleri için mal edinme hakkı, adalete erişim ve kaynak geliştirme gibi konularda birçok sorunla karşılaştıkları ifade edilmektedir. Bunun yanında raporda, din adamlarının eğitimi konusundaki kısıtlamaların devam ettiğine dikkat çekilmektedir. Heybeliada Rum Ortodoks Ruhban Okulu’nun hala açılmadığı vurgulanmaktadır. Bu seneki raporda da Ermeni Patrikhanesi’nin Ermeni diline ve ruhban sınıfına yönelik bir üniversite bölümü açılması teklifinin dört seneden beri
İKTİSADİ KALKINMA VAKFI 15 beklemede olduğu ve Süryanilerin resmi okullar dışında, gayri resmi bir şekilde eğitim aldıkları belirtilmektedir.
Yine bu seneki raporda da “Ekümenik” olarak ifade edilen Fener Rum Patrik’inin
“ekümeniklik” dini sıfatını her zaman kullanamadığı belirtilmektedir. Bu seneki raporda da Mart 2010’da Venedik Komisyonu’nun, bu durumun Ortodoks Kilisesi’nin özerkliğine aykırı olduğuna ilişkin verdiği karara değinilmektedir.
Bu seneki raporda, çeşitli belgelerde ve özellikle kimlik kartlarında, dine ilişkin bilginin bulunmasının ayrımcılığa yol açtığı ifade edilmektedir.
Tıpkı bir önceki raporda belirtildiği gibi bu raporda da Aleviler’in ibadethanelerinin tanınmamasına ve ibadethane açmakta zorluklarla karşılaştıklarına vurgu yapılmaktadır. Aynı şekilde, gayrimüslim cemaatlerin ibadethanelerine yönelik ayrımcılığın ve idari belirsizliklerin devam etmesinin, yetkililerin çeşitli ibadethane açma başvurularının reddedilmesinin ve şu anda var olan Protestan kiliselerine ve Yehova Şahitleri dua salonlarına karşı açılan davaların olumsuz gelişmeler olarak kaldığı belirtilmektedir. Mersin’de bir Yehova Şehitleri dua salonunun kapatılmasına ilişkin mahkeme kararı alındığı belirtilmektedir. Ayrıca, bu seneki raporda İstanbul ve Ankara’daki Yehova Şahitleri’nin vergiden muaf olma taleplerinin reddedildiğine yer verilmektedir. Vergi konusunda birçok bekleyen davanın bulunduğunun altı çizilmektedir.
Raporda yine misyonerlerin hala ülkenin bütünlüğüne karşı bir tehdit olarak algılandığı, 2007 yılında Malatya’da öldürülen üç Protestan’a ilişkin davanın hala sürdüğü, 2006’da Trabzon’da öldürülen Rahip Santoro davasından net bir sonuç çıkmadığı ve 2010’da İsekenderun’da öldürülen Rahip Pavodese’ye ilişkin davanın sürdüğü belirtilmektedir.
2010 İlerleme Raporu’nda da belirtildiği gibi bu seneki raporda da vicdani retçilere yönelik adli uygulamaların devam ettiği vurgulanmakta ve konuya ilişkin AHİM kararlarının uygulanmasının beklenildiği belirtilmektedir.
Sonuç olarak, düşünce, inanç ve din özgürlüğüne ilişkin sınırlı bir ilerleme kaydedildiği belirtilmekte, azınlık dinlerine mensup kişilerin radikallerin tehdidi altında olduğu ifade edilmektedir.
Ekonomik ve Sosyal Haklar
2011 İlerleme Raporu’nda, kadın haklarına ve cinsiyet eşitliğine ilişkin sınırlı ilerleme kaydedildiği belirtilmektedir. Bu raporda, TBMM’deki Kadın Erkek Fırsat Eşitliği Komisyonu’nun kadın konularına ilişkin birçok rapor yayımladığı ve kurumsal kapasiteyi artırmak için çalıştığı ifade edilmektedir. Kadının işgücüne katılım oranının 2009’da yüzde 26 olduğu ve 2010’da yüzde 27,6’ya yükseldiği belirtilmektedir.
İlköğretimde cinsiyetler arası dengesizliğin gittikçe azaldığı hatta ulusal düzeyde neredeyse kapandığı belirtilmektedir. 2011 genel seçimlerinin kadının parlamentodaki temsil oranını yüzde 9’dan yüzde 14’e çıkardığı ifade edilmektedir.
İKTİSADİ KALKINMA VAKFI 16 Bu raporda ayrıca, yeni atanan Aile ve Sosyal Politikalar Bakanının kadın STK’ları ile diyaloğu geliştirdiği belirtilmektedir. Ancak, yine de cinsiyet eşitliğinin, namus cinayetlerinin ve erken ve zorla evlilikler dahil kadına yönelik şiddete karşı mücadelenin Türkiye için en büyük zorlu alanlar olduğu ifade edilmektedir.
Bu raporda, özellikle kadının siyasette, kamu yönetiminde yönetici pozisyonunda, eğitim alanında yönetici pozisyonunda, vali olarak, siyasi partilerde ve sendikalarda temsilinin genel olarak sınırlı kaldığının altı çizilmektedir.
Yine kadının kötü çalışma şartları altında, kayıt dışı ve ücretsiz olarak aile işlerinde çalıştığı belirtilmektedir. İşe alımda ayrımcılıkların olduğunun rapor edildiği belirtilirken beyaz yakalı kadınlar arasında işsizliğin arttığına dikkat çekilmiştir.
2011 İlerleme Raporu, orta öğrenimdeki cinsiyet ayrımının arttığına da dikkat çekmekte ve medya tarafından cinsiyete dayalı ayrımcılığın sürdürüldüğünü belirtmektedir.
2011 İlerleme Raporu’nda kadına yönelik şiddetin ve namus cinayetlerinin artmakta olduğuna vurgu yapılmaktadır. Özellikle, yargı, emniyet ve sağlık mensupları ile yasa uygulayıcılarına yönelik eğitim ve bilinçlendirme çalışmalarına ihtiyaç olduğu belirtilmekte olup aile mahkemelerinin kapasitelerinin yetersiz oluşu eleştirilmektedir.
2011 İlerleme Raporu, nüfusu 50 bin ve üzeri olan tüm yerleşim yerlerinin belediyeleri tarafından kurulması öngörülen kadın sığınma evlerine de geniş yer vermektedir.
Konuya ilişkin gerekliliklerin yerine getirilmediği, yeterli sayıda kadın sığınma evi açılmadığı, gerekli mekanizmaların oluşturulmadığı ve bu düzenlemeleri yapmayan belediyelerin de hiçbir şekilde cezalandırılmadığı eleştirilmektedir. Sığınma evlerinden veya benzer kurumlardan ayrılan kadınların durumunu takip eden bir sistemin bulunmadığı belirtilmektedir.
Raporda, cinsiyet eşitliğine ve kadına yönelik şiddete ilişkin ulusal eylem planının uygulanmasının yeterli insan ve finansal kaynağı olmadığı için gerçekleşemediği ifade edilirken cinsiyet meselelerine yasa yapıcıların ve kamu yönetimlerinin ortak bir şekilde bakması gerektiği belirtilmiştir.
Yine raporda, kamuya mal olmuş birçok kişinin ve çeşitli mahkeme kararlarının “kadının kendi davranışları ve kıyafetleri nedeniyle tacize, tecavüze ve şiddete maruz kaldığını”
belirttiği yer almaktadır. Bağımsız kadın STK’larının raporlarında, kamu kurumlarının muhafazakar değerleri yücelten kadın STK’larına daha fazla iltimas göstererek ayrımcılıkta bulunduklarının belirtildiği ifade edilmektedir.
Sonuç olarak, kadın haklarının korunması, cinsiyet eşitliğinin savunulması ve kadına yönelik şiddetle mücadelenin büyük zorluklar olarak durduğu, namus cinayetlerinin, erken ve zorla evliliklerin, aile içi şiddetin ciddi sorunlar olarak kaldığı belirtilmektedir.
Konuya ilişkin daha fazla eğitimin ve bilinçlendirme çalışmalarının, özellikle polise yönelik olarak gerektiğinin altı çizilmektedir.
İKTİSADİ KALKINMA VAKFI 17 Çocuk haklarına ilişkin, İlerleme Raporu’nda, 2010- 2011 döneminde çocukların okul öncesi eğitime katılım oranının ve öğretmen sayısının arttığına dikkat çekilmiştir.
İlköğretime kayıt oranının artmasıyla birlikte toplumsal cinsiyet ayrımının ilköğretimde azaldığının gözlenildiği de ifade edilmiştir. Ancak Orta öğretime katılım oranının kızlardan daha çok erkeklerde artması üzerine orta öğretimde toplumsal cinsiyet ayrımının biraz fazlalaşmış olduğu belirtilmiştir. Raporda ayrıca Avrupa Konseyi Çocukların Cinsel Sömürü ve İstismara Karşı Korunması Sözleşmesi’nin Türkiye tarafından imzalandığı hususu da vurgulanmıştır.
Ancak, özellikle çalışanlardaki mevsimlik göçlerin ve Roman çocuklarının okuldan ayrılma oranının endişe kaynağı teşkil ettiği ifade edilmiştir. Bu bağlamda, çocukların okuldan ayrılmalarını engellemek amacıyla risk altındaki çocuklar için geliştirilen erken uyarı sisteminin daha etkin bir şekilde kullanılması gerektiği konusu dile getirilmiştir.
Raporda değinilen bir diğer husus da, ilköğretim ve orta öğretime katılım oranında çok önemli bölgesel farklılıkların bulunması keyfiyetidir. Raporda, çocuklar arasında yoksulluk oranının yüksek olduğuna yönelik uyarıda bulunulmuştur.
2011 Yılı İlerleme Raporu’nda özel ihtiyacı olan çocukların eğitimlerine ilişkin bir yasanın kabul edildiği ancak, bu yasanın uygulanması için gerekli kaynakların sağlanması ve uygulamayı denetleyecek bir sistemin geliştirilmesinin gerektiği vurgulanmıştır. Çocuklara yönelik şiddet ile mücadele etmek için etkin bir mekanizmanın geliştirilmediğine dikkat çekilmiştir. 2010 Yılı İlerleme Raporu’nda olduğu gibi, bu yılki raporda da çocuk işçiliğinin engellenmesi konusunda yeterli adım atılmadığı eleştiri konusu olmuştur.
Çocuk adaleti konusunda, 2011 Yılı İlerleme Raporu’nda, Haziran 2010 tarihli Terörle Mücadele Kanunu, Ceza Muhakemeleri Usulü Kanunu ve diğer kanun hükümlerine getirilen değişikler ele alınmıştır. Bu kapsamda, gösterilere katılarak terör örgütü propagandası yapmaktan veya güvenlik kuvvetlerine direnç gösteren çocukların terör örgütü üyesi olmak suçundan yargılanamayacağı hususu hatırlatılmıştır. Yeni düzenlemelere göre, Terörle Mücadele Kanunu’nda yer alan bazı “ağırlaştırıcı durumlar”ın çocuklara uygulanamayacağının ve onların çocuk mahkemeleri ya da çocuk ağrı ceza mahkemelerinde yargılanmalarının öngörüldüğü, ancak yasanın uygulanmasının tamamlanmadığına dikkat çekilmiştir.
Çocuk Koruma Kanunu’nca, 81 ilde çocuk mahkemelerinin kurulması gerekmektedir.
Mayıs 2011’e kadar, toplam kurulan çocuk mahkemeleri 75’e ulaşmıştır, ancak bunların sadece 60’ı faaliyet göstermektedir. Bununla birlikte, yasal olarak toplam 20 çocuk ağır ceza mahkemesi kurulmuştur ve bu mahkemelerinin sadece 11’i faaliyettedir. Bu bağlamda, İlerleme Raporu’nda, çocuk mahkemeleri olmayan illerde ise, çocukların yetişkinler için oluşturulan mahkemelerde yargılanmaya devam edildiklerine dikkat çekilmiştir. Buna ilaveten, çocukların duruşma öncesi tutuklulukları için çoğu illerde uygun şartların sağlanmadığı ve çocuk mahkemelerinde duruşmaların uzun sürmesi eleştirilmiştir.
Genel olarak, tüm alanlarda, özellikle eğitim, çocuk işçiliği ile mücadele, sağlık, idari kapasite ve koordinasyon alanlarında daha fazla girişimlerde bulunması gerektiği
İKTİSADİ KALKINMA VAKFI 18 vurgulanmıştır. İlerleme Raporu’nda ayrıca daha fazla çocuk mahkemelerinin kurulmasının yanı sıra çocukların tutuklanmasının asgariye indirilmesi ve daha uygun şartların sağlanması için çağrıda bulunulmaktadır.
Sosyal olarak savunmasız ve/veya engelli kişilere ilişkin, ulaşılabilirlik stratejisi ve buna ilişkin eylem planının kabul edildiği belirtilmiştir. Ancak 2011 Yılı İlerleme Raporu’nda engelli kişilere yönelik pozitif ayrımcılık için yapılan anayasa değişikliklerine rağmen buna yönelik önlemlerin alınmadığına dikkat çekilmiştir. Ayrıca, 2010 Yılı İlerleme Raporu’nda da olduğu gibi, engelli kişilerin hakları hakkında Birleşmiş Milletler Engelli Hakları Sözleşmesi ve İhtiyari Protokolü’nün uygulanmasını izlemek için gerekli ulusal mekanizmasının bu sene de oluşturulmadığı belirtilmiştir.
Bununla beraber, bu alanda, olumlu gelişme olarak engellilerin kamu sektöründe istihdam edilmesinde önemli girişimlerde bulunulmasına işaret edilmiştir. Ancak engelli kişilerin hala eğitim, sağlık, sosyal ve kamu hizmetlerine erişmekte sıkıntı yaşadıkları da belirtilmiştir.
Ayrımcılığın önlenmesi ilkesi Anayasa’da ve birçok yasal düzenlemelerde güvence altına alınmış olsa da, esasında ayrımcılığın önlenmesine ilişkin kapsamlı bir yasal düzenlemenin bulunmadığı ve mevcut yasal çerçevenin halen AB ile uyumlu olmadığı hususları eleştirilmiştir. Türkiye, eşcinselliği bir suç olmaktan çıkarmayı, eşcinsellere yönelik yasa dışı infazlar ve diğer kanunsuz öldürülmeleri önlemeyi amaçlayan BM kararında değişiklik öngören AB teklifini desteklememiştir.
Raporda, lezbiyen, eşcinsel, biseksüel ve transeksüellerin (LGBTT) bireysel haklarına yönelik eleştirilere bu sene de geniş yer verilmiştir. LGBITT toplumu, halen ayrımcılık, tehdit ve şiddet suçlarına maruz kalmaya devam etmektedir. Cinsel tercihleri nedeniyle işten çıkarılma şeklindeki ayrımcılık vakaları halen görülmektedir. 2011 Yılı İlerleme Raporu’nda, polislerin LGBTT bireylere yönelik uyguladığı şiddet ve mahkemelerin LGBTT cinayetlerinde “haksız tahrik” yapıldığı gerekçesiyle zanlı ve suçluların lehine uygulamalarda bulunması ağır bir şekilde eleştirilmeye devam edilmektedir. Ayrıca geçtiğimiz yıllarda olduğu gibi, bu yıl da Türk Silahlı Kuvvetleri bünyesinde eşcinselliğin
“psikoseksüel” bir hastalık olduğu ve eşcinsellerin askerlik hizmeti için elverişsiz olduğu yönündeki kararları eleştirilmiştir. Bu alanda dikkat çeken bir diğer olumsuz gelişme olarak da, Kasım 2010’ta Gazeteciler ve Yazarlar Vakfı’nın düzenlediği uluslararası bir konferansta,”homoseksüelliğin” toplumu tehdit eden bir hastalık olarak tanımlanması gösterilmektedir.
Genel olarak, sosyal açıdan savunmasız ve/veya engelli kişilerin durumunu iyileştirmek için çabalara devam edildiği, ancak sosyal ve ekonomik hayata katılımların daha çok teşvik edilmesi gerektiği Raporda belirtilen önemli bir husus olmuştur. İlerleme Raporu’nda ayrıca işçi hakları, sendikalar ve ayrımcılıkla mücadele gibi alanlarda birçok sorunların bulunduğuna dikkat çekilmiştir.
İşçi hakları ve sendikalara ilişkin mevcut yasal çerçevenin halen AB ve ILO Sözleşmeleri ile uyumlu olmadığı hususu eleştirilmiştir. Raporda, özel sektördeki işçilerin ve kamu çalışanlarının örgütlenme, toplu sözleşme görüşmelerinde bulunma ve
İKTİSADİ KALKINMA VAKFI 19 grev yapma haklarına ilişkin önemli engellerin halen bulunduğuna dikkat çekilmiştir.
Bununla birlikte, Ekonomik ve Sosyal Konseyin anayasal bir temel kazanmasına rağmen henüz toplanmadığı da belirtilmiştir. Raporda, sosyal tarafların istihdam ve sosyal alanlarda belirlenen politikalara ve yasalara katılımlarının güçlendirilmesi gereği üzerinde durulmuştur. Raporda değinilen ve eleştirilen bir diğer husus da, öğrenciler, emekliler, çiftçiler ve adliye memurlarına örgütlenme hakkının halen tanınmamış olmasıdır.
Mülkiyet hakları konusunda, 2008 tarihli Vakıflar Kanunu’na getirilen değişikliklerin Ağustos 2011’te kabul edilmesiyle birlikte, Gayrımüslim cemaatlere ait vakıfların Tapu dairesine kendi adlarına kayıt olmalarına imkân tanınarak bu konuda önemli bir ilerleme kaydedildiği belirtilmiştir. Raporda, söz konusu Vakıflar Kanunu sayesinde, 181 gayrimenkulün Gayrımüslim cemaat vakıfları adına kaydı yapılmıştır.
Raporda, Bozcaada’daki bir Rum Ortodoks kilisesinin mülkiyet haklarının ihlal edildiği yönündeki Mart 2009 tarihli AİHM kararının Türkiye’nin Mart 2011’te uyguladığı belirtilmiştir. Raporda bahsi geçen bir diğer dava sonucu kapsamında, Haziran 2010’da AİHM kararına göre, Türkiye’nin haksız bulunması üzerine, Büyükada Rum Yetimhanesi arazisinin tapularının Patrikhane’ye verilmesine ilişkin gelişme de yer almıştır.
Süryanilerin mülkiyet konusunda yaşadığı sorunlar, 2010 yılındaki Rapor’da olduğu gibi, bu yılki Rapor’da da yer almıştır. Bu kapsamda, örneğin, Mor Gabriel Ortodoks Manastırı arazisinin mülkiyeti ile ilgili davanın sürdüğü Rapor’da belirtilmiştir. 2010 Yılı İlerleme Raporu’nda olduğu gibi, Yunan vatandaşlarının mülkiyet tescili işlemlerinde, Türk makamlarının bazı uygulanmaları nedeniyle sorunlarla karşılaşılmaya devam edildiği vurgulanmıştır. Raporda ayrıca devlet tarafından ülke çapında el koyulan Katolik kilisesinin mülklerine de değinilmiştir.
Ayrıca, 2008 tarihli Vakıflar Kanunu’nun uygulanmasında bazı gecikmeler ve usule ilişkin sorunlarla karşılaşıldığı belirtilmiştir. Birleşen vakıfların mülklerinin, Kanunda yapılan değişikliklerin kapsamı dışında bırakıldığı ifade edilmiştir. Avrupa Konseyi’nin Venedik Komisyonu’nun mülkiyet haklarına ilişkin Mart 2010 tarihli tavsiyelerinin uygulanmasının halen askıda olduğu hususu da eleştirilmiştir.
Azınlık hakları, kültürel haklar ve azınlıkların korunması
2011 Türkiye İlerleme Raporu’nda, 2010’dakinde olduğu gibi, Türkiye’nin azınlıklara yaklaşımının kısıtlı olduğu vurgulanmakta ve Türkiye’nin Birleşmiş Milletler ile Avrupa Konseyi’nin ilgili uluslararası anlaşmalarına katılmadığı hatırlatılmaktadır. Ayrıca, Türkiye’de ırkçılık, yabancı düşmanlığı ve anti-semitizm ile mücadele konularında çalışan kurum veya mekanizmaların bulunmadığının da altı çizilmektedir.
Rum azınlığın durumunun değişmediği, Gökçeada ve Bozcaada adaları dâhil olmak üzere, eğitim ve mülkiyet haklarıyla ilgili sorunlarla karşılaşmaya devam edildiği yine raporda vurgulanmaktadır.
2011 yılı İlerleme Raporu’nda, öte yandan, matematik ve fen bilimleri kitaplarının 2010–2011 eğitim-öğretim yılı öncesinde Milli Eğitim Bakanlığı tarafından Ermeniceye
İKTİSADİ KALKINMA VAKFI 20 çevrilerek ücretsiz dağıtıldığı belirtilmektedir. Aynı zamanda, Ermeni öğrencilerin 2011–2012 eğitim-öğretim yılından itibaren Ermeni azınlık okullarına misafir öğrenci olarak gidebilecekleri vurgulanmaktadır.
2010 yılı İlerleme Raporu’nda da ifade edildiği gibi, misyonerlere ve Hıristiyanlara karşı anti-semitizmin, medyadaki nefret söylemiyle bağlantılı olarak bir sorun olmaya devam ettiği belirtilmektedir.
Hrant Dink’in öldürülmesine ilişkin dava hakkında ise, İnsan Hakları Avrupa Mahkemesi’nin 14 Eylül 2010’da aldığı karara ve Cumhurbaşkanı Abdullah Gül’ün Ocak 2011’de Devlet Denetleme Kurulu’na inceleme talimatı verdiğine atıfta bulunulmaktadır.
Ayrıca, çocuk suçlulara ilişkin yapılan değişiklikler sonucu Ogün Samast’ın dosyasının Çocuk Mahkemeleri’ne gönderildiği belirtilmektedir.
Genel olarak, Türkiye’nin azınlık haklarına yaklaşımının kısıtlı olduğu raporda vurgulanmaktadır. Öte yandan, ırkçılık, yabancı düşmanlığı ve anti-semitizm ile mücadelede mevzuatın gözden geçirilmesi gerektiğinin ve bu konulardan sorumlu bir kurumun oluşturulmasının önemli olduğunun altı çizilmektedir.
Kültürel haklar konusunda, 2011 yılı içerisinde yaşanan gelişmeler ön plana çıkarılmaktadır.
3 Mart 2011’de yürürlüğe giren “Radyo ve Televizyonların Kuruluş ve Yayınları Hakkında Kanun” çerçevesinde, Türkçe dışındaki dillerde ulusal düzeyde radyo ve televizyon yayını yapılabildiği belirtilmektedir. Ancak, Başbakanlık veya Bakanlık kararları doğrultusunda geçici olarak yayınların durdurulabileceği vurgulanmaktadır.
Öte yandan, yapılan yasal değişikliklere rağmen, Türkçe dışındaki dillerin kullanılmasının önünde Anayasa’dan ve Siyasi Partiler Kanunu’ndan kaynaklanan engeller olduğu hatırlatılmaktadır. Bu bağlamda, sivil toplum kuruluşlarının bir milyon imza toplayarak Meclis’e dilekçe sundukları ve tüm kısıtlamaların kaldırılmasını talep ettiklerinden bahsedilmektedir.
Muş Alparslan Üniversitesi’nde Kürt Dili ve Edebiyatı Bölümü kurulmasına YÖK tarafından izin verildiği, ancak yeterli kadro olmayışı nedeniyle yalnızca lisans düzeyinde seçmeli dersler açıldığı ifade edilmektedir.
Türkçe dışındaki dilleri konuşanların, savunma veya ifadelerinin alınması safhasında, soruşturma aşamasında ve mahkemede ücretsiz tercümeden faydalanmalarının kanunla öngörüldüğü ancak bunun tam olarak uygulanmadığı belirtilmektedir. Bu kapsamda, Doğubayazıt Ceza Mahkemesi’nin Mayıs 2011’de, Doğubayazıt Belediye eski Başkanı’nı 2007 yılında parklara Kürtçe isim vererek Türkçe harflerin kullanılmasına ilişkin yasayı ihlal ettiği gerekçesiyle cezalandırdığına yer verilmektedir.
2010 yılı İlerleme Raporu’nda olduğu gibi, Kürt dilinin hapishanelerdeki kullanımına ilişkin güvenlik gerekçeli kısıtlamaların devam ettiğinin altı çizilmektedir. Öte yandan, Mehmet Aksoy tarafından Kars’ta inşa edilen insanlık anıtının Başbakan’ın eleştirileri neticesinde yıkıldığına yer verilmektedir.
