ÇALIŞMA YAŞAMINDA GÖÇMENLER
Prof.Dr. Zeynep Şimşek
1. Uluslararası Mesleksel ve Çevresel Etkilenimler Kongresi-
27-29 Mart 2017-Antalya
Tüm Göçmen İşçilerin ve Aile Fertlerinin Haklarının Korunmasına Dair Uluslararası
Sözleşme (Madde 2)
• 1. “Göçmen İşçi” kavramı, vatandaşlık bağı ile bağlı olmadığı bir Devlette
ücret ödenen bir faaliyette çalıştırılacak, çalıştırılmakta olan veya çalıştırılmış olan bir kişiye atıfta bulunur.
• 2. (a) “Sınır İşçisi” kavramı, komşu bir Devlette mutad ikametgâhını muhafaza eden ve normal olarak her gün veya en az haftada bir kez normal ikametgâhına dönen bir göçmen işçiye atıfta bulunur.
• (b) “Mevsimlik İşçi” kayramı, niteliği gereği mevsimsel şartlara bağımlı olan ve sadece yılın bir kısmında yapılabilen işi yapan bir göçmen işçiye atıfta bulunur.
• (c) Balıkçıları da içeren “Gemi Adamı” kavramı, vatandaşlık bağı ile bağlı olmadığı bir Devlete kayıtlı bir gemide istihdam edilen bir göçmen işçiye atıfta bulunur.
• (d) “Sahil Açığındaki Tesiste Çalışan İşçi” kavramı, vatandaşlık bağı ile bağlı olmadığı bir Devletin egemenlik alanı içinde yer alan bir sahil açığındaki tesiste istihdam edilen bir göçmen işçiye atıfta bulunur.
• (e) “Gezici İşçi” kavramı, bir Devlette mutad ikametgâhı olan, fakat yaptığı işin
niteliği dolayısıyla, kısa süreler için, başka bir Devlete veya Devletlere seyahat
etmek mecburiyetinde olan bir göçmen işçiye atıfta bulunur.
Tüm Göçmen İşçilerin ve Aile Fertlerinin Haklarının Korunmasına Dair Uluslararası
Sözleşme (Madde 2)
• (f) “Projeye Bağlı İşçi” kavramı, istihdam edileceği Devlete belirli bir süre için ve sadece işvereni tarafından bu Devlette gerçekleştirilmekte olan bir projede çalışmak üzere kabul edilen bir göçmen işçiye atıfta bulunur.
• (g) “Belirli Bir İş İçin İstihdam Edilen İşçi” kavramı, aşağıda tarif edilen bir göçmen işçiye atıfta bulunur.
• (i) İşvereni tarafından, kısıtlı ve belirlenmiş bir süre ile belirli bir görevi yerine getirmek için, istihdam edileceği bir Devlete gönderilen göçmen bir işçi; veya
• (ii) Profesyonel, ticarî, teknik veya diğer yüksek düzeyde özel yetenek gerektiren bir işte kısıtlı ve belirli bir zaman için görevli göçmen bir işçi; veya
• (iii) İstihdam Devletindeki işvereninin isteği üzerine kısıtlı ve belirli bir süre için geçici veya kısa süreli bir işte çalışan göçmen bir işçi;
• Oturma müsaadesinin bitim tarihinde veya şayet bu özel görevi veya işi daha fazla yürütmüyor ise daha erken bir tarihte göçmen işçinin İstihdam Devletinden ayrılması talep edilir.
• (h) “Serbest Çalışan İşçi” kavramı, bir çalışma mukavelesi olmadan kazanç getiren bir faaliyetle iştigal eden ve hayatını normal olarak bu şekilde ya tek başına ya da aile fertleri ile birlikte çalışarak kazanan göçmen bir işçiye ve İstihdam Devletinde
uygulanan mevzuat veya ikili veya çok taraflı anlaşmalar uyarınca “serbest çalışan işçi”
olarak tanınan diğer herhangi bir göçmen işçiye atıfta bulunur.
Meslek hastalıkları ve kazalar açısından sorunun büyüklüğü
• Her 15 saniyede bir işçi, işle ilgili hastalık/kaza nedeniyle ölüyor,
o Günde 6,300 ölüm/ yılda 2,3 milyondan fazla ölüm
• 15 saniyede bir 160 işçi yaralanıyor,
o Günde 860.000 kişi
o Yılda 313 milyon işçi işle ilgili ölümcül olmayan mesleki yaralanma
• Ölümlerin ve yaralanmaların en fazla görüldüğü gruplar;
-Göçmenler
-Gençler/yaşlılar
-Bilgi/becerisi yetersiz olanlar
Göçmen İşçiliğin Nedenleri
• Ekonomik, siyasi ve kültürel bir olgu
o Yaklaşık 232 milyon göçmen
o 15 ve üzeri yaşlarda 207 milyon göçmen o 150 milyon göçmen işçi (ILO-2013)
• Yoksulluk
• Ekonomik eşitsizlikler,
• Çevresel bozulma,
• Barış ve güvenlik eksikliği
• İnsan haklarının ihlali
Daha iyi bir yaşam istediği
Ülkelerin Gelir Düzeyine Göre Göçmen İşçilerin Dağılımı (ILO-2013)
74,7 11,7
11,3
2,4
Yüksek gelirli
Orta gelir ve üzeri
Orta gelir ve altı
Düşük gelir
Cinsiyete Göre Göçmen İşçilerin Dağılımı (ILO-2013)
44,3
55,7
Cinsiyet
Erkek
Kadın
Göçmen İşçilerin Çalışma Alanları (ILO, 2013)
63,4 17,8
11,5 7,7
Sektörler
Diğer Endüstri Tarım Ev işleri
Dünyada 150,3 milyon göçmen işçi
Göçmenlerin çalıştığı işler ‘3-D’
• Pis (Dirty),
• Tehlikeli (Dangerous)
• Zor/nitelik gerektirmeyen (Difficult/Demeaning) işler
İnşaat, tarım, gıda işleme, balıkçılık, ev işleri
Göçmenlerin maruz kaldığı sağlık riskleri
o Çalışma ve barınma koşullarına bağlı bulaşıcı hastalıklar
• Su
• Hayvanlar
• Vektörler
• Kalabalık ortam….
o Göç edilen ülkede göçmen çalışanların bağışıklığı olmadığı hastalıklar o Ağır çalışma koşullarına bağlı kas iskelet sistemi hastalıkları
o Kimyasal etkilenimine bağlı nörolojik/solunum/endokrin sistem hastalıkları, kanserler
o Tehlikeli işyerlerinde kaza/yaralanmalar,
o Psiko-sosyal risklerden kaynaklanan hastalıklar
• Uzun çalışma saatleri
• Düşük ücret
• Güvencesiz iş
• Dışlanma
• Niteliğine uygun olmayan işte çalışma….
o Mesleki hastalık/mesleki kaza/mesleki erken ölüm
İnşaat, tarım, gıda işleme, balıkçılık, ev işleri….
Veri sorunu
(Göçmen/Göçmen olmayanların mesleki hastalık ve kazaları açısından)
• Kapsayıcılık
o Küçük işletmelerde çalışanlar, kendi nam ve hesabına çalışanlar, geçici işçiler, kaçak işçiler, mevsimlik işçiler gibi kayıtdışı olanlar,
• Güvenirlik
• İşverenlerin bilgi ve bildirim eksikliği, sağlık hizmeti sunanlar tarafından iş kazalarını ve meslek hastalıklarını bildirmede yaşanan sorunlar , meslek hastalığının tanılanması, yasal süreçler vb.
• Tutarlılık
o Raporlama farklılıkları, veri koordinasyonunun sağlanamaması, meslek hastalıkları ve kaza listelerinin farklılığı…(DSÖ/ILO)
• Zamanında verinin toplanıp, analiz edilememesi
Elde edilen veri / epidemiyolojik araştırmalara dayalı iş kazası /meslek hastalığı sıklığı göçmenlerde (özelliklerle kaçak işçiler) daha yüksek
İş kazaları açısından (Bin işçide)
69,5 30,5
Kaza
Göçmen İşçiler
Yerli İşçiler
Kaza/hastalık/ölüm
• İş kazası oranının Alman işçilere göre 2/3 oranında daha yüksek olduğu,
• Hollanda’da göçmen çalışanların radyoaktif ya da diğer tehlikeli maddelere, sıcağa, gürültüye daha fazla maruz kaldıkları,
• Meksikalı göçmen çalışanların ölüm oranının aynı işi yapsalar dahi yerli işçilere göre daha fazla olduğu, hatta bazı
eyaletlerde bu oranını dört katına kadar çıktığı,
• Genel olarak ölümcül yaralanmaların 2 kat daha fazla olduğu,
• Kaçak göçmen işçilerde daha fazla olmak üzere, göçmen
işçilerde meslek hastalıkları görülme sıklığı yerli işçilerden
daha yüksek olduğu bildirilmektedir.
Mesleki hastalık/kazaların görülme sıklığının yüksek olmasının nedenleri
• Tehlikeli işlerde göçmen işçilerin çalıştırılması,
• İşle ilgili bilgi ve deneyim eksikliği (daha önce benzer işlerde çalışmamış olmak),
• İşçinin temel sağlık hizmetlerine erişememesi,
• İş sağlığı ve güvenliğinin gerektirdiği ortam faktörlerinin kontrol altına alınmaması,
• İşe uyum sürecinin göçmen işçilerde daha uzun olması,
• Göçmen işçilerin bulundukları ülkenin dilini iyi bilmemeleri nedeniyle uyarıları okuyamamaları, anlayamamaları,
• Göçmen işçilerin günlük çalışma sürelerinin yerli işçilere göre daha uzun olması sonucu yorgunluk/uykusuzluğa bağlı dikkat eksikliği,
• Göçmen işçide güvenlik kültürünün olmaması, temel amacın para kazanmak olması,
• Sosyal dışlanma,
• İstismar…
o düşük ücret,
o iş güvencesinin olmaması, o sigortasız çalıştırılma,
European Agency For Safety and Health At Work
Önleme
Hastalık/kaza riskini azaltan işyerleri
• Fiziksel, kimyasal, biyolojik, ergonomik ortam faktörlerinin kontrol altına alındığı işyerleri
o Uygun ortam sağlamanın destekleme / teşviklerin ön koşulu olması o Küçük işletmelerin devlet tarafından desteklenmesi
• Örn: Tarım (Güvenli içme-kullanma suyu, atıkların kontrolü için uygun yapılanma, iklime/yaşam biçimine uygun barınma alanı gibi)
• İşle ilgili doğru davranışların kazandırılması
o Bilgi, tutum ve davranışı değiştirecek, iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerinin kültür haline gelmesini sağlayıcı eğitimler, dile uygun uyarı işaretleri…
• Değerlendirme ve denetim
o Çalışanların özelliklerine uygun meslek hastalıkları/kazaları önleyici programların geliştirilmesi, etki değerlendirmelerinin yapılıp
yaygınlaştırılması,
o Ortam / kişi faktörleri ve sağlık gözetiminin yasal düzenlemelere uygunluğunun sürekli denetimi
Önleme
• Sosyal dışlanması önlemek açısından çalıştıkları ülkenin dilini öğrenme,
• İş kazası ve meslek hastalıklarının önlenmesinde göçmen işçinin kendi dilinde veya lehçesinde bilgi verilmesi,
• Çalışma ve yaşam ortamından kaynaklanan psikolojik
sorunlarla ilgili yardım ve tavsiye alınmasının sağlanması,
o Son yılların yayınlarında Avusturya, İsveç ve Finlandiya’da iş kazası ve meslek hastalıkları açısından fark yok.
