okul öncesi eğitime editör: serdal seven

(1)

okul öncesi eğitime

giriş

editör:

serdal seven

hülya gülay ogelman perihan ünüvar özlem körükçü fatma çalışandemir a. oğuzhan kıldan mehmet katrancı fatma elibol

perihan tuğba şeker duygu çetingöz sibel atli

ceyhun ersan esra demir berat ahi

mehmet akif inci

sevinç pişgin çivik

(2)

Editör: Doç. Dr. Serdal SEVEN OKUL ÖNCESİ EĞİTİME GİRİŞ

ISBN 978-605-364-881-9 Kitap içeriğinin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir.

Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz.

Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır.

Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz.

1. Baskı: Eylül 2014, Ankara Yayın-Proje Yönetmeni: Ayşegül Eroğlu Dizgi-Grafik Tasarım: Merve Koşar Kapak Tasarımı: Gürsel Avcı Baskı: Ayrıntı Basım Yayın ve Matbaacılık Ltd. Sti İvedik Organize Sanayi 28. Cadde 770. Sokak No: 105/A Yenimahalle/ANKARA (0312-394 55 90) Yayıncı Sertifika No: 14749 Matbaa Sertifika No: 13987 İletişim Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARA Yayınevi 0312 430 67 50 - 430 67 51 Yayınevi Belgeç: 0312 435 44 60 Dağıtım: 0312 434 54 24 - 434 54 08 Dağıtım Belgeç: 0312 431 37 38 Hazırlık Kursları: 0312 419 05 60 İnternet:www.pegem.net E-ileti: pegem@pegem.net

(3)

ÖN SÖZ

Okul öncesi eğitim, çocuğun doğduğu günden temel eğitime başladığı güne kadar geçen yılları kapsayan ve çocukların sonraki yaşamlarında önemli rol oyna- yan bedensel, zihinsel, psikomotor, dil ve sosyal duygusal gelişimlerini büyük öl- çüde tamamlandığı, ailelerde ve kurumlarda verilen eğitimle kişiliğin şekillendiği gelişim ve eğitim süreci olarak tanımlanır. Bireylerin sağlam bir kişilik yapısı ka- zanmalarında, uyumlu, yaratıcı ve üretken olmalarında okul öncesi eğitim almış olmalarının büyük katkısı bulunmaktadır.

Son birkaç on yıldır okul öncesi eğitime olan ihtiyaç giderek artmıştır. Bu da okul öncesi eğitim ile ilgilenenlerin daha kaliteli program ve eğitim ortamları oluşturmaları için zorlayıcı bir faktör olmuştur. Bu kapsamda ülkemizde ve dün- yada araştırmalar yapılmaktadır. Okul öncesi eğitimin ihtiyacı karşılayabilecek şekilde ve kalitede yapılması için çaba harcanmaktadır. Bu çerçevede okul öncesi eğitimin temel unsurlarından biri olan öğretmenin yeterli ölçülerde yetiştirilmesi daha da önemli hale gelmiştir. Okul öncesi öğretmen adaylarının çalışma alanla- rını fark etmeleri, güncel bilgileri takip etmeleri ve bu bilgilerden faydalanmaları kaliteli bir eğitim için zorunlu hale gelmiştir.

Bu kitapta okul öncesi eğitim konusunda bir öğretmenin sahip olması gereken temel konular giriş düzeyinde sunulmuştur. Okul öncesi eğitimin önemi, Tür- kiye'deki tarihsel gelişimi, dünyada okul öncesi eğitim uygulamaları, okul öncesi eğitimde program, okul öncesi çocuğun gelişimi ve ihtiyaçları, okul öncesi eğitim- de yaklaşımlar, okul öncesi eğitim kurumları, okul öncesinde teknoloji kullanımı, öğretmen ve personel, okul öncesi eğitim ortamları, okul öncesi eğitimde aile ve akran konularında en güncel bilgilere yer verilmiştir.

Her biri alanında uzman geniş bir ekiple büyük emek harcanarak oluşturulan bu kitabın okul öncesi öğretmenlerine, öğretmen adaylarına ve okul öncesi eğitimi anlamak isteyen herkese katkı sağlaması dileğiyle...

Editör Doç. Dr. Serdal SEVEN Ankara, 2014

(4)

Bölümler ve Yazarları Bölüm 1: Okul Öncesi Eğitim ve Önemi Yrd. Doç. Dr. Mehmet KATRANCI

Bölüm 2: Türkiye’de Okul Öncesi Eğitimin Gelişimi Doç. Dr. Perihan ÜNÜVAR - Sevinç PİŞGİN ÇİVİK

Bölüm 3: Dünyada Okul Öncesi Eğitimin Tarihsel Gelişimi Öğr. Gör. Sibel ATLİ

Bölüm 4: Okul Öncesi Çocuğun Gelişimi ve İhtiyaçları Yrd. Doç. Dr. Fatma ELİBOL

Bölüm 5: Okul Öncesi Eğitimde Program Yrd. Doç. Dr. Fatma ÇALIŞANDEMİR

Bölüm 6: Okul Öncesi Eğitimde Farklı Yaklaşımlar Yrd. Doç. Dr. Duygu ÇETİNGÖZ

Bölüm 7: Okul Öncesi Eğitim Kurumları Yrd. Doç. Dr. Perihan Tuğba ŞEKER

Bölüm 8: Okul Öncesi Eğitim Kurumlarında Fiziksel Mekânlar Yrd. Doç. Dr. A. Oğuzhan KILDAN - Arş. Gör. Berat AHİ

Bölüm 9: Okul Öncesi Eğitimde Teknoloji Öğr. Gör. Esra DEMİR - Arş. Gör. Mehmet Akif İNCİ

Bölüm 10: Okul Öncesi Eğitim Kurumlarında Öğretmenler ve Personel Yrd. Doç. Dr. Özlem KÖRÜKÇÜ

Bölüm 11: Okul Öncesi Dönemde Aile

Doç. Dr. Hülya GÜLAY OGELMAN - Öğr. Gör. Ceyhun ERSAN Bölüm 12: Okul Öncesi Dönem Çocuğu ve Akranları Doç. Dr. Hülya GÜLAY OGELMAN

(5)

İÇİNDEKİLER 1. BÖLÜM

OKUL ÖNCESİ EĞİTİM VE ÖNEMİ Yrd. Doç. Dr. Mehmet KATRANCI

Kırıkkale Üniversitesi

Giriş ... 2

Okul Öncesi Eğitimin Tanımı ... 2

Okul Öncesi Eğitimin Amaçları ... 4

Türk Milli Eğitiminin Genel Amaçları ... 4

Okul Öncesi Eğitimin Amaçları ... 5

Okul Öncesi Eğitimin Temel İlkeleri ... 6

Okul Öncesi Eğitimin Önemi ... 7

Sonuç ... 12

Özet ... 12

Kaynakça... 14

2. BÖLÜM TÜRKİYE’DE OKUL ÖNCESİ EĞİTİMİN GELİŞİMİ Doç. Dr. Perihan ÜNÜVAR - Sevinç PİŞGİN ÇİVİK Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Gırış ... 20

İslamiyet Öncesinde Okul Öncesi Eğitim ... 20

İslamiyet’ten Sonra Okul Öncesi Eğitim ... 21

Osmanlı Dönemi'nde Türkiye’de Okul Öncesi Eğitim ... 22

Cumhuriyet Dönemi'nde Türkiye’de Okul Öncesi Eğitim ... 25

Millî Eğitim Şuralarında ve Kalkınma Planlarında Okul Öncesi Eğitimi ... 28

Millî Eğitim Şûralarında Okul Öncesi Eğitimi ... 28

Kalkınma Planlarında Okul Öncesi Eğitimi ... 36

Sonuç ... 38

Özet ... 39

Kaynakça... 41

(6)

vi Okul Öncesi Eği me Giriş

3. BÖLÜM

DÜNYADA OKUL ÖNCESİ EĞİTİMİN TARİHSEL GELİŞİMİ Öğr. Gör. Sibel ATLİ

Yüzüncü Yıl Üniversitesi

Giriş ... 44

Çeşitli Medeniyetlerde Okul Öncesi Eğitimde Çocuk ve Okul Öncesi Eğitimin Tarihsel Gelişimi ... 44

Okul Öncesi Eğitim Fikri ve Çocuk ... 44

Avrupa Ülkelerinde Okul Öncesi Eğitimin Tarihsel Gelişimi ... 48

Sonuç ... 55

Özet ... 56

Kaynakça... 57

4. BÖLÜM OKUL ÖNCESİ ÇOCUĞUN GELİŞİMİ VE İHTİYAÇLARI Yrd. Doç. Dr. Fatma ELİBOL Kırıkkale Üniversitesi Giriş ... 60

Temel Gelişim Kuramları ... 62

Gelişim Alanları ... 64

Motor Gelişim ... 64

Zihinsel Gelişim ... 66

Dil Gelişimi ... 67

Sosyal Duygusal Gelişim ... 67

Fiziksel Gelişim ... 69

Okul Öncesi Dönem Çocuğunun Gelişimsel Özellikleri ... 70

Bir Yaş ... 70

İki Yaş ... 71

Üç Yaş ... 71

Dört Yaş ... 72

Beş Yaş ... 72

Altı Yaş ... 73

Okul Öncesi Dönem Çocuklarının İhtiyaçları ... 73

İyi Bakım, Sevgi ve Şefk at ... 73

Güven ... 73

Hareket ve Oyun ... 74

Yetişkin Desteği, Özgürlük ... 74

(7)

İçindekiler vii

Yaratıcılığı Destekleyici ve Estetik Duygusunu Geliştirici Ortam ... 74

Kendini Tanıma, Kanıtlama ... 75

Ailelerin Sahip Olmaları Gereken Özellikler ... 75

Öğretmenlerin ve Okul Öncesi Eğitim Programlarının Sahip Olmaları Gereken Özellikler ... 77

Sonuç ... 80

Özet ... 81

Kaynakça... 82

5. BÖLÜM OKUL ÖNCESİ EĞİTİMDE PROGRAM Yrd. Doç. Dr. Fatma ÇALIŞANDEMİR Kırıkkale Üniversitesi Giriş ... 86

Eğitim Programı, Temel Kavramlar ve Özellikleri... 87

Okul Öncesi Eğitim Programı ve Temel Özellikleri ... 90

2013 Okul Öncesi Eğitim Programı ... 94

Sonuç ... 95

Özet ... 96

Kaynakça... 98

6. BÖLÜM OKUL ÖNCESİ EĞİTİMDE FARKLI YAKLAŞIMLAR Yrd. Doç.Dr. Duygu Çetingöz Dokuz Eylül Üniversitesi Giriş ... 102

Bank Street Yaklaşımı ... 102

Eğitim Programı ... 103

Eğitim Ortamı ... 104

Öğretmenin Rolü ... 105

Aile Katılımı ... 106

High/Scope Yaklaşımı ... 106

(8)

viii Okul Öncesi Eği me Giriş

Head Start Programi ... 109

Waldorf Yaklaşımı ... 112

Reggio Emilia Yaklaşımı ... 117

Montessori Yaklaşımı ... 121

Proje Yaklaşımı ... 127

Sonuç ... 130

Özet ... 131

Kaynakça... 134

(9)

İçindekiler ix

7. BÖLÜM

OKUL ÖNCESİ EĞİTİM KURUMLARI Yrd. Doç. Dr. Perihan Tuğba ŞEKER

Uşak Üniversitesi

Giriş ... 138

Türkiye’de Okul Öncesi Eğitim Kurumları ... 138

Milli Eğitim Bakanlığı Okul Öncesi Eğitim Kurumları Kurumsal Yapı ve İşleyişi ... 141

Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumuna (Shçek) Bağlı Kreş ve Gündüz Bakımevleri Kurumsal Yapı ve İşleyişi ... 144

Kamu Kurum ve Kuruluşlarına Bağlı Açılan Çocuk Bakımevleri Kurumsal Yapı ve İşleyişi ... 145

Sonuç ... 149

Özet ... 150

Kaynakça... 151

8. BÖLÜM OKUL ÖNCESİ EĞİTİM KURUMLARINDA FİZİKSEL MEKÂNLAR Yrd. Doç Dr. A. Oğuzhan KILDAN - Arş. Gör. Berat AHİ Kastamonu Üniversitesi Giriş ... 154

Öğrenme Ortamının Planlanması ... 156

Fiziksel Çevrenin Oluşturulması ... 158

Sınıfın Düzenlenmesi ... 160

Fiziksel İklim ... 163

Anaokullarında Çevre ve Kentsel İlişki ... 163

Anaokullarında Yer Seçimi ve Yerleşme ... 163

Anaokullarında Altyapı ve Aydınlatma ... 165

Anaokullarında İklimsel Özellikler ve Isıtma ... 166

Öğrenme Materyalleri ... 168

Öğrenme Merkezleri ... 168

Blok Merkezi ... 169

Kitap Merkezi ... 171

Müzik Merkezi ... 172

Sanat Merkezi ... 172

Fen Merkezi... 173

Dramatik Oyun Merkezi ... 174

(10)

x Okul Öncesi Eği me Giriş

Okul Öncesi Eğitim Kurumlarında Yer Alması Önerilen Diğer

Öğrenme Merkezleri ... 174

Ağaç İşçiliği Merkezi ... 174

Kum ve Su Havuzu ... 174

Fiziksel Eğitim Merkezi ... 175

Sessiz (İzole) Alan ... 175

Açık Hava Ortamının Planlanması ... 177

İç ve Dış Mekânlarda Güvenliğin Planlanması ... 180

Sonuç ... 181

Özet ... 181

Kaynakça... 183

9. BÖLÜM OKUL ÖNCESİ EĞİTİMDE TEKNOLOJİ Öğr. Gör. Esra DEMİR - Arş. Gör. Mehmet Akif İNCİ Muş Alparslan Üniversitesi Giriş ... 188

Teknoloji Nedir? ... 189

Okul Öncesi Eğitimde Teknoloji ... 193

Televizyon ... 194

Okul Öncesi Eğitimde Bilgisayar Kullanımı ... 196

Okul Öncesi Eğitimde İnternet Kullanımı ... 200

Okul Öncesi Eğitimde Kullanılabilecek Eğitsel Yazılımlar ... 203

Okul Öncesi Eğitime Yönelik Yazılım Türleri ... 204

I. Öğretim Amaçlı Yazılımlar ... 204

II. Pekiştirme ve Alıştırma Amaçlı Yazılımlar ... 205

III. Benzeşim Amaçlı Yazılımlar ... 205

IV. Oyun Amaçlı Yazılımlar ... 206

V. Başvuru Kaynağı Amaçlı Yazılımlar ... 206

Okul Öncesi Eğitimde Teknoloji Kullanımında Ailenin Rolü ... 206

Okul Öncesi Eğitimde Teknoloji Kullanımında Öğretmenin Rolü ... 207

Sonuç ... 210

Özet ... 210

Kaynakça... 211

(11)

İçindekiler xi

10. BÖLÜM

OKUL ÖNCESİ EĞİTİM KURUMLARINDA ÖĞRETMENLER VE PERSONEL

Yrd. Doç. Dr. Özlem KÖRÜKÇÜ Pamukkale Üniversitesi

Giriş ... 216

Okul Öncesi Eğitimde Öğretmen ... 216

Okul Öncesinde Yönetici... 219

Okul Öncesi Kurumlarda Görevli Diğer Personel ... 221

Sonuç ... 223

Özet ... 223

Kaynakça... 224

11. BÖLÜM OKUL ÖNCESİ DÖNEMDE AİLE Doç. Dr. Hülya GÜLAY OGELMAN Öğr. Gör. Ceyhun ERSAN Pamukkale Üniversitesi Giriş ... 226

Aile İle İlgili Bazı Temel Kavramlar ... 226

Aile Nedir? Aile Türleri ... 226

Ailenin Önemi ... 228

Anne-Baba ve Okul Öncesi Dönem Çocuğu ... 230

Anne-Baba Tutumları ... 230

Anne-Baba ve Çocuk İletişimi ... 234

Anne ve Okul Öncesi Dönem Çocuğu ... 235

Baba ve Okul Öncesi Dönem Çocuğu ... 236

Parçalanmış Aile ve Okul Öncesi Dönem Çocuğu ... 238

Okul Öncesi Eğitimde Aile (Anne-Baba) Katılımı ... 240

Aile Katılımı Nedir? ... 240

Aile Katılımının Önemi... 241

Aile Katılım Etkinlikleri ... 243

Sonuç ... 245

Özet ... 245

Kaynakça... 247

(12)

xii Okul Öncesi Eği me Giriş

12. BÖLÜM

OKUL ÖNCESİ DÖNEM ÇOCUĞU VE AKRANLARI Doç. Dr. Hülya GÜLAY OGELMAN

Pamukkale Üniversitesi

Giriş ... 254

Akran İlişkilerinin Önemi ... 254

Akran İlişkilerinin Gelişimi ... 256

Akran Kabulü/Reddi ... 260

Akran İlişkilerini Etkileyebilen Değişkenler ... 261

Öğretmenler ve Anne Babalar Akran İlişkilerini Geliştirmek İçin Neler Yapmalıdırlar ? ... 262

Sonuç ... 263

Özet ... 264

Kaynakça... 265

(13)

iÇiNDEKiLER

GİRİŞ

Okul Öncesi Eğitimin Tanımı

OKUL ÖNCESİ EĞİTİMİN AMAÇLARI Türk Milli Eğitiminin Genel Amaçları Okul Öncesi Eğitimin Amaçları Okul Öncesi Eğitimin Temel İlkeleri OKUL ÖNCESİ EĞİTİMİN ÖNEMİ SONUÇ

ÖZET KAYNAKÇA

ÖĞRENME HEDEFLERi

Bu bölümü çalıştıktan sonra;

• Okul öncesi eğitimin tanımını yapabilecek,

• Okul öncesi eğitimin amaçlarını ve temel ilkelerini tanıyabilecek,

• Okul öncesi eğitimin topluma, ülkeye ve bireysel gelişime sağladığı kat- kıları fark edebilecek,

• Okul Öncesi eğitimin önemini açıklayabileceksiniz.

1. ^BÖLÜM

OKUL ÖNCESİ EĞİTİM VE ÖNEMİ

Yrd. Doç. Dr. Mehmet KATRANCI Kırıkkale Üniversitesi

(14)

GİRİŞ

Eğitimin insan hayatındaki yeri oldukça önemlidir. Yaşamın tamamını kapsayan ve devamlılık arz eden bir süreç olarak eğitim, yapılandırılması bakımından formal ve informal eğitim olarak ikiye ayrılabilir. Formal eğitim, önceden belir- lenen hedefl ere ulaşmak için planlı ve programlı şekilde uzmanların denetimin- de verilen eğitimdir. İnformal eğitim ise plana ve programa dayanmayan, bireyin çevresi ile etkileşimi sonucunda kendiliğinden gelişen eğitim sürecidir. Eğitimin planlı olarak yapılandırılan ve belirli bir program dahilinde düzenlenen ilk ba- samağı ise okul öncesi eğitimdir. Okul öncesi eğitim, insanın hayat boyu alacağı eğitimin temelini oluşturması sebebiyle oldukça önemlidir.

Her ülke geleceğini garanti altına alabilmek, ihtiyaç duyacağı insan gücünü yetiştirmek amacıyla eğitime gün geçtikçe daha fazla önem vermekte, daha fazla kaynak ayırmaktadır (Kale, 2010). Eğitim sürecinde çocuğun toplumla bütünleş- mesi ve topluma faydalı vatandaş olarak yetiştirilmesi hedefl enmektedir. Bu hede- fe ulaşılması ancak temel bilgi, beceri, alışkanlıkların kazanıldığı okul öncesi dö- nemden başlayarak sürdürülecek kaliteli bir eğitimle mümkündür. (Akyüz, 2011).

1959 yılında kabul edilen Birleşmiş Milletler Çocuk hakları bildirgesine göre çocuğa, genel kültürünü geliştirmeye yarayacak ve eşitlik temeli üzerinde yeteneklerini, yargı gücünü, manevi ve toplumsal sorumluluk duygusunu geliştirmesini, yararlı bir toplum üyesi olmasını sağlayacak bir eğitim verilir. Dünyanın neresinde doğarsa doğsun, her çocuk beden, zihin ve ruh sağlına sahip olacak şekilde yetiş- tirilme, ilgi ve yetenekleri doğrultusunda en üst düzeye kadar ilerleme hakkına sahiptir. Bu nedenle tesadüfl ere bırakılamayacak kadar ciddi, bilimsel ve planlı bir düzenleme ile yönlendirilmesi gereken okul öncesi eğitim hizmeti, tüm eğitim sisteminin en önemli basamağıdır (Yılmaz, 2003).

Okul Öncesi Eğitimin Tanımı

Okul öncesi eğitime yönelik olarak uzmanlar tarafından yapılan çeşitli tanım- lar bulunmaktadır. Bu tanımlardan bazıları şu şekildedir:

Okul öncesi eğitim; “çocukların gelişim özellikleri, bireysel farklılıkları ve yete- neklerinin göz önünde bulundurularak sağlıklı bir şekilde fiziksel, duygusal, sosyal ve zihinsel yönden gelişimlerinin sağlandığı, yaratıcı yönlerinin ortaya çıkarıldığı, olumlu kişilik temellerinin atıldığı, çocukların kendilerine güven duymalarının sağ- landığı bir eğitim şeklidir” (Zembat, 1992: 11).

XIV. Milli Eğitim Şurası’nda (1993: 3) okul öncesi eğitimin tanımı ve kapsamı şu şekilde ifade edilmiştir: “Okul öncesi eğitimi, 0-72 ay grubundaki çocukların gelişim düzeylerine ve bireysel özelliklerine uygun, zengin uyarıcı ve çevre imkânları sağlayan, 2 Okul Öncesi Eğitime Giriş

(15)

onların bedensel, zihinsel, duygusal ve sosyal yönden gelişmelerini destekleyen, kendile- rini toplumun kültürel değerleri doğrultusunda en iyi biçimde yönlendiren ve ilköğreti- me hazırlayan, temel eğitimin bütünlüğü içerisinde yer alan bir eğitim sürecidir.”

Oğuzkan ve Oral’a (1997: 2) göre okul öncesi eğitim; “doğumdan, ilkokulun başlangıcına kadar olan çocukluk yıllarını içine alan; bu yaş çocuklarının bireysel özelliklerine ve gelişimsel düzeylerine uygun, zengin uyarıcı çevre olanakları sağla- yan; onların tüm gelişmelerini toplumun kültürel değerleri ve özellikleri doğrultu- sunda, en iyi biçimde yönlendiren bir eğitim sürecidir.”

Aral, Kandır ve Can Yaşar’a göre (2000: 15) okul öncesi eğitim; “çocuğun doğ- duğu günden ilkokula başladığı güne kadar geçen yılları kapsayan ve çocukların daha sonraki yaşamlarında önemli bir yeri olan, bedensel, psikomotor, sosyal-duy- gusal, zihinsel ve dil gelişimlerinin büyük ölçüde tamamlandığı, verilen eğitimle ki- şiliğin şekillendiği gelişim ve eğitim sürecidir.”

Yılmaz (2003: 14) okul öncesi eğitimi, “0–72 aylık çocukların, tüm gelişimleri- ni, toplumun kültürel değerleri doğrultusunda yönlendiren; duygularının gelişimini ve algılama gücünü artırarak akıl yürütme sürecinde ona yardımcı olan ve yaratı- cılığını geliştiren; kendini ifade etme ve öz denetim becerilerini kazanmasını sağla- yan, planlı bir eğitim süreci” olarak tarif etmektedir. Tuğrul (2006) ise okul öncesi eğitimi; 0–6 yaşlar arasında çocuğun çok boyutlu gelişimini destekleyerek, yaşam boyu devam edecek öğrenme sürecinin temellerinin atıldığı, planlı bir eğitim sü- reci olarak tanımlamaktadır.

Yukarıda verilen tanımlar incelendiğinde bu tanımlardaki okul öncesi eğiti- me yönelik ortak noktaların; çocukların bedensel, psikomotor, sosyal-duygusal, zihinsel ve dil gelişimleri ile bireysel farklılıklarına uygun, çocuklara zengin uyarıcı çevre olanakları sağlayan ve onları kültürel değerleri doğrultusunda yönlendiren, sonraki basamaklar için temel oluşturan bir eğitim süreci olduğu görülmektedir.

Okul öncesi eğitim ile ilgili verilen tanımlarda değinilen ortak noktalardan biri de okul öncesi eğitime başlama yaşıdır. Ülkemizde 2012 yılında uygulamaya konulan ve 4+4+4 olarak isimlendirilen düzenleme kapsamında ilkokula başlama yaşı yeniden belirlenmiştir. Böylece okul öncesi eğitime başlama yaşı da bu deği- şiklikten etkilenmiştir. Bu düzenlemelere bağlı olarak daha önce farklı yönetme- liklere sahip olan okul öncesi eğitim ve ilköğretim kurumları, 26 Temmuz 2014 tarihli Resmî Gazete’de yayınlanan “Milli Eğitim Bakanlığı Okul Öncesi Eğitim ve İlköğretim Kurumları Yönetmeliği” ile aynı yönetmelik altında birleştirilmiştir.

Belirtilen yönetmelikte ilkokulların birinci sınıfına, kayıtların yapıldığı yılın eylül ayı sonu itibariyle 66 ayını dolduran çocukların kaydının yapılacağı ve gelişim yö- nünden ilkokula hazır olduğu anlaşılan 60-66 ay arası çocukların da velisinin ya- zılı isteği üzerine ilkokul birinci sınıfa kaydedileceği belirtilmektedir. Ayrıca 66-68

Okul Öncesi Eği m ve Önemi 3

(16)

aylık çocukların velilerinin verecekleri dilekçe ile; 69-71 ay arasında olan çocuk- ların ise ilkokula başlamaya hazır olmadıklarını belgeleyen sağlık raporu ile okul öncesi eğitime yönlendirilebilecekleri veya kayıtlarını bir yıl erteleyebilecekleri ifade edilmektedir. Bu durum hem ilkokula hem de okul öncesi eğitime başlama yaşının velinin isteğine bağlı olarak bir yaş aşağı çekildiği şeklinde yorumlanabilir.

OKUL ÖNCESİ EĞİTİMİN AMAÇLARI

Ülkemizde, tüm öğretim kademelerinde olduğu gibi okul öncesi eğitimde de amaçlar Türk Milli Eğitiminin genel amaçları doğrultusunda belirlenmektedir. Bu nedenle öncelikle Türk Milli Eğitiminin genel amaçlarını belirtmek gerekmektedir.

Türk Milli Eğitiminin Genel Amaçları

1739 sayılı Milli Eğitim Temel Kanununa göre Türk Milli Eğitiminin genel amacı Türk Milletinin bütün fertlerini,

1. Atatürk inkılap ve ilkelerine ve Anayasada ifadesini bulan Atatürk milli- yetçiliğine bağlı; Türk Milletinin milli, ahlaki, insani, manevi ve kültürel değerlerini benimseyen, koruyan ve geliştiren; ailesini, vatanını, milletini seven ve daima yüceltmeye çalışan, insan haklarına ve Anayasanın başlangıcındaki temel ilkelere dayanan demokratik, laik ve sosyal bir hu- kuk Devleti olan Türkiye Cumhuriyetine karşı görev ve sorumluluklarını bilen ve bunları davranış haline getirmiş yurttaşlar olarak yetiştirmek;

2. Beden, zihin, ahlak, ruh ve duygu bakımlarından dengeli ve sağlıklı şe- kilde gelişmiş bir kişiliğe ve karaktere, hür ve bilimsel düşünme gücüne, geniş bir dünya görüşüne sahip, insan haklarına saygılı, kişilik ve teşeb- büse değer veren, topluma karşı sorumluluk duyan; yapıcı, yaratıcı ve verimli kişiler olarak yetiştirmek;

3. İlgi, istidat ve kabiliyetlerini geliştirerek gerekli bilgi, beceri, davranışlar ve birlikte iş görme alışkanlığı kazandırmak suretiyle hayata hazırlamak ve onların, kendilerini mutlu kılacak ve toplumun mutluluğuna katkıda bulunacak bir meslek sahibi olmalarını sağlamak;

Böylece bir yandan Türk vatandaşlarının ve Türk toplumunun refah ve mut- luluğunu artırmak; öte yandan milli birlik ve bütünlük içinde iktisadi, sosyal ve kültürel kalkınmayı desteklemek ve hızlandırmak ve nihayet Türk Milletini çağdaş uygarlığın yapıcı, yaratıcı, seçkin bir ortağı yapmaktır (MEB, 2013).

4 Okul Öncesi Eğitime Giriş

(17)

Okul Öncesi Eğitimin Amaçları

Okul öncesi eğitimin evrensel amaçları olarak kabul edilen görüşler, OMEP’in (Dünya Uluslararası Okul Öncesi Eğitimi Örgütü) uzun süre başkanlığını yapan eğitimci Gaston Mialeret (Miarelet’ten aktaran Oktay, 2002) tarafından şu şekilde ifade edilmiştir:

Toplumsal amaçlar:

• Çalışan kadınların çocuklarına bakmak,

• Her çocuğa eğitim sağlamak ve onların bireysel gelişimlerine katkıda bulunmak,

• Çocukların birbirleriyle ve başkalarıyla ilişki içinde bulunmasına, sos- yalleşmesine katkıda bulunmak.

Eğitici amaçlar:

• Çocuğun duyu organlarını eğitmek ve çevreye olan duyarlılığını artır- mak.

Gelişimsel amaçlar:

• Çocuğun doğal gelişimini temel alarak gelişimle ilgili deneyimlerine önem vermek.

Türk milli eğitim sisteminin genel amaçlarına uygun olarak okul öncesi eğiti- min görev ve amaçları ise şunlardır (MEB, 2013):

1. Çocukların beden, zihin ve duygu gelişimini ve iyi alışkanlıklar kazan- masını sağlamak;

2. Onları ilkokula hazırlamak;

3. Şartları elverişsiz çevrelerden ve ailelerden gelen çocuklar için ortak bir yetişme ortamı yaratmak;

4. Çocukların Türkçeyi doğru ve güzel konuşmalarını sağlamaktır.

Okul öncesi eğitimin amaçları incelendiğinde çocukların çeşitli yönlerden gelişmelerine katkı yapmanın yanı sıra çocuklar arasında fırsat eşitliğinin sağlan- masına da vurgu yapıldığı görülmektedir.

(18)

Okul Öncesi Eğitimin Temel İlkeleri

Okul öncesi dönem, yaşamın temelidir. Bu dönemde öğrenme hızı çok yük- sektir. Her yaş grubunun genel gelişim özellikleri o yaş grubundaki tüm çocuklar için ortaktır; ancak her çocuğun kendine özgü olduğu da unutulmamalıdır. Okul öncesi eğitimi bazı temel ilkelere dayanmaktadır. Bu ilkeler şunlardır (MEB, 2013):

1. Okul öncesi eğitimi çocuğun gereksinimlerine ve bireysel farklılıklarına uygun olmalıdır.

2. Okul öncesi eğitimi çocuğun motor, sosyal ve duygusal, dil ve bilişsel gelişimini desteklemeli, öz bakım becerilerini kazandırmalı ve onu ilkokula hazırlamalıdır.

3. Okul öncesi eğitim kurumlarında çocukların gereksinimlerini karşıla- mak amacıyla demokratik eğitim anlayışına uygun öğrenme ortamları hazırlanmalıdır.

4. Etkinlikler düzenlenirken çocukların ilgi ve gereksinimlerinin yanı sıra çevrenin ve okulun olanakları da göz önünde bulundurulmalıdır.

5. Eğitim sürecinde çocuğun bildiklerinden başlanmalı ve deneyerek öğ- renmesine olanak tanınmalıdır.

6. Çocukların Türkçeyi doğru ve güzel konuşmalarına gereken önem ve- rilmelidir.

7. Okul öncesi dönemde verilen eğitim ile çocukların sevgi, saygı, iş birliği, sorumluluk, hoşgörü, yardımlaşma, dayanışma ve paylaşma gibi duygu ve davranışları geliştirilmelidir.

8. Eğitim, çocuğun kendine saygı ve güven duymasını sağlamalı; ona öz denetim kazandırmalıdır.

9. Oyun bu yaş grubundaki çocuklar için en uygun öğrenme yöntemidir.

Bütün etkinlikler oyun temelli düzenlenmelidir.

10. Çocuklarla iletişimde, onların kişiliğini zedeleyici şekilde davranılma- malı, baskı ve kısıtlamalara yer verilmemelidir.

11. Çocukların bağımsız davranışlar geliştirmesi desteklenmeli, yardıma ge- reksinim duyduklarında yetişkin desteği, rehberliği ve yetişkinin güven verici yakınlığı sağlanmalıdır.

12. Çocukların kendilerinin ve başkalarının duygularını fark etmesi destek- lenmelidir.

(19)

13. Çocukların hayal güçleri, yaratıcı ve eleştirel düşünme becerileri, ileti- şim kurma ve duygularını anlatabilme davranışları geliştirilmelidir.

14. Programlar hazırlanırken aile ve içinde bulunulan çevrenin özellikleri dikkate alınmalıdır.

15. Eğitim sürecine çocuğun ve ailenin etkin katılımı sağlanmalıdır.

16. Okul öncesi eğitimin süreçleriyle rehberlik hizmetleri bütünleştirilme- lidir.

17. Çocuğun gelişimi ve okul öncesi eğitimi programı düzenli olarak değer- lendirilmelidir.

18. Değerlendirme sonuçları çocukların, öğretmenin ve programın gelişti- rilmesi amacıyla etkin olarak kullanılmalıdır.

OKUL ÖNCESİ EĞİTİMİN ÖNEMİ

Çocuk doğduğu andan itibaren eğitim hakkına sahiptir. 0-6 yaş döneminde çocuğun gelişimi ve öğrenme potansiyeli oldukça hızlıdır. Bu dönemde kazanılan davranışların büyük bir kısmı bireyin kişilik yapısını, tavır, alışkanlık, inanç ve değer yargılarını biçimlendirmekte, beden sağlığının gelişiminin temelini oluştur- maktadır (Oktay, 2010). Bu nedenle çocuğun eğitiminin küçük yaşlardan itibaren ciddi biçimde ele alınması yetişkinler açısından bir zorunluluktur.

Bilim ve teknoloji alanında hızla artan yenilikler ve buna bağlı olarak ortaya çıkan gelişmeler, toplum düzenini ve aile yapısını da değiştirmektedir. Aile yapısı- na paralel olarak anne-babaların rol ve sorumlulukları farklı bir boyut kazanmış- tır. Değişen toplum yapısı içinde aileler, sosyal ve kültürel açıdan çocuklarının tüm ihtiyaçlarını tek başlarına karşılayamamaktadır. Özellikle 0-6 yaşı kapsayan ço- cukluk döneminde, çocuğun gelişimine uygun donanımı kazanabilmesi bakımın- dan aile tarafından verilen eğitim tek başına yetersiz kalmaktadır. Ayrıca değişen hayat şartları, kadının ailedeki ve toplumdaki ekonomik rolünü de farklılaştırmış- tır. Aynı zamanda annelik görevi de olan kadın ev dışındaki çalışma hayatına dâhil olduğunda, çocuğun bakımı ve eğitimi için yeni bir arayışa girmektedir. Ural’a (1986) göre annenin çalışmadığı ailelerde; genellikle anneler ya da yetişkinler, ge- çirdikleri eğitim tecrübelerine dayanarak çocuklarını yetiştirmektedir. Buna bağ- lı olarak çocuğun eğitiminde yetişkinin geçirmiş olduğu eğitim tecrübesi büyük rol oynamaktadır. Ancak yetişkinin eğitim tecrübesi günümüz eğitim anlayışıyla çoğu zaman bağdaşmamaktadır. Bu durum okul öncesi eğitim kurumlarının yay- gın olmadığı bölgelerde hala devam etse de; okul öncesi eğitimin öneminin an- laşılmaya başlanmasıyla birlikte giderek azalmaktadır. Özellikle büyük şehirlerde

(20)

okul öncesi eğitimin önemine yönelik bilinç ve hassasiyet giderek artmakta; okul öncesi eğitimdeki okullaşma oranı henüz hedefl enen düzeyin çok gerisinde olsa da ilgi her geçen yıl yükselmektedir.

Okul öncesi eğitimin önemi (1) Topluma ve ülkeye sağladığı katkılar, (2) Bi- reysel gelişime sağladığı katkılar olarak iki ana bölümde ele alınabilir.

Okul öncesi eğitim topluma ve ülkeye sağladığı katkı bakımından ele alındı- ğında, bu eğitim basamağının sadece 0-6 yaş çocuk grubunu değil aynı zamanda tüm toplumu ilgilendirdiği görülecektir. İyi eğitim almış bireylerden oluşan ve üreten bir toplumun refah seviyesinin yüksek olacağı bilinen bir gerçektir. Eğitim, hem ekonomik büyümenin gerektirdiği üretim ve verimliliği sağlayacak becerile- rin hem de toplumun gelişmesine katkı sağlayacak değer, tutum ve davranışların kazandırılması için bir zorunluluktur (Karip, 2002).

Okul öncesi eğitimin topluma sağladığı önemli katkılardan biri, okul öncesi eğitimin amaçlarında da belirtildiği gibi farklı sosyoekonomik düzeye sahip ailelerin çocuklarına eşit düzeyde eğitim alma fırsatı sağlamaktır. Çünkü okul öncesi eğitim ile tüm çocukların eşit düzeyde yeteneklerini geliştirme, sevgi ve ilgi görme, güven duyma ihtiyaçları karşılanmaktadır. Chicago Anne-Çocuk Merkezi tarafın- dan yapılan bir araştırmada (CED’den aktaran Gören Niron, 2010) sosyoekonomik yönden düşük grupta yer alan ailelerin 3-5 yaş grubundaki çocuklarına okul öncesi eğitim verilmiştir. Araştırma kapsamında çocuklar 21 yaşına gelene kadar izlene- rek, okul öncesi eğitimin var olan kaynakları etkili, doğru kullanmak ve şartların eşit kullanılması konularında önemli katkıları olduğu ortaya konulmuştur.

İnsan ekonominin en önemli kaynağıdır. Erken yaşlarda insana yapılan yatı- rımın geri dönüşü gerek ekonomik gerekse sosyal açıdan daha değerli olmaktadır.

Kaytaz’ın (2005) yaptığı Türkiye’de okul öncesi eğitim fayda-maliyet analizi çalış- masına göre okul öncesi eğitime yapılan her bir birimlik yatırımın, ülke ekonomisine 6.37 TL tutarında bir getiri sağladığı belirlenmiştir. Benzer bir çalışma da TÜSİAD (2005) tarafından yayınlanan “Doğru Başlangıç: Türkiye’de Okul Öncesi Eğitim” isimli rapordur. Belirtilen çalışma kapsamında Türkiye’de okul öncesi eği- tim için fayda-maliyet analizi yapılmıştır. Çalışma sonucunda okul öncesi eğitime yatırılan her 1 dolar için en az 4.35 dolar getiri sağlandığı ifade edilmiştir. AÇEV ve ERG (2013) tarafından hazırlanan “Erken Çocukluk Eğitimi ve 4+4+4 Düzen- lemesi” isimli raporda da okul öncesi eğitimin bireysel ve toplumsal getirilerinin üniversite eğitiminin getirilerinden çok daha yüksek olduğu ifade edilmiştir. Okul öncesi eğitiminin bireye ve ülke ekonomisine yaptığı katkı düşünüldüğünde bu basamağın sadece önemli bir eğitim basamağı değil, aynı zamanda önemli bir ya- tırım aracı haline dönüştüğü söylenebilir (UNESCO, 2010).

(21)

TÜSİAD ile TÖDER tarafından desteklenen, Şirin ve Vatanartıran (2014) ta- rafından PISA (Th e Programme for International Student Assessment) olarak anı- lan Uluslararası Öğrenci Değerlendirme Programı 2012 sonuçlarının ele alındığı bir çalışma yapılmıştır. Bu çalışmada 2012 yılında yapılan PISA sonuçlarından elde edilen verilerle, PISA’da başarılı olan ülkelerin ortak noktaları değerlendiril- miştir. PISA’da başarılı olan ülkelerin ortak özelliklerinden birinin de, kaynakları en yüksek faydayı sağlayabilecekleri alanlara yönlendirmeleri olarak belirlenmiş- tir. Değerlendirme sonucunda bu ülkelerin okul öncesi eğitimi yaygın bir şekilde ve kaliteli olarak verdikleri tespit edilmiştir. Araştırma sonucunda, elde edilen bul- gulara dayanılarak birçok gelişmiş ülkede olduğu gibi ülkemizde de okul öncesi eğitimin zorunlu hale getirilmesi önerilmiştir.

Okul öncesi eğitimin bireysel gelişime sağladığı katkılar da oldukça önemli- dir. Birey olarak çocuğun gelişiminde iyi ve sağlıklı beslenme kadar aile ortamın- da gördüğü sevgi ve merhamet duygusu da ruhsal gelişimine olumlu katkı sağlar.

Bunların yanı sıra önemli olan bir başka nokta da, insanın gelişimini tüm yönleri ile destekleyebilecek sosyal ve fiziksel ortamdır (Oktay, 2005). Okul öncesi eğitim, çocuğun fiziksel sağlık ve refahına, sosyal bilgi ve yetkinliğine, duygusal, zihinsel ve dil gelişimine, iletişim becerilerine ve genel kültürüne önemli katkılar sağlayan bir eğitim basamağıdır (Mustard, 2007). Çocuğun okul öncesi dönemde sosyal ge- lişimi daha sonraki sosyal davranışlarına temel oluşturmaktadır (Dodson, 1997).

Okul öncesi eğitim döneminde çocuğa verilenler ve verilmeyenler onun geleceğini belirlemektedir (Oktay, 1999). Okul öncesinde edinilen yaşam tecrübeleri birey olarak çocuğun tüm hayatını etkilemektedir. Araştırmalar, okul öncesi dönemi olumlu bir şekilde geçiren çocukların beden, zihin, dil, sosyal ve duygusal alan- lardaki gelişimlerinin diğer çocuklara göre daha ileride olduğunu göstermektedir (Hong, 2004).

Myers (1996) okul öncesi eğitimin önemini ve gerekliliğini aşağıdaki ifade- lerle açıklamıştır.

• Çocukların yaşamaya ve potansiyellerinin en üst noktasına kadar geliş- meye hakları vardır. Okul öncesi eğitim çocuklara bu fırsatı sunmaktadır.

• İnsanlık değerlerini çocuklar yoluyla aktarır ve bu aktarım çocukluk dö- neminde başlar. İstenilen ahlaki ve sosyal değerlerin gelecekte var olması için işe çocuklardan başlanmalıdır.

• Toplumlar, çocuk gelişimine yatırım yapmakla geleceğe yönelik ekonomik yararlar sağlar.

• Okul öncesi eğitim ile tüm çocuklara fırsat eşitliği sunulur. Böylece çeşit- li eşitsizlikler ortadan kaldırılabilir.

(22)

• Çocuklar, uzlaşma ve dayanışma yaratan sosyal ve politik eylemler için ortak bir hareket noktası oluşturmaktadır.

• Değişen toplum yapısı, köyden kente göç ve çalışan kadın sayısının art- ması okul öncesi eğitime olan ihtiyacı arttırmaktadır.

Okul öncesi eğitimin ana gayelerinden biri de çocuğu ilkokula hazırlamak- tır. Araştırmalar (İnel, Çağdaş ve Temiz, 2012; Erkan, 2011; Teke, 2010; Cinkılıç, 2009; Esaspehlivan, 2006; Yazıcı, 2002) okul öncesi eğitim alan çocukların diğer çocuklara göre ilkokula daha uyumlu ve hazır bulunuşluk düzeylerinin daha iyi durumda olduğunu göstermektedir. Hazır bulunuşluk bir çocuktan diğerine göre değişebilen ve farklı yaşlarda tamamlanabilen, çocuğun tüm gelişim alanlarında önemli bir alt yapıyla dengeli bir şekilde olgunlaşmasını ve öğrenmede gerekli olan tüm özellikleri gösterebilecek performansa sahip olmasıdır (Koçyiğit, 2009).

İlkokula hazır bulunuşluğu etkilediği bilinen en önemli etkenlerden biri de okul öncesi eğitimdir. İlkokul için hazır bulunuşluk kavramı çoğunlukla okuma-yazma öğrenmek için hazır olma anlamında kullanılsa da; çocukların sosyal, duygusal, bedensel ve akademik anlamda pek çok yönden gelişim düzeylerinin bir üst basamak için hazır olmalarını içermektedir. Fontaine ve diğerlerine (2004) göre, özellikle yaşamın ilk beş yılında çocukların gelişiminin ne kadar önemli olduğu bilindiğine göre bu dönem çok iyi değerlendirilmelidir.

Okul öncesi eğitim boyunca oynanan oyunlar ve yapılan etkinlikler aracılı- ğıyla kendi yeteneklerini keşfeden çocuk paylaşmayı, dinlemeyi, iletişim kurmayı öğrenmektedir. Özellikle okul öncesi eğitim programlarında önemli bir yeri olan resim yapma aktiviteleri, çocuğa kendini ifade etme, hayal gücünü geliştirme fır- satı sunmaktadır. Çocukların toplum içinde sosyalleşmesine de katkı sağlayan bu eğitim sürecinde çocuk ev dışındaki hayatı tanımakta; okul kurallarından hareketle toplum kurallarını da öğrenmektedirler. Koçyiğit’e (2009) göre okul öncesi eğitim kurumlarında, çocuklar öncelikle ebeveynleri olmadan bir birey olabilme- yi öğrenirler. Bu, sosyal anlamda, çocuğa olgunluk kazandırmanın ilk adımıdır.

Okul öncesi eğitim alan çocuklar toplumun sosyal kurallarına ve normlarına karşı daha uyumlu bir tutum geliştirirken, arkadaş ilişkilerinde de daha başarılı olmak- tadır (Reynolds, 2004; Hong, 2004).

İlkokula başlamadan önce okul öncesi eğitim sürecine katılan çocuklar kendi yaşıtlarıyla daha fazla iletişim kurabilmekte ve onları daha yakından tanıma imkânı bulmaktadırlar. Bu durum, çocukların anlama , dinleme ve düşünme becerilerini olumlu yönde etkilemektedir. Okul öncesi eğitim almayan çocuklar kısıtlı çevre imkânları ve sosyal olanaklara sahip oldukları için dili anlama ve farkında olma becerisi yönünden okul öncesi eğitim alan çocuklar kadar fazla imkâna sahip değildir. Dil gelişimi açısından desteklenen çocuklar kelimeler ve nesneler ara- sındaki ilişkiyi daha iyi anlamlandırmaktadır. Böylece çocuklar konuştukları dili daha iyi anlamakta ve konuştukları dile yönelik farkında olma becerisini de geliş- 10 Okul Öncesi Eğitime Giriş

(23)

tirmektedir (Şen, Yıldız Çiçekler ve Yılmaz, 2010). Bu konuda yapılan araştırmalar (Yıldız ve Akbaba, 2013; Arslan, 2009; Kılıç, 2008; Taner ve Başal, 2005; Seçilmiş, 1996) okul öncesi eğitim alan çocukların dil becerilerindeki gelişimin okul öncesi eğitim almayan çocuklara göre daha iyi olduğunu; Türkçeyi daha güzel ve doğru konuştuklarını göstermektedir.

İlkokul birinci sınıf düzeyinde temel odak noktası olan okuma yazma çalışmaları da okul öncesi eğitimden olumlu olarak etkilenmektedir (Yılmaz ve Dikici Sığırtmaç, 2008; Kılıç, 2008; Kırca, 2007; Pehlivan, 2006). “Çocuğun okul öncesi ortamda (aile, anaokulu, yuva vb.) karşılaştığı, kitap, dergi, gazete, görsel ve dilsel algıyı geliştirici resim çizme, tamamlama kitapları, tahmin edilebilir okuma kitapları (büyük resimli az yazılı, resimden yazılanları tahmin ettiren kitaplar) gibi, basılı araç-gereçlerin yanı sıra dinleme, çizme, boyama etkinliklerinin tamamı, okul öncesi “okuma-yazma deneyimleri” arasında varsayılmaktadır” (Çelenk, 2008:

84). Küçük yaşlardan itibaren okuma yazma becerilerinin gelişmesi, çocuğun dil gelişimine uygun eğitimin verilmesine bağlıdır. Güneş’e göre (2010) 0-6 yaşlarda beden, dil ve zihin gelişimi çok hızlı ilerlemektedir. OECD’nin 2007 raporuna göre (OECD’den aktaran Güneş, 2013) çocuklarda ilk altı yıl beyin sistemi hızla gelişmekte, altı yaşında beyin gelişiminin % 90’ı tamamlanmaktadır. Bu yaşlarda dil öğrenme kapasitesi üst düzeye çıkmaktadır. Özellikle 4-6 yaşlarında beynin her iki lobu birlikte kullanılmaya başlanmakta ve çocuk birden fazla dili öğrenebilecek zihin yapısına ulaşmaktadır.

Matematik ve soyut düşünme becerileri insanoğlu için gerekli olan önemli becerilerdendir. Çünkü insanların karşılaştıkları birçok problemi çözerken matematik ve soyut düşünme becerilerinden faydalandıkları bilinmektedir. Yapılan araştırmalar (Fidan ve Türnüklü, 2010; Kılıç, 2008; Polat Unutkan, 2007; Güven ve Uyanık Balat, 2006; Charlesworth, 2004; Espy vd., 2004) okul öncesi eğitim alan bireylerin matematik ve soyut düşünme becerileri açısından okul öncesi eğitim almayanlara göre daha gelişmiş durumda olduğunu göstermektedir.

Okul öncesi eğitim, çocukların yaratıcı düşünme becerilerinin geliştirilmesi açısından da önemli bir eğitim basamağıdır. Ausubel’e (Ausubel’den aktaran Gür- len ve Üstündağ, 2014) göre yaratıcılık, daha önce yapılmayanı yapmaktır ve çok az kişi tarafından sahip olunan bir nitelik ve yetenektir. Senemoğlu’na (2009) göre ise yaratıcılık, değişik durumlarda esnek, akıcı, özgün, alışılmıştan farklı bir şe- kilde düşünmeyi kapsar. Yaratıcılık ya da yaratıcı düşünme kavramları için farklı tanımlar yapılsa da bu tanımlardaki ortak noktanın yeni ve farklı bir şey yapmak olduğu ya da gözlenebilen bir ürüne bağlı olarak yaratıcılığın değerlendirilebile- ceği şeklindedir (Erdoğdu 2006). Yapılan araştırmalar (Can Yaşar ve Aral, 2010;

Pagani, Rubenson ve Runco, 2003; Yıldız, Özkal ve Çetingöz, 2003) okul öncesi eğitim alan çocukların yaratıcı düşünme becerilerinin okul öncesi eğitim almamış çocuklardan anlamlı düzeyde yüksek olduğunu ortaya koymuştur.

(24)

SONUÇ

Sonuç olarak okul öncesi eğitimin bireye, aileye ve topluma yüksek oranda katkı sağladığı söylenebilir. Gelişmiş ülkelerin eğitim sistemleri incelendiğinde, eğitim alanında başarılı olmalarının dayandığı noktalardan birinin de okul öncesi eğitime verdikleri önem ve bu eğitim basamağındaki okullaşma oranı olarak gö- rülmektedir. Okul öncesi eğitimin getirileri göz önünde bulundurularak ülkemiz- de de bir an önce hedefl enen okullaşma oranına ulaşılmalıdır. Ancak okul öncesi eğitimden beklenen oranda fayda sağlanmasının, verilecek eğitimin niteliğine de bağlı olduğu unutulmamalıdır.

ÖZET

Eğitimin insan hayatındaki yeri oldukça önemlidir. Yaşamın tamamını kapsayan ve devamlılık arz eden bir süreç olarak eğitim, yapılandırılması bakımından formal ve informal eğitim olarak ikiye ayrılabilir. Eğitimin planlı olarak yapılandı- rılan ve belirli bir program dahilinde düzenlenen ilk basamağı okul öncesi eğitim- dir. Okul öncesi eğitim, insanın hayat boyu alacağı eğitimin temelini oluşturması sebebiyle oldukça önemlidir.

Okul öncesi eğitime yönelik farklı tanımlar yapılmaktadır. Ancak bu tanım- lardaki ortak noktaların; çocukların bedensel, psikomotor, sosyal-duygusal, zihinsel ve dil gelişimleri ile bireysel farklılıklarına uygun, çocuklara zengin uyarıcı çevre olanakları sağlayan ve onları kültürel değerleri doğrultusunda yönlendiren, sonraki basamaklar için temel oluşturan bir eğitim süreci olduğu görülmektedir.

Ülkemizde, tüm öğretim kademelerinde olduğu gibi okul öncesi eğitimde de amaçlar Türk Milli Eğitiminin genel amaçları doğrultusunda belirlenmektedir. Okul öncesi eğitimin 4 tane genel amacı bulunmaktadır. Bu genel amaçlar incelendiğinde çocukların çeşitli yönlerden gelişmelerine katkı yapmanın yanı sıra çocuklar ara- sında fırsat eşitliğinin sağlanmasına da vurgu yapıldığı görülmektedir. Okul öncesi eğitim programında genel amaçların yanı sıra bu eğitimin nasıl verilmesi ve nelere dikkat edilmesi gerektiğini belirten on sekiz tane temel ilke bulunmaktadır.

Bilim ve teknoloji alanında hızla artan yenilikler ve buna bağlı olarak ortaya çıkan gelişmeler, toplum düzenini ve aile yapısını da değiştirmektedir. Aile yapı- sına paralel olarak anne-babaların rol ve sorumlulukları farklı bir boyut kazan- mıştır. Değişen toplum yapısı içinde aileler, sosyal ve kültürel açıdan çocuklarının tüm ihtiyaçlarını tek başlarına karşılayamamaktadır. Özellikle 0-6 yaşı kapsayan çocukluk döneminde, çocuğun gelişimine uygun donanımı kazanabilmesi bakı- mından aile tarafından verilen eğitim tek başına yetersiz kalmaktadır.

(25)

Okul öncesi eğitimin önemi (1) Topluma ve ülkeye sağladığı katkılar, (2) Bi- reysel gelişime sağladığı katkılar olarak iki ana bölümde ele alınabilir. Okul öncesi eğitim topluma ve ülkeye sağladığı katkı bakımından ele alındığında, bu eğitim basamağının sadece 0-6 yaş çocuk grubunu değil aynı zamanda tüm toplumu il- gilendirdiği görülecektir. Çünkü iyi eğitim almış bireylerden oluşan ve üreten bir toplumun refah seviyesinin yüksek olacağı bilinen bir gerçektir.

Okul öncesi eğitimin bireysel gelişime sağladığı katkılar da oldukça önemlidir.

Birey olarak çocuğun gelişiminde iyi ve sağlıklı beslenme kadar aile ortamında gör- düğü sevgi ve merhamet duygusu da ruhsal gelişimine olumlu katkı sağlar. Bunların yanı sıra önemli olan bir başka nokta da, insanın gelişimini tüm yönleri ile destekleyebilecek sosyal ve fiziksel ortamdır. Okul öncesi eğitim boyunca oynanan oyunlar ve yapılan etkinlikler aracılığıyla kendi yeteneklerini keşfeden çocuk paylaşmayı, dinlemeyi, iletişim kurmayı öğrenmektedir. Çocukların toplum içinde sosyalleşme- sine de katkı sağlayan bu eğitim sürecinde çocuk ev dışındaki hayatı tanımakta; okul kurallarından hareketle toplum kurallarını da öğrenmektedirler.

Okul öncesi eğitimin ana gayelerinden biri de çocuğu ilkokula hazırlamak- tır. Araştırmalar okul öncesi eğitim alan çocukların diğer çocuklara göre ilkokula daha uyumlu ve hazır bulunuşluk düzeylerinin daha iyi durumda olduğunu gös- termektedir. İlkokul birinci sınıf düzeyinde temel odak noktası olan okuma yazma çalışmaları da okul öncesi eğitimden olumlu olarak etkilenmektedir. Küçük yaşlardan itibaren okuma yazma becerilerinin gelişmesi, çocuğun dil gelişimine uygun eğitimin verilmesine bağlıdır. Dil gelişimi açısından desteklenen çocuklar kelimeler ve nesneler arasındaki ilişkiyi daha iyi anlamlandırmaktadır. Böylece çocuklar konuştukları dili daha iyi anlamakta ve konuştukları dile yönelik farkın- da olma becerisini de geliştirmektedir.

Matematik ve soyut düşünme becerileri insanoğlu için gerekli olan önemli becerilerdendir. Çünkü insanların karşılaştıkları birçok problemi çözerken matematik ve soyut düşünme becerilerinden faydalandıkları bilinmektedir. Yapılan araştırmalar okul öncesi eğitim alan bireylerin matematik ve soyut düşünme becerileri açısından okul öncesi eğitim almayanlara göre daha gelişmiş durumda ol- duğunu göstermektedir.

Okul öncesi eğitimin bireye, aileye ve topluma sağladığı katkılar oldukça faz- ladır. Okul öncesi eğitimin faydaları göz önünde bulundurularak gelişmiş ülke- lerde olduğu gibi ülkemizde de bir an önce bu eğitim basamağına gerekli önemin verilmesi ve yaygınlaştırılması gerektiği söylenebilir.

(26)

KAYNAKÇA

AÇEV ve ERG (2013). Erken çocukluk eğitimi ve 4+4+4 düzenlemesi. AÇEV ve ERG tarafın- dan hazırlanan ortak çalışma raporu. http://www.acev.org/docs/ne-yap%C4%B1yoruz/

ece_acev_erg_rapor.pdf?sfvrsn=2 adresinden 23.05.2014 tarihinde alınmıştır.

Akyüz, Y. (2011). Türk eğitim tarihi M.Ö.1000-M.S. 2011 (20. baskı). Ankara: Pegem Akademi.

Aral, N., Kandır, A. ve Can Yaşar, M. (2000). Okul öncesi eğitim 1. Ankara: Ya-Pa Yayın Pazar- lama.

Arslan, A. (2009). Okul öncesi eğitimi almış ve almamış ilköğretim ikinci sınıf öğrencilerinin anlama eğitimindeki farklılıklar. Ekev Akademi, 13(40), 1-12.

Can Yaşar, M. ve Aral, N. (2010). Yaratıcı düşünme becerilerinde okul öncesi eğitimin etkisi.

Kuramsal Eğitimbilim, 3(2), 201-209.

Gören Niron, D. (2010). Avrupa birliği ülkeleriyle uyumlu bir okul öncesi eğitim model önerisinin benimsenme durumu ve uygulanabilirliği. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Ankara Üniversi- tesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.

Charlesworth, R. (2004). Prekindergaiten mathematics: Connecting with national standarts.

Early Childhood Education Journal. 32(4), 229-236.

Cinkılıç, H. (2009). Okul öncesi eğitimin ilköğretim birinci sınıf öğrencilerinin okul olgunluğuna etkisinin incelenmesi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilim- ler Enstitüsü, Konya.

Çelenk, S. (2008). İlköğretim okulları birinci sınıf öğrencilerinin ilkokuma yazma öğretimine hazırlık düzeyleri. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 8(1), 83-90.

Dodson, F. (1997). Çocuk yaşken eğilir. (5. Baskı), Çev: Seçkin Selvi, İstanbul: Özgür Yayınları.

Erdoğdu, Y. (2006). Yaratıcılık ile öğretmen davranışları ve akademik başarı arasındaki ilişkiler.

Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 5(17), 95-106.

Erkan, S. (2011). Farklı sosyoekonomik düzeydeki ilköğretim birinci sınıf öğrencilerinin oku- la hazır bulunuşluklarının incelenmesi. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 40, 186–197.

Esaspehlivan, M. (2006). Okul öncesi eğitim kurumuna gitmiş ve gitmemiş 78 ve 68 aylık ço- cukların okula hazırbulunuşluklarının karşılaştırılması. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.

Marmara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.

Espy, K. A., Me Diarmid, M., Cwik, M. F., Stales, M. M., Hamby, A., ve Senn, T. E., (2004). Th e contribution of executtive functions to emergent mathematics skills in preschool children.

Developmental Neuropsychology. 26(1), 465-486.

Fidan, Y. ve Türnüklü, E. (2010). İlköğretim 5. sınıf öğrencilerinin geometrik düşünme dü- zeylerinin bazı değişkenler açısından incelenmesi. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 27, 185-197.

Fontaine, N. S., Torre, D. L., ve Grafwallner, R. (2004). Eff ects of quality early care on school readiness skills of children at risk. Early Child Development and Care, 176 (1), 99-109.