Araştırma / Research Article TAF Prev Med Bull 2014;13(3):189-196
Hemşirelik ve Sınıf Öğretmenliği Öğrencilerinin Sağlıklı Yaşam Biçimi Davranışları
[Healthy Lifestyle Behaviors of Nursing and Classroom Teaching Students]
ÖZET
AMAÇ: Bu araştırma, hemşirelik ve sınıf öğretmenliği öğrencilerinin sağlıklı yaşam biçimi davranışlarını ve etkileyen faktörleri belirlemek amacıyla tanımlayıcı olarak planlandı.
YÖNTEM: Araştırmanın örneğini, hemşirelik bölümü öğrencileri (n=158) ve sınıf öğretmenliği bölümü öğrencileri (n=180) oluşturdu. Araştırma verileri araştırmacılar tarafından geliştirilen “Bilgi Formu” ve
“Sağlıklı Yaşam Biçimi Davranışları Ölçeği II” kullanılarak toplandı. Veriler, yüzdelik, ortalama, standart sapma, Mann Whitney U ve ki-kare testi kullanılarak analiz edildi.
BULGULAR: Araştırma sonucunda; bayan öğrencilerin erkek öğrencilere göre, sağlık durumunu iyi olarak ifade eden öğrencilerin orta ve kötü olanlara göre, başarı düzeyini iyi olarak ifade eden öğrencilerin orta ve kötü olanlara göre, sağlığı geliştirme ile ilgili ders alanların almayanlara göre, sigarayı bırakan öğrencilerin içen ve içmeyenlere göre, spor yapanların yapmayanlara göre Sağlıklı Yaşam Biçimi Davranışları Ölçeği puan ortalamaları yüksek bulundu (p<0.05).
SONUÇ: Öğrencilerin cinsiyet, bölüm, sağlık durumu, başarı düzeyi, sağlığı geliştirme ile ilgili ders alma, sigara içme ve spor yapma durumlarının sağlıklı yaşam biçimi davranışlarını etkilediği bulundu.
SUMMARY
AIM: The aim of this descriptive study is to assess the healthy lifestyle behaviors (HLSB) of nursing and classroom teaching students and to identify factors which affect these behaviors.
METHODS: The sample of the study consisted of Faculty of Health Sciences nursing students (n=158);
Faculty of Education of classroom teaching students (n=180). Data were collected with a “Questionnaire Form” developed by researchers and "The Healthy Lifestyle Behaviors Scale II". Data were analyzed using percentage, the mean, standard deviation, Mann-Whitney U test and chi-square test.
RESULTS: As a result of the study Healthy Lifestyle Behaviors Scale average scores of female students were higher than male students; those with better health status were higher than those with moderate health status and poor health status; those with a good level of success were higher than those with moderate level of success and poor level of success; those who received courses related to health promotion were higher than who did not receive; those who stopped smoking were higher than those nonsmokers and smokers; those students who participated in sports activities were higher than that did not participate (p<0.05).
CONCLUSIONS: In this study, students' gender, health status, level of success, taking courses related to health promotion, smoking and their participation in sports activities influenced the behavior of healthy lifestyle.
Melahat Akgün Kostak1, Seda Kurt1,
Necdet Süt2, Özlem Akarsu3, Gizem Dilan Ergül4
1Trakya Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi, Hemşirelik Bölümü, Edirne
2Trakya Üniversitesi Bioistatistik Anabilim Dalı
3Trakya Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Edirne
4İstanbul Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, İstanbul
Anahtar Kelimeler:
Sağlıklı Yaşam Biçimi Davranışları, Hemşirelik, Sınıf Öğretmenliği, Öğrenci
Key Words:
Healthy Lifestyle Behaviors, Nursing, Classroom Teaching, Student
Sorumlu yazar/
Corresponding author:
Melahat Akgün Kostak, Trakya Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi, Hemşirelik Bölümü, Edirne akgunmel@yahoo.com Gönderme Tarihi/Date of Submission: 04.03.2013 , Kabul Tarihi/Date of Acceptance: 14.05.2013 DOI: 10.5455/pmb 1-1362174271
GİRİŞ
Dünya Sağlık Örgütü’nün tanımına göre sağlık;
sadece hastalık veya sakatlık halinin olmaması değil, bedensel, ruhsal ve sosyal yönden tam bir iyilik halinin olmasıdır. Sağlık; koruma, öz bakım, bireysel sorumluluk, optimal iyilik hali, yaşam kalitesi, sağlık davranışı kavramlarını da içeren geniş bir kavramdır (1-3). Sağlığı geliştirme ise; bireyin sahip olduğu sağlık davranışlarını en üst düzeye çıkarması durumudur. Sağlıklı olmak her insanın temel bir hakkı olup, sağlığın iyileştirilmesi, korunması ve devamlılığının sağlanması sağlık hizmetlerinin ve sağlık çalışanlarının temel amacı olduğu kadar kişinin kendi sorumluluğudur (4,5).
Günümüz sağlık anlayışı; birey, aile ve toplumun sağlığını iyileştiren, koruyan, sürdüren ve geliştiren sağlık merkezli bakım yaklaşımını öngörmektedir. Bu anlayış; bireyin kendi sağlığını geliştirmesi ve kendi sağlığı üzerindeki kontrol gücünün kazandırılması ile doğru kararlar alması üzerine temellendirilmiştir (6).
Dünya Sağlık Örgütü tarafından belirlenen 21.
Yüzyılda Herkes İçin Sağlık Hedefleri’nde sağlığı geliştirmenin önemi üzerinde durulmuş, sigara içme, alkol ve madde kullanımı, sağlıksız kilo kontrolü, sportif faaliyetler, şiddet davranışları, cinsel davranışlar, aile ile iletişim sorunları ve stres gibi riskli davranışların azaltılması hedeflenmiştir (1,7).
Sağlıklı yaşam biçimi; bireyin sağlığını etkileyebilecek tüm davranışlarını kontrol etmesi, sahip olduğu karar verme yetisi ile günlük yaşam aktivitelerini yerine getirirken sağlık durumuna uygun davranışları seçerek düzenlemesi ve bu davranışların alışkanlık haline getirilmesi olarak tanımlanmıştır (4,8). Sağlık davranışı ise, bireyin sağlıklı olmak, hastalıklardan korunmak ve iyilik halinin sürekliliğini sağlamak için inandığı ve yaptığı her türlü davranış olarak tanımlanır (8-10). Bireyler sağlıklarını tehdit eden etmenlere ve koruyucu önlemlere karşı bireysel ve toplumsal kaynaklardan hareketle birtakım davranışlar sergilemekte ve bu davranışlar bireyler arasında değişiklik göstermektedir (9, 11). Aile, toplum ve eğitim ile kazanılan, zamanla değişen bu davranışlar, kişinin iyi olan sağlık durumunun sürdürülmesini sağlayan, kendisi için doğru olduğuna karar verdiği ve kendisini gerçekleştirmesini sağlayan davranışlar olup; alkol, sigara gibi zararlı maddelerden kaçınma, yeterli dengeli beslenme, doğru beslenme alışkanlıklarına sahip olma, stres ile baş edebilme, düzenli egzersiz yapma, iletişim kurabilme, hijyenik önlemleri bilme, sağlık bilincine ve sorumluluğuna sahip olmayı kapsamaktadır (12). Sağlıklı yaşam biçimi davranışlarını (SYBD) tutum haline dönüştüren ve yaşamının bir parçası haline getirebilen birey, iyilik halini sürdürebildiği gibi, hastalıklardan korunabilmekte ve sağlık durumunu daha iyi bir seviyeye çıkarabilmektedir (13).
Sağlıklı yaşam biçimi davranışlarının kazanılması, bireylerin bilgi, düşünce ve değer yargılarının değiştirilmesi ile mümkündür. Bu nedenle sağlık eğitimine gereken önemin verilmesi gerekmektedir (12,14). Sağlık eğitimi ile öncelikle bireyin ve toplumun sağlığını tehlikeye düşürecek davranışlar belirlenmekte ve bu davranışların altında yatan eğitsel nedenler ortaya çıkarılarak değiştirilmektedir. Sağlığı korumada ve geliştirmede temel insan gücünü oluşturan hemşireler ve çocukların eğitiminde önemli rolleri olan öğretmenler; mesleki sorumlulukları, sosyal rolleri, yaşam biçimleri ile rol modeli olma ve verdikleri eğitim ile hizmet sundukları bireyleri etkileme özelliğine sahiptirler (5,15,16). Bu nedenle hemşirelerin ve öğretmenlerin, sağlığı geliştirmeye yönelik davranışlar konusunda yeterli bilgi ve uygulamaya sahip olmaları beklenmektedir. Çünkü kendi sağlığına önem vermeyen sağlık personeli ve eğitimcinin başkalarının sağlığına da gereken önemi vermesi beklenemez (5,17). Sağlıklı/hasta bireylere bakım, eğitim ve danışmanlık hizmeti vermek üzere yetiştirilen hemşirelik öğrencileri ve eğitim ve öğretimin temel taşını oluşturacak olan sınıf
öğretmenliği öğrencilerinin öğrenimleri süresince bu davranışları kazanması beklenir. Bu çalışma, hemşirelik ve sınıf öğretmenliği öğrencilerinin yaşam biçimleri, sağlığı geliştirme davranışları ve etkileyen faktörlerin belirlenmesi amacıyla planlanmıştır.
GEREÇ VE YÖNTEM Evren ve Örnek
Tanımlayıcı olarak planlanan araştırmanın evrenini 2009-2010 öğretim yılında bir üniversitenin Sağlık Bilimleri Fakültesi Hemşirelik Bölümü (N=218) ve Eğitim Fakültesi Sınıf Öğretmenliği Bölümü (N=256) öğrencileri oluşturdu (N=474). Araştırmada herhangi bir örnek seçim yöntemine gidilmemiş olup araştırmanın örneğini, 1-15 Ocak 2010 tarihleri arasında okulda olan ve çalışmaya katılmaya gönüllü 158 hemşirelik ve 180 sınıf öğretmenliği olmak üzere toplam 338 öğrenci oluşturdu.
Veri Toplama Araçları
Araştırma verileri “Kişisel Bilgi Formu” ve
“Sağlıklı Yaşam Biçimi Davranışları Ölçeği (SYBDÖ)”nden oluşan soru formu kullanılarak toplandı.
Kişisel Bilgi Formu: Literatür doğrultusunda (3,5,6, 18), araştırmacılar tarafından hazırlanan öğrencilerin sosyodemografik özelliklerini (yaş, cinsiyet, bölüm, sınıf, aile tipi, ekonomik durum, başarı düzeyleri (kendi ifadeleri; iyi, orta, kötü)) ve sağlığa ilişkin alışkanlık ve davranışlarını (sağlık durumları (kendi ifadeleri; iyi, orta, kötü), sigara içme, spor yapma, SYBD ile ilgili ders alma vb.) belirleyen 16 sorudan oluşmaktadır.
Sağlıklı Yaşam Biçimi Davranışları Ölçeği: SYBD Ölçeği, Walker ve ark. (1987) tarafından geliştirilmiş olup, 1996’da tekrar revize edilmiştir (6). Ölçek bireyin sağlıklı yaşam biçimi ile ilişkili olarak sağlığı geliştiren davranışları ölçmektedir. Türkiye’deki geçerlilik ve güvenilirlik çalışması Bahar ve ark.
(2008) tarafından yapılan ölçek toplam 52 maddeden oluşmuş olup 6 alt boyutu vardır. Bu boyutlar;
kendini gerçekleştirme (9 madde), sağlık sorumluluğu (9 madde), egzersiz (8 madde), beslenme (9 madde), kişilerarası destek (9 madde) ve stres yönetimi (8 madde)’dir. Ölçeğin genel puanı sağlıklı yaşam biçimi davranışları puanını vermektedir. Dörtlü likert tipi olan bu ölçeğin tüm ifadeleri olumludur. Ölçeğin puanlaması, hiçbir zaman (1), bazen (2), sık sık (3), düzenli olarak (4) şeklinde yapılmaktadır. Ölçekten alınacak en düşük puan 52, en yüksek puan 208’dir.
Ölçekten alınan puanların yüksek olması, bireyin daha iyi sağlıklı yaşam biçimi davranışlarına sahip olduğunu göstermektedir. Bu çalışmada ölçeğin Cronbach Alpha katsayısı 0,94’dür. Ölçeğin alt faktörlerinin coefficient reliability değeri 0,79-0,87 arasında değişmektedir.
Verilerin Toplanması
Veriler, 1-15 Ocak 2010 tarihleri arasında okullara gidilerek soru formları öğrencilere dağıtılarak toplandı. Soru formunun cevaplanması yaklaşık 10- 15 dakika sürdü. Soru formları dağıtılmadan önce öğrencilere araştırmacılar tarafından çalışmanın amacı açıklandı ve araştırmaya katılma ya da katılmama konusunda özgür oldukları ve araştırmada isim belirtmeyecekleri konusunda bilgi verilerek gizlilik ilkesine uyuldu. Araştırmada, insan onuruna saygı ilkesi göz önünde bulunduruldu. Öğrencilerin sözel onamları alındı.
Araştırma verilerinin elde edildiği kurum müdürlüklerine çalışmanın amaç ve kapsamını içeren bilgi formu ile yazılı başvuruda bulunularak gerekli izinler alındı.
Verilerin Analizi
Verilerin istatistiksel değerlendirmesi, SPPS (Statistical Package for Social Science for Windows) 11.0 paket programında, yüzdelik, aritmetik ortalama, öğrencilerin sosyodemografik özelliklerine ilişkin verilerle SYBD ölçeği sonuçları arasındaki ilişkiler Mann-Whitney U, t testi, ANOVA, Kruskal- Wallis varyans analizi ve ki-kare testi kullanılarak analiz edildi. p<0.05 değeri istatistiksel anlamlılık sınırı olarak kabul edildi.
BULGULAR
Araştırmaya katılan öğrencilerin yaş ortalaması 20,27±1,76 iken %75,7’si kadındır ve %46,7’si hemşirelik, %53,3’ü sınıf öğretmenliği bölümündedir.
Öğrencilerin %57,1’i başarı durumlarını “orta” olarak ifade etmişlerdir. Öğrencilerin %55,9’u sağlık durumunu iyi olarak değerlendirmekte, %12,7’si sigara içmekte, %59,8’i fırsat buldukça spor yapmaktadır. Öğrencilerin %55,0’ı öğrenim sırasında sağlığı geliştirme ile ilgili dersler almıştır (Tablo 1).
Tablo 1. Öğrencilerin Bazı Özelliklerine Göre Dağılımı (n=338)
Özellikler n %
Yaş ortalaması, Ort±SS 20,27±1,76
Cinsiyet Kadın
Erkek 256
82 75,7
24,3
Bölüm Hemşirelik
Sınıf öğretmenliği
158 180
46,7 53,3
Sınıf
1.sınıf 2.sınıf 3.sınıf 4.sınıf
109 91 79 59
32,2 26,9 23,4 17,5
Başarı durumu İyi
Orta Kötü
127 193 18
37,6 57,1 5,3
Sağlık durumu İyi
Orta Kötü
189 143 6
55,9 42,3 1,8 Sağlığı geliştirme ile ilgili ders
alma durumu
Evet Hayır
186 152
55,0 45,0 Sigara içme durumu Hayır
Evet Bıraktım
280 43 15
82,8 12,7 4,5 Sportif faaliyetlere katılma
durumu
Fırsat buldukça Yapmıyor Düzenli olarak
202 120 16
59,8 35,5 4,7
Araştırmaya katılan öğrencilerin SYBDÖ toplam puan ortalaması 126,55±18,76’dır. SYBDÖ’nün alt boyut puan ortalamaları sırasıyla; kendini gerçekleştirme 27,01±4,66, sağlık sorumluluğu 20,01±4,77, egzersiz 15,31±4,22, kişilerarası destek 25,86±4,48 ve stresle baş etme 19,22±3,69 olarak bulunmuştur (Tablo 2).
Öğrencilerin cinsiyetine göre SYBDÖ puan ortalamaları ve ölçek alt boyut puan ortalamaları incelendiğinde; sağlık sorumluluğu (t=3,962;
p<0.001), beslenme (t=2,934; p=0.004) ve kişilerarası destek (t=2,163; p=0.036) alt boyutu arasında istatistiksel olarak anlamlı bir fark saptanmıştır. Kız öğrencilerin erkeklere göre sağlık sorumluluğu,
beslenme ve kişiler arası destek alt boyutundan daha yüksek puan aldıkları belirlenmiştir (Tablo 3).
Öğrencilerin sağlık durumları ile kendini gerçekleştirme (F=7,487; p=0.001), beslenme (F=7,642; p=0.001), kişilerarası destek (F=5,912;
p=0.003), stres (F=3,231; p=0.041) ve SYBDÖ toplam (F=7,714; p=0.001) puan ortalamaları arasında istatistiksel olarak anlamlı bir fark saptanmıştır. Sağlık durumunu iyi olarak değerlendiren öğrencilerin orta ve kötü olarak değerlendirenlere göre kendini gerçekleştirme, beslenme, kişilerarası destek, stres ve SYBDÖ toplam puan ortalamaları daha yüksek bulunmuştur (Tablo 3).
Tablo 2. Öğrencilerin Sağlıklı Yaşam Biçimi Davranışları Ölçeği ve alt boyutlarından aldıkları puan ortalamalarının dağılımı (n=338)
Alt boyutlar SYBD Ölçeği Puan Ortalaması
X±SS En az–En çok
Kendini gerçekleştirme 27,01±4,66 14-36
Sağlık sorumluluğu 20,01±4,77 9-36
Egzersiz 15,31±4,22 8-32
Beslenme 19,11±3,56 10-29
Kişilerarası destek 25,86±4,48 11-36
Stresle baş etme 19,22±3,69 10-30
TOPLAM 126,55±18,76 75-80
Araştırmada öğrencilerin başarı durumlarını ifadelerine göre SYBDÖ puan ortalamaları ve ölçek alt boyut puan ortalamaları incelendiğinde; kendini gerçekleştirme (F=17,332, p<0.001), sağlık sorumluluğu (F=13,010; p<0.001), beslenme (F=10,493; p<0.001), kişiler arası destek (F=11,669;
p<0.001) ve stres (F=9,030; p<0.001) alt boyutları ile SYBDÖ toplam (F=17,431; p<0.001) puan ortalamaları arasında istatistiksel olarak anlamlı bir fark bulunmuştur. Başarı durumunu iyi olarak ifade eden öğrencilerin orta ve kötü olarak ifade edenlere göre kendini gerçekleştirme, sağlık sorumluluğu, beslenme, kişiler arası destek ve stres alt boyutları ile SYBDÖ toplam puan ortalamaları daha yüksek bulunmuştur (Tablo 3).
Öğrencilerin sağlığı geliştirme ile ilgili ders alma durumları bakımından ölçek ve alt boyut puan ortalamaları karşılaştırıldığında; kendini gerçekleştirme (t=3,908; p<0.001), sağlık sorumluluğu (t=3,789; p<0.001), kişiler arası destek
(t=3,346; p=0.001) ve stres (t=1,963; p=0.050) alt boyutları ile SYBDÖ toplam ( t=3,895, p<0.001) puan ortalamaları arasında istatistiksel olarak anlamlı bir fark bulunmuştur, Sağlığı geliştirme ile ilgili ders almayan öğrencilerin kendini gerçekleştirme, sağlık sorumluluğu, kişilerarası destek ve stres alt boyutları ve SYBDÖ toplam puan ortalamaları daha düşük bulunmuştur (Tablo 3).
Araştırmaya katılan öğrencilerin sigara içme durumlarına göre SYBDÖ ve alt boyut puan ortalamaları karşılaştırıldığında; kendini gerçekleştirme (F=3,482; p=0.032), sağlık sorumluluğu (F=3,482; p=0.032), beslenme (F=7,611; p=0.001) ve SYBDÖ toplam (F=3,285;
p=0.039) puan ortalamaları arasında istatistiksel olarak anlamlı bir fark bulunmuştur. Sigarayı bırakan öğrencilerin kendini gerçekleştirme, sağlık sorumluluğu ve beslenme alt boyutları ile SYBDÖ toplam puan ortalaması sigara içenler ve içmeyenlere göre daha yüksektir (Tablo 3).
Tablo 3: Öğrencilerin bazı özelliklerine göre SYBDÖ ve alt boyutlarından aldıkları puan ortalamalarının dağılımı (n=338)
ÖZELLİKLER
SYBD Ölçeği Alt Boyutları Kendini
Gerçekleştirme
Sağlık
Sorumluluğu Egzersiz Beslenme Kişilerarası
Destek Stres TOPLAM
X±SS X±SS X±SS X±SS X±SS X±SS X±SS
Cinsiyet Kadın Erkek t ve p değeri
27,04±4,52 26,91±5,08 -0,223; 0.834
20,58±4,57 18,23±4,96 -3,962;<0.001
15,05±4,11 16,14±4,48 2,046; 0.052
19,43±3,51 18,12±3,55 -2,934; 0.004
26,16±4,41 24,93±4,61 -2,163; 0.036
19,28±3,72 19,03±3,60 -0,530; 0.596
127,56±18,57 123,39±19,12 -1,759; 0.085
Bölüm Hemşirelik
Sınıf öğretmenliği t ve p değeri
27,01±4,47 27,01±4,83 -1,907; 0.161
21,35±4,89 18,83±4,35 -0,153; 0.909
15,50±4,15 15,15±4,29 -0,411; 0.712
19,56±3,44 18,72±3,63 -1,166; 0.338
26,08± 4,38 25,67±4,57 -1,267; 0.394
19,47±3,83 19,00±3,55 -1,143; 0.247
129,00±18,97 124,40±18,36 -1,354; 0.352 Sağlık Durumu
İyi Orta Kötü F ve p değeri
27,72±4,07 26,27±5,15 22,16±4,79 7,487; 0.001
20,56±4,49 19,27±5,09 20,00±3,84 2,988; 0.052
15,73±4,24 14,84±4,19 13,50±2,66 2,390; 0.093
19,52±3,45 18,76±3,57 14,33±2,80 7,642; 0.001
26,34±3,97 25,44±4,89 20,66±6,15 5,912; 0.003
19,62±3,37 18,79±3,95 17,00±5,44 3,231; 0.041
129,52±16,90 123,41±20,06 107,66±22,65 7,714; 0.001 Başarı Durumu
İyi Orta Kötü F ve p değeri
28,00±4,67 26,88±4,25 21,44±4,94 17,332; <0.001
21,53±5,07 19,28±4,32 17,05±4,12 13,010; <0.001
15,44±4,16 15,39±4,33 13,55±3,07 1,670; 0.190
19,66±3,36 19,07±3,54 15,66±3,32 10,493; <0.001
26,78±4,35 25,65±4,27 21,61±5,15 11,669; <0.001
19,88±3,96 19,07±3,38 16,11±3,17 9,030; <0.001
131,33±19,05 125,37±17,06 105,44±18,47 17,431; <0.001 Sağlığı Geliştirme
İle İlgili Ders Alma Evet Hayır t ve p değeri
27,90±4,32 25,94±4,85 3,908; <0.001
20,88±4,79 18,94±4,55 3,789; <0.001
15,71±4,36 14,82±4,01 1,937; 0.052
19,39±3,54 18,75±3,57 1,650; 0.100
26,60±4,43 24,98±4,41 3,346; 0.001
19,59±3,71 18,80±3,61 1,963; 0.050
130,09±18,26 122,24±18,57 3,895; <0.001
Sigara İçme Durumu
Evet Hayır Bıraktım F ve p değeri
26,06±5,56 27,01±4,48 29,73±4,26 3,482; 0.032
18,23±5,10 20,26±4,60 20,46±6,02 3,482; 0.032
15,34±5,04 15,25±4,01 16,46±5,50 0,587; 0.557
17,18±3,33 19,37±3,55 19,80±2,78 7,611; 0.001
25,16±5,07 25,92±4,39 26,86±4,50 0,922; 0.399
18,23±3,53 19,41±3,74 18,60±2,66 2,138; 0.119
120,23±20,07 127,23±18,36 131,93±19,55 3,285; 0.039
Sportif Faaliyetlere Katılma Durumu
Hayır
Fırsat buldukça Düzenli olarak F ve p değeri
26,05±4,70 27,61±4,55 26,62±4,80 4,330; 0.014
19,42±5,00 20,45±4,60 18,81±4,75 2,299; 0.102
12,63±3,40 16,42±3,53 21,50±5,13 67,333;<0.001
18,45±3,69 19,45±3,40 19,87±3,91 3,397; 0.035
25,75±4,50 25,85±4,49 26,87±4,48 0,439; 0.645
18,40±3,62 19,62±3,70 20,37±3,00 5,073; 0.007
120,72±18,66 129,42±18,29 134,06±14,84 9,927; <0.001
Öğrencilerin sportif faaliyetlere katılma durumları ile kendini gerçekleştirme (F=4,330; p=0.014), egzersiz (F=67,333; p<0.001), beslenme ( F=3,397;
p=0.035) ve stres (F=5,073; p<0.007) alt boyutları ve SYBDÖ toplam (F=9,927; p<0.001) puan ortalaması arasında istatistiksel olarak anlamlı bir fark vardır.
Sportif faaliyetlere katılmayanların kendini gerçekleştirme, egzersiz, beslenme, stres alt boyutları ve SYBDÖ toplam puan ortalaması düşük bulunmuştur (Tablo 3).
TARTIŞMA
Sağlığı korumada ve geliştirmede temel insan gücünü oluşturan hemşireler ve eğitimde önemli rolleri olan öğretmen adaylarının sağlıklı yaşam biçimi davranışlarının ve etkileyen faktörlerin bilinmesi önemlidir. Araştırmaya katılan hemşirelik ve sınıf öğretmenliği öğrencilerinin SYBDÖ toplam puan ortalaması 126,55±18,76’dır. (Tablo 2).
Özbaşaran ve ark. (2004) sağlık yüksekokulu öğrencileri ile yapmış olduğu çalışmada ölçek puan ortalamasını 121,92±16,36, Ayaz ve ark. (2005) hemşirelik öğrencileri ile yaptığı çalışmada 122,0±17,2, Kocaakman ve ark. (2010) 124,11±22.21, Karadeniz ve ark. (2008) eğitim fakültesi öğrencileri ile yaptığı çalışmada ise SYBDÖ puan ortalamasını 125,9±17,4 bulmuşlardı (5, 17-19).
Yalçınkaya ve ark. (2007) sağlık çalışanlarının SYBDÖ puan ortalamasını 121,85±18,05, Coşkun ve Demir (2006) hemşirelerin 116,89±16,36, Tokuç ve Berberoğlu (2007) ise öğretmenlerin 121,0±21,01 olarak bulmuşlardı (13,20,21). Bu sonuçlara göre;
yapılan çalışmaların ölçek puan ortalamalarının birbirine çok yakın olduğu görülmektedir. Sağlıklı Yaşam Biçimi Davranışları Ölçeği puanlarının yüksek olması bireyin sağlıklı yaşam biçimine ilişkin daha fazla olumlu sağlık davranışına sahip olduğunu göstermektedir. Araştırmalarda SYBDÖ toplam puan ortalamalarının düşük bulunması araştırmaya katılan bireylerin sağlık ve sağlıklı yaşam biçimi hakkında sahip oldukları bilgi ve deneyimlerini kendi yaşam biçimlerine aktaramadıklarını göstermektedir.
SYBDÖ’den alınabilecek en yüksek puanın 208 olabileceği göz önünde alındığında araştırmaya katılan öğrencilerin genel ortalamalarının düşük olduğu söylenebilir.
SYBDÖ’nün alt boyutlarına bakıldığında, en yüksek puan ortalamasının kendini gerçekleştirme (27,01±4,66) ve kişiler arası destek alt boyutlarında (25,86±4,48) olduğu, en düşük ortalamanın ise egzersiz alt boyutunda (15,31±4,22) olduğu görülmektedir (Tablo 2). Karadeniz ve ark. (2008) üniversite öğrencileriyle yapmış olduğu çalışmada da en yüksekten en düşüğe doğru alt ölçekler benzer
şekilde sıralanmaktadır (17). Ayaz ve ark. (2005), Özkan ve Yılmaz (2006), Kocaakman ve ark. (2010) yapmış oldukları çalışmalarda ölçek alt boyutlarından en yüksek puan ortalaması kendini gerçekleştirmeye ve sağlık sorumluluğuna, en düşük puan ortalaması ise egzersiz alt boyutuna ait olduğunu bildirmişlerdir (5,16,19). Ünsar ve ark. (2011) hemşirelerle yaptıkları çalışmada da kendini gerçekleştirme puan ortalamasını yüksek (38,9±5,8) bulmuşlardı (22).
Yalçınkaya ve ark. (2007) çalışmasında da en düşük puanın egzersiz alt boyutuna ait olduğu belirtilmiştir (13). Bu çalışmada en yüksek puan ortalaması kendini gerçekleştirme ve kişilerarası destek alt boyutuna aittir. Kişilerarası destek, bireylerin başkaları ile ilişkilerini, sözel ve sözel olmayan mesajlarla düşünceleri ve duyguları paylaşmayı içerir.
Kişilerarası iletişim becerisi her iki meslek grubu için önemli bir özelliktir. Çalışmada hemşirelik ve sınıf öğretmenliği öğrencilerinin kendini gerçekleştirme ve kişilerarası destek alt boyutlarından yüksek puan almaları olumlu bir sonuç olarak değerlendirilebilir.
Öğrencilerin egzersiz alt boyut puanının düşük olması, egzersizle ilgili olumlu alışkanlıkların iyi yerleşmediğini, davranışa dönüştürmediklerini göstermekte ve sportif faaliyetlere katılımın az olması da (düzenli spor yapan, %4,7) bu bulguyu desteklemektedir ( Tablo 1).
Bu çalışmada bayan öğrenciler erkek öğrencilere göre sağlık sorumluluğu, beslenme ve kişilerarası destek alt boyutundan daha yüksek puan almışlardır (Tablo 3). Yalçınkaya ve ark. (2007), çalışmasında da kadınların erkeklere göre sağlık sorumluluğu ve beslenme alt boyutu, Özbaşaran ve ark. (2004) çalışmasında kadınların SYBDÖ toplam puanı daha yüksek bulunmuştur (13, 18). Karadeniz ve ark.
(2008) yapmış olduğu çalışmada da kız öğrencilerin sağlık sorumluluğu alt boyutu puanları daha yüksek bulunmuştur (17). Kaya ve ark. (2008) öğretim elemanları ile yapmış oldukları çalışmada erkeklerin egzersiz alt boyutu puan ortalaması kadınlara göre daha yüksek bulunmuştur (11). Bu çalışmada da erkeklerin egzersiz alt boyutu puan ortalaması kadınlara göre daha yüksek olmakla beraber bu fark istatistiksel olarak anlamlı değildir. Pasinlioğlu ve Gözüm’ün (1998) sağlık personeli ile yaptığı bir çalışmada, erkeklerin beslenme boyutu puanı, kadınlara göre daha düşük bulunmuştur (23). Bu durum gerek kültürel yapı ile gerekse bayanların estetiğe, beslenmeye, sağlığa ve sağlıklı yaşamın sürdürülmesine erkeklerden daha fazla önem verdiklerini, kendilerini sorumlu hissettiklerini düşündürmektedir. Ayrıca egzersiz alt boyutunda erkeklerin kadınlara göre daha yüksek puan alması
erkeklerin sportif faaliyetlere daha aktif olarak katıldıklarını göstermektedir.
Sağlık durumunu iyi olarak ifade eden öğrencilerin orta ve kötü olanlara göre kendini gerçekleştirme, beslenme, kişiler arası destek, stres ve SYBDÖ puan ortalamaları daha yüksek bulunmuştur (Tablo 3).
Yapılan çalışmalarda da öğrencilerin sağlık durumlarını değerlendirmelerine göre SYBDÖ ve alt boyutları puan ortalamaları arasında anlamlı fark bulunmuştur (5,11,24). Kocaakman ve ark.nın (2010) hemşirelik yüksekokulu öğrencileri ile yapmış oldukları çalışmada sağlık durumunu çok iyi algılayan öğrencilerin iyi algılayanlara göre daha fazla (0,39 kat) sağlıklı yasam biçimi davranışı sergilediği saptanmıştır (19). Genel sağlık durumunu
“iyi” olarak belirtenlerde kendini gerçekleştirme, egzersiz, beslenme, stresle yönetimi düzeylerinin yüksek olması beklenen bir durumdur. Yani, ölçek alt boyut puanlarının yüksek olması sayesinde bireyler sağlık durumunu iyi olarak algılayabilmekte ve sağlığını koruyan ve geliştiren davranışları daha fazla uyguladıklarını ifade edebilmektedirler. Sağlık durumunu iyi olarak ifade edenlerin sağlıklı yaşam biçimi davranışlarını daha fazla uyguladıkları söylenebilir.
Başarı durumunu iyi olarak ifade eden öğrencilerin, orta ve kötü olarak ifade edenlere göre kendini gerçekleştirme, sağlık sorumluluğu, beslenme, kişiler arası destek ve stres alt boyutları ile SYBDÖ toplam puan ortalamaları daha yüksek bulunmuştur (Tablo 3). Bu bulgu başarı durumu iyi olan bireylerin sağlıklı yaşam hakkında yeterli bilgi ve deneyime sahip olduklarını, sorumluluk bilinci içerisinde olumlu sağlık davranışları sergilediklerini ve bu davranışları alışkanlık haline getirdiklerini düşündürmektedir.
Sağlığı geliştirme ile ilgili ders alan öğrencilerin kendini gerçekleştirme, sağlık sorumluluğu, kişiler arası destek ve stres alt boyutları ile SYBDÖ toplam puan ortalamaları daha yüksek bulunmuştur (Tablo 3). Hemşirelik öğrencileri ile yapılan başka bir çalışmada da sağlığı koruma ve geliştirme ile ilgili ders alanların sağlık sorumluluğu ve beslenme alt boyutları ile SYBDÖ puan ortalamaları anlamlı derecede yüksek bulunmuştur (5). Sağlıkla ilgili ders alan öğrencilerin SYBD’nin iyi olması okullarda müfredat programında sağlık ve sağlığı geliştirme ile ilgili derslerin yer almasının bireylerin sağlıklı yaşam biçimi davranışlarını öğrenmeleri ve alışkanlık haline getirmelerinde etkili olduğunu göstermesi açısından önemlidir. Sağlıkla ilgili davranışların gelişmesi genel anlamda; kötü alışkanlıkların bırakılması ya da sağlıklı davranışların benimsenerek devam etmesi ile mümkündür. Öğrencilere olumlu sağlık
davranışlarını, sağlığı koruma, sürdürme ve geliştirme bilincinin kazandırılabilmesi için ilköğretim müfredat programlarında sağlığı geliştirme konularına daha fazla yer verilmesi, lise ve üniversitede müfredatlarında da sağlığı geliştirmeye yönelik uygulamalar yapılması gerektiğini düşünmekteyiz.
Sigara içmeyi bırakan öğrencilerin kendini gerçekleştirme, sağlık sorumluluğu ve beslenme alt boyutları ile SYBDÖ toplam puan ortalaması sigara içenler ve içmeyenlere göre daha yüksektir (Tablo 3).
Yapılan çalışmalarda da sigara içmeyenlerin sigara içenlere göre ölçek alt boyutları ve SYBDÖ puan ortalamaları yüksek bulunmuştur (13,16,18).
Sigaranın sağlığa verdiği zararlar bilindiği halde sigara kullanıyor olmak kendi sağlığına gereken özeni göstermemek bu konuda gereken sorumluluğu yüklenmemektir. Bu sorumluluğun, sağlıklı yaşam biçimi davranışlarını geliştirmeyi hedefleyecek planlı bir eğitimle kazandırılması önerilebilir.
Sportif faaliyetlere katılmayan öğrencilerin kendini gerçekleştirme, egzersiz, beslenme ve stres alt boyutları ile SYBDÖ toplam puan ortalaması düşük bulunmuştur (Tablo 3). Bir çalışmada spor yapma olanağı olmayan hemşirelik öğrencilerinin egzersiz puan ortalamalarının daha düşük olduğu belirtilirken (5), başka bir çalışmada ise haftada 3-4 gün ve üzeri egzersiz yapan sağlık çalışanlarının puanlarının yüksek olduğu bulunmuştur (13). Özkan ve Yılmaz’ın (2008) hemşirelerle yaptığı çalışmada düzenli olarak spor yapanların aldıkları puanlar yüksek bulunmuştur (16). Bu çalışmada da düzenli olarak sportif faaliyetlerde bulunanların egzersiz alt grubu puan ortalamaları daha yüksek bulunmuştur.
Kilo kontrolünde, hastalıklarda risk faktörü oluşturan sedanter yaşamın önlenmesinde ve sağlığın sürülmesinde olumlu etkisi olduğu belirlenen sporun, düzenli olarak yapılması sağlıklı yaşam biçimini destekler.
SONUÇ VE ÖNERİLER
Sağlıklı/hasta bireylere bakım, eğitim ve danışmanlık hizmeti verecek hemşireler ile çocukların eğitiminde önemli rolleri olan sınıf öğretmenlerinin sağlıklı yaşam biçimi davranışları ve davranışlarını etkileyen faktörleri saptamak amacı ile yapılan bu araştırma sonucunda; öğrencilerin sağlıklı yaşam biçimi davranışlarının genel olarak orta düzeyde olduğu saptanmıştır.
Öğrencilerin cinsiyet, bölüm, sağlık durumu, başarı düzeyi, sağlığı geliştirme ile ilgili ders alma, sigara içme ve spor yapma durumlarının SYBD’nı etkilediği bulunmuştur.
Elde edilen sonuçlar doğrultusunda; öğrencilerin mesleki eğitim sürecinde entelektüel ve bilişsel yeteneklerinin gelişmesinde yarar sağlayacak sağlığı geliştirmeye ve korumaya yönelik derslerin okul müfredatlarında etkin bir şekilde yer alması ve bu derslerde öğrenilenlerin davranışa dönüştürülmesi için öğrencilerin desteklenmesinin ve öğrencilerin eğitimleri sırasında mesleki, kültürel, sosyal ve sportif faaliyetlere katılımının teşvik edilmesi ve sağlık sorunu olan öğrencilerin sağlık hizmetlerinden yararlanma düzeylerinin arttırılmasının sağlıklı yaşam biçimi davranışlarını olumlu yönde etkileyeceğini düşünüyoruz.
KAYNAKLAR
1. WHO. Health 21 - health for all in the 21st century.
Available from URL:
http://www.euro.who.int/__data/assets/pdf_file/000 3/88590/EHFA5-E.pdf Erişim tarihi: 24 Ekim 2011.
2. Öz F. Sağlık Alanında Temel Kavramlar. Ankara:
İmaj İç ve Dış Ticaret AŞ, 2004.
3. Yardım N, Gögen S, Mollahaliloğlu S. Sağlığın Geliştirilmesi(Health Promotion):Dünyada ve Türkiye’de Mevcut Durum. İstanbul Üniversitesi İstanbul Tıp Fakültesi Dergisi. 2009; 72 (1), 29-35.
4. Ocakçı A. Sağlığın Korunma ve Geliştirilmesinde Hemşirelik Hizmetlerinin Rolü. 01.10.2009, http://server.karaelmas.edu.tr/saglik/skg.htm;
2007.
5. Ayaz S, Tezcan S, Akıncı F. Hemşirelik yüksekokulu öğrencilerinin sağlığı geliştirme davranışları. Cumhuriyet Üniversitesi Hemşirelik Dergisi. 2005; 9 (2), 26-34.
6. Bahar Z, Beşer A, Gördes N, et al. Sağlıklı yaşam biçimi davranışları ölçeği II’ nin geçerlik ve güvenirlik çalışması. Cumhuriyet Üniversitesi Hemşirelik Dergisi. 2008; 12 (1), 1-13.
7. T.C. Sağlık Bakanlığı (The Ministry of Health of Turkey). 21. Yüzyılda Herkes İçin Sağlık Hedefleri.
http://www.tusak.saglik.gov.tr
/pdf/kitaplar/200801212206080.hedef.pdf,/ erişim tarihi: 25-Ağustos-2011
8. Huerta CG. Nursing concepts and health promotion. İn R. J.A. Maville, C.G. Huerta (Eds.), Health promotion in nursing. Australia, Delmar Publishers, Second Edition, 2008 pp.24-28.
9. Araz A, Harlak H, Meşe G. Sağlık davranışları ve alternatif tedavi kullanımı. TSK Koruyucu Hekimlik Bülteni. 2007; 6 (2), 112-122.
10. Tanrıverdi G, Bedir E, Seviğ Ü. Cinsiyetin sağlıkla ilgili bazı davranış ve görüşler üzerindeki etkisi. TSK Koruyucu Hekimlik Bülteni. 2007; 6 (6), 435-440.
11. Kaya F, Rebiye Ü, Bıçak A, et al. Öğretim elemanlarının sağlığı geliştirme davranışları ve
etkileyen etmenlerin incelenmesi. TSK Koruyucu Hekimlik Bülteni. 2008; 7 (1), 59-64.
12. Altıparmak S, Kutlu AK. 15-49 yaş grubu kadınlarda sağlığı geliştirme davranışları ve etkileyen faktörler. TAF Preventive Medicine Bulletini. 2009; 8 (5), 421-426.
13. Yalçınkaya M, Özer FG, Karamanoğlu AY. Sağlık çalışanlarında sağlıklı yaşam biçimi davranışlarının değerlendirilmesi. TSK Koruyucu Hekimlik Bülteni. 2007; 6 (6), 409-420.
14. Maville CG. Health Promotion: Past, Present, And Future. İn R. J.A. Maville, C.G. Huerta (Eds.),Health promotion in nursing. Australia, Delmar Publishers, Second Edition, 2008; pp.2-4.
15. Ak Ş, Çelen Ü, Özen Y. et al. Ankara merkez ilçeler ilköğretim okulları çalışanlarının sağlık davranışları. TSK Koruyucu Hekimlik Bülteni.
2006; 5 (2), 83-93.
16. Özkan S, Yılmaz E. Hastanede çalışan hemşirelerin sağlıklı yaşam biçimi davranışları. Fırat Sağlık Hizmetleri Dergisi. 2008; 3 (7), 90-105.
17. Karadeniz G, Yanıkekrem EU, Dedeli Ö, et al.
Üniversite öğrencilerinin sağlıklı yaşam biçimi davranışları. TAF Preventive Medicine Bulletin.
2008; 7 (6), 497-502.
18. Özbaşaran F, Çakmakçı Çetinkaya A, Güngör N.
Celal Bayar Üniversitesi Sağlık Yüksekokulu öğrencilerinin sağlık davranışları. Atatürk Üniversitesi Hemşirelik Dergisi. 2004; 7 (3), 43-55.
19. Kocaakman M, Aksoy G, Eker HH. İstanbul ilindeki hemşirelik yüksekokulu öğrencilerinin sağlıklı yaşam biçimi davranışları. SDÜ Tıp Fak. Dergisi.
2010; 17 (2), 19-24.
20. Coşkun Gİ, Demir F. Ameliyathane hemşirelerinin sağlıklı yaşam biçimi davranışlarının belirlenmesi.
Atatürk Üniversitesi Hemşirelik Dergisi. 2006; 9 (3), 17-25.
21. Tokuç B, Berberoğlu U. Edirne merkez ilçe ilköğretim okullarında çalışan öğretmenlerde sağlığı geliştirici davranışlar. TSK Koruyucu Hekimlik Bülteni. 2007; 6 (6), 421-426.
22. Ünsar S, Kostak MA, Kurt S, et al. Hemşirelerin kendini gerçekleştirme düzeyleri ve etkileyen etmenler. Dokuz Eylül Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Elektronik Dergisi. 2011; 4 (1), 2-6.
23. Pasinlioğlu T, Gözüm S. Birinci basamak sağlık hizmetlerinde çalışan sağlık personelinin sağlık davranışları. Cumhuriyet Üniversitesi Hemşirelik Dergisi. 1998; 2 (2), 60-68.
24. Ünalan D, Şenol V, Öztürk, A, et al. Meslek yüksekokullarının sağlık ve sosyal programlarında öğrenim gören öğrencilerin sağlıklı yaşam biçimi davranışları ve öz-bakım gücü düzeyleri arasındaki ilişkinin incelenmesi. İnönü Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi. 2007; 14 (2), 101-109.
