23.02.2015
HİDROELEKTRİK YATIRIMCI REHBERİ
Amaç
Bu rehber hidroelektrik santrali yatırımcılarına tüm süreci anlatarak yol göstermek amacıyla hazırlanmıştır.
İçerdiği bilgiler hazırlandığı tarih itibariyle geçerli olup, mevzuatlar dâhilinde ihtiyaç olması durumunda revize edilebilecektir. |
İçindekiler
Amaç ... 1
Giriş ... 3
Türkiye Hidroelektrik Potansiyeli ... 4
İlgili Mevzuat ... 4
Su Kullanım Hakkı Anlaşması ... 5
Lisanslı Elektrik Üretimi ... 7
Lisanssız Elektrik Üretimi ... 8
Yatırımcı Termin Programı ... 8
Sonuç ... 9
Referanslar ... 9
Yenilenebilir, temiz tükenmez enerji kaynağı olması sebebiyle dünyanın ve ülkemizin en önemli elektrik üretim metotlarından biri hidroelektriktir. Hidroelektrik santrallerinin 2008 yılından itibaren özel sermaye girişimcileri
tarafından kurularak
işletilebilmesi yönünde herhangi bir engel bulunmamakla beraber ilgili kanun ve yönetmelikler ve
bunlara bağlı olarak uygulamalar sürekli güncellenerek değişiklikler göstermeye devam etmektedir. Bundan dolayı girişimciler birçok sıkıntılar yaşamakta, eksik bilgi ya da yanlış yönlendirmeler ile hazırlanan fizibilite, gider gelir hesapları sonradan olumsuz durumlar oluşturmakta, hatta projelerden vazgeçilmesine bile neden olabilmektedir.
Girişimcilerin tüm süreç boyunca iyi bir projeci, danışman ve müşavir ile çalışması olası kayıpların önüne geçerek yatırımların en uygun koşullarda ve en hesaplı şekilde gerçekleşmesini sağlayacaktır.
Türkiye Hidroelektrik Potansiyeli
Türkiye Hidroelektrik potansiyeli 217 TWh ile Avrupa’da en büyüktür. Aşağıdaki tablo Avrupa ülkelerinin potansiyelleri ve kurulu santralleri hakkında bilgi vermektedir.
Tabloya göre Türkiye 39,6 TWh elektriğini hidroelektrikten üretmiştir. 2013 yıl sonu EPDK verilerine göre bu rakam 60 TWh’lere ulaşmıştır. Ancak ekonomik mümkün potansiyelin 130 TWh olduğu ülkemizde henüz değerlendirilmeyen büyük bir potansiyel bulunmaktadır.
İlgili Mevzuat
5784 sayılı 09.07.2008 tarihli “ELEKTRİK PİYASASI KANUNU VE BAZI KANUNLARDA DEĞİŞİKLİK YAPILMASINA DAİR KANUN” ile özel sermaye ve girişimcilerin fiilen üretim sürecine dahil edildiği ülkemizde, elektrik üretimi ve su kullanımı, bunların çevresel etkileri, elektriğin dağıtımı ve satışı ile ilgili bir çok mevzuat bulunmakla beraber, hidroelektrik santralleri için başlıca kanunlar;
5346 SAYILI YENİLENEBİLİR ENERJİ KAYNAKLARININ ELEKTRİK ENERJİSİ ÜRETİMİ AMAÇLI KULLANIMINA İLİŞKİN KANUN
6094 SAYILI YENİLENEBİLİR ENERJİ KAYNAKLARININ ELEKTRİK ENERJİSİ ÜRETİMİ AMAÇLI KULLANIMINA İLİŞKİN KANUNDA DEĞİŞİKLİK YAPILMASINA DAİR KANUN
0 50 100 150 200 250
TWh/yr
Avrupa Hidroelektrik Potansiyeli
Teknik Mümkün Potansiyel Ekonomik Mümkün Potansiyel Kurulu Güç
SÖZLEŞMESİNE YÖNELİK KYOTO PROTOKOLÜNE KATILMAMIZIN UYGUN BULUNDUĞUNA DAİR KANUN
6446 SAYILI ELEKTRİK PİYASASI KANUNU
5784 SAYILI ELEKTRİK PİYASASI KANUNU VE BAZI KANUNLARDA DEĞİŞİKLİK YAPILMASINA İLİŞKİN KANUN
3096 SAYILI TÜRKİYE ELEKTRİK KURUMU DIŞINDAKİ KURULUŞLARIN ELEKTRİK ÜRETİMİ, İLETİMİ, DAĞITIMI VE TİCARETİ İLE GÖREVLENDİRİLMESİ HAKKINDA KANUN
4283 SAYILI YAP-İŞLET MODELİ İLE ELEKTRİK ENERJİSİ ÜRETİM TESİSLERİNİN KURULMASI VE İŞLETİLMESİ İLE ENERJİ SATIŞININ DÜZENLENMESİ HAKKINDA KANUN
5751 SAYILI TOPRAK KORUMA VE ARAZİ KULLANIMI KANUNU İLE MERA KANUNUNDA DEĞİŞİKLİK YAPILMASI HAKKINDA KANUN
6331 SAYILI İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ KANUNU
5995 SAYILI MADEN KANUNUNDA VE BAZI KANUNLARDA DEĞİŞİKLİK YAPILMASINA DAİR KANUN
ve bunlara bağlı yönetmelikler olarak sıralanabilir. Bu yönetmelikler kapsamında Elektrik Üretim Santrali kurmak isteyen girişimciler Elektrik Piyasası Düzenleme Kurumu – EPDK ‘dan lisans alarak ya da Lisanssız elektrik üretim kapsamında ilgili mevzuatlar nezdinde işlemlerine devam edebilir.(*detay bilgi Lisanslı Elektrik Üretimi ve Lisanssız Elektrik Üretimi bölümlerinde mevcuttur.)
Hidroelektrik santrallerde ise Enerji Bakanlığı mevzuatlarına ek olarak Türkiye’de tüm akarsuların denetlenmesi ve işletilmesine yetkin kurum olan Devlet Su İşleri - DSİ ile “Elektrik Piyasasında Üretim Faaliyetinde Bulunmak Üzere Su Kullanım Hakkı Anlaşması İmzalanmasına İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik” kapsamında ayrıca “Su Kullanım Hakkı Anlaşması”
yapılması gerekmektedir.
Su Kullanım Hakkı Anlaşması
DSİ ile Türkiye akarsuları üzerinde kurulacak herhangi tesis için yapılması gereken, ilgili akarsuyun kullanım haklarını miktar süre ve amaç cinsinden belirleyen belge Su Kullanım Hakkı Anlaşması’dır.(SKHA) Hidroelektrik üreticileri Enerji Üretimine dayalı Su Kullanım Hakkı Anlaşması’nı DSİ ile yapmak durumundadır. Diğer tüm mevzuat gereklerini getirse dahi SKHA yapmamış ya da bu anlaşmaları geçersiz olan girişimciler kanunen elektrik üretemez.
DSİ 2008 yılından bu yana girişimciler ile SKHA imzalamış, bu anlaşmalar nezdinde oluşturulan fizibiliteler ve projelerin kontrolünü üstlenmiştir. SKHA anlaşması yapılan firmaların projelerinin fiili gerçekleşme yüzdesi yanlış proje ve yönlendirmeler sebebiyle ne yazık ki çok düşük kalmıştır.
Olumsuz gerçekleşme yüzdesi ve projesi tamamlanmış işlerin inşaasına başlanmasına teşvik amacıyla DSİ yeni SKHA yapmayarak eldeki anlaşmalara ait girişimlerin nihayete ermesi için çalışmaktadır. Bu sebeple Hidroelektrik Santral kurmak isteyen yeni girişimciler 3 şekilde faaliyetlerini sürdürebilmektedir.
1. Girişimden vazgeçen yatırımcıların DSİ’ye teslim ettiği SKHA lara başvurarak.
2. SKHA sahibi bu şirketleri devir alarak.
3. Lisanssız Elektrik üretimi kapsamında belediyeler ile ortak olarak. *
*detay bilgi lisanssız elektrik üretimi bölümünde anlatılmıştır.
1. DSİ’nin tablosundan SKHA başvuru yapılması
DSİ Hidroelektrik Dairesi Başkanlığı’nca düzenlenen listelerde başvuru yapılabilecek SKHAlar bulunmaktadır. (rapor ekinde güncel tarihli başvuruya açık projeler bulunmaktadır) Bu listedeki müsait projeye başvuru yapılabilir. Başvuru durumunda DSİ ilgili proje için girişimciden ön fizibilite raporu hazırlamasını ister. Uygun bulunması durumunda ilgili SKHA için başvuru olduğu ilan edilerek varsa başka girişimcilerin de haberdar edilmesi sağlanır. İlan sonrası 30 gün içinde tüm girişimcilerin fizibilite raporlarını sunmalarını ister. DSİ değerlendirilen fizibiliteler sonrası tüm girişimcileri Kaynak Katkı Payı toplantısına davet ederek proje için teklif edilen Katkı Payı Bedelleri*’ni alır.
*Katkı Payı Bedeli: DSİ Hidroelektrik santrali özel girişimlerden üretilen elektrik başına DSİ’ye aktarılacak bedeldir. Bu bedelin alt üst sınırı olmamakla beraber tek başvuru sahibi olması durumunda 0 (sıfır) olabilmektedir. Aynı projeye birden çok başvuru olması halinde DSİ en yüksek Katkı Payı sunan teklif sahibi şirkete projeyi verecektir. Katkı Payı bedeli olarak ne teklif edileceği girişimciler tarafından özenle çalışılmalıdır. Zira proje ve finans çalışmalarının yeterli nitelikte olmaması durumunda girişimcilerin kazandıkları bu haklardan vazgeçmesine neden olabilmektedir.
SKHA sahibi firmalar çeşitli nedenlerden dolayı şirketlerini bu haklar ve lisansları ile beraber devir etmek isteyebilir. Bu durumda girişimciler projenin fizibilitesini özenle çalışmalı projenin yatırıma uygun olup olmadığı, ne kadar teklif verilebileceği ve ne kadar daha masraf ile getiri elde edilebileceği hususlarını belirlemelidir. Lütfen bu gibi devir projeler / şirketler hakkında detay bilgi için HİDROTÜRBİN ile iletişime geçiniz.
3. Lisanssız Elektrik Üretimi kapsamında belediyeler ile ortak girişim
02.10.2013 tarihli “ELEKTRİK PİYASASINDA LİSANSSIZ ELEKTRİK ÜRETİMİNE İLİŞKİN YÖNETMELİK” kapsamında girişimciler 1 MW kurulu güce kadar EPDK’dan lisans almadan elektrik üretebilir. Ancak hidroelektrik için SKHA gerekliliği devam etmektedir. DSİ hazırlanan yeni mevzuat kapsamında (resmi gazete 21.02.2015 / 29274) belediyelere ve/veya belediyelerle ortak olan girişimcilere belediyeler tarafından içme suyu maksatlı kullanılmakta olan barajlar, su isale hatları ile atık su isale hatları üzerindeki projeler için SKHA yapmayı karara bağlamıştır. Bu yerlerde kurulacak mikro ve mini tip HES’ler hakkında detay bilgi için lütfen HİDROTÜRBİN ile iletişime geçiniz.
Lisanslı Elektrik Üretimi
1 MW üstü kurulu güçte olacak santraller için Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu – EPDK
‘dan lisans alınması gerekmektedir. Hidroelektrik başvuru sahipleri DSİ ile yaptıkları SKHA ile EPDK’ya başvurarak süreci başlatır. Projenin genel yerleşimi, fizibilitesi, şirkete ait bilgiler, elektrik bağlantıları türbin seçimi v.b ile önlisans alınarak lisanslama sürecine geçilir.
Önlisans sahibi girişimciler diğer kurumlarca alınması gereken diğer tüm izinleri de tamamlayarak (ÇED, Kamulaştırma, Bağlantı Anlaşması vs.) lisanslarını alırlar.
Lisanslarını tüm izinlerini tamamlayarak alan proje sahipleri inşaat aşamasına geçerek faaliyetlerine devam eder. Tüm önlisans ve lisans süreci boyunca EPDK’ya faaliyet raporları sunularak durum hakkında bilgi verilmelidir.
Lisanssız Elektrik Üretimi
Kurulu gücü 1 MW altında olan başvuru sahipleri lisanssız elektrik üretimi için EPDK sürecini yaşamayarak İl Özel İdare’ye başvuru yapacaktır. Ancak hala diğer kurumlardan gerekli tüm izinleri almak durumundadır.
Hidroelektrik için başvuru sahipleri adına SKHA için DSİ’ye görüş sormak durumunda olan İl Özel İdareler, DSİ’ce lisanssız kapsamında SKHA yapılmadığından bu güne kadar ya başvuru kabul etmemiş ya da başvuruları kabul ederek DSİ ile yazışma sürecini bekletmiştir.
21.02.2015 tarih ve 29274 sayı ile resmi gazetede yayımlanan “ELEKTRİK PİYASASINDA ÜRETİM FAALİYETİNDE BULUNMAK ÜZERE SU KULLANIM HAKKI ANLAŞMASI İMZALANMASINA İLİŞKİN USUL VE ESASLAR HAKKINDA YÖNETMELİK” ile DSİ lisanssız elektrik üretmek isteyen hidroelektrik yatırımcılarının sermayesinin yarısından fazlası belediyelere ait olan tüzel kişiler olabileceğini ve yatırımların “Belediyeler tarafından içme suyu maksatlı kullanılmakta olan barajlar, su isale hatları ile atık su isale hatları üzerinde” olması gerektiğini açıkça belirtmiştir.
Yatırımcı Termin Programı
Hidroelektrik yatırımcıları öncelikle hangi projeye yatırım yapacaklarını belirlemeli ve buna bağlı mevzuatlar nezdinde sürekli değişen yatırım sürecini birebir yakından takip etmelidir. Bu sürecin takibi kendi bünyesinde oluşturduğu ya da anlaşacağı teknik ve idari müşavirler ile yürütmesinde büyük yarar olacaktır. Bu müşavirlerin yönlendirmesi ile genel olarak;
1. Yatırımın fizibilitesinin oluşturulması 2. Finansman Sağlanması (banka kredileri)
3. Teknik Proje grubu ile anlaşılarak sürecin başlatılması 4. ÇED Sürecinin başlatılması
5. Kamulaştırma sürecinin başlatılması 6. TEDAŞ Bağlantı sürecinin başlatılması 7. Projelerin onaylatılması
8. Kurumlar ile gerekli yazışmaların yapılması 9. Gerekli olabilecek sunum ve ziyaretlerin yapılması 10. Kabullerin yapılması
11. Test ve Devreye alma
Ülkemizde ne yazık ki sürekli değişen mevzuatlar bulunmakta, bu da girişimcilerin yatırımlarını yaparken bir daha düşünmesini gerektirmektedir. Hidroelektrik yatırımları da bu bağlamda sürekli takip, iyi projelendirme ve iyi bir ekip çalışmasını zorunlu kılmaktadır.
Projelerin olumlu gerçekleşmesinin yanında mümkün olan en kısa zamanda gerçekleştirilerek yüksek getiri elde edilebilmesi için yatırımcıların profesyonel bir danışman – müşavir grubu ile çalışması büyük önem arz etmektedir.
Referanslar
An analysis of Turkish hydropower policy, Erkan Erdogdu, January 2011
Assessment of small hydropower (SHP) development in Turkey: Laws,regulations and EU policy perspective, Serhat Kucukali Kemal Baris, February 2009
Hydropower & Dams World Atlas, 2006. Aqua-Media International, UK
Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü (www.dsi.gov.tr)
Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı (www.enerji.gov.tr)
Orman ve Su İşleri Bakanlığı (www.ormansu.gov.tr)
Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu (www.epdk.gov.tr)
ARVIDATM-Arşimet Vidalı Türbin ve Generatörler (www.hidroturbin.com.tr)
