TUNUS
ÜLKE RAPORU
İçindekiler
TEMEL GÖSTERGELER ... 3
SWOT ANALİZİ ... 4
A- GENEL BİLGİLER ... 5
Coğrafi Konum ... 5
Siyasi ve İdari Yapı ... 5
Nüfus ve İstihdam ... 6
Doğal Kaynaklar ... 6
B- GENEL EKONOMİK DURUM ... 7
C- EKONOMİDE ÖNE ÇIKAN SEKTÖRLER ... 9
Tarım ve Hayvancılık ... 9
Sanayi ... 9
Hizmetler ... 10
D- DOĞRUDAN YABANCI YATIRIMLAR... 11
Yatırımlarda Öncelikli Alanlar ... 12
Serbest Bölgeler ... 13
E- DIŞ TİCARET POLİTİKASI VE VERGİLER ... 14
Dış Ticaret Mevzuatı ... 14
a) Dış Ticaret Politikası (İthalat Rejimi, İhracat Rejimi) ... 14
b) Gümrük Vergileri ... 15
c) İç Vergiler ... 15
d) Ürün Standartları ile İlgili Uygulamalar ... 17
F- DIŞ TİCARET ... 17
Ülkenin Dış Ticaretinde Başlıca Ürünler ... 18
Tunus’un İhracatında Başlıca Ülkeler ... 19
Tunus’un İthalatında Başlıca Ülkeler ... 19
G- TÜRKİYE İLE TİCARET ... 19
H- KOCAELİ’NİN TUNUS İLE DIŞ TİCARETİ ... 21
Kocaeli ilinin Tunus ile Dış Ticareti ($) ... 21
I- PAZARDA DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN KONULAR ... 22
İş Kültürü ... 22
Para Kullanımı ... 22
Pasaport ve Vize İşlemleri ... 22
Resmi Tatiller ve Çalışma Saatleri ... 22
Yararlı Adresler ... 23
KAYNAKÇA ... 23
TEMEL GÖSTERGELER
Resmi Adı Tunus Cumhuriyeti
Yönetim Şekli Parlementer Cumhuriyet
Nüfus 11,903 Milyon
Yüzölçümü 162.155 km2
Dil Arapça ( Resmi Dil ), Fransızca yaygın olarak
kullanılmaktadır.
Başkent Tunus (Tunis)
Para Birimi Tunus Dinarı
Dini İnançlar Müslüman %99,1 , Diğer %0,9
GSYİH (Cari Fiyatlar, milyar $) 123,574 $ (2020, IMF tahmini)
Kişi Başına Düşen GSYİH (Cari Fiyatlar
10.381 $ (2020, IMF tahmini)
Büyüme Oranı (Cari Fiyatlar, %) % -7,04 (IMF 2020 tahmini)
SWOT ANALİZİ
GÜÇLÜ YÖNLER
- Tunus, Afrika’nın en iyi kalifiye iş gücü ve mühendislerine sahip ülkedir.
- Afrika ve Avrupa arasında bir köprü vazifesi görmektedir.
- 1350 km sahil şeridine sahip olan Tunus’ta balıkçılık sektörünün önemi çok büyüktür. Devlet bu önemi, limanlar yaparak ve sektördeki yatırımlara mali teşvikler sağlayarak göstermektedir.
ZAYIF YÖNLER
- Tunus dış ticareti her sene açık vermektedir.
- Ana işçi sendikasının ekonomik liberalleşmeye karşı direnç göstermesi, borçlanmayı teminat altına alma önlemlerini de içeren ekonomik politika reformunu yavaşlatmaktadır.
FIRSATLAR
- Tunus ekonomisinin dünya genelinde meydana gelen çeşitli ekonomik çalkantılara rağmen nispeten olumlu görüntü sergilemeye devam etmektedir.
- Tunus iç pazarının küçük olduğu düşünüldüğünde Tunus’un AB, Orta Doğu ve Kuzey Afrika’daki daha büyük pazarlara giriş imkanını da yatırımcılara sunduğu görülmektedir. AB ile arasındaki Ortaklık Anlaşması, Avrupa pazarına girişte sanayi ürünlerinde gümrüksüz giriş imkanı sağlamaktadır.
TEHDİTLER
- Tunus, önümüzdeki 5 yıllık dönemde sosyal ve ekonomik
zorluklarla yüzleşmeye devam edecektir. Siyasi yapının çok parçalı halde olması, koalisyon hükümetlerin kurulmasını zorunlu kılmaktadır.
- Eşitsizliğin azaltılması, kamu hizmetlerinin güçlendirilmesi ve istihdam yaratılmasına yönelik çabaların yavaş ilerlemesi, Tunus halkında huzursuzluğa yol açmaktadır.
- Güvenlikte bazı iyileştirmeler olmasına rağmen, siyasi, ekonomik, sosyal ve diğer faktörler göz önüne alındığında, terörün önlenmesi kolay olmayacaktır.
A- GENEL BİLGİLER
Coğrafi Konum
Tunus, 162.155 km2 yüzölçümüyle Kuzey Afrika’da yer alan bir ülkedir. Doğusu ve kuzeyinde Akdeniz, güneydoğusunda Libya, batı ve güney batısında Cezayir bulunmaktadır.
Kuzey bölgelerde ve kıyı boyu Akdeniz iklimi, iç kesimlerde ve güney bölgelerde yarı kurak çöl iklimi hakimdir. 1300 km’lik kıyı şeridine sahip olan Tunus’un kuzeyi ve güneyi arasında yer şekilleri açısından büyük farklılıklar bulunmaktadır. Kuzey ve batı bölgeleri arasında dağlık bir yapı göze
çarparken, orta bölgelerde stepler, güneyde ise büyük çöller yer almaktadır.
Ülkede sıcaklık 11,4 (Aralık) ve 29,3 (Temmuz) arasında değişir. Kış boyunca sağanak yağış devam eder.
Orta bölgelerde zeytin ağaçları, güneyde ise hurma ağaçları bulunmaktadır.
En önemli akarsuları, Oued Medjerda et Oued Méliane olup, güneyde yer alan Tozeur ülkenin en önemli gölüdür.
Siyasi ve İdari Yapı
Tunus’taki siyasi istikrarı, yeni bir anayasa hazırlanması ve yeni seçimlerin yapılması konularında, hükümet ile muhalefetin bir ortak yol bulmak için sürdürdükleri görüşmelerin sonucu belirleyecektir.
Memnuniyetsizliğin ve kontrol edilemeyen huzursuzluğun, kamuda özellikle de gençler arasında tamamıyla yayılmadan önce uzlaşmanın sağlanması beklenmektedir. Demokratik geçiş sürecinin tamamlanacağı ve yeni devrim riskinin azaldığı tahmin edilmektedir. İyimser tahminlere göre, ılımlı İslamcı Parti (Hizb al Nahda) koalisyonun lideri olacaktır.
Geçici hükümetin, Mısır’daki Müslüman Kardeşler gibi sahip olduğu gücü tamamıyla kaybedebileceği düşünülmektedir. Halkın, hem Nahda ve hem de muhalif siyasi partilere yönelik olarak eşit şekilde öfke duyması nedeniyle, partiler arasında uzlaşma sağlanması muhalif partilerin de çıkarına olacaktır.
Bu nedenle, siyasi kazanç sağlamak için muhalefetin siyasi tıkanmayı uzatması ve devrimi teşvik etmesi pek mümkün görünmemektedir. Tunus ordusunun küçük ve çoğu Arap devletlerinin aksine apolitik bir ordu olduğu göz önüne alındığında, Mısır’daki deneyimin aksine, ordunun ülke yönetimini devralması beklenmemektedir.
Hükümetin önümüzdeki dönemde Tunus’un sosyal ve ekonomik zorluklarla mücadelesi daha az olmayacaktır. Özellikle, yeni hükümet laikler ve Selefiler (radikal İslamcılar) arasındaki gerginliği güç de olsa yatıştırmaya devam edecektir. Bu arada, Cezayir ile sınır dağlık bölgesinde, İslamcı militanlarla mücadele için yapılan askeri harekâtın arazi koşulları ve militanların gerilla taktikleri nedeniyle çok uzun süreceği tahmin edilmektedir.
Turistik tatil köyleri gibi kalabalık yerleşim yerlerine ve ekonomik altyapıya yapılacak terörist saldırıların, özellikle laik partilerin seçimlerdeki performansının artmasına neden olabilir. Ekonomik durum düzelmez ise yeni hükümet de istikrarı korumak için mücadele edecektir.
Kısa vadede istihdamda ve yaşam standardında gelişme beklenmemekte olup halkın memnuniyetsizliğinin devam edeceği tahmin edilmektedir. Önümüzdeki dönemde, siyasi istikrar ekonomik beklentilerin iyileşmesine bağlı olacaktır. Alternatif bir senaryo ise; Siyasi istikrarı tamamen
bozacak siyasi bir geçişin yaşanması, ekonomik koşulların daha da bozulması ve artan terörist saldırılar nedeniyle oluşacak memnuniyetsizlikten kaynaklanacak istikrarsızlıktır.
Nüfus ve İstihdam
Tunus nüfusunun % 98,2’sini Araplar, % 1,2’sini genelde Tunus’un güney bölgesinde yaşayan Berberiler, kalanını ise Fransızlar ve İtalyanlar oluşturmaktadır. Tunus nüfusunun, % 98’i Müslüman (büyük çoğunluk Maliki Mezhebi), % 1’i Yahudi, % 1’i de Hıristiyanlar ve diğer dinlerdir.
Nüfusun % 80’inin orta sınıfta yer aldığı kabul edilen Tunus’ta, halkın % 4’ü asgari hayat standartlarının altında yaşamaktadır. Tunus nüfusunun % 64’ü kentlerde yaşamakta, ailelerin % 80’i mülkiyeti kendilerine ait konutlarda yaşamaktadırlar. Hane sayısının % 99,5’inde elektrik, % 97,8’inde su, % 97,1’inde TV ve % 85,2’inde mobil telefon bulunmaktadır. Tunus Sosyal Sigortalar Kurumunun üyelerine uzun vadeli ve düşük faizli otomobil kredisi sağlamasının etkisiyle, ülkedeki otomobil sayısında büyük artışlar görülmüş, 1994 yılında ailelerin % 15’i otomobil sahibi iken bu oran şimdi % 22,6 olmuştur.
Resmi rakamlara göre % 18,3 olan işsizlik, ülkenin kronikleşen temel ekonomik sorununu oluşturmaktadır. İş gücünün % 49’u hizmet, % 17,9’u tarım ve % 33,1’i sanayide istihdam edilmektedir.
Tunus Afrika’nın en iyi kalifiye iş gücüne sahip ülkesidir.
Tunus’ta 10.000 civarında çeşitli dallarda mühendis bulunmaktadır Tunus’ta iş başvurularının % 53’ü, üniversite mezunları veya profesyonel yetişmiş iş gücüne sahip kişilerce yapılmaktadır. Tunus’ta 2000 kişiye bir bilim adamı düşmektedir. Tunus’ta yeterli sayıda mühendis ve kalifiye eleman bulunmakta, elemanın tecrübesine ve niteliklerine bağlı olarak ücretleri değişmektedir.
Tunus’ta yabancı dil olarak Fransızca kullanılmakta ve çok yaygın olarak konuşulmaktadır. İngilizce bilen kişi sayısı çok sınırlı olmakla birlikte, özellikle Türkiye’de çeşitli üniversitelerde eğitim görmüş eleman bulmak mümkündür. Vasıfsız iş gücü temininde bir sorun bulunmamaktadır.
Aylık ücret, ilgili kanuna göre belirlenen asgari ücrete uygun olmak şartıyla, toplu sözleşmeler veya işçi- işveren arasında yapılacak sözleşmeyle serbestçe belirlenmektedir. Asgari ücretler, aylık 40 saat üzerinden 246 TD ve 48 saat üzerinden 286 TD dir. Ülkede eğitime özel bir önem verilmektedir.
Burada amaçlanan, belirlenen ekonomik ve toplumsal kalkınma hedefleri doğrultusunda ülkedeki yetişmiş, eğitimli nüfusun oranının yükseltilmesidir. Okula giden kız ve erkek çocukların sayısı hemen hemen eşit düzeydedir. Devletin eğitim-öğretim harcamaları toplam GSYİH’nin % 5’ini oluşturmaktadır.
13 üniversite bulunan ülkede yükseköğrenim gören öğrenci sayısı 336 bindir. Üniversitede okuyan kız öğrencilerinin oranı %59,5’tur. Yükseköğretim kurumlarında her bir öğretim görevlisine 17,4 öğrenci düşmektedir. Genel bütçe içerisinde yükseköğretime ayrılan pay % 6,1 düzeyindedir.
Tunus Sosyal Sigorta Sistemi hemen hemen bütün ücretli ve hak sahiplerine mesleki ve sosyal kategorilerine bakmaksızın hizmet vermektedir. Sosyal sigorta işveren payı % 18, sosyal sigorta işçi katkı payı ise %8,47 olup, toplam % 26,47 ‘dir.
Doğal Kaynaklar
Tunus’un madencilik sektöründe petrol, doğalgaz ve fosfat üretimi hakim durumdadır. Petrol iki eski petrol sahası olan güneydeki El Borma ve Gabes Körfezindeki Ashtart’dan çıkartılmaktadır. Bu sahalardaki petrol zaman içerisinde azalmaktadır, Ancak Adam, Didon ve Oudna gibi daha küçük yeni petrol sahalardaki üretimler kısmen de olsa azalan üretimi dengelemektedir.
Ulusal petrol şirketi “Entreprise tunisienne d'activités pétrolières (ETAP)”nın petrol ve doğalgaz arama ve işletmelerinde % 50’ye kadar hisseye sahiptir. İngiliz enerji firması BG’nin Gabes Körfezindeki Miskar sahasında 1996 yılında üretime başlamasıyla Tunus’un doğalgaz üretimi çok hızlı artış göstermiştir.
Miskar sahası halen Tunus doğalgaz üretiminin dörtte üçünü gerçekleştirmektedir.
BG firması Miskar sahasındaki üretimi artırmak için 500 milyon dolar ve Hasdrubal sahasını geliştirmek için gerekli olan 1,2 milyar dolarlık maliyetin 800 milyon doları kadar (kalan kısım ulusal petrol şirketi ETAP tarafından karşılanmıştır) yatırım yapmıştır. Doğalgazın % 77’si enerji santrallerinde, % 18’i sanayide ve % 7’si konutlarda kullanılmaktadır. Sanayi ve konutlarda doğalgaz kullanımı hızla artmaktadır.
Dünyanın en büyük fosfat üreticilerinden biri olan Tunus’ta fosfat ülkenin güney batısındaki Gafsa’da çıkarılmaktadır. Ülkede üretilen fosfatın % 70’i Kef Eddour, Kef Aschfaier ve Jallabia maden sahalarından çıkartılmaktadır. Fosfat madenciliğinde ülkede tekel olan “Compagnie des phosphates de Gafsa (CPG)” şirketi, dünyadaki talep ve fiyatları kontrol ederek elde edeceği gelirle ülkenin borçlarının bir kısmını kapatmayı düşünmektedir.
B- GENEL EKONOMİK DURUM Temel Ekonomik Göstergeler
Kaynak: IMF
Tunus ekonomisinin genel yapısı incelendiğinde, ülkenin bağımsızlığını kazandığı 1956 yılından 1970’li yıllara kadar devletin ekonomik yaşama önemli ölçüde müdahale ettiği görülmektedir. Sömürge döneminin bir sonucu olarak yabancıların elinde bulunan geniş araziler 1964 yılında kamulaştırılarak köylülere dağıtılmış, aynı dönemde köylüleri tarım kooperatiflerinde örgütlemeye yönelik girişimlerde bulunulmuş, ancak söz konusu girişimlerden kırsal kesimdeki yaygın muhalefet ve kredi veren devletlerin baskısı sonucunda vazgeçilmiştir. Tunus’ta 1972 yılından itibaren özel sektör yatırımlarının teşvik edilmesi amacıyla bazı önlemler yürürlüğe konmasına rağmen, gerçek anlamda serbest piyasa ekonomisine ancak 1987 yılında adım atılabilmiştir.
Tunus ekonomisi, turizm başta olmak üzere, hizmet sektörü, tarım, tekstil ve konfeksiyon, hafif sanayiler ile petrol ve fosfat üretimine dayanan gelişme yolunda bir ekonomidir. Kalkınmaya dönük yatırımlarda gerek Batılı devletlerin (1990’lı yılların ikinci yarısından itibaren Avrupa Birliği), gerek uluslararası kuruluşların sağladığı mali destek önemli yer tutmaktadır.
Tunus ekonomisinin dünya genelinde meydana gelen çeşitli ekonomik çalkantılara rağmen nispeten olumlu görüntü sergilemeye devam etmektedir. Tunus Hükümeti, ekonomiye ilişkin müdahalelerini sosyal istikrar, ücretler ve istihdam üzerindeki olumsuz etkileri en aza indirecek şekilde uygulamaya büyük gayret sarf etmektedir. Dünya geneline göre global krizden en az etkilenen ülke olmuştur.
Gıda ürünleri ithalatta önemli bir yer tutmakla birlikte ülke, başta zeytinyağı olmak üzere önemli bir tarım ürünleri ihracatçısıdır. Dünya fosfat üretiminde ilk sıraları alan Tunus, fosfatı işleyerek fosforik asit ve gübreye dönüştürmektedir. Ülkede petrol ve gaz üretilmektedir. İmalat sektöründe ise, tekstil ve deri ürünleri en önemli ihraç kalemlerini oluşturmaktadır.
Üretimde ve ihracatta fosfat ve petrol eski önemini yitirmiştir. Diğer taraftan tekstil, gıda işleme, elektrikli ürünler önem kazanmıştır.
Tunus hükümeti, tekstil, makine ve elektrikli ürünler, otomotiv parçaları, eczacılık ürünleri, ayakkabı ve deri, gıda ve bilişim teknolojilerine yapılacak yatırımlar açısından rekabet avantajına sahip olduklarını duyurmuştur.
Tunus iç pazarının küçük olduğu düşünüldüğünde Tunus’un AB, Orta Doğu ve Kuzey Afrika’daki daha büyük pazarlara giriş imkanını da yatırımcılara sunduğu görülmektedir. AB ile arasındaki Ortaklık Anlaşması, Avrupa pazarına girişte sanayi ürünlerinde gümrüksüz giriş imkanı sağlamaktadır.
İstihdam, bölgesel kalkınma, güvenlik ve istikrar, adalet olmak üzere dört temel başlık altında oluşturulan Hükümetin Eylem Planı Ulusal Kurucu Meclisine sunulmuştur. Eylem Planında, demokratik reformların gerçekleştirilmesi kapsamında, bağımsız bir yüksek seçim kurulunun, bağımsız bir görsel ve işitsel bilgi yüksek kurulunun kurulması, yolsuzluklarla mücadele için özel bir hukuki teşkilatın, sosyal paktın oluşturulması için ulusal bir konseyin ve temel reformlarla ilgili ulusal bir diyalog platformunun oluşturulması çalışmalarına yer verilmiştir. Eylem Planında sektörlere göre alınacak tedbirler ve reformlarla ilgili başlıklar aşağıda sunulmaktadır.
– Siyasi hayatı ve demokratik reformları geliştirmek,
– Genel boyutta başta olmak üzere tüm boyutlarda güvenlik duygusunu pekiştirmek, – Merkeze yakın bir sosyal yapı, ılımlı bir dini model ve çok kültürlü bir ortam, – Hesap sorabildiği gibi barıştırmayı sağlayabilen bir adalet sistemi,
– İyi ve etkili bir yönetim, – Yoksullukla mücadele,
– İşsizliğin düşürülmesi ve işe alım mekanizmalarının geliştirilmesi, – Ekonomiyi ve yatırım ortamını geliştirmek, genel dengeleri korumak,
– Sosyal yaşam koşullarının iyileştirilmesi için herkese yönelik çok boyutlu ve global kalkınma, – Sağlıklı bir çevrenin niteliklerini birleştirmek ve doğal felaketleri öngörebilmek
– Dengeli bir bölgesel kalkınma – Dış siyaset
Tarım ve balıkçılık sektörünün GSYİH’daki payı % 9’a yükselmiştir. İhracat gelirlerinin ise özellikle gıda işleme alanında yaklaşık %10’u bu sektörden elde edilmektedir. Bu sektör toplam işgücünün yaklaşık
%16’sını istihdam etmektedir. Yerli üreticileri korumak için AB dışı ülkelerden gelen ürünlere hükümet belirgin ticari engeller uygulamaktadır. Özellikle sermaye malı olmayan ithalata tarife dışı engeller uygulanmaktadır.
Tunus, Genel Preferanslar Sistemi çerçevesinde mamul mallarda, tarımsal ürünlerde ve el sanatları ürünlerinde; ABD, Kanada, İsviçre, Avustralya ve Japonya’nın tercihli tarifelerinden yararlanmaktadır.
Ayrıca Mısır, Fas, Ürdün ile tarife engellerini kademeli olarak tümüyle indirmeye yönelik Serbest Ticaret Anlaşmaları bulunmaktadır. 1998 yılında Davos’taki Dünya Ekonomik Forumu’nda yayınlanan Rekabet Raporu’nda Tunus Kuzey Afrika’daki ikinci güçlü ülke olarak değerlendirilmiştir.
2022 yılına kadar Tunus’un GSYİH’ndaki artışın yılda %4’ün üzerinde olacağı tahmin edilmektedir. Bu dönemde, sanayi üretiminin yılda ortalama %4,2 oranında büyümesi ve tarım üretiminin ise %2,6 oranında büyümesi beklenmektedir. Aynı dönemde enflasyonun yılda ortalama %3,9 oranında artacağı tahmin edilmektedir.
Tunus, önümüzdeki 5 yıllık dönemde sosyal ve ekonomik zorluklarla yüzleşmeye devam edecektir.
Siyasi yapının çok parçalı halde olması, koalisyon hükümetlerin kurulmasını zorunlu kılmaktadır.
Eşitsizliğin azaltılması, kamu hizmetlerinin güçlendirilmesi ve istihdam yaratılmasına yönelik çabaların yavaş ilerlemesi, Tunus halkında huzursuzluğa yol açmaktadır. Güvenlikte bazı iyileştirmeler olmasına rağmen, siyasi, ekonomik, sosyal ve dini faktörler göz önüne alındığında, kökten dinci terörün önlenmesi kolay olmayacaktır.
Ana işçi sendikasının ekonomik liberalleşmeye karşı direnç göstermesi, borçlanmayı teminat altına alma önlemlerini de içeren ekonomik politika reformunu yavaşlatmaktadır. Hükümetin kamu kesimi ücret faturalarını hafifletmek veya vergi planını genişletmek için radikal adımlar atması, mali konsolidasyonda ilerlemeye engel olmaktadır. Uzun vadeli sosyal ve politik zorluklar göz önüne alındığında, önümüzdeki 5 yıllık dönemde Tunus GSYİH’nın reel büyümesi fazla olmayacaktır. İhracatın toparlanması ve turizmin gelirlerinin artması nedeniyle cari işlemler açığının, GSYİH içindeki payı kısmen azalsa da halen finansmanda zorluk yaşanmaktadır.
C- EKONOMİDE ÖNE ÇIKAN SEKTÖRLER Tarım ve Hayvancılık
Ülke milli hasılasının yaklaşık %10'unu oluşturan tarım sektöründe, çalışan nüfusun beşte biri istihdam edilmektedir. Tarım arazilerinin önemli bir kısmı buğday ve arpa üretimi için kullanılmaktadır. Üretimin talebi karşılayamadığı yıllarda aradaki fark ithalat ile karşılanmaktadır. Ülkede hayvancılık ve sulu tarım yapılıyor olsa da üretim çoğu zaman tüketimi karşılayamamaktadır. Zeytinyağı, hurma ve işlenmiş balık Tunus'un önemli tarımsal ihraç kalemleri arasında yer almaktadır. Zeytinyağı ihracatından önemli ihracat gelirleri elde edilmektedir.
Son yıllarda üretim yöntemlerinin iyileştirilmesi sektörün gelişmesine ve modernleşmesini sağlamakla beraber, iç talebin karşılanmasına katkı sağlamıştır. Ülkede organik tarımın payı artmaya devam etmektedir.
Yıllara ve rekolteye göre değişmekle birlikte, Tunus’ta üretilen zeytinyağının yaklaşık %75’i ihraç edilmektedir. Tunus, AB ülkelerinden sonra, dünyanın en büyük zeytinyağı üreticisi konumdadır. Tarım ürünlerinin ihracatında (balıkçılık ürünleri dahil) AB ülkelerinin payı %44, Mağrip ülkelerinin ( Fas, Tunus, Cezayir, Libya, Moritanya) payı ise %24’tür.
Sanayi
Sanayi yaklaşık % 22,7’lık bir paya sahip ve sağladığı istihdam %32,8’dir. En önemli sanayi ürünü fosfattan üretilen gübredir. Tunus, yıllık 10 milyon tonluk üretimiyle dünyanın en büyük fosfat
üreticileri arasında yer almaktadır. Fosfat madenciliği ve sanayisi dışında deri ve tekstil sanayileri de önemli sektörler arasında yer almaktadır.
Tunus Sanayi ve İnovasyonu Geliştirme Ajansı (APII) verilerine göre, Tunus’ta çalışan sayısı 10 veya üstü olan sanayi şirket sayısı toplam 5.328 olmak üzere, bu şirketler arasında 2.350’si tamamen ihracata yönelik faaliyet göstermektedir. Şirketlerin sektörlere göre dağılımı aşağıda yer almaktadır.
Tunus’ta sanayi sektörü ülke ekonomisinin %30,4’ünü temsil etmektedir. Ülkedeki en önemli sanayi faaliyetleri arasında tekstil ve deri, petrol üretimi ve fosfat yer almaktadır. İmalat sanayinin sektörlere göre dağılımı ve payları sırasıyla; %26,6 tekstil-giyim ve deri sektörü, %22,7 mekanik-elektrik sektörü,
%18,1 kimya sektörü,, %16,6 gıda sektörü ve %9,2 inşaat malzemeleri sektörü.
Tekstil ve giyim sanayi konfeksiyon sanayin en önemli sektörler arasında yer almakta olup, ülke sanayisinin gelişimnde önemli katkılarda bulunmuştur. İhracatının %26,4’ü bu sektörde gerçekleştirilmekte olup, toplam tekstil ihracatının %92’si giyim ürünlerinden oluşmaktadır.
Tunus dünyanın önde gelen giyim tedarikçileri arasında yer almakta olup, ihraç edilen başlıca ürünler arasında iş kıyafetleri, mayo, iç giyim ve kot pantolon yer almaktadır. Tekstil Giyim sektörü Tunus sanayisinin temeli sayılmakta ve ülke ekonomisinde sosyo-ekonomik dengesini korumasına güçlü katkılarından dolayı özel ve stratejik bir öneme sahiptir. Bu sektörde faaliyet gösteren firmaların çoğu ihracata yönelik faaliyet göstermektedir. Tunus’un en büyük alıcılar arasında Avrupa Birliği ülkeleri (Fransa, İtalya, Almanya Belçika ve İspanya) yer almaktadır.
Diğer taraftan, tekstil sanayiden sonra en fazla istihdam sağlayan sektör elektrik ve elektrikli olmayan makineler sanayidir. Otomotiv yedek parça sanayi yüksek potansiyel sahiptir. Öte yandan, kimya sanayinde, özellikle ilaç sektörü ve kauçuk sektörlerinde kaydedilen gelişmeler kapsamında büyüme kaydedilmiştir. Ayrıca, bu sektördeki önemli faaliyet kolları arasında gübre, boya, deterjan, kozmetik sanayileri yer almaktadır.
Hizmetler
Hizmet sektörü ülke ekonomisinde önemli bir rol oynamakta ve milli hasılada en büyük paya sahip (yaklaşık %63,6) ve sektörün sağladığı istihdam %52,2’dir. Tunus Turizm Federasyonu için KPMG etüt bürosu tarafından yapılan bir çalışmada, Tunus İstatistik Kurumu verilerine göre, 2019 yılında Tunus’ta
turizm sektörünün milli hasılasına göre payı %4 ancak Dünya Turizm Örgütü tarafından belirlenen standartlara göre yapılan hesaplamalarda bu oran %14,2 ‘ye yükselmektedir ve bu sektörün toplam istihdamda payı %9,4’dür.
Tunus Turizm Ofisi tarafından açıklanan verilere göre, 31 Aralık 2019 yılında Tunus’a gelen turist sayısı 9,4 milyon olarak açıklanmış olup, 2018 yılına göre %13,6’lık bir artış kaydedilmiştir. Ayrıca, turizm gelirlerinde %35,7 oranında bir artış kaydererek 5,6 milyar Tunus Dinar’ına (yaklaşık 1,9 milyar Dolar) ulaştığı açıklanmıştır.
Enerji ve Madencilik
Doğal kaynakları sınırlı olan ve enerji ihtiyacı her geçen gün artan Tunus’un; son dönemde enerji açığına çözüm arayışlarında yenilenebilir enerji üretiminin geliştirilmesi ve enerji kaynaklarının çeşitlendirilmesi programını benimsemiş olduğu ve 2017 yılından bu yana bu sektörde olumlu ilerlemeler kaydedilmektedir.
Tunus’un madencilik sektöründe petrol, doğalgaz ve fosfat üretimi hakim durumdadır. Hidrokarbon bazlı enerji kaynakları kısıtlı olmakla birlikte, ülkenin petrol ve doğalgaz rezervleri yine de ülkenin büyümesine ve gelişmesine önemli katkılar sağlamıştır. Ancak, son yıllarda bu kaynaklarda yeterli üretim artışı olmaması, yeni kaynak bulunamaması ve izlenen enerji politikaları nedeniyle ortaya çıkan ağır enerji faturaları, Tunus’u yenilenebilir enerji gibi farklı enerji kaynakları yaratmaya zorlamaktadır.
Tunus’ta bulunan başlıca madenler arasında fosfat, demir, alçıtaşı, tuz, kurşun, çinko, baritin, silisli kumlar, kalsiyum karbonat bulunduğu belirtilmektedir.
D- DOĞRUDAN YABANCI YATIRIMLAR
World Investment Report verilere göre, 2018 yılında Tunus’a yapılan doğrudan yabancı sermaye yatırımı 1 milyar dolar olup doğrudan yabancı sermaye stoğu 26,7 milyar dolara ulaşmıştır. Tunus Yabancı Sermaye Ajansı (FIPA)’nın verilerine göre, Tunus’ta 3.486 yabancı firma faaliyet göstermektedir.
Tunus’taki yabancı yatırımın sektörel dağılımına baktığımızda sırasıyla, inşaat malzemeleri, elektrik- elektronik, tekstil-hazır giyim, mekanik, metal, metalurji, kimyasallar ve kauçuk, tarım ve eczacılık sektörleri başta gelmektedir.
Tunus’ta iç piyasaya dönük ticari faaliyetlerde bulunmak üzere yatırım gerçekleştirmek isteyen yabancı bir firma, Tunuslu bir firma ile yapacağı ortaklıktan en fazla %49 oranında hisse alabilmektedir. Söz konusu oranlar imalat, sanayi ve turizm sektöründe %100 oranına çıkabilmekte; tarım ve balıkçılık alanında ise en fazla %66 olarak belirlenmektedir.
Afrika’nın en iyi kalifiye iş gücüne sahip ülkesi olan Tunus’ta mühendis çalıştırma maliyeti aylık 1.000–
1.200 ABD Doları’dır. Vasıflı işçi maliyeti ortalama 1,50 dolar/saat’tir.
Tunus Kalkınma, Yatırım ve Uluslararası İşbirliği Bakanlığı tarafından yatırımlara ilişkin olarak, 30 Eylül 2016 tarihli ve 71 sayılı Yatırım Kanunu uyarınca, 11 Mayıs 2018 tarihli ve 417 sayılı Kararname ile Tunus’ta gerçekleştirilecek projelere ön izin verilme süresini 60 gün ile sınırlandırılmıştır.
Ayrıca, söz konusu kararname ile izne tabi faaliyetlerin listesi, idari izinlerin listesi, ve izne tabii 8 sektör belirlenmiştir. Söz konusu sektörler: doğal kaynaklar, faydalı maddeler, ulaştırma (kara, deniz, hava), eğitim, iletişim ile bazı ticari ve hizmet faaliyetleridir.
Diğer taraftan, Yatırım Kanunu'nun 9. maddesinde öngörülen döviz transferi için Tunus Merkez Bankası'nın başvurudan itibaren 90 gün içerisinde izin vermesi karara bağlanmıştır. Bu kararın yedi ay gecikmeli de olsa alınması yatırımcının ileriyi görebilmesi için olumlu bir adım olarak nitelendirilmiştir.
Yatırımlarda Öncelikli Alanlar
Bilgi işlem ve haberleşme:
Haberleşme teknolojileri Tunus’ta ilk sıralarda yer alan bir sektördür. Halihazırda GSYİH’ya katkısı
%13,5’dir. Bilgi işleme, yazılım, sistem kurulumu ve danışmanlık gibi konularda yatırım imkanları mevcuttur.
Özellikle son 6 yılda çok dinamik bir sektördür. Sektörün büyüme oranı yıllık % 15’dir. Tunus’ta yetişmiş eleman ve mühendis bulmak oldukça kolaydır. Bu ve bunun gibi mühendis istihdam edilen diğer sektörlerde mühendis çalıştırma maliyeti aylık 1.000–1.200 ABD Doları’dır.
Mekanik:
Tunus’un özellikle Avrupa’ya yakınlığı, üretim maliyetinin düşüklüğü, AB ile gerçekleştirilen serbest ticaret alanı, ayrıca diğer Arap ülkeleriyle yapmış olduğu serbest ticaret anlaşmaları, kira ve eleman maliyetlerinin düşüklüğü ülkeye yatırımı cazip kılmaktadır. Özellikle otomotiv sektörünün ihtiyacı olan mekanik parçalar ve yan sanayi alanlarında yatırım için iyi bir pazardır.
Tekstil:
Konfeksiyon imalatında Avrupa için iyi bir tedarikçi olan Tunus üretim maliyetindeki avantaj, Avrupa’ya yakınlık, vasıflı eleman teminindeki kolaylık, siyasi kararlılık, vergilerdeki avantajlar, düşük işçi maliyetleri nedeniyle bu sektörde yatırım yapılması açısından avantajlı durumdadır. Ülkenin iplik ve kumaş üretiminin olmaması nedeniyle özellikle bu alanlarda yatırım imkanı bulunmaktadır.
Gıda sanayii:
Ülkenin Avrupa’ya yakınlığı, Arap ve AB ülkeleri ile serbest ticaret alanları oluşturmuş olması, iklimin erken üretim için müsait olması, tarım ürünlerinde iç talebin iç piyasanın yanı sıra turizm nedeniyle de artması, diğer taraftan tarımsal ürün üretimindeki yıllık sürekli artış, ürün kalitesindeki artış, yetişmiş mühendisin % 25’inin tarım ve gıda sanayiinde çalışıyor olması, ve vasıflı eleman teminindeki kolaylık gıda sanayi alanında yatırımı cazip kılmaktadır.
Özellikle mevcut fabrikaların modernizasyonu, sebze ve meyve işleme tesisleri, dondurulmuş meyve sebze sanayi, deniz ürünleri sanayi (deniz ürünlerinden yemekler, ton konservecilik sanayi, dondurulmuş deniz ürünleri vs), şarapçılık, kesme çiçek, süt ürünleri, şekerleme ve bebek maması ile organik gıdada yatırım imkanları bulunmaktadır.
Deri ve ayakkabı:
Diğer sektörlerde olduğu gibi bu sektörde de Tunus’un Avrupa’ya yakınlığı, düşük işgücü maliyeti hammadde teminindeki kolaylık, deri el sanatlarındaki uzun tecrübeler bu sektörde özellikle ayakkabı imalatı, deri çanta ve deri eşya imalatı için iyi bir yatırım yeri olarak görülmektedir.
Yukarıda belirtilen sektörlerin dışında, inşaat ve müteahhitlik alanında Tunus gelecek vaat eden bir ülkedir. Özellikle Körfez Ülke yatırımcılarının bu ülkeye turizm, konut ve yerleşim alanında yatırım
yapma arzuları ve Avrupa, Libya ve Cezayir’in petrol arama ve işletme, doğal gaz dağıtım ve elektrik üretim ve dağıtım alanlarında yatırım girişimleri inşaat sektörü ve inşaat malzemeleri açısından fırsat yaratmaya müsaittir.
Tunus Yabancı Sermaye Ajansı (FIPA) http://www.investintunisia.tn/
Serbest Bölgeler
Tunus’ta biri Zarzis’in güneyinde, diğeri Bizerte’in kuzeyinde olmak üzere toplam iki serbest bölge faaliyet göstermektedir. Serbest bölgelerin kurulduğu alan devlet mülkiyetinde olmakla birlikte özel firmalar tarafından işletilmektedir.
Tunus’ta serbest bölgeler “Ekonomik Faaliyetler Parkı” olarak adlandırılmaktadır. Tunus Ekonomik Faaliyetler Parkına ilişkin yürürlükte bulunan mevzuatın bir örneği ekte sunulmaktadır. Söz konusu mevzuat kapsamında yatırımcılara çeşitli avantajlar sağlanmaktadır.
Bu avantajlar şu şekilde sıralanabilir;
• 10 yıl süreyle vergiden muafiyet,
• Yatırılan sermayenin, gelirlerin ve karın serbestçe transferi,
• Üretimde kullanmak kaydıyla gümrüksüz ithalat yapma hakkı,
• Yatırımcıların park alanında kiraladıkları alanda bina ve gerekli alt yapıyı serbestçe kurma hakkı,
• İşe alımlarda esneklik.
Ekonomik Faaliyetler Parkı, uluslararası ticaret yapan, ihracata dönük hizmetler veren ve sanayi sektöründe faaliyet gösteren yerli ve yabancı yatırımcılara yönelik bir yatırım alanı olarak faaliyet göstermektedir. Bu kapsamda, yatırımcılara, altyapısı tamamlanmış ve düzenli bakımı yapılan yatırım alanları sunulmaktadır. Ekonomik Faaliyetler Parkı’nda faaliyet gösteren firmaların üretim tesisleri gümrük antrepoları olarak mütalaa edilmekte ve her türlü gümrük işlemleri firmaya özel olarak tahsis edilmiş Gümrük İdaresi görevlilerince yapılmaktadır.
Zarzis Ekonomik Faaliyetler Park alanındaki kira ücretlerine ilişkin bilgiler aşağıda sunulmaktadır:
• Sanayi sektöründeki projelere yönelik alanların kirası yıllık 3 Euro/m2 ,
• Hizmet ve ticaret sektöründeki projelere yönelik alanların kirası yıllık 5 Euro/m2 ,
• Depoların yıllık kiraları ise sanayi projeleri için yıllık 20 Euro/m2 , hizmet ve ticarete yönelik projeler için yıllık 25 Euro/m2 .
Bizerte Ekonomik Faaliyetler Park alanındaki kira ücreti yıllık 3 Euro/m2 ’dir. Genel bakım için ayrıca
%15 ilave ücret alınmaktadır. Zarzis ve Bizerte Ekonomik Faaliyetler Parklarının yanı sıra Tunus’ta faaliyet gösteren ihracat amaçlı off-shore şirketler gümrük mevzuatı açısından Türkiye’de Serbest Bölgelerde faaliyet gösteren şirketlerin statüsündedir. Bu kapsamda, bu tür şirketler üretimde kullanacakları her türlü girdiyi gümrüksüz olarak ithal etme olanağına sahiptirler.
Ayrıca, bu tür şirketlerin yıllık ihracatlarının % 20’si oranında herhangi bir gümrük vergisi ödemeksizin ürettikleri malları iç piyasaya satma hakkı bulunmaktadır. Bu tür işletmelerin üretim tesisleri gümrük hattı dışı kabul edilmekte ve her türlü gümrük işlemleri firmaya özel olarak tahsis edilmiş gümrük idaresi görevlilerince işyerinde yapılmaktadır.
E- DIŞ TİCARET POLİTİKASI VE VERGİLER
Dış Ticaret Mevzuatı
a) Dış Ticaret Politikası (İthalat Rejimi, İhracat Rejimi)
Tunus, Avrupa-Akdeniz ortaklığı (Euromed) kapsamında, Avrupa Birliği (AB) ile bir ortaklık anlaşması imzalamıştır. Bu anlaşma kapsamında, Tunus’ta üretilen ürünlerin AB pazarına gümrüksüz erişiminin yanı sıra tarım ürünleri, işlenmiş tarım ürünleri ve balıkçılık ürünlerine erişimini kolaylaştırmayı sağlamaktadır. Ayrıca, AB ülkeleri ile ticari anlaşmazlıkların çözülmesi için iki taraflı mekanizmalara sahiptir ve AB ile ticari ilişkileri derinleştirmeyi amaçlayan bir eylem planı ile aracılığıyla Avrupa ile komşuluk politikasına bağlıdır.
Diğer taraftan, Avrupa Akdeniz Serbest Bölgesini yaratmak amacıyla Mısır, Ürdün ve Fas ile Adagir anlaşmasını imzalamıştır.
Ülkenin dış ticaret politikası ekonominin serbestleşmesi, ihracat faaliyetlerinin ve ortaklarının çeşitlendirilmesine olmak üzere üç temele dayanmaktadır.
1-Ekonominin serbestleştirilmesi:
Tunus, 90’lı yılların başından bu yana dünya ekonomisine entegrasyonu tercih etmiştir. Bu kapsamda, dış ticaretin kademeli olarak serbestleşmiş ve birkaç ülke ile serbest ticaret bölgeleri kurulmuştur. Bu ticaret anlaşmaları ile Tunus, bölgedeki 50 ülke ve 800 milyondan fazla tüketici arasında bağlantı kurulması sağlanmıştır.
Bu serbestleşme politikası, uluslararası krizlere rağmen yeni ticaret anlaşmaları ve özellikle hizmet sektörü, tarım ve tarımsal ürünlerin serbestleştirilmesi müzakereleri yoluyla devam etmektedir.
2-İhracatın çeşitlendirilmesi:
Dış ticaretin ülke ekonomisindeki önemine bakarak (yatırım ve tüketimin yanından üçüncü güç ) bilgi ve katma değeri yüksek ihraç ürünler ile ihracat faaliyetlerini çeşitlendirmeyi amaçlamaktadır. Bu amaçla, ülkenin nitelikli ve zengin işgücü dikkate alınarak, hedeflenen sektörler arasında mekanik ve elektrik sanayi, havacılık sanayi, hizmetler, ambalajlı zeytinyağı ambalajlama yer almaktadır.
3-Ticaret ortaklarının çeşitlendirilmesi:
Halihazırda, İskandinav ülkeleri, orta ve doğu Avrupa ülkeleri, Arap Serbest Ticaret Bölgesi ve Afrika ülkeleri ile ticareti geliştirmesi için çalışmalar gerçekleştirilmektedir. Ayrıca, AB ülkeleri ve geleneksel ortaklarla ticaretin seviyesini korunmasına özen gösterilmektedir.
Avrupa Birliği:
Tunus’un AB ile 17 Temmuz 1995 yılında imzalanan ve 1 Mart 1998 tarihinde yürürlüğe giren Ortaklık Anlaşması ile oluşturulan serbest ticaret alanı bulunmaktadır. Anlaşma kapsamında, 1 Ocak 2008 itibariyle tüm sanayi ürünleri gümrük vergisinden muaf olmuştur.
Doğu ve Güney Afrika Ortak Pazarı (COMESA) üyeliği:
Tunus Doğu ve Güney Afrika Ortak Pazarı (COMESA) üyesi olmuştur. Anlaşma 18 Temmuz 2018 tarihinde imzalanmış ve 20 Haziran 2019 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Bu çerçevede, 1 Ocak 2020 itibariyle COMESA üyesi ülkelerden ithal edilen tüm sana ve tarım ürünleri, balıkçılık ve el sanatları ürünleri karşılıklık ilkesi kapsamında gümrük vergisi ve eşdeğeri harçve diğer ücretlerden tamamen
muaftır. Öte yandan, Eritre, Etiyopya, Esvatini, Kongo Demokratik Cumhuriyeti ve Uganda’dan ithal edilen mallar için kısmi indirim uygulanacaktır.
Tunus, İslam Kalkınma Örgütü üyesi olup, SMIIC bünyesinde de temsil edilmektedir. Dolayısıyla, dış ticaret ve ekonomi olarak dışa açık bir ülkedir ve dünyadaki ürün güvenliği, standardizasyon, akreditasyon, kalite ve teknik engellerle ilgili çokuluslu çeşitli çalışmaları yakından takip etmektedir. Bu kapsamda, ülkemiz kurum ve kuruluşlarıyla da, başta TSE, TPE, TÜRKAK olmak üzere yakın ilişkiler içerisindedir.
Mevzuat Tunus’un resmi dili Arapça olarak Resmi Gazete’de (Journal Officiel de la République Tunisienne- JORT) yayımlanmakta, bir süre sonra Fransızca tercümesi de yayımlanmaktadır. Resmi Gazete’ye ve internet üzerinde mevzuat bilgilerine ulaşmak mümkün bulunmaktadır.
http://www.iort.gov.tn/WD120AWP/WD120Awp.exe/CONNECT/SITEIORT
http://www.legislation.tn/fr/recherche/legislatifsreglementaires/numero_jort/last/sort/date
b) Gümrük Vergileri
Dünya Ticaret örgütü üyesi olan Tunus ülkemiz dışında birçok ülke ve ülke grubuyla serbest ticaret anlaşmaları bulunmaktadır:
Tunus’un Serbest Ticaret Anlaşmaları:
Avrupa Birliği ile Serbest Ticaret Anlaşması, Mısır, Ürdün ve Fas ile Agadir Serbest Ticaret Anlaşması, Avrupa Serbest Ticaret Birliği (EFTA) ile Serbest Ticaret Anlaşması, Arap Ligi Ülkeleri ile Serbest Ticaret Anlaşması (GAFTA)’dır. Ayrıca, Tunus’un Fas, Ürdün, Mısır, Libya, Kuveyt, Cezayir, Moritanya, Filistin, Suriye, Sudan, Senegal, İran ile ikili anlaşmaları bulunmaktadır.
(Detaylı bilgilere Tunus Ticaret Bakanlığı sayfasından http://www.commerce.gov.tn/Fr/convention- de-facilitation-et-de-developpement-desechanges-commerciaux-inter-arabes-grande-zone-de-libre- echange-arabe_11_227 erişmek mümkündür.)
Türkiye-Tunus Serbest Ticaret Anlaşması gereği, 25. - 97. fasıllar kapsamı sanayi ürünleri ithalatı (dokunmuş halı ve yer kaplamaları, el işi danteller, el örgüsü duvar halıları, yer bezleri, bulaşık bezleri ve kullanılmış giyim eşyası hariç) gümrük vergisinden muaftır. Ancak, Tunus 2018 Bütçe Kanunu’nun 40’ıncı maddesi uyarınca, Türkiye-Tunus Serbest Ticaret Anlaşması eki Liste II kapsamı Türkiye menşeli ürünlerden 33, 34, 40, 48, 61, 62, 63, 64, 72,76, 84, 85 fasıllarına ait olanlar için yürürlükteki gümrük vergisinin %90’ı oranında istisnai gümrük vergisi uygulanması ve bu uygulamanın 1 Ocak 2018'den itibaren iki sürdürülmesi, sonraki üç yıl eşit oranlarda kademeli olarak indirilerek kaldırılması öngörülmüştür. Bu şekilde hesaplanacak gümrük vergisinin %25'i geçmesi halinde: uygulama %25 olarak yapılmaktadır. (Örneğin gümrük vergisi %30 ise: 30 x 0,90=%27 uygulamada %25 olarak işlem görmektedir. Gümrük vergisi %15 ise: 15 x 0,90=%13,5 olarak işlem görmektedir).
Son olarak, Tunus, 31 Aralık 2019'da bitmesi öngörülen söz konusu uygulamayı 2 sene daha uzatma kararı almış bulunmaktadır. Bu Karar'a göre, Tunus tarafınca önleme konu gümrük vergilerine ilişkin indirim takviminin, 1 Ocak 2022 itibariyle başlatılması öngörülmektedir.
c) İç Vergiler
Vergi beyannamesinin şirketin bulunduğu bölgenin vergi dairesine teslim edilmesi gerekmektedir. Söz konusu beyanname elektronik ortamda da düzenlenebilmektedir. www.impots.finances.gov.tn
internet adresinden beyanname örneklerine ulaşılabilmekte ve vergi işlemleri yapılabilmektedir.
Sanayi üretimi ve hizmetler KDV’ye tabidir.
Tunus’ta 1 Ocak 2018 tarihinden itibaren yeni Bütçe Kanunu ile KDV oranları 1 puan artmış olup, %7,
%13 ve %19 seviyelerinde 3 tip KDV uygulanmaktadır. Eğitim ve sağlık gibi öncelikli sektörler için % 7;
bilgisayar malzemeleri, üretim makinaları için % 13; diğer mal ve hizmetler standart KDV oranı %19’dur.
Tunus’ta vergi sistemi incelendiğinde gelir vergisi %15-35 arasında değişmekte ve yıllık olarak tahsil edilmektedir.
Genel anlamda kurumlar vergisi oranı %25 olmakla birlikte, 2019 yılında bazı sektörler için bu oranın
%13,5’e düşürülmesine karar verilerek onshore ve offshore rejimler arasındaki farklılıkların azaltılması amaçlanmıştır.
%10 vergi oranına tabii sektörler aşağıda sıralanmaktadır:
El sanatları, tarım ve balıkçılık faaliyetleri,
Hizmet kooperatifleri kapsamında faaliyet gösteren şirketlerin satın alma merkezleri,
Üreticiler ile hizmet kooperatifleri arasında oluşturulmuş toptan satışlar, Genel işbirliği yasasıyla yönetilen tüketici kooperatifleri,
Kalkınmada öncelikli bölgelerde yürütülen faaliyetler,
Çevre kirliliği ile mücadele faaliyetleri,
Gençlerin istihdam edilmesi veya El sanatları Tanıtım Fonu programları çerçevesinde yürütülen sınai ve ticari faaliyetler,
%13,5 vergi oranına tabii sektörler aşağıda sıralanmaktadır:
Elektronik, elektrik ve mekanik sanayi,
Araba, uçak, gemi, tren ve bileşenlerinin montajı ve imalatı,
Kablo sanayi,
İlaç, tıbbi teçhizat ve donanım üretimi,
Tekstil, deri ve ayakkabı sektörü,
Gıda sanayi,
Çağrı merkezleri,
Yürürlükte olan mevzuata uygun olarak faaliyet gösteren uluslararası ticaret şirketleri,
%20 vergi oranına tabii sektörler aşağıda sıralanmaktadır:
Cirosu 1 milyon Dinar’ı aşmayan, işletme faaliyetleri ve satın alma yapan şirketler,
Cirosu 500 bin Dinar ‘ı aşmayan hizmet ve ticari olmayan faaliyetler yürüten şirketler,
% 35 vergi oranına tabii sektörler aşağıda sıralanmaktadır:
Bankalar ve finansal kurumlar,
Tunus’ta yerleşik olmayanlara hizmet veren bankalar ve kuruluşlar,
Yatırım şirketleri,
Sigorta ve tahsilat şirketleri,
Telekomünikasyon şirketleri,
Rafineri şirketleri ve toptan petrol satışı yapan şirketler,
Petrol üretimi ve taşımacılığı yapan şirketler,
Süpermarketler (2020 yılından itibaren) ,
Araba bayileri (1 Ocak 2019 itibariyle) ,
Franchise anlaşmalı şirketler ( %30 veya daha az uyum oranı)
Yenilenebilir enerji sektörü: Fotovoltaik paneller için (85.41 tarife pozisyonu) uygulanan gümrük vergisi %30’dan %15’e, KDV oranı %19’dan %7’ye düşürülmüştür.
Şirket kuruluşunun teşvik edilmesi için gelir vergisinden veya kurumlar vergisinden muafiyet: 2018, 2019 ve 2020’de kurulan şirketler için faaliyete başlama tarihinden itibaren olmak üzere 4 yıl boyunca gelir vergisi veya kurumlar vergisinden muafiyet uygulanmaktadır. Ancak, finansal faaliyetler, enerji sektörü (yenilenebilir enerjiler hariç), müteahhitlik sektörü, yerinde tüketim, ticaret ve telekomünikasyon operatörleri bu avantajdan yararlanamayacaktır.
Tekstil, giyim, deri ve ayakkabı sektöründe faaliyet gösteren firmalar için işveren sosyal güvenlik payı desteği: Ocak 2011’den önce kalkınmada öncelikli bölgelerde kurulan ve tekstilgiyim, deri, ayakkabı sektöründe faaliyet gösteren firmalar için 10 yıl boyunca işveren sosyal güvenlik payı karşılanmaktadır
d) Ürün Standartları ile İlgili Uygulamalar
- Standartlar ve Belgelendirmeden Sorumlu Kuruluş: INNORPI’dir (Sanayi ve KOBİ’ler Bakanlığı Standardizasyon ve Fikri Mülkiyet Ulusal Enstitüsü)
INNORPI aynı zamanda TBT Anlaşması çerçevesinde ulusal temas noktasıdır.
(http://www.innorpi.tn/Eng/innorpi-the-national-information-point-about-technicalbarriers-to- trade_11_34 )
-Teknik Düzenlemeler, Ürün Güvenliği / Güvenirliği, İthalat Denetimleri ve PGD’den Sorumlu Kurum:
Ministère du Commerce (Ticaret Bakanlığı)’dır. (Direction Générale de la Qualité et de la Protection du Consommateur -DQPC)
F- DIŞ TİCARET
Tunus’un dış ticaretine baktığımızda, Son yirmi yıl süresince sürekli dış ticaret açığı verdiği görülmektedir. Her yıl 3 ile 6 milyar dolar aralığında olmak açık vermektedir.
2019 yılında ülkenin ihracatı 15 milyar dolar, ithalatı 18 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir. Ülkenin dünyaya ihracatında en önemli ürün grupları sırasıyla elektrikli makina ve cihazlar, giyim eşyası ve aksesuarı, mineral yakıtlar ve yağlar, ayakkabılar, optik, fotoğraf, ölçü, tıbbi alet ve cihazlar, motorlu
kara taşıtları, hayvansal ve bitkisel katı ve sıvı yağlar, makinalar, mekanik cihazlar ve aletler ile plastikler ve mamulleridir.
Ülkenin dünyadan ithalatında en önemli ürün grupları sırasıyla elektrikli makina ve cihazlar, mineral yakıtlar ve yağlar, makinalar, mekanik cihazlar ve aletler, plastikler ve mamulleri, motorlu kara taşıtları, demir ve çelik mamulleri, eczacılık ürünleri, optik, fotoğraf, ölçü, tıbbi alet ve cihazlar, bakır ve bakırdan eşya ile hububattır.
Ülkenin Dış Ticaretinde Başlıca Ürünler
Tunus’un İhracatında Başlıca Ülkeler
Tunus’un İthalatında Başlıca Ülkeler
G- TÜRKİYE İLE TİCARET
Türkiye ile Tunus arasındaki ticari ilişkiyi geçmiş yıllar boyunca incelediğimizde, ticaretin ülkemiz lehine bakiye verdiği görülmektedir. 2000 yılında ikili ticarette Türkiye lehine dış ticaret fazlası 97 milyon ABD Doları iken, 2018 yılında dış ticaret fazlası 6 katın üzerinde artarak 722 milyon ABD dolarına ulaşmıştır.
H- KOCAELİ’NİN TUNUS İLE DIŞ TİCARETİ
2019 yılında; Kocaeli ilinden Tunus’a 54,1 milyon dolar ihracat gerçekleştirilirken, ithalat rakamı 34,4 milyon dolar olmuştur. 2020 yılının ilk 9 ayında ise 45,1 milyon dolar ihracat, 7,7 milyon dolar ithalat gerçekleştirilmiştir.
Son 5 yıllık dönemde Kocaeli ili Tunus ile yaptığı ticarette sadece 2017 yılında açık vermiştir. Kasım 2020 tarihli veriye göre ilimizde Tunus sermayeli firma bulunmamaktadır.
Kocaeli ilinin Tunus ile Dış Ticareti ($)
Yıl İhracat Dolar İthalat Dolar Hacim Denge
2016 61.427.430 20.251.401 81.678.831 41.176.029
2017 33.863.813 41.572.125 75.435.938 -7.708.312
2018 34.207.915 15.554.511 49.762.426 18.653.404
2019 54.107.591 34.481.261 88.588.852 19.626.330
2020 (ilk 9 ay) 45.122.471 7.748.064 52.870.535 37.374.407
Kaynak: TÜİK
I- PAZARDA DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN KONULAR
İş Kültürü
Tunus Avrupa ile Arap dünyası arasında köprü oluşturan bir ülke olmakla övünç duymaktadır. Ülkenin resmi dili Arapçadır. Fransızca yaygın bir şekilde kullanılmakta ve iş hayatına hakim dil olarak kendini göstermektedir. Pek çok Tunuslu aynı zamanda Almanca, İtalyanca ve İngilizce de konuşmaktadır.
Tunus Hükümeti son zamanlarda İngilizce öğretiminin yaygınlaştırılması konusuna önem vermektedir.
Para Kullanımı
Tunus mevzuatına göre, 5.000 Tunus Dinar’ının (yaklaşık 3.700 ABD Doları veya 2.600 Euro) üzerindeki dövizle ülkenin terki öngörülüyorsa, girişte deklarasyon yapılması zorunluluğu bulunmaktadır.
Tunus'a girişte deklarasyon yapılmaması halinde, ülkeden çıkışta dövize el konulmakta, dövizin kaynağına ilişkin yeterli kanıt sunulması halinde dahi dövizin iadesi mümkün olmamaktadır. Bu itibarla vatandaşlarımızın mağdur olmamalarını teminen Tunus'a giriş yaptıkları sırada gümrüklü alanı terk etmeden önce yanlarında bulunan dövizi Tunus Gümrük yetkililerine deklare etmeleri, seyahatleri esnasında da deklarasyon belgesini özenle muhafaza etmeleri önem arz etmektedir.
Tunus Ulusal Tüketim Enstitüsü tarafından yayınlanan bir çalışmada Tunusluların satın alma işlemlerinde %76’sının nakit, %18,3’ü banka kartı ve %5,7 ‘si çek ile ödeme yapmayı tercih ettiği belirtilmektedir.
Tunus Bankacılık ve Finansal Kuruluşlar Birliği (Association Professionnelle Tunisienne des Banques et des Etablissements Financiers- APTBEF) tarafından yayınlanan yıllık raporda kart kullanımına ilişkin temin edilen bilgiler aşağıda yer almakta olup, Tunus’ta banka kartı kullanım yaygınlaşmaya başlamaktadır.
Pasaport ve Vize İşlemleri
Tunus’un birçok ülke ile turistik vize muafiyeti bulunmakta olup, Tunus'ta bulunma süresi 3 aydan kısa ise vize alınması gerekmemektedir. Öte yandan aralıksız Tunus’ta 3 aydan daha fazla kalmak isteyenler veya bir yılda aralıklı olarak 6 aydan daha fazla kalacak kişilerin ikamet vizesi almaları gerekmektedir.
İki tür ikamet vizesi bulunmaktadır.
Geçici ikamet vizeleri, geçici amaçla ülkeye gelen kişilere olağan durumlarda 1 yıllık süre için verilmektedir. Başvuru sahibinin öncelikle ülkede kalma süresi boyunca kendisine yetecek parasının olması gerekmektedir. Yabancı yatırımcının vize başvurusundan önce yatırım iznini almış olması gerekmektedir.
Kalıcı ikamet vizeleri ise aralıksız bir şekilde en az 5 yıldır Tunus’ta yaşayanlar, bir Tunus vatandaşı ile evli olanlar ve Tunuslu çocukları olanlara verilmektedir.
Resmi Tatiller ve Çalışma Saatleri
1 Ocak: Yılbaşı Tatili
14 Ocak: Devrim ve Gençlik Bayramı
20 Mart: Bağımsızlık Günü
9 Nisan: Şehitler Günü
1 Mayıs: İşçi Bayramı
25 Temmuz: Cumhuriyet Bayramı
13 Ağustos: Kadınlar Günü
15 Ekim: Kurtuluş Bayramı
Dini Tatiller:
Ramazan Bayramı 2 gün
Kurban Bayramı 2 gün
Mevlit Kandili 1 gün
Hicri Yılbaşı 1 gün
Resmi Kuruluşların Çalışma Saatleri: Pazartesi-Perşembe günleri 09:00-13:00 ila 14:30-17:45, Cuma günleri ise 09:00-14:00 saatleri arasındadır. Ramazan ayında ve yaz döneminde (Temmuz-Ağustos ayları) resmi kuruluşlar 08:00-14:00 saatleri arasında yemek arası vermeden çalışmaktadır.
Finans sektöründe haftalık çalışma süresi Pazartesi-Cuma olmak üzere 5 gündür. Bazı kuruluşlar ek olarak Cumartesi günü de 10:00-13:00 saatleri arasında da çalışmaktadır.
Yararlı Adresler
T.C. TUNUS BÜYÜKELÇİLİĞİ
Adres: 4, Avenue Hédi Karray Centre Urbain Nord, 1082 Tunis/Tunisie Tel: +216 70 132 300 (10 hat) Faks: +216 71 767 045
E-Posta: ambassade.tunis@mfa.gov.tr
T.C. TUNUS TİCARET MÜŞAVİRLİĞİ
Adres: Turkish Embassy Office of the Commercial Counsellor
Lot No.4, Avenue Hedi Karray, Centre Urbain Nord, 1082 TUNIS / TUNISIA Tel: 00 216 71 753 212, 00 216 71 752 506
E-posta: tunus@ticaret.gov.tr
TUNUS ANKARA BÜYÜKELÇİĞİ
Adres: Oran, Ferit Recai Ertuğrul Cad. Diplomatik Site No:19, 06450 Çankaya/Ankara Tel: (0312) 491 96 35
E-posta: at.ankara@diplomatie.gov.tn
KAYNAKÇA
Ticaret Bakanlığı Bilgi Sistemi – www.ekonomi.gov.tr Türkiye İstatistik Kurumu – www.tuik.gov.tr
Expodatabase - http://www.expodatabase.com/
World Meters - http://www.worldometers.info/tr/
The Economy Intelligence Unit (EIU) - http://www.eiu.com/home.aspx Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği – www.tobb.org.tr
Trademap – www.trademap.org
