• Sonuç bulunamadı

Azerbaycan ormanlarında kayın odununa arız olan makromantarlar

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2023

Share "Azerbaycan ormanlarında kayın odununa arız olan makromantarlar"

Copied!
6
0
0

Yükleniyor.... (view fulltext now)

Tam metin

(1)

Girifl

Azerbaycan’da orman alanlar›n›n %31,5’ini kay›n ormanlar› kapsamaktad›r ve burada Fagus orientalis Lipsky do¤al olarak yetiflmektedir.

Orman ekosistemlerinin geliflmesi mantarlar›n hayatsal ifllevleri ile afl›r› derecede do¤rudan ilgilidir.

Heterotrof yaflam›n önemli bir parças› olan mantarlar, orman tahriplerinde en aktif rolü oynarlar. Bu nedenle, orman ekosistemlerini iyilefltirmek ve korumak amac› ile mantar faaliyetlerinin araflt›r›lmas› güncel bir problemdir.

Orman topluluklar›n›n her türlü fonksiyonunda odun tahrip eden komplekslerin önemli elementi olan makromantarlar (genellikle Basidiomycet’ler) etkin bir rol oynayarak, ar›z olduklar› odunun biyolojik tahribat›na yol açarlar.

Seksenli y›llar›n ortalar›ndan bafllayarak do¤al koflullarda ve laboratuvar ortam›nda kay›n kütüklerinde, gövdelerinde, odununda, devrilmifl a¤açlar›n dallar›nda, kurumakta olan ve sa¤lam dallar›nda geliflen mantarlar›n s›ral› de¤iflimleri üzerine çok say›da çal›flma yap›lm›flt›r (Chapela ve Boddy, 1988a, b; Griffin ve Boddy, 1990).

Azerbaycan Ormanlar›nda Kay›n Odununa Ar›z Olan Makromantarlar

Elflad HÜSEY‹N, Faruk SELÇUK

‹nönü Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi Biyoloji Bölümü, 44069 Malatya - TÜRK‹YE

Gelifl Tarihi: 01.06.2000

Özet: Bu çal›flman›n amac› kay›n odununa ar›z olan makromantarlar›n tür içeri¤i ve öneminin ortaya koyulmas›d›r. Azerbaycan ormanlar›ndaki Do¤u kay›n›nda (Fagus orientalis Lipsky) 101 makromantar türü bulunmufltur. Oduna ar›z olan mantarlar›n tümü Basidiomycotina alt bölümünün Aphyllophorales, Polyporales, Agaricales ve Auriculariales tak›mlar›n›n 13 familyas› ve 52 cinsine aittir. Bu mantarlar›n büyük k›sm› (%79) Aphyllophorales tak›m›n›n türleri ile temsil edilirken, Polyporales tak›m› türleri %10,9, Agaricales türleri %8,9 ve sadece bir tür ile Auriculariales tak›m› geriye kalan %21’lik k›smi olufltururlar. Tür ve cins say›s›na göre Poriaceae familyas› birinci s›rada yer almaktad›r (41 cinsten 58 tür). Ormanlarda kay›n odununun faal tahripçileri Polyporus squamosus (Huds.: Fr.) Fr., Fomitopsis pinicola (Sw.: Fr.) P. Karst., Fomes fomentarius (L.: Fr.) S. Kickxfil., Phellinus igniarius (L.:

Fr.) Quel., Pholiota adiposa (Fr.: Fr.) P. Kumm. ve Ganoderma applanatum (Pers.) Pat. türleridir. Kay›n ormanlar›nda çok say›da odun tahripçisi mantarlar›n bulunmas›, bunlar›n bol cins ve tür çeflitlili¤ine sahip olmalar›, özellikle insan tahribat›n›n oldu¤u alanlarda, orman ekosistemlerinin bozuldu¤unun göstergesidir.

Anahtar Sözcükler: Odun tahripçileri, Makromantar, Kay›n, Basidiomycotina, Azerbaycan.

The Xylotroph’s Macromycetes on Beech in Azerbaijani Forests

Abstract: The aim of this study is to investigate the species composition and significance of beech–wood decomposing macromycetes. A total of 101 species of macromycetes were found on beech (Fagus orientalis Lipsky) in Azerbaijani forests. All species of xylotophic macromycetes belonged to 52 genera and 13 families of the orders Aphyllophorales, Polyporales, Agaricales and Auriculariales from the subdivision Basidiomycotina. The greatest part (79%) of xylotrophic species is represented by the order Aphyllophorales, species of Polyporales compose 10.9%, Agaricales 8.9%, and only one species belonging to the order Auriculariales.

The Poriaceae family takes first place in terms of the number of species and genera (58 species from 41 genera). The intensive destroyers of beech wood in forests are Polyporus squamosus (Huds.: Fr.) Fr., Fomitopsis pinicola (Sw.: Fr.) P. Karst., Fomes fomentarius (L.: Fr.) J. Kickxfil., Phellinus igniarius (L.: Fr.) Quel., Pholiota adiposa (Fr.: Fr.) P. Kumm. and Ganoderma applanatum (Pers.) Pat. The presence of a variety of genera and species of wood decomposing macrofungi, especially in antropogen influenced areas, is an indicator of the destructive processes of forest ecosystems.

Key Words: Xylotroph, Macromycetes, Beech, Basidiomycotina, Azerbaijan.

(2)

Gözden geçirilmifl ço¤u yay›nda kay›n mantarlar›n›n s›ral›

de¤iflimlerinin incelenmesi Avrupa’da (‹ngiltere, Almanya) Fagus sylvatica’da ve Amerika’da F. grandifolia’da yap›lm›flt›r (Chapela, 1989). Kay›n ormanlar›n›n mantarlar›, bu arada oduna ar›z olan mantarlar› da (genellikle Basidiomycet’ler) ekolojik-floristik aç›dan baz›

Avrupa ülkelerinde (Guminska, 1962; Lisiewska, 1974) ve Ukrayna’da incelenmifltir (Gorova, 1979; ‹sikov ve Evmenenko, 1991; Gayevaya ve ark., 1995).

Kafkasya’da kay›n odununa ar›z olan Basidiomycet’ler genellikle Azerbaycan’da incelenmifl (Kan›gina, 1965), ancak incelemeler yüzeysel olmufltur. Bundan dolay› 1980 y›l›ndan beri Azerbaycan kay›n ormanlar›n›n mikolojik ve fitopatolojik olarak araflt›r›lmas› düzenli bir flekilde bu çal›flma ile yap›lm›flt›r.

Materyal ve Metot

Araflt›rma materyalleri Fagus orientalis Lipsky a¤ac›n›n canl› ve devrilmifl gövdeleriyle, dal ve kütüklerinde geliflen makromantarlard›r.

Materyal, 1980–1997 y›llar› aras›nda farkl› iklim ve toprak bölgelerinde, korunan ve insan tahribine maruz kalan kay›n, kay›n–gürgen ile kay›n–mefle ormanlar›ndan toplanm›flt›r.

Gözleme ve say›m, daimi ve geçici deneme sahalar›nda yap›lm›flt›r. Deneme sahalar› arazinin rölyefi, a¤açlar›n cinsi ve yafl› göz önünde tutularak her biri 0,25 ve 0,5 ha olacak flekilde oluflturulmufltur.

Toplanan materyaller Azerbaycan Bilimler Akademisi Botanik Enstitüsü deneysel mikoloji laboratuvar›nda, baz›

türler Rusya Bilimler Akademisi Botanik Enstitüsü (Sankt- Petersburg) Mikoloji Bölümünde teflhis edilmifltir.

Toplanan mantarlar›n teflhisi için monografik yay›nlar ve mantar teflhis anahtarlar› kullan›lm›flt›r (Bondartsev, 1953; Bondartseva, 1998).

Mantarlar›n sistemati¤i ve terminolojisi Bondartseva (1998) ve Hawksworth, Kirck, Sutton ve Pegler (1995)’e göre verilmifltir.

Bulgular ve Tart›flma

Yap›lan araflt›rmalar neticesinde, literatür bulgular› ve herbaryum (BAK*) örnekleri göz önüne al›narak,

Basidiomycotina altbölümünün Aphyllophorales, Polyporales, Agaricales ve Auriculariales tak›mlar›n›n 13 familyas› ve 52 cinsinden 101 mantar türü tespit edilmifltir. Oduna ar›z olan makromantarlar›n büyük ço¤unlu¤u (%79) Aphyllophorales tak›m›na girmektedir.

Polyporales tak›m› üyeleri %10,9, Agaricales türleri

%8,9 oran›nda temsil edilmektedir. Auriculariales tak›m›ndan ise sadece tek tür saptanm›flt›r.

Taksonomik bak›mdan oduna ar›z olan Basidiomycet’ler heterojen bir gruptur. Onlar›n temelini, yukar›da gösterildi¤i gibi, Aphyllophorales tak›m›na ait mantarlar oluflturmaktad›r. Bu mantarlar, Ba¤›ms›z Devletler Toplulu¤u’nda bilinen tüm odun tahripçisi Basidiomycet’lerin yaklafl›k %75’ini oluflturmaktad›r.

Agaricales tak›m› ise yaklafl›k %23’lük bir oranda bulunur (Mukhin, 1989). Gilbertson’un (1980) verilerine göre Kuzey Amerika’n›n oduna ar›z olan Basidiomycet’lerinin

%57’sini Aphyllophorales, %37’sini ise Agaricales teflkil etmektedir.

Cins ve tür say›s›na göre Aphyllophorales tak›m›n›n en büyük familyas› Poriaceae familyas›d›r. Familya’ya 58 tür içeren 41 cins dahil olup, bunlar›n aras›nda Coriolus (7 tür), Inonotus ve Tyromyces (6-flar) cinsleri kendini göstermektedir. Cerioporia, Fibuloporia ve Daedaleopsis cinslerinin her biri 3–4 tür içerir. Geriye kalan cinsler 1–2 türle temsil edilirler. Nisbeten büyük familya Hymenochaetaceae familyas›d›r (2 cinsten 10 tür).

Schyzophyllaceae, Fistulinaceae, Scutigeraceae, Ganodermataceae ve Corticiaceae familyalar›n›n her biri 1–3 cins ve tür içermektedirler. Polyporales tak›m›

Polyporaceae familyas›n›n Polyporus (10 tür) ve Piptoporus (1 tür) cinsleri ile temsil olunmufllard›r.

Agaricales (sensu lato) tak›m›ndan 9 tür bulunmufltur.

Bunlar Pleurotaceae (5 tür), Tricholomataceae (2), Strophariaceae (1) ve Pluteaceae (1) familyalar›

üyeleridir.

Odun tahripçisi Basidiomycet’lerin münferit bulunuflu ile tan›nan birkaç nadir türü de ortaya ç›kar›lm›flt›r.

Bunlar Postia tephroleuca (Fr.: Fr.) Julich, Gloeoporus dichrous (Fr.: Fr.) Bres., Ganoderma lucidum (Seyss: Fr.) P. Karst., Inonotus cuticularis (Bull.: Fr.) P. Karst., Pycnoporus cinnabarinus (Jacg.: Fr.) P. Karst., Bondarzewia montana (Quel.) Fr., Meruliopsis purpurea (Fr.) Bondartsev türleridir. ‹lginç türlerden biri de Spongipellis litschaueri H. Lohwag-d›r ki, kay›n›n ölü ve

* Azerbaycan Bilimler Akademisi Botanik Enstitüsü herbaryumu

(3)

canl› gövdelerinde yetiflerek, burada çabuk yay›lan beyaz çürüklü¤ü oluflturur.

Birçok ülkede oldukça ender rastlanan Fibuloporia bombycina (Fr.) Bondartsev & Singer ve Ischnoderma resinosum (Schrad.: Fr.) P. Karst. odun tahripçileri bu çal›flma ile ilk kez saptanm›flt›r. Nemli yerlerdeki dökülmüfl ölü dallarda, kütüklerde, çürümekte olan odunda Xylodon versiporus (Pers.) Bondartsev s›kça görülen bir türdür.

Ormanlarda ve odun depolar›nda kay›n odununun faal tahripçileri genellikle Polyporus squamosus (Huds.: Fr.) Fr., Fomitopsis pinicola (Sw.: Fr.) P. Karst., Phellinus igniarius (L.: Fr.) Quel., Fomes fomentarius (L.: Fr.) J.

Kickxfil., Pholiota adiposa (Fr.: Fr.) P. Kumm., Ganoderma applanatum (Pers.) Pat. türlerdir. Son zamanlarda G. applanatum üzeride yap›lan incelemelerde konukçu bitkileri Fagus, Prunus, Cerasus, Platanus olan G. adspersum (Schulz.) Donk türü G. applanatum’dan ayr›lm›flt›r (Buchanan ve ark., 1995).

Pek çok yetiflme ortam›nda canl› a¤açlar›n köklerinde, kök boynunda ve kesilmifl a¤açlar›n kütüklerinde geliflen canl› kay›n a¤açlar›n›n kök çürümesine neden olan odun tahripçisi mantar serilerinin tipik üyesi Armillariella mellea (Vahl.: Fr.)P. Karst. ile dökülmüfl ölü dallarda geliflen, ancak önceki türe oranla daha zay›f odun tahripçi olan Schizophyllum commune Fr.: Fr. çok yayg›n ve önemli iki odun tahripçisidir. Inonus hispidus (Bull.: Fr.) P. Karst., I.

radiatus (Sowerby: Fr.) P. Karst., Trametes versicolor (L.: Fr.) Pilat, Bjerkandera fumosa (Pers.: Fr.) P. Karst., Polyporus subarcularibus (Donk) Bondartsev, bir de Daedaleopsis, Lenzites, Tiromyces, Chaetoporus, Pleurotus v.b. cinslerin çeflitli türleri nisbeten az yayg›n odun tahripçileridir. Funalia, Hapalopilus, Hirschioporus, Podoporia, Cerioporia, Aporpium, Trechispora v.b.

cinslerin türlerine oldukça ender rastlanmaktad›r.

Oduna ar›z olan Basidiomycet’lerin taksonomik çeflitlili¤i yan› s›ra, odunu bir besin kayna¤› gibi kullanma özelli¤i, ekolojik çeflitlili¤i ile paraleldir.

Mantarlar›n yaflamas› için kendine has bir ortam olan odun, mantarlar taraf›ndan bir kaç yolla tahrip edilebilir.

Odunda yetiflen mantarlar›n bir k›sm› parankima hücrelerinin protoplast maddelerini kullan›r. Onlar ligninleflmifl selülozu parçalama yetene¤ine sahip olmamalar› ile di¤erlerinden farkl›d›r. Örne¤in, Chondrostereum purpureum kütüklerde geliflti¤inde odunun kök sistemi vas›tas›yla beslenen canl› hücrelerden

faydalan›rlar. Ölü odunu bu mantar son derece zay›f tahrip eder.

Kay›n odun tahripçisi makromantarlar›, Büyük ve Küçük Kafkas (Azerbaycan s›n›rlar›nda) ormanlar›nda türce daha zengindir. Tal›fl ormanlar›nda nispeten az tür yay›lm›flt›r. Örne¤in, Büyük Kafkas ormanlar›nda 63 tür odun tahripçisi kaydedilmifltir. Xylodon versiporus, Chaetoporus radulus (Peck) Bondartsev & Singer, Bjerkandera fumosa, Inonotus rheades (Pers.) Bondartsev & Singer, Trametes suaveolens (L.: Fr.) Fr. f.

gibbosiformis Nikolaeva, Coriolopsis trabea (Pers.: Fr.) Bondartsev & Singer ve di¤er mantarlara sadece Büyük Kafkas ormanlar›nda rastlanmaktad›r. Tal›fl ormanlar›nda 29 tür, Küçük Kafkas ormanlar›nda ise 45 tür odun tahripçisi makromantar bulunmufltur. Inonotus dryadeus (Pers.: Fr.) Murrill, Fistulina hepatica (Schaeff.: Fr.) Sibth., Piptoporus quercinus (Schraed.: Fr.) Pilat, Polystictus tomentosus Fr.: Fr., Fibuloporia bombycina gibi toplam 12 tür sadece Tal›fl ormanlar›nda ortaya ç›kar›lm›flt›r.

Fibuloporia vaillantii (Fr.) Bondartsev & Singer, F.

mollusca (Pers.) Bondartsev & Singer, Podoporia vitrea (Fr.) Donk, Cerioporia gilvescens (Bres.) Donk, C.

subpudorina (Pilat) Bondartsev, Gloeoporus bourdotii (Pilat) Bondartsev & Singer, Aporpium caryae (Schwein.) Teix & D.P. Rogers,Skeletocutis nivea (Jungh.) J. Keller, Coriolellus albidus (Fr.) Bondartsev, Bondarzewia montana gibi toplam 25 tür ise sadece Küçük Kafkas ormanlar›nda yayg›nd›rlar.

Kay›n›n makromantar odun tahripçilerinin karfl›laflt›r›lmal› analizi, tür içeri¤inin %23,7’si (24 tür) Büyük Kafkas ve Tal›fl ormanlar› için ortak oldu¤unu ortaya koymufltur. Bunlar Coriolos zonatus (Nees: Fr.) Quel., Daedalea guercina (L.: Fr.) Fr., Daedaleopsis confragosa (Bolton: Fr.) J. Schröt., Auricularia mesenterica (Di-CKS.: S. F. Gray) Pers., Polyporus coronatus Rost K., Ganoderma lucidum (Curtis: Fr.) P.

Karst. ve baflka türlerdir. Tyromyces fissilis (Berk. &

M.A.Curtis) Donk, Spongipellis litschaueri, Fomitopsis pinicola, Coriolopsis gallica (Bull.: Fr.) Ryvarden f. tenuis Bourd. & Galzin, Pleurotus pantoleucus Fr., Panus rudis Fr. ve di¤erleri gibi toplam 20 tür (%20) Küçük ve Büyük Kafkas ormanlar› için ortakt›r. Makromantarlar›n yaln›z

%12,9’una (13 tür) hem Küçük Kafkas ormanlar›nda, hem de Tal›fl ormanlar›nda rastlanmaktad›r. Bunlar Podoporia sanguinolentus (Alb. & Schw.) Fr., Cerioporia viridans (Berk. & Broome) Donk, Fibuloporia reticulata

(4)

(Pers.) Bondartsev, Laetiporus sulphureus (Bull.: Fr.) Murrill f. imbricatus (Fr.) Bourd. & Galzin ve baflkalar›d›r.

Kay›nda makromantarlar›n yaklafl›k %9’u tüm Azerbaycan topraklar›nda yayg›nd›r.

Tal›fl ormanlar›nda kay›nda geliflen odun tahripçileri olan makromantarlar›n %99’u Aphyllophorales tak›m›n›n türlerini içerir. Bu durum Tal›fl’›n nemli subtropik flartlar›

ile ilgilidir. Büyük Kafkas ormanlar›nda Aphyllophorales mantarlar›n üstünlü¤ü (%84) büyük ölçüde bölgenin fiziki–co¤rafi flartlar› ile ilgilidir. Küçük Kafkas’ta da Aphyllophorales tak›m› üyeleri bask›nd›r (%77). Burada çok ender olarak Trechispora canditissima (Schwein.) Bondartsev & Singer, Porothelium fimbriatum (Pers.:

Fr.) Fr. türlerine de rastlanmaktad›r.

Karfl›laflt›rd›¤›m›z bölgelerde mantarlar›n ayn› cinsleri farkl› türlerle temsil olunmufltur. Örne¤in, Tal›fl’ta Fibuloporia reticulata, Polyporus brumalis (Pers.: Fr.) Fr., Phellinus gilvus (Schwein.) Pat., Coriolus hoehnelii (Bres.) Bourd. & Galzin, Küçük Kafkas ormanlar›nda ise sözü edilen cinslerin F. vaillantii, P. melanopus Fr.: Fr., P.

ferruginosus (Schrad: Fr.) Pat., C. epileucus (Fr.) Bondantsev türleri tespit edilmifltir. Büyük Kafkas’ta Postia tephroleuca, Gloeoporus dichrous, Panellus stipticus (Bull.: Fr.) Fr., Chaetoporus subacidus (Peck) Bondartsev & Singer, Spongipellis litschaueri türlerin yayg›n olduklar› halde, Küçük Kafkas’ta yukar›da verilen cinslerin di¤er türleri yay›lm›fllar ki, bunlar P. albo- sordescens Bourd. & Galzin, G. bourdotii, P. rudis Fr., P.

conchatus (Fr.) Fr., C. radulus, C. corticola (Fr.) Bondartsev & Singer, C. ambiguus (Bres.) Bondartsev &

Singer, S. spumeus (Sowerby: Fr.) Pat. türleridir.

Odun tahripçisi makromantar grubunun oluflumu ormanlar›n meydana gelmesi ile ilgilidir. Odun tahripçisi Basidiomycet’lerin önemli özelli¤i lignoselülozlar›n aktif ayr›fl›m›n› yapmalar›d›r. Gilbertson (1980) bunlar› sa¤lam odunun hücre çeperini enzimsel faaliyetlerle parçalay›p, onu enerji kayna¤› olarak kullanma yetene¤ine sahip olan bir organizma grubu gibi tarif etmifltir

Günümüzde odun tahripçisi basidiumlu mantarlar, odunun büsbütün mineralleflmesine kadar derin enzimsel çürümesini h›zla yapabilme yetene¤ine sahip tek organizma grubudur.

Odunu tahrip etme yetene¤ine ba¤l› olarak Basidiomycet’ler iki gruba ayr›l›r. Gruplar›n birini hücre çeperinin yaln›z karbonhidrat k›sm›n› parçalayan mantarlar oluflturur. Bunlar selüloz parçalayan ya da

esmer çürüklü¤ü oluflturan mantarlard›r. Di¤er grubu ise lignin parçalayan mantarlar oluflturur ki, bunlar odunda beyaz çürüklü¤e neden olurlar. Odun tahripçisi Basidiomycet’lerin ço¤u bu gruba girmektedir. Kuzey Amerika’da bilinen tüm odun tahripçisi makromantarlar›n

%93-94’ü bu gruba aittir (Gilbertson, 1980). Bu grup mantarlar, hücre çeperlerinin tüm bilefliklerinin kimyasal yap›s›n› de¤ifltirme yetene¤ine sahiptirler ve bundan dolay› kendi bafl›na (di¤er organizmalar ifltirak etmeden) odunun tümüyle biyolojik çürümesini sa¤layabilirler .

Mantar topluluklar›n›n mekânsal yap›s›n›n ve mantarlar taraf›ndan kay›n gövde parçalar›n›n art arda iflgal edilmesinin incelenmesi sonucunda 20 türden fazla mantar kaydedilmifltir ki, bunlar›n büyük ço¤unlu¤unu Basidiomycet’ler oluflturmufllard›r (Coates ve Rayner, 1985; Chapela ve ark., 1988). En çok rastlananTrametes versicolor, Armillaria bulbosa (Barla) Kile & Vatl., Bjerkandera adusta (Willd.: Fr.) P. Karst. ve Chondrostereum purpureum (Pers.: Fr.) Pouzar olmufltur. Odun tahripçisi Basidiomycet’lerin çeflitli türleri odunda renk de¤iflikli¤i olan bölgelerde tecrit edilmifller ve s›k s›k s›n›r çizgileri ile ayr›lm›fllard›r. Çürümenin üçüncü y›l›nda Bjerkandera adusta ve Chondrostereum purpureum türlerin yerini Lenzites betulina (L.: Fr.) Fr., Psathyrella piluliformis (Bull.: Fr.) P. D. Orton, Sistotrema brinkmannii (Bres.) J. Eriksson türleri almaktad›r.

Odun tahripçisi makromantarlar›n üstünlü¤ü, Almanya’da do¤al koflullarda kay›n kütüklerinin mantar de¤iflimlerinin y›llarca incelenmesi sonucunda ortaya ç›kar›lm›flt›r (Andersson, 1993). Gözlemlerin birinci y›l›nda (ilk y›l›nda) s›k s›k Chondrostereum purpureum, ondan sonraki y›llarda ise Bjerkandera adusta, Flammulina velutipes (Curtis: Fr.) Singer, Peniophora incarnata (Pers.: Fr.) P. Karst., Trametes versicolor, T.

gibboza (Pers.: Fr.) Fr. bulunmufllard›r.

Kurumakta olan kay›n dallar›nda mantar topluluklar›n›n yap›s› incelendi¤inde, canl› a¤açlar›n uçtan kuruyan dallar›nda ilk önce Diapothe macrostoma Nitschke, Melanconis asteropycnis Sacc., Pseudovalsa umbonata (Tul.) Sacc., Nectria peziza (Tode: Fr.) Fr., Cryptosphaeria moravica Petr. & Sacc., Diatrypella aspera (Fr.) Nitschke, Tubercularia histeriana Corda, Asterosporium asterospermum (Pers.: Fr.) Hughes, Stigmella effigurata (Schwein.) S.S. Hughes ve baflkalar›

gibi mikromantarlar geliflir (Chapela ve Boddy, 1988a;

Butin ve Kowalski, 1983; Kowalski ve Kehr, 1992;

(5)

Guseinov, 1996). Onlardan sonra Coniophora puteana (Schumach.: Fr.) P. Karst., Trametes versicolor, Oudemansiella mucida (Schrad.: Fr.) Hoehn., Peniophora lycii (Pers.) Hoehn & Litsch., Polyporus floccipes Rostk., Cerocorticium confluens (Fr.: Fr.) Julich & Stalpers, Stereum rugosum Pers.: Fr., Vuilleminia comedans (Nees:

Fr.) Maire gibi makromantarlar görünürler.

Söz konusu türlerin pek ço¤u, mantarlar›n geliflme belirtileri görülmeyen kesilmifl a¤açlar›n dallar›ndan ortaya ç›kar›lm›flt›r. Kay›n için karakteristik olan mantar biyotas›n›n d›flar›dan sa¤lam gözüken dallar›n odununda tespit edilmesi, bu mantarlar›n ksilem’de lâtent halinde bulunuflu hipotezini desteklemektedir (Chapela, 1989;

Griffin ve Boddy, 1990). Örne¤in, kay›n›n yeni kesilmifl (taze kesilmifl) sa¤lam dallar›ndan laboratuvar ortam›nda Coniophora puteana ortaya ç›kar›lm›flt›r.

Farkl› rutubet durumunda olan kabuk ve gövdeden lâtent halinden meydana gelen mantar topluluklar›n›n

zamansal ve mekânsal yap›s›n›n araflt›r›lmas› göstermifltir ki, mantarlar›n lâtent aflamas›nda gelifliminin en önemli s›n›rlay›c› faktörü ksilemin rutubetidir. Rutubetin azalmas› birçok odun tahripçisi mantar türünün geliflmesi aç›s›ndan bafllang›ç mekanizmas› say›l›r.

Sonuç

Kay›n ormanlar›nda bu kadar çok miktarda odun tahripçisi makromantarlar›n bulunuflu, bunlar›n cins ve tür çeflitlili¤inin bol olmas›, özellikle afl›r› derecede insan tahribat›n›n etkisi alt›nda kalan bölgelerde, orman ekosistemlerinin yap›s›n›n bozuldu¤unu ve tereddi etti¤ini göstermektedir.

Oduna ar›z olan mantar komplekslerinin niteliksi de¤iflimleri, orman ekosistemlerinin hem durumlar›n›n de¤erlendirilmesinde, hem bu sistemlerin geliflimlerinin tahmininde kullan›labilir.

Andersson, H. 1993. Sukzession von Fruchtkörpern hörerer Pilze (Ascomycetes, Bazidiomycetes) an Rotbuchenstubben (Fagus sylvatica) in the Ölper Holz in Braunschweig (Niedersachsen).

Braunsehweich. Naturdkl. Schrift. 4(2): 355-370.

Bondartsev, A. S. 1953. Trutov›ye gribi Evropeyskoy çasti SSSR i Kafkasa, Moskova-Leningrad.

Bondartseva, M. A. 1998. Devinitorum Fungorum Rossiae. Ordo Aphyllophorales. Fasc. 2. “Nauka”. Petropoli.

Buchanan, P. K., Hseu, R. S. and S.M. Moncalvo. 1995. Ganoderma:

Systematics, Phytopathology and Phormocology. In: Proceedings of Contributed Symposium. 5th International Mycological Congress. Vancouver. August 14-21, 1994. Vol. 59 A, B.

Vancouver, pp. 135.

Butin, H. and T. Kowalski. 1983. Die natürliche Astreinigung und ihre biologischen Voraussetzungen. I. Die Pilzflora die Buche (Fagus sylvatica L.). European J. Forest Pathology. 13: 322-324.

Chapela, I. H. 1989. Fungi in healthy stems and branches of American beech and aspen: a comparative study. New Phytologist. 113.(1):

65-75.

Chapela, I. H. and L. Boddy. 1988a. Fungal colonization of attached beech branches. I. Early stages of development of fungal communites. New Phytologist 110(1): 39-45.

Chapela, I. H. and L. Boddy. 1988b. Fungal colonization of attached branches. II. Spatial and temporal organization of communities arising from latent invaders in bark and functional sapwood, under different moisture regimes. New Phytologist. 110(1): 47-57.

Chapela, I. H., Boddy, L. and A. D. M. Rayner. 1988. Structure and devolepment of fungal communities in beech logs, four and half years after felling. FEMS Microbiol. Ecol. 53:59-70.

Coates, D. and A. D. M. Rayner. 1985. Fungal population and community devolepment in beech logs. III. Spatial dynamics, interactions and strategies New Phytologist. 101(1):183-198.

Gayevaya, V. P., ‹sikov, V. P., Merejko, T. A. i I. A. Dudka. 1995.

Ksilotrofnaya mikobiota buka na Ukraine. Mikologia i fitopatologia.

29(4): 6-11.

Gilbertson, R. L. 1980. Wood-rotting fungi of North America. Mycologia.

72(1): 1-49.

Griffin, G. S. and L. Boddy. 1990. Fungal decomposition of attached angiosperm twigs. Decay community development in ash, beech and oak twigs. New Phytologist. 116(3): 407-415.

Gorova, T. L. 1979. Makromiset› bukovikh lisiv Ukrainskikh Karpat.

Ukrainskiy Botan. Journ. 36(5): 431-437.

Guminska, V. 1962. Mikoflora lasow bukowych Rabsztyna: Maciejowej (Studium florystyc znoekologicznre). Monogr. Bot. 13:3-85.

Guseinov, E. S. 1996. Micromycetes on the oak, beech and hornbeam in Azerbaijan. In: Plant life in Southwest and Central Asia (Eds.:

M.Öztürk, Ö. Seçmen and G.Görk). Ege University Press. ‹zmir- Türkiye. Vol. 1. pp. 390-397.

Hawksworth, D. I., Kirk, P. M., Sutton, B. C. and D. N. Pegler. 1995.

Ainsworth and Bisby’s Dictionary of the Fungi. Cambridge University Press. Cambridge.

Isikov, V. P. and V. F. Evmenenko. 1991. Derevoruynivni gribi v yaltinskomu girsko-lisovomu zapovedniku. Ukrainskiy Botan.

Journ. 48(5): 19-22.

Kan›gina, N. E. 1965. Gribi v›z›vayufliye gnili drevesini buka vostoçnogo Fagus orientalis Lipsky i vliyaniye ikh na v›khod delovoy drevesin›

v gorn›kh lesakh Bolflogo Kafkasa. Avtoreferat Kand dissertasii.

Baku.

Kaynaklar

(6)

Kowalski, T. and R. D. Kehr. 1992. Endophytic fungal colonization of branch bases in several forest tree species. Sydowia. 44(2): 137- 168.

Lisiewska, M. 1974. Macromycetes of beech forests within the eastern part of the Fagus area in Europe. Acta Mycologica. 10.(1): 3-74.

Mukhin, V. A. 1989. Ksilotrofn›ye bazidiomiset›. Opredeleniye i taksonomiya. Ekologia i zaflita lesa. Mejvuzovskiy sbornik nauçn.

Trudov. pp. 77-81.

Referanslar

Benzer Belgeler

Tesisat Kongreleri kapsamında düzenlenen “Jeotermal Enerji Seminer”lerinde çevresel etkiler ba lı ı altında sunulan bildirilerde genel anlamda sosyo-ekonomik etkilere

Ancak parçada verilen bil- giler arasında küreselleşmenin günü geldiğinde tersine bir süreç olarak işleyeceği konusunda bir yorum getirilmemiştir.. Bu parçada

Klinik evre 1 non-seminomatöz germ hücreli tümör- lerde retroperitoneal lenf nodu diseksiyonu (RPLND) ile adjuvan BEP tedavisinin karşılaştırıldığı bir rando- mize

I. Sıcaklık azalırsa çözünürlük azalır. Aynı sıcaklıkta su eklenirse çözünür- lük artar. XY tuzunu toz haline getirirsek çö- zünürlük artar. V bir miktar XY

Aksi durumda de¼ gi¸ sken katsay¬l¬fark denklemi denir. Matematik Bölümü

Türkiye’de koyun ve kuzularda bulunan Eimeria türleri ve bunlar›n neden oldu¤u enfeksiyon oranlar›.. üzerinde yap›lan

şiirin son dizeleri Mayakovski’nin «Sergey Yesenin’e» adlı şiirinin başlangıcını oluşturdu. Mayakovski Yesenin’in küçük

2000 y›l›nda transfer oldu¤u Dardanelspor’da 3 sezon forma giyip Genç Milli Tak›mlardaki baflar›l› performans›yla dikkati çekti ve 2003’te Befliktafl taraf›ndan