17
Sakl› Tarih
Sinan Meydan
Cumhuriyet ve Uçan Ka¤n›n›n
S›rr›
Önce Ka¤n›yla Kamyonu Yendiler Sonra Ka¤n›y› Uçurdular!
urtulufl mucizesini anlamak için dünyada hiç bir ülkede, hiçbir dönemde herhangi bir karfl›l›¤›
olmayan “ka¤n› komutanl›¤›n›” kavram›n› bilmek gerekir. Evet! Ka¤n› komutanl›¤› kavram›, dünyada sadece Türk Kurtulufl Savafl›’na özgü bir kavramd›r.
K
1
lkede yol yoktu. Demiryolu Ankara’da bitiyordu. Onun da ancak Eskiflehir do¤usun- da küçük bir parças› elde bulunuyordu. Eskiflehir- Pozant› ara- s›nda kalan baflka bir parça demiryo- lununsa pek askeri de¤eri yoktu. Ulu- sal yönetim alt›ndaki bütün topraklar- da tek bir fabrika yoktu. Do¤u cephe- sinden Bat› cephesine, iyi kötü gönde- rilecek bir cephane sand›¤›n›n istenen yere varabilmesi için, kufl uçuflu en az 1200 kilometrelik yol aflmas› gerek- liydi, ama insanlar kufl de¤ildi ki!
‹nebolu’dan Ankara’ya ancak bir haf-
tada var›labiliyordu. Ama bu yoldan Ankara’ya gelip dönecek araç bir ka¤- n›ysa, onu sürenlerin ortalama bir ayl›k yolu göze almalar› gerekiyordu.
Oysa nihayet birkaç yüz kilo yük alacak bir ka¤n›n›n hayvanlar›yla onu sürenlerin, bu yol için neredeyse bir ka¤n› yükü yiyece¤e, yeme ihtiyaçlar›
vard›r. Halbuki Anadolu neredeyse açt›.”(1)
Tekalif-i Milliye Emirleri do¤rultu- sunda halktan al›nan mallarla ilçeler- deki Tekalif-i Milliye Komisyonla- r›nda büyük mal stoklar› birikmifltir.
Baflkomutan Atatürk’ün emirlerine göre hareket edilmifl; yiyecek ve giye- cekler Sakarya boylar›ndaki birli¤e, öteki araç gereçler Ankara’ya gönde- rilmifltir. Bu ulafl›m at ve öküz araba- lar›, ka¤n›lar, at, kat›r, eflek ve deve- lerden oluflan ulafl›m kollar›yla sa¤lan- m›flt›r.
Ulafl›m kollar›n›n sürücüleri ka- d›n, çocuk ve yafll› erkeklerden olufl- mufltur. Gücünden yararlan›labilecek bütün erkekler silah alt›na al›nd›¤›ndan cephe gerisi hizmetler kad›n, çocuk ve yafll› erkeklerce yürütülmüfltür.
efl numaral› Tekalif-i Milliye emrine göre elinde arabas›
bulunanlar orduya verilen mallar› ücretsiz olarak 100 kilometre tafl›yacaklard›. Ancak hayvan gücüne dayal› bu ulafl›m›n h›z› saatte 5 kilo- metre kadard›. Bozuk yollardaki so-
Ka¤n›lar›n ve ka¤n› komutanlar›n›n ne ifl yapt›k- lar›n› anlatmadan önce Kurtulufl Savafl› y›llar›n- daki koflullara göz atal›m k›saca.
" Ü
B
18
19
runlar, duraklamalar, A¤ustos s›cak- lar›, yemek molalar› ve hayvanlar›n dinlendirilmeleri gibi zorunluluklar h›z› daha da azaltm›flt›r. (2)
akarya Savafl› öncesinde Sakar- ya boylar›nda tarihin en önemli savunmalar›ndan birini yapacak olan savaflç›lar›n ve hayvanlar›n›n beslenmelerini kesintisiz bir flekilde sa¤lamak gerekmifltir. Bu amaçla Sivas-Kayseri bölgesinde 100.000 insan ve 50.000 hayvan için alt› ayl›k yiyecek maddesi depolanmas› karar- laflt›r›lm›flt›r. Dört numaral› Tekalif- i Milliye emri gere¤i toplanan yiyecek maddeleri bir taraftan Ankara, Polatl›
ve Haymana’ya gönderilirken di¤er taraftan bu depolara y›¤›lm›flt›r. Ancak k›sa süre içinde bu kadar çok insana ve hayvana yetecek yiyecek bulmak nerdeyse imkans›zd›r.
O günlerde Milli Savunma Ba- kanl›¤›’n›n en öncelikli konular›ndan biri yiyecek maddelerinin çok h›zl›
bir flekilde cepheye ulaflt›r›lmas› soru- nudur. Bat› Cephesi Komutanl›¤›’n›n günlük gereksinimleri Polatl›’ya kadar
getirilmifl, birlikler bu- radan kendi araçlar›
ile ihtiyaçlar› kadar›n›
alm›fllard›r. As›l sorun yiyecek maddelerinin Polatl›’ya kadar geti- rilmesidir.
Sakarya’daki Bat›
Cephesi Komutanl›¤›’
n›n savafl gücü, 100 bin insan 50 bin hay- vandan oluflmaktad›r.
Buna göre bir insana 750 gramdan, cephenin bir günlük insan yiyece¤i 75 tondur. Bir hayvana 4 kilodan cephenin bir günlük hayvan yemi ise 200 tondur. Yani her gün için 275 ton yiyecek ve yemin cephe yak›nlar›na tafl›nmas› gerekmifltir.
Bunun için de en az 700-800 at arabas›
ve ka¤n› cephe ile cephe gerisi aras›n- da her gün onlarca sefer yapmak zo- runda kalm›flt›r.
Çarp›flmalar bafllad›ktan sonra günde 324 ton cephanenin cephede bulunma- s› gerekmifltir. Her gün 800-900 at
S
Bir hayvana 4 kilodan cephenin bir günlük hayvan yemi ise 200
tondur. Yani her gün için 275 ton yiyecek ve yemin cephe yak›nlar›na tafl›nmas›
gerekmifltir.
20
arabas› ve ka¤n› cepheye cephane ta- fl›m›flt›r. Bütün bu tafl›ma ifli, befl ve on numaral› Tekalif-i Milliye emirle- rince halktan al›nan tafl›tlarla gerçek- lefltirilmifltir.”
li silah tutan Anadolu erke¤i cephede düflmana kurflun s›kar- ken, onun karn›n› doyurmak, tüfe¤ini mermisiz b›rakmamak Ana- dolu’nun çileli kad›nlar›na, genç k›z- lar›na, ihtiyar erkeklerine düflecekti.
Çocuklara gelince onlar y›llard›r oyun oynamay›, çocukluklar›n› unutmufllar- d›. Ya analar›yla ka¤n›lar›n, at araba- lar›n›n yan›nda yürüyecek, ya da kü- çük kardefllerini doyuracak, yat›racak, onlara anal›k yapacaklard›.” (3)
Bat› Cephesi’nin silah ve cephane ihtiyac›n›n bir k›sm› ‹stanbul’dan ge- milerle ve kay›klara, bir k›sm› Deve- lerle, bir k›sm› Diyarbak›r ve Sivas’tan ka¤n›larla getirilmifltir. Bu zor nakliyat ifli günlerce, haftalarca, aylarca devam etmifltir. Eskiflehir’e ve Ankara’ya getirilen silah ve cephane ‹malat-›
Harbiye atölyelerinde gözden geçirilip tamir edilerek Bat› Cephesine sevk edilmifltir. Bu sevkiyat iflinde Anado- lu’nun fedakar kad›nlar› görev alm›fl- t›r. Özellikle ‹nebolu yoluyla gelen silah ve cephaneyi cepheye yetifltirme ifli daha çok köylü kad›nlarca yap›l- m›flt›r. (4)
Amerikal› yazar Ann Bridge, ‹ne- bolu-Ankara aras›ndaki silah ve cep-
Eli silah tutan Anadolu erke¤i cephede düflmana kurflun s›karken, onun karn›n›
doyurmak, tüfe¤ini mermisiz b›rakmamak Anadolu’nun çileli kad›nlar›na, genç k›zlar›na, ihtiyar erkeklerine düflecekti.
E
hane tafl›ma çal›flmalar›ndan flöyle söz etmifltir:”
… Sonsuz bir insan seli birbirin- den bir buçuk metre aral›klarla ve tek s›ra halinde ak›yordu. ‹nsanlar, tafl›- d›klar› tüfek demetleri, cephane kutu- lar› ve top mermilerinin a¤›rl›¤› alt›n- da öne do¤ru e¤ilmifllerdi. Daha flafl›r- t›c› olan›, bu insanlar›n dörtte üçün- den fazlas›n›n kad›n olmas›yd›. Pembe eteklikli bölgesel giysiler ve parlak çiçekli kiraz renkli flalvarlar giyen kad›nlar›n baz›lar› s›rtlar›na sar›l›
yükle beraber, kucaklar›nda emzikli bebeklerini tafl›yorlar, baz›lar›n›n ar- kas›na ise kaygan çamurda k›sa ad›m- larla yürüyen iki ve üç küçük çocuk bulunuyordu. Böylece bir gece önce
‹stanbul’dan kaçak olarak gemi ile gelen askeri malzeme Küre Da¤lar›’n›
afl›yordu. Düzenli, kesintisiz ve yavafl bir flekilde yukar›lara, daha yukar›lara t›rman›l›yordu. Arada s›rada birinin s›radan ayr›lan bir çocu¤a ba¤›rd›¤›
duyulmakla beraber, genellikle sessiz- lik içinde dik t›rman›fl
ve a¤›r yük nedeniyle derin solumalarla yü- rüyorlard›. Yol ger- çekten çok dikti ve bi- raz sonra hepsi sulu karla flekillenecekler, sonra ayak de¤memifl karl› yamaçlardan da- ha yükseklere t›rma- nacaklard›… Henüz hiçbir heykelt›rafl›n tafl üzerine flekillendi- remedi¤i a¤›r yük tafl›- yan kad›nlar ile ana- lar›n›n yan›nda otla-
yan buza¤›lar gibi onlar›n yan›nda yürüyen çocuklara ait heykelleflmifl görüntüler, karlar alt›nda ve donduru- cu so¤ukta yorgun arg›n yol alacak- lard›.” (5)
urtulufl Savafl› s›ras›nda ‹s- tanbul’dan kaç›r›lan ve Rus- ya’dan al›nan silah ve cepha- ne, Milli Hükümetin elindeki üç eski gemi Alemdar, Preveze ve Ayd›n Reis taraf›ndan ‹nebolu ve Samsun gibi Karadeniz limanlar›na boflalt›lm›fl ve buradan cepheye gönderilmifltir. Bu sevkiyat iflini daha çok ‹nebolu, Kas- tamonu ve Çank›r› yöresi kad›nlar›
gerçeklefltirmifltir.
Cephe gerisinden cepheye yiye- cek, giyecek, malzeme, silah ve cep- hane tafl›ma iflinde görev alan kad›nla- ra, çocuklara ve yafll›lara yol göstere- cek kifliler vard›. ‹flte bunlara “ka¤n›
komutan›” denilmiflti. Kurtulufl Sa- vafl›’n›n ka¤n› komutanlar›ndan biri de Emver Behnan fiapolyo idi.
K
22
fiapolyo y›llar sonra bu önemli görevini flöyle anlat- m›flt›r:
“Milli Mücadele’nin ilk günlerinde bana milli bir görev verilmiflti. O da ka¤n›
komutanl›¤›yd›. O ac› ve yok- sul günlerde ordumuzun geri hizmetleri üç türlü araçla sa¤lanmaktayd›. (Bunlar) deve kollar›, kat›r kollar› ve ka¤n› kollar›yd›. Çünkü o zamanlar ordumuzun elinde hiçbir motorize kuvvet yoktu.
‹nönü cephesinde silah ve yiyecek bu tafl›ma kollar›yla sa¤lanmaktayd›.
eve kollar› pek süslüydü.
Develerin hörgüçlerinden boyunlar›na kadar renkli püsküller ve aynalar sarkmaktayd›.
Her devenin hörgücünün üzerine de üç tane cephane sand›¤› yerlefltirili- yordu. Deve kollar› böylece bir dizi oluflturarak a¤›r a¤›r ‹nebolu’dan Eskiflehir yolunu tutmaktayd›. Kat›r kollar› da pek ilginçti. Kat›rlar›n bo- yunlar›ndaki iri tunç çanlar, bu gürül- tü içinde kat›rlar da yola düzülürler,
onlar da cephane tafl›rlard›... • sinanmeydan@butundunya.com.tr (Gelecek ay: S›rt›nda cephane tafl›yan Türk kad›nlar›)
Kaynakça:
1 fievket Süreyya Aydemir, Tek Adam, C.II, 26.bas., ‹stanbul, 2009, s. 463. / 2 Alptekin Müderriso¤lu, Sakarya, C.2, ‹stanbul, 1982, s.51. / 3 age, s. 82,83. / 4 M. Arif, Anadolu
‹htilali, Yeni ‹stanbul Yay›n›, ty, s.49. / 5 Yavi, age, s. 203.
Kurtulufl Savafl›’nda sevkiyat iflini ger- çeklefltiren kad›nlar›n an›s›na yap›lan Kastamonu’daki fierife Bac› an›t›.
D
M›s›r’da ba¤›ms›zl›k davas› için çal›flan liderlerden biri, Mustafa Kemal’i görmeye gelmiflti. Kendisine: ”Bizim hareketin de bafl›na geçmek istemez misiniz?” diye sordu. Olabilecek fley de¤ildi ama insan yoklamalar›n› pek seven Mustafa Kemal:
”Yar›m milyonunuz bu u¤urda ölür mü?” diye sordu. Adamca¤›z yüzüne bakakald›.
”Fakat Pafla Hazretleri yar›m milyonumuzun ölmesine ne lüzum var? Bafl›m›zda siz olacaks›n›z ya…”
”Benimle olmaz beyefendi hazretleri, yaln›z benimle olmaz. Ne vakit halk›n›z›n yar›m milyonu ölmeye karar verirse, o zaman gelip beni arars›n›z.”
YARIM M‹LYONUNUZ BU U⁄URDA ÖLÜR MÜ?
