PRİM BORCUNA KARŞILIK KURUMCA UYGULANACAK İHTİ- YATİ HACİZMİKTARININ HUKUKİ SINIRLARI
Yunus YELMEN* Umut ÇİRAY**
1-Giriş
5502 sayılı Kanunun 35. Maddesinde Kurumun malları, alacakları, banka hesapları 2004 sayılı İcra ve İflâs Kanunu ile 6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanun bakımından Devlet malı hük- münde olup, alacakları imtiyazlı alacaklardır. Aynı kanunun Kanununun 37 nci maddesinde süresi içinde ödenmeyen sosyal sigorta ve genel sağlık sigortası primlerinin, işsizlik sigortası primlerinin, idari para cezalarının, gecikme zamlarının ve katılım paylarının Kurum alacağına dönüşeceği, bu alacakların tahsilinde 6183 sayılı Kanunun 51 inci, 102 nci ve 106 ncı maddeleri hariç diğer maddelerinin uygulanacağı, hükümlerine yer veril- miştir.
Bu çalışmamızda kurum alacaklarının tahsilini güvence altına alabil- mek adına uygulanan 6183 sayılı amme Alacakları Tahsil Usulü Hakkında Kanunda yer alan ihtiyati haciz uygulamasının,hukuki sınırları üzerinde durulacaktır.
2- Prim Alacağı
Sosyal Güvenlik Kurumunun en önemli finansman kaynağı olup, 5510 Sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunun 80. Maddesine göre hesaplanan ve aynı kanunun 88. Maddesine göre ödenmesi gereken kurum alacağını ifade eder.
3- Primlerin Tahsil Şekli
5502 sayılı Sosyal Güvenlik Kurumu Kanununun 37 nci maddesinde süresi içinde ödenmeyen sosyal sigorta ve genel sağlık sigortası primle- rinin, işsizlik sigortası primlerinin, idari para cezalarının, gecikme zam- larının ve katılım paylarının Kurum alacağına dönüşeceği, bu alacakların
* SGK Başmüfettişi
** SGK Müfettiş Yardımcısı
tahsilinde 6183 sayılı Kanunun 51 inci, 102 nci ve 106 ncı maddeleri hariç diğer maddelerinin uygulanacağı,
5510 sayılı Kanunun 88 inci maddesinde ise Kurumun süresi içinde ödenmeyen prim ve diğer alacaklarının tahsilinde, 6183 sayılı Kanunun 51 inci, 102 nci ve 106 ncı maddeleri hariç diğer maddelerinin uygula- nacağı, Kurumun 6183 sayılı Kanunun uygulanmasında Maliye Bakan- lığı ile diğer kamu kurum ve kuruluşları ve mercilere verilen yetkileri kullanacağı,hükümleri yer alır.
3.1. Ödeme
Ödeme gönüllü bir eylem olup, prim ödeme yükümlüsü tarafından, Ku- rumun prim alacağının usulüne uygun bir şekilde kuruma ödenmesi işle- midir.
3.2. Haciz
5510 Sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunun 80.
Maddesine göre hesaplanan ve aynı kanunun 88. Maddesine göre ödenme- si gereken kurum alacağının prim ödeme yükümlüsü tarafından usulüne uygun ödenmemesi durumda, Borçlunun, mal bildiriminde gösterilen veya tahsil dairesince tespit edilen borçlu veya üçüncü şahıslar elindeki men- kul malları ile gayrimenkullerinden, alacak ve haklarından amme alacağı- na yetecek miktarı tahsil dairesince,6183 Amme Alacakları Tahsil Usulü Hakkında Kanuna ve 2004 Sayılıİcra ve İflas Kanununa göre tahsil edil- mesi işlemidir. Haciz, ihtiyati haciz ve kati haciz olmak üzere ikiye ayrılır.
3.2.1.Kat’i Haciz
Kati haciz Kurum alacaklarının vadesinde ödenmemesi üzerine borçlu- lara ödeme emri tebliğ edilmesine müteakip, ödeme emrinin kesinleşme- sinden sonra (ödeme emrinin tebliğ tarihinden sonra 7 gün geçmesinden itibaren) yapılan kesin hacizdir.
3.2.2. İhtiyati Haciz Kavramı ve Uygulaması
İhtiyati haciz, alacaklının alacağının zamanında ödenmesini garanti al- tına almak için borçlunun mallarına önceden geçici olarak el konulmasıdır.
Ödeme emrinin tebliği ile cebri takip işlemi başlayacağından, ödeme emri- nin tebliğinden sonra ihtiyati haczin uygulanması mümkün olmadığından kat’i haciz yoluna gidilir.
İhtiyati haciz, Kurum alacakları ile ilgili olarak 6183 sayılı Kanunun 13 üncü maddesinde belirtilen sebeplerin bulunması halinde, hiçbir süreye bağlı kalmaksızın ünite müdürü (sosyal güvenlik il müdürü/sosyal güven- lik merkez müdürü) kararıyla derhal uygulanır. Bu konuda yetki devri söz konusu değildir.
3.3.2.1. İhtiyati Haczin Uygulanma Nedenleri 1)Teminat gösterilmesine ilişkin hallerin bulunması,
2) Borçlunun yurt içinde veya yurt dışında belli bir ikametgâhının ol- maması,
3) Borçlu kaçmışsa veya kaçması, mallarını kaçırması ve hileli yollara sapması ihtimalinin bulunması,
4) Borçlunun teminat gösterilmesi istenildiği halde belli müddette te- minat veya kefil göstermemesi yahut şahsî kefalet teklifi veya gösterdiği kefilin kabul edilmemesi,
5) Mal bildirimine çağrılan borçlunun belli müddet içinde mal bildiri- minde bulunmaması veya noksan bildirimde bulunması,
6) Hüküm çıkmış bulunsun veya bulunmasın para cezasını doğurucu olay nedeniyle amme davası açılması,
7) İptali istenen muamele ve tasarrufun mevzuunu teşkil eden mallar el- den çıkarılmışsa, elden çıkaranın diğer malları hakkında uygulanmak üze- re 6183 sayılı Kanunun 27, 28, 29 ve 30 uncu maddelerinin tatbik edilmesi,
durumlarında ihtiyati haciz uygulanır.
4- İhtiyati Haczin Hukuki Sınırları
4.1. Haczin Borca Yetecek Miktarda Yapılması
6183 sayılı Kanunun 62 nci maddesinin birinci fıkrasında; borçlunun, mal bildiriminde gösterilen veya tahsil dairesince tespit edilen borçlu veya üçüncü şahıslar elindeki menkul malları ile gayri menkullerinden, alacak ve haklarından amme alacağına yetecek miktarının tahsil dairesince hac- zolunacağı,
4.2. Likiditesi En Yüksek Olan Kıymetten Hacze Başlanılması Haciz işleminin amacı; Kurum alacağının teminat altına alınması ve kamu (Kurum) alacağının tahsilinin sağlanması olduğundan, haciz işlem-
lerinin sonuçsuz kalmaması için bu gibi durumlarda (borçlunun fazlaya ilişkin haciz yapıldığı iddiasına sebebiyet verilmeden), bu Genelgede belir- tilen sürelerde satış işlemlerine başlanılması göz önünde bulundurularak, Kurum alacağının tahsilini teminen öncelikle satışı en kolay olan menkul malların (gerekirse gayrimenkullerin) satış işlemine başlanılacak ve sa- tış işlemlerinin neticesinde Kurum alacağının tahsil edilmesini müteakip, borçlunun varsa diğer menkul ve gayrimenkulleri üzerindeki hacizler kal- dırılacaktır.
4.3. Hacze Çekişmesiz Mallardan Başlanmalı
İcra ve İflas Kanunun 85. Maddesinin ikinci fıkrasında ’’üçüncü kişiler tarafından ihtiyaten haczedilen mallarla, istihkak iddiasında bulunulmuş olan malların haczinin, en sonraya bırakılacağı belirtilmiştir.’’ Dolayısıyla hacze öncelikle çekişmesiz mallardan başlanması gerekir.
4.4. İdarenin Menfaati İle Borçlunun Menfaatinin Dengelenmesi Gerektiği
6183 sayılı Kanunun 62 nci maddesinin Son fıkrasında ise, tahsil dai- resinin alacaklı amme idaresi ile borçlunun menfaatlerini mümkün olduğu kadar telif etmeye (dengelemeye) mükellef olduğu ifade edilmiştir.
4.5. Şartların Oluşması Halinde Haciz Edilen Mallar Arasında Değişiklik Yapılabileceği
Tecil ve taksitlendirme talebi kabul edildikten sonra borçlunun göster- diği teminatlarda değişiklik talep edilmesi halinde, değişiklik talep edilen tarihe kadar olan taksitler ile cari ay primlerinin ödenmiş olması kaydıyla, borçlunun verdiği teminat, kısmen veya tamamen aynı değerde ve aynı ni- telikte veya paraya çevrilmesi daha kolay başka teminatlarla değiştirilebi- lir.
4.6. Tecil Talebinde Bulunulması Halinde Borç Miktarını Aşan Mallar Üzerindeki Haczin Kaldırılması
Yine uygulamada, borçlularca 6183 sayılı Kanunun 48 inci maddesine göre taksit talebinde bulunulması halinde, taksitlendirme işleminin yapıl- masını müteakip teminat olarak gösterilen başkaca bir mal varlığı üzerine yahut Kurum alacağının tahsilini tehlikeye düşürmeyecek ve Kurum ala-
cağını karşılayacak tutarda mahcuz (üzerine haciz konulmuş) mal varlığı üzerindeki hacizler baki kalmak kaydıyla fazlaya ilişkin diğer mallar üze- rindeki hacizler anılan madde hükmüne istinaden kaldırılmaktadır.
4.7. Tecil Talebinde Bulunmayanlar Hakkında Yönetim Kurulu Kararına Uygun Haciz İşlemi yapılması
Yönetim Kurulumuzun 22/4/2010 tarihli ve 2010/6 sayılı kararıyla faz- laya ilişkin hacizlerle ilgili olarak; “Kurum alacaklarının tahsili amacıyla işverenlerin gayrimenkul mal varlıkları üzerine borç tutarının çok üzerinde haciz işlemi uygulanması ve borçlularca 6183 sayılı Kanunun 48 inci mad- desine göre tecil ve taksitlendirme talebinde bulunmadan fazlaya ilişkin haciz yapıldığı iddiası ile fazlaya ilişkin gayrimenkul hacizlerinin kaldırıl- ması talebinde bulunulması halinde;
1) İl özel idareleri, büyükşehir belediyeleri ve belediyeler ile bu idare- lere bağlı kuruluşların Kurumumuza olan borçlarından dolayı daha fazla tutarda gayrimenkulleri üzerine haciz konulduğu durumlarda, söz konusu idarelerin borçlarına karşılık genel bütçe vergi gelirleri tahsilatı üzerinden ayrılan paylarından kesinti yapıldığı hususu da nazara alınarak, Kurumu- muza olan (icraya intikal eden ve etmeyen tüm borçlar) toplam borçları tutarında,
2) Bunların dışında kalan işverenlerin, Kurumumuza olan (icraya inti- kal eden etmeyen tüm borçlar) toplam borç miktarının en fazla iki katına kadar olan tutarda,gayrimenkul haczinin baki tutularak, bu tutarlar üzerin- deki fazlaya ilişkin gayrimenkul hacizlerinin, ünitelerimizin “Gayrimen- kul Satış Komisyonları” tarafından değerlendirilerek kaldırılması,” uygun görülmüştür.
5. İhtiyati Haczin Kaldırılması
5.1. İhtiyati Haczin İdare Tarafından Kaldırılması
İhtiyati haciz, teminat gösterildiğinde kaldırılır. Ancak, 6183 sayılı Ka- nunun 10 uncu maddesine göre gösterilecek teminatlar arasında bulunan menkul mallar, ihtiyati haczin kaldırılması için teminat olarak kabul edil- meyecektir. Ayrıca şahsî kefalet de ihtiyati haczin kaldırılması için kabul edilemez.
Gösterilecek teminatın ihtiyati haciz sebebi olan Kurum alacağına eş değerde olması gerekir. Teminat gösterildiğinde ihtiyati haczin kaldırıl- ması mecburidir.Kanunda ihtiyati haczin ne kadar devam edeceği belirtil- mediğinden, kati hacze çevrilmesi veya yargı mercilerince kaldırılmasına karar verilmesi hallerinde de ihtiyati haciz kaldırılır. İhtiyati haczin kaldı- rıldığı tatbikinde olduğu gibi yine ilgililere duyurulacaktır.
5.2. İhtiyati Haczin Dava Yoluyla Kaldırılması
Haklarında ihtiyati haciz uygulanan borçlular, haczin yapıldığı tarihten, gıyapta yapılan hacizlerde ise haczin tebliğ tarihinden itibaren 7 gün için- de yetkili iş mahkemesinde dava açabilir. Borçlu tarafından ihtiyati hacze karşı 7 gün içinde ihtiyati haczin iptali için dava açılmış olsa bile, hüküm kesinleşinceye kadar ihtiyati haciz devam eder.
İhtiyati hacze karşı;
1) İhtiyati haciz uygulamasının usulüne uygun olmadan yapıldığı iddia edilerek usul yönünden,
2) 6183 sayılı Kanunun 13 üncü maddesindeki ihtiyati haciz nedenle- rinden hiçbirinin bulunmadığı ileri sürülmek suretiyle esas yönündenitiraz edilebilir.
İtiraz edildiğinde kesin hüküm alınmadığı sürece kati hacze geçilmez.
Teminat gösterilirse ihtiyati haciz kaldırılır.
İhtiyati hacze karşı 7 günlük dava açma süresinin geçmesinden sonra alacaklı ünitece ödeme emrinin tebliği ile ihtiyati haciz kesin hacze çev- rilir.
İhtiyati haciz, 6183 sayılı Kanunun kesin hacze ilişkin hükümlerine göre infaz olunur. Yapılan işlemden mutlaka borçlu haberdar edilir.
6- Sonuç
Alacaklının haklarını yerine getirmek için, borçlunun bütün mal ve ge- lirlerine el konulması, gereksiz zorlama vasıtalarına başvurulması, insan- ların adalet ve merhamet duygularını rencide edici olduğu gibi; borçluyu hayat mücadelesi için başkalarının menfaatlerine zarar vermeye sevk ede- bilmesi nedeniyle kamu yararına aykırı olur. (Belgesay, 1948, 14) Kaldı ki, borçlunun ekonomik mahvı pahasına, alacaklı menfaatlerinin korunması yolunun tercih edilmesi, bizzat alacaklının menfaatlerine de aykırı düşer.
Zira, kazanç ve/veya geçim vasıtaları tamamen elinden alınan bir borç- lu, borcunu ödemekten tamamen aciz durumuna da düşebilir. Bu nedenle, cebri icra, borçlunun ekonomik olarak mahvına yol açacak şekilde cereyan edemez (Arens ve Lüke, 1998, 381). Aksine, alacaklının hakkının yerine getirilmesine ilişkin menfaati ile, borçlunun korunması amacı arasında, ka- nun koyucu tarafından bir denge aranması zorunludur.(Jauernig, 1999, 2)
Öte yandan, borçlunun aşırı bir şekilde korunması da kabul edilemez.
Zira, bundan dar çerçevede alacaklı ve alacaklının alacaklıları (üçüncü ki- şiler) genel çerçevede ise, ekonomik ve ticari hayat zarar görecektir. Ayrı- ca, icra hukuku sırf insani nitelikte bazı amaçlara hizmet etmekten, diğer bir ifadeyle insani düşüncelerle kendi kendini sınırlamaktan da kaçınamaz.
Bu anlamda olmak üzere, borçlunun bazı mal ve haklarının tamamen veya kısmen haczedilememesi(İİK m.82 vd.) ve borçlunun malları haczedilir- ken muayyen bir sıraya uyulması (İİK m.85/son), bu sınırlamanın somut tezahür biçimlerindendir. Bu noktada, inceleme konumuzla ilgili kısım olan hacizde tertip ilkesi karşımıza çıkmaktadır. Bu ilkeye göre, borçlunun malları haczedilirken, muhafazası ve satılması en kolay ve yokluğu borçlu- ya en az yük teşkil edecek mallardan hacze başlanılması, haciz yapılırken alacaklı ve borçlunun menfaatlerinin mümkün olduğu kadar dengelenmeye çalışılması gerekmektedir.(Aslan, 2004, 274) Bütün idari işlemlerde oldu- ğu gibi Sosyal Güvenlik Kurumu tarafından uygulanan ihtiyati haciz işle- minin de hukuki sınırları mevcut olup, yukarıda değinilen bu sınırlardan çıkarılacak en önemli sonuç;
İhtiyati haciz, bir cezalandırma aracı olmayıp, mali bir güvenlik tedbiri olduğudur.
KAYNAKÇA
Arens P., Lüke W.(1998) Zivilprozessrecht, Erkenntnisverfahren, Zwangsvollstreckung. München
Aslan Kudret (2004). “Hacizde Sıra (Tertip), (Order of Attachment)”
AÜHF Dergisi, 54 (2004) : 274
Belgesay M.R. (1948). İcra ve İflâs Kanunu Şerhi, 2.bs. İstanbul Jauernıg O.(1999). Zwangsvollstreckungs- undInsolvenzrecht, 21.
Auflage, München
Sosyal Güvenlik Kurumu Başkanlığı, İcra Takip Haciz Ve Satış İşlem- leri Hakkında, 2011/53 Sayılı Genelge
T.C. Yasalar (16.06.2006). 5510 Sayılı Sosyal Sigortalar Ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu. Ankara : Resmi Gazete (26200 sayılı)
T.C. Yasalar (19.06.1932). 2004 Sayılı İcra ve İflas Kanunu. Ankara : Resmi Gazete (2128 sayılı)
T.C. yasalar (20.05.2006). 5502 Sayılı Sosyal Güvenlik Kurumu Ka- nunu. Ankara : Resmi Gazete (26173 sayılı)
T.C. Yasalar (28.07.1953). 6183 Sayılı Amme Alacakları Tahsil Usu- lü Hakkında Kanun. Ankara : Resmi Gazete (8469 sayılı)
