İSTANBUL OPERA BİNASI VE KULTUR MERKEZİ

Foto: A K A D E M İ

İSTANBUL OPERA BİNASI VE KULTUR MERKEZİ

Y. Müh. Mimar Dr. Hayati Tabanlıoğlu

A. İ S T A N B U L O P E R A B İ N A S I (KÜLTÜR M E R K E Z İ ) N İ N U Y G U L A N M A K T A O L A N MİMARİ P R O -JELERİ : P l â n l a m a d a k i ana p r o b l e m : İkinci D ü n y a S a v a ş ı n d a n sonra inşa edilen b ü y ü k tiyatro binalarından m e v c u t harabeler ü z e r i n e y e n i den inşa edilenleri, a y n i y e r d e e v v e l -ce yapılmış b u l u n a n eski t i y a t r o n u n tradisyonel iç v e dış f o r m u n a az çok, hatta t a m a m e n intibak etmektedir. Yani k o n s e p s i y o n d a bir değişiklik yoktur.

Meselâ M ü n i h ( N a t i o n a l Theatsr), Viyana (Staats Oper), H a n n o

-v e r (Opern haus) bu m i s a l l e r e dahil-dir.

İstanbul Opera Binasında m e v -cut bir kaba inşaat bahis k o n u s u ol-m a k l a beraber d u r u ol-m t a ol-m a ol-m e n fark-lıdır.

29 Mayıs 1946 yılında inşaasma b a ş l a n a n binanın o sırada y a p ı l m ı ş projeleri Dış Mimarisi ile n e o k l a s i k , iç h a c i m l e r i ile daha ziyade B a r o k Tiyatro f o r m l a r ı n ı b e n i m s e m e k t e idi. B u projelere göre seyirci kısmı karkası ile s a h n e y e ait bazı t e m e l l e r inşa edilmiştir.

O z a m a n a kadar m e y d a n a getiri-l e n inşaat n e nitegetiri-likte ogetiri-lursa ogetiri-lsun,

bir d o n n e olarak k a b u l e d i l m i ş v e m e v c u t karkas inşaat azamî d e r e c e d e d e ğ e r l e n d i r i l e r e k y e n i bir ç ö z ü m e gid i l m e ğ e çalışılmıştır. M e v c u t k a r k a -sın o l d u k ç a b ü y ü k t u t u l m u ş ölçüleri içinde, sadece bir (Opera B i n a s ı ) te-sisi yerine, m e m l e k e t i m i z şartları v e i m k â n l a r ı göz ö n ü n d e b u l u n d u r u l a -rak, y e n i h a c i m p r o g r a m ı n d a çeşitli ü n i t e l e r i n y e r alacağı bir ( İ S T A N -B U L K Ü L T Ü R M E R K E Z İ ) n i n teş-kili esas alınmıştır.

Özet olarak, şartlar bir v e r i kab u l e d i l e r e k y e p y e n i kabir proje h ü v i -y e t i n d e p l â n l a m a bitirilmiştir; v e tat-bikatı y a p ı l m a k t a d ı r .

Parter Katı Plânı 1. B ü y ü k S a l o n Parteri 2. T e k n i k Loca 3. Parter F u a y e s i 4. B ü r o 5. G ü n d ü z Gişeleri h o l ü

6. Lokanta, San'at Galerisi merdi-v e n merdi-v e asansörü 7. L o k a n t a servis m e r d i v e n i 8. M a k e - u p 9. K a d ı n W.C. 10. E r k e k W.C. 11. Y a n g ı n M e r d i v e n i 12. Orkestra - Ön S a h n e 13. Esas S a h n e 14. A r k a S a h n e 15. S a ğ Y a n S a h n e 16. S o l Y a n S a h n e 17. A k s e s u a r 18. Işıkçı 19. Işık D e p o s u 20. Tesisat 21. Solist Gardropları 22. D u ş - L â v a b o 23. S a h n e - A m i r i 24. O y u n Ş e f i 25. Artistler H o l ü 26. A c e l e Gardrop 27. Y ü k asansörü Y e n i P r o j e n i n t a n z i m i n d e k i esas-lar: 1 — Ş E H İ R C İ L İ K V E TRAFİK Y Ö N Ü N D E N :

B i n a esas cephesi T a k s i m Mey-danına b a k a n v e diğer cihetleri çe-p e ç e v r e 6 ilâ 8 katlı açe-partmanlarla çevrili gayri m ü s a i t bir arsa üzerinde y e r almaktadır. Çevresi ile bağdaş-ması v e ç e v r e s i n e b i n a n ı n hüviyeti ile orantılı olarak icra etmesi gerekli tesiri s a ğ l a m a k ü z e r e B o ğ a z v e Maç-ka t a r a f ı n d a n g ö r ü l e n silüette şehrin bu c i v a r ı n d a k i en y ü k s e k noktasın-da T e k n i k Ü n i v e r s i t e , A l m a n Sefa-reti gibi y a t a y k o n u m l u binalara kontrast d ü ş e y tesirler aranmıştır. Taş Kışla v e H i l t o n tarafındaki he-nüz inşa e d i l m e m i ş ç e v r e binalar m e v z i î i m a r plânında kaldırtılarak bu c i h e t t e n b i n a n ı n serbestçe görül-mesi sağlanmış, b u kısımda dekor magazinleri v e oto park blokları ge-liştirilmiştir. Y e g â n e serbest olan ve T a k s i m m e y d a n ı n a açılan ön cephe ö n ü n d e t a k r i b e n 20 m e t r e derinliğin-de bir m e y d a n sağlanmıştır. B u su-retle b i n a y a giriş çıkışta yaya trafiği için g e r e k e n alan t e m i n edilmiştir. Bu ön h a c ı m d a çiçeklik, havuz ve

ba-1. B a l k o n Katı P l â n ı

7. Y a n g ı n M e r d i v e n i 13. Y ü k asansörü

1.

2. Grup Locası v e n v e asansörü _{15. R e s e r v e}

3. B ü y ü k F u a y e 9. Esas S a h n e B o ş l u ğ u

16. Tesisat

4. M a k e - U p 10. A r k a S a h n e B o ş l u ğ u 16. Tesisat

5. Kadın W.C.

11.

6. Erkek W.C. 12. Sol y a n S a h n e B o ş l u ğ u 18. D u ş - L â v a b o

2. B a l k o n Katı : 8. Lokanta, San'at Galerisi merdi- 15. P r o s p e k t asansörü

2. B a l k o n v e n v e asansörü 16. M u t f a k

1.

2. Grup Locası 9. Esas S a h n e b o ş l u ğ u 17. S e r v i s

3. Galeri - F u a y e 10. S o l y a n S a h n e b o ş l u ğ u 18. K a f e t e r y a

4. M a k e - U p

11.

5. Kadın W.C. 12. D u ş l a r 20. D e p o

6. E r k e k W.C. 13. Y ü k asansörü 21. K o r o - P r o v a S a l o n u

Ati kat,

zı plâstik e l e m a n l a r y e r alacaktır. Ön c e p h e n i n sağında v e solundaki çok y a k l a ş m ı ş a p a r t m a n l a r d a n bir kısmı malî i m k â n l a r n i s b e t i n d e istimlâk edilmiştir. H e n ü z y ı k ı m ı n a m u v a f f a k o l u n m ı y a n bu binaların k a l k m a s ı y l a yapı asgarî bir serbest h a c i m kazana-rak Mimarî v e Ş e h i r c i l i k b a k ı m m d ? n aranan tesiri icra edebilecektir. A y -rıca bu y a n b o ş l u k l a r ı n s 3 ğ l a n m a s \ binanın y a n c e p h e l e r i n d e n t a k r i b ' n 4000 kişinin e m n i y e t l e boşalmasını va T a k s i m m e y d a n n a doğru ç ' k s b i l -m e s i n i v e oto parklara irtibatları te-m i n edeesktir. B i n a y a o t o te-m o b i l l e ge-lişte y a n c e p h e d e k i saçaklı g'riş kul-lanılacaktır.

konser salonu çocuk v e s t ü d y o tiyatro

2 — SEYİRCİ S A L O N U V E S A H N E N İ N T E R T İ B İ N D E Y E N İ K O N S E P S İ O N :

T a k s i m m e y d a n ı n a b a k a n dört grup h a l i n d e k i r ü z g î r l k l a r d r n v o sa-çak altındaki y a n girişten esas giriş h o l ü n e g e l i n m e k t e d i r . B u h o l e san-tral, gardroplar, t u v a l e t l e r bağlan-maktadır. Adeta r.ımpa m e y l i n d e k i biri düz, diğeri y u v a r l a k g e n i ş mer-d i v e n l e r l e parter f u a y e s i n e çıkıl-maktadır. Giriş holü ile p a r t r fua-yesi bir hacim d e v a m l ı l ı ğ ı içerisinde-dir.

Parter f u a y e s i n d e n iki y a n cep-h e d e b u l u n a n geniş m e r d i v e n l e r l e esas f u a y e y e çıkılmakta b u m d a n dn salonları a y n i m e r d i v e n l e r ikinci b a l k o n f u a -y e s i n e ulaşmaktadır. S e -y i r c i salonu-nu y a n l a r d a n v e a r k a d a n saran v e ikinci b a l k o n f u a y e s i i l e bir h a c i m d e v a m l ı l ı ğ ı t e ş k i l e d e n b u esas f u a y e sadece antraklarda k u l l a n ı l m a y a c a k , b ü y ü k m e r a s i m l e r e , r e s m î k a b u l l e r e i m k â n sağlıyacak, San'at v e K ü l t ü r h a r e k e t l e r i n e reprezantatif bir buluşma yeri teşkil edecektir. F u a y e l e r d e -ki h a c i m i m k â n ı a y n ı z a m a n d a perio-dik m ü z e l e m e v e y a s e r g i l e m e y i sağ-lıyabilecsktir. F u a y e l e r d e n e r k e k v e kad>n t u v a l e t hacımlarına, m a k e - u p salonlarında d o ğ r u d a n doğruya gidi-l e b i gidi-l m e k t e d i r .

Opera salonu t a v a n ı n ı n detayı

y a p ı l m ı ş inşaatta at nalı ş e k l i n d e v e üç b a l k o n l u olarak kaba inşaatı bi-tirilmiş olan b ü y ü k salonda isteni-len f o n k s i y o n u v e f o r m u t e m i n et-m e k için o l d u k ç a b ü y ü k tadilât ge rakmiştir. Ö n e m l i bir k ı s m ı n d a n t a m görüş s a ğ l a n a m ı y a n üç b a l k o n tama-m e n yıktırıltama-mıştır. S a l o n u ç e v r e l e y e n taşıyıcı k o l o n l a r salonu s ı n ı r l a y a n pa-nolar arasında gizlenmiş, b ö y l e c e y a n

S E ' V . j i » » s u M î

İç görünüş Kesit

< — „

duvarlar s a h n e y e doğru k a d e m e l e r halinde intikâl ettirilerek, seyirci sa-lonu ile s a h n e arasındaki h a c i m s e l bağlantı s a ğ l a n m ı ş v e b u panolar arasında partere, birinci v e ikinci b a l k o -na rahat giriş çıkışlar t e m i n edilmiş-tir. Ayrıca s a h n e y e y ö n e l t i l m e s i ge-rekli çok sayıda projektörün, h a c m i rahatsız e t m e d e n y e r l e ş t i r i l m e s i m ü m k ü n olmuştur. B u panolar: n ö-nemli bir f o n k s i y o n u da salonun a-kustiği y ö n ü n d e n d i r .

M e v c u t parterin b e t o n a r m e dö-şeme m e y l i , s a h n e y i g ö r m e k bakı-mından k i f a y e t s i z d u r u m d a idi, bu m e y l i arttıran hafif m a l z e m e ile ya-pılmış bir i l â v e d ö ş e m e altına k l i m a kanallarını y e r l e ş t i r m e k m ü m k ü n o-lacaktır. B ü y ü k salon 1500 seyirci almaktadır. S a l o n t a v a n ı akustiğin gerektirdiği f o r m d a v e k l i m a tesisa-tı ile ı ş ı k l a n d ı r m a y ı da k o m b i n e eden piramidal e l e m a n l a r l a t e z y i n e d i l m i ş -tir. Orkestra ç u k u r u n u n başlad'ğı y e r d e n itibaren salon y a n panoları-nın bir d e v a m ı h a l i n d e k i ön sahne yan duvarları hareketlidir.

B u suretle çeşitli s a h n e y e k o y u şa göre sun'î e l e m a n l a r k u l l a n ' l m a k sızm h a c i m bağlantısı s a ğ l a n a b i l e c e k -tir.

Operanın dış g ö r ü n ü ş ü

Orkestra b ö l g e s i n d e inip çıkabi-l e n p o d y u m çıkabi-l a r icabında sahne döşe-m e s i ile b i r l e ş e b i l e n seyirci salonuna i y i c e y a n a ş m ı ş bir o y u n y e r i t e ş k i l e-d e b i l m e k t e , y a n s a h n e e-d u v a r l a r ı n e-d a n o y u n c u l a r ı n s a h n e y e giriş çıkış im-kânları sağlanmaktadır.

Ön sahne açıklığını rejisörün is-t e k l e r i n e göre 8 m. ile 18 m. arasın-da a y a r l a m a k m ü m k ü n d ü r . Ö n sahne esas o y u n sahnesi gibi istenildiği şe-kilde ışıklandırılabilir. B ö y l e c e sahne ile seyirci s a l o n u n u n b u g e ç i ş n o k -tasında, rejisöre, h e r t ü r l ü s a h n e y e k o y m a i m k â n ı v e r e n v e b u iki h a c m i birbirine b a ğ l ı y a n f l e k s i b l bir ü ç ü n c ü kısım, teşkil edilmiştir. Esas Sahne: Ön s a h n e n i n h e m e n girişinde çelik p e r d e d e n sonra esas sahne y e r almaktadır. 25 m. genişlik v e 23 d e r i n l i k t e k i esas sahnede 3 m. g e n i ş l i ğ i n d e v e 16 m. u z u n l u ğ u n d a 6 h a r e k e t l i p o d y u m vardır. S a h n e üs-tünde 25 m. y ü k s e k l i k t e k i dekor, pano, ışık köprüleri v e sair e l e m a n l a -rın as'lacağı m a k a r a d ö ş e m e s i ile lik taşıyıcı k o n s t r ü k s i y o n k o m b i n e bir sakildedir. S a h n e k u l e s i n i ç e p e ç e v r e 5 ayrı s e v i y e d e çalışma galerileri sar-maktadır. Esas S a h n e sağ v e solun-da 8 m. y ü k s e k l i ğ i n d e 20 m x 20 m lik y a n sahneler bağlanmaktadır. B u

H. Tabanlıoğlu y a n s a h n e l e r d e esas s a h n e d e k i kürsüler ü z e r i n e s ü r ü l e b i l e n arabalar m e v -cuttur. A r k a s a h n e 16 m. çapındaki d ö n e r s a h n e y i ihtiva etmektedir. B u döner p l â k ö n s a h n e y e sürülebilir. Sahne, b ü t ü n ü ile, z a m a n ı m ı z ı n de-n e de-n m i ş v e otomatik bir sistemide-ni esas almaktadır. Hareketleri t e m i n eden b ü t ü n m a k i n e l e r , biri s a h n e üstü, di-ğeri ise s a h n e altı k ı s m ı n a k u m a n d a e t m e k üzere iki k u m a n d a kürsüsün-d e n yönetilebilir. Sahnekürsüsün-de, s a h n e y e k o y u ş u n gerektirdiği y ü k s e l m e v e al-çalmalar v e y a % 17 y e kadar eğiklik e l e k t r i k î olarak t e m i n e d i l m e k t e d i r .

Çeşitli kullanışlara i m k â n v e r e -cek esas, iki y a n v e arka s a h n e d e n m ü t e ş e k k i l dört g r u b u n teşkil ettiği bu sistem, alçalma v e y ü k s e l m e imkânları, eğik d ü z l e m t e m i n i v e m u h -telif pozisyonlarda s ü r ü l e b i l e n d ö n e r plâk s a y e s i n d e çok sayıda t e m s ' l l e -rin b ü t ü n d e k o r a s y o n u n u n ö n c e d e n hazırlanmasını m ü m k ü n k ı l m a k t a , istenildiği anda repertuardaki h e r h a n -gi bir t e m s i l i n belli bir sahnesi gürül-tüsüz v e çok kısa z a m a n i ç i n d e ter-t i p l e n s b i l m e k ter-t e d i r . B ü y ü k bir ranter-ta- ranta-bilite e s a s m a d a y a n a n bu s a h n e siste-m i n d e y ö n e t i c i l e r e v e sanatkârlara san'at g ü ç l e r i n i n m a k s i m u m kapasi-tesini ortaya k o y m a i m k â n ı sağlanm ı ş olacaktır. B ü y ü k salon da y u k a -rıda a ç ı k l a n a n ön v e esas s a h n e tertibi v e tesisat ile, Opera, m ü z i k l i v e -y a m ü z i k s i z ti-yatro eseri, Operet, Mü-zikal o y u n , R e v ü , K o n s e r v e y a bü-y ü k lron^po salonu olarak h e tiirlü te-masa v e toplantıyı t a n z i m e i m k â n olacaktır. 3 — S A H N E G E R İ S İ N D E Y E R A L \ N T E S İ S L E R : Arka s a h n e d e t e r t i p l e n m i ş bü-( D e v a m ı 188. s a h i f e d e )

M

ISTANBUL OPERA BINASı INŞAATıNıN

BUGÜNE KADAR GEÇIRDIĞI SAFAHAT

-ı? ' U H I ff U " "

444 |

D. İ N Ş A A T I N K I S A T A R İ H Ç E S İ : İstanbul'da uluslararası s e v i y e d e bir tiyatro binasının ele alınması ikinci D ü n y a S a v a ş ı n d a n öncedir. İs-tanbul B e l e d i y e s i b u k o n u d a y e r seç'.-m i v e proje için bir çok çalışseç'.-malar yapmış, ilk a v a n projeyi A u g u s t Per-ret'ye hazırlatmıştır.

Hazırlattırılan ilk projelere göre b i n a n ı n 29 M a y ı s 1946 da, T a k s i m -de etrafı, apartman blokları ile çev-rili arsada t e m e l i atılmıştır.

S e y i r c i k ı s m ı karkası bu proje-lere göre t a m a m l a n a n b i n a n ı n inşaa-tının ikmali, idare v e işletilmesi 1953 yılında çıkarılan 6165 sayılı k a n u n -la h a z i n e y e bırakılmiştir.

A y n i k a n u n l a B a y ı n d ı r l ı k Ba-k a n l ı ğ ı n c a işin y ü r ü t ü l m e s i n e girişil-m i ş ancak, e v v e l c e hazırlanan projelerin g ü n ü n t e k n i k g e l i ş i m i n e v e m o -dern Mimarlık anlayışına u y g u n bir hale getirilmesi g e r e k t i ğ i n e inanıla-rak, y e n i d e n proje tanzimi k o n u s u e l e alınmıştır.

1954-55 yıllarında Mimar Prof. P a u l Bonatz k o n u y l a i l g i l e n m i ş 1 / 5 0 0

ölçeğinde eskiz v e etüdler y a p m ı ş -tır. B a y ı n d ı r l ı k B a k a n l ı ğ ı n c a projele-rin y e n i d e n tadil v e tanzimi Y. Mi-marlar R ü k n e d d i n v e F e r i d u n K i p ' e verilmişti.

1956 yılı N i s a n a y ı n a kadar ha-zırlanan y e n i projeler tatbikat projeleri halin? g e t i r i l m e k t e i k e n B a y ı n -dırlık B a k a n l ı ğ ı v e D e v l e t Tiyatro-ları G e n e l M ü d ü r l ü ğ ü ilgililerinden k u r u l u bir h e y ' e t A v r u p a ' d a önerrli Tiyatro v e Opera binalarını tetkik et-miş, b u t e t k i k a t s o n u c u B a y ı n d ı r l ' k B a k a n l ı ğ ı n c a İstanbul Opera Binası-nın m e v c u t karkasına d e v a m edil-m e k ü z e r e p r o j e l e r i n t a edil-m a edil-m e n y e n i bir k o n s e p s i y o n l a ele alınması lüzu-m u n a karar verillüzu-miştir.

Opera Binası ş a n t i y e s i n d e 1956 yılı haziran a y ı n d a n itibaren B a k a n lığa bağlı m ü s t a k i l bir proje v e k o n -trol bürosu, g e r e k l i e l e m a n l a r l a teş-k i l e d i l e r e teş-k başına Dr. Y. Müh. Mi-mar H a y a t i T a b a n l ı o ğ l u getirilerek çalışmalara b a ş l a m ı ş v e projelerin tü-m ü y e n i d e n hazırlantü-mıştır. 4 — H a l e n y ı k t ı r ı l m ı ş o l a n 1., 2. b a l k o n l a r ı n eski hali. 1 — O p e r a n ı n ilk pro-jesi. 2 — R ü k n e t t i n G ü n e y , F e r i d u n Kip'in tâ-dilen y a p t ı k l a r ı cep. 3 — A y n i m i m a r l a r ı n t â d i l e n y a p t ı k l a r ı plân.