Polyester Liflerinin Fibriller Yap~si

(1)

Buyazldapolyester liflerinin, elastik ozelliklerine ue bo- yanabilirliklerine etki eden fibriller yapdon anlatlla- rak fibriller yap1 modelleri belirtilmigtir. Ayrlca fibril- leryaplyr apkca gdzler oniine sermek icin tarama elek- tmn mikmskobundan elde edilen fatograflar uerilmis- tir.

THE FIBRILLAR STRUCTURE OF POLYESTER FIBRES

Polyester Liflerinin Fibriller Yap~si

Faruk BOZDO&4N Dr.

Ege Uni.Muhendislik Fak. Tekstil Miih.Bi3l.

~ M I R

The fibrillar structure ofpolyester fibres which affects their elastic properties and dyeability are explained in this article and fibrillar structure models are giuen. Be- sides, photograps obtained from the scanning electmn micmscope are giuen so as to show clearly the fibrillar structure.

l.GIRi$

Polyester liflerinin tekstil sektoriinde amaea en uygun gekilde kullan~labilmesi icin fiziksel ozelliklerinin dolaymyla iq yaplslnm iyi bilinmesinde yarar vard~r.

Bunun icin 1940% yllardan itibaren i~ yap1 incelenme- si qd~gmalanna onem verilmi$tir. Bu qal~gmalar y $ n - da 1950-60ylllan aras~nda bircok arqhrmacl yapbkla- n aragbrmalann sonucunda polyester liflerinin kristalin ve amorfbolgelerden meydana geldigini ve kristalin bolgeyi olugturan birim hucrenin triklinik yaplya sahip oldugunu belirtmiglerdir. Aynca birim hucrenin yap1 parametreleri, atomlann birim hucredeki yerlegimleri verilmigtir. Bu konu ile aynnbh bilgi daha onceki bir yaz~da verilmigti ~ozdogan,l990].

PET polyester liflerinin eritme ile uretilmesinde ekstriizyon smakhB eriyik, intrinsik viskozitesi, besle- me ve sanm h m ana degigkenlerdir. Bunlar donma hathnln uzunlugunu ve lifin oryantasyonunu kuwetli gekilde etkilerler. Lifin akq ekseni boyunca s~cakllk ve kesit degigimi erimig polimerin molekulsel parametre- leriyle, yani viskozite, yomnluk ozgiil ^IS]y m n d a dug debisi, sanm h m , diize s~cakl@, somtma havas~ slcak- h$ v.b. olmak iizere lif ~ e k i m kogullanna bag11 olarak ifade edilir. Mukavemet, uzama, ~ e k m e ve boyanabilir- lik gibi lif ozellikleri ise oryantasyon ve kristallilik gibi yaplsal parametrelerce belirlenir. Dolaymyla lif i ~ i n d e luistalin bolgelerin olugumu, yerle~iminin iyi bir sekilde bilinmesinde yararvard~r. Son pllarda yap~lan @g-

malarda birim hucre ile ilgili veriler d o w d a n dogruya 1950'li ylllarda yap~lan pd~gmalardan al~nmakta, buna karglhk i$ yap~daki kristalin ve amorf bolgelerin ince- lenmesi ve teori geligtirilmesi d o ~ u l t u s u n d a b i r ~ o k ye- ni aragbrma yapilmaktad~r. Boylece fibriller yapnun iyi bir sekilde bilinmesi onem kazanmaktadr.

~ I B R I L L E R Y A P I

I$ yap1 aragtrmalannda makromolekiil zinciri, tak- dim kolayll$ nedeni ile ~ i z g i olarak gosterilerek amorf ve kristal geklinde duzenlemeler ~ematize edilir.

I 1

Tekil 1.hlnkrornolckiil Zincirin Scrnatik GBstcrili$i [Akovall, les'l].

Sekil l'de qizgi qeklinde gosterilen makromolekiil zincirleri bir araya gelerek kristalin y a p ~ t a g ~ olan elemanter fibrilleri meydana getirirler (Sekil2).

I I

vekil2.Ekrnanter Fibril ve Amorf Balgcnin Scrnatik GBsterili~i

[Bonarf Orth, 19811.

Elemanter fibril p p ~ y a k l q ~ k 40-60 A" arasmda- dlr. Elemanter fibrillerden s a p k gibi pkan b a z ~ makro- molekul u ~ l a n amorf bolgede biter, baz~lan ise amorf bolgeden geqerek komgu bir elemanter fibrilin yaplslna girer

.

Onemli bir boliimii ise amorf b6lgede bir donag yaparak q ~ k b b elemanter fibrile geri doner

Bir qok araqbrmac~ elemanter fibrilleri birlegtirerek fibrilleryap~ modelleri geligtirmiglerdir. Ornegin Hess, Gutterve Mahl'm fibrilleryap~ modeli gekil3'de goste- rilmigtir. Burada elemanter fibrillerve bunlann birara- ya gelmesiyle meydana gelen bir mikrofibril gosteril- mi$ir.

Mikrofibrilin q ~ p ~ 260-300 A" arasmda degi~mekte- dir. Daha sonraki pdlgmalarda Hess ve Keissing amorf vekristalin bolgelerin bu kadar duzenli o l m a d ~ B n ~ ileri surerekbu durumu modellerinde ~egitli gekillerde gas- terdiler (Sekil4).

TEKSTfL VE MAKfNA YIL4 SAY122 AEUSTOS 1990

(2)

LBI

.Jrp'.V 0002 VJw V W T L 1 d ~ 5 u!aaIpqgoqew nq '.a!pagaB wuwpLam u u a p q g o a

-m

' a ! p ~ a m 1 ~ o % paylamap 1pqgo.q~m @ n p a l S n p n u a 1 p q g o w paw 'a!w ap1a

w n i o x

lyap,z P -8qoj apzp@palaau! w p u n q o y s o ~ uoalTala Em81 -q g gaa'paL10d Snuqdos j a m i ( Srp 'ugauao ' z w -@J apma6 a!q j!ILrdsL a a p q g apnm@paIaG! p p a I -EI -a?saL~od a[! (PIES) n q o v o w u o ~ ~ a l a E U ~ L

'(1 m!sax) anpa08 mpInpjo apu!plaS a q -8p usuayl!say auma as! apu@pualaau! uap!say au!u3 .a~apu!pIaS ynqn5 palSnuwo8 wu@nlunzn uam8z u

(3)

KeSlln 1.a-an' polycstcr lllinln uzunlu@no giiriinii$ii, b-Polyes- tcr lillcrinin mine kesitlcri [Harrnonc~oElu, 19811.

Resim 2 D t 5 Yiim$ Snplmug Polycstcl- Lilinin Turumn Elck- trnn Mikroskubundu Allnmlg Futo@ni"t [Walmnk. 18771.

I

Makrofibrillerin fibrilasyon egilimi gerit geklinde so- yulmug polyester lifinin tarama elektron mikroskobu altmda incelenmesiyle daha a$lk gekilde go~ulmekde- dir (Resim 3).

. ₁'. _,' \ ' .

1..

^{, ~ . ,}^.,'

-

kslm r . Palvcslcr Lifindc Mokrofibrillcrin Tarama GEM) Klek.

trnn Mikruskobundoki Giiriinlilsil [Wolcznk, 1877]

ma Elcklron Mikroskubundaki Giriinliisu [Walczak, 19771.

Yaplyl daha iyi incelemek icin goriintiiyii biiyiittu miizde makrofibriller araslnda bogluklar goriilmel dir (Resim 4). Bu bogluklar makrofibrillerin daha iyl n~mlanmaslna imkan verirler. Goriintiiniin daha biiyiitiilmesi halinde makrofibriller araslndaki bag1 tllar ve b o $ k l a r daha a p k bir gekilde goriilmekt~

(Resim 5).

Sayet k o p m u ~ bir polyester lifinin kopmanln mej na gelen ucunn tarama elektron mikroskobu alhnda celersek makrofibrillerin lusmen birbirlerinden a) dlklarln~ goriiyoruz (Resim 6). Lifin kopmasl makro rillerin kopmas~ ile meydana gelir.

4.SONUC

Polyester liflerinin elastik ozellikleri ve boyanabi likleri iyi bir vekilde bilinirse amaca uygun bir tek iiriinu elde etme imkanlarl artacakhr. Bunun icin 1 yester liflerinin fibriller y a p ~ s ~ n l n bilinmesinin gere ligi ortaya pkmaktadlr, ciinkii fibrillerin boyutlan lif yaplsl icindeki diizenlenme gekilleri gerek ela!

ozelliklerini belirlemede lif yaplslna girmesinde etl

(4)

dir. Bu a p d a n , f i b l l l e r yap1 moc lerinin yorumlanmasi v e elelctr~

d e edilen fotograflann analizi bii

Resim 6.Bir Polyester Lifinin Kopmo NokLns~n~n Tarnma Elek- tronMikroskobunda Allnmig Foto$pfi [Walcznk, 19771.

iellerinin lcurulup etki- 3n milcroskobundan el- rcok f a y d a l ~ bilgiler sag-

-AXKOVALI, G.. 1984. Tcmcl ve Uygulnmah Polimcr, A0.F.F.

Bas~mevi. Ankara

-BONART, R.,ORTH, H.,1981. Struklur. FALKAI,B.Synthescfa- sern. Chapter PVerlag Chemic.Wcinhcim Dcerficld Bcach Flori- da, Bsscl.

-BOZDO&~N,F., 1990 Polyster Linerinin Yiinlcnm~ Fekliirlcri ve Elestik (Young1 Modiillcrinc Etkisi, Tekstil ^vcMokina ,IS, 7

-

DUTT.4, ANADI(ARN1, V.M., 198.l.Tcxt,Rcs.J.Janu~ry, 35 -HARMANcIo~LU,M; 1981, Rejcncrc veScntctik Liner Egc ijni-

versitesi Mntbsasl, Bornova, iZM&

-PRASTARO,A.; PARRINI,P.; 1975, Tcxt.Rcs.J., February, 118

-LISKA,E., 1973, Chomiefasern, November, 1109.

-VALK,G., JELL1NEK.G. and SCHRODETLU.; 1980,Tcxt . R e d - January, 46.

-WALKCZAK Z.K. . . 1977. Formation of Svnthetic Fibers. Gordon and Breech ^SciencePublishers, New York. London, Paris

TMMOB Makina Muhendisleri Odasl'm 33. Genel Kurulu'nda a h a n kararlar dogrultusunda; Oda T M i -

@hiin 66. maddesine gBre "Tekstil Miihendisligi Ana Komisyonu" ve Snbelerimizde "Tekstil Miihendisligi Komisyonu" kurulmas~ konusunda Tekstil Muhendisle- rine yapdan pgn ve dilekge Brnegi Tekstil ve Makina Dergisi Subat 1990 tarihli 19. sayslnda yaydanm~gtl.

Cagnmza Tekstil Miihendislerinin gbsterdirj ilgi Oda'mlzm bu konudaki pllgmalanm daha da y o w a g - tumasuu gerekli lulmlgtlr. Bu nedenle t h n Tekstil MB- hendislerinin TMMOB Genel Kurulu kararlan do$ul- tusunda Odamu g h s i altlnda toplanmas1 amaciyla TM- MOB Genel Kurul k a r m d a n Bnce Kimya Muhendisle- ri Odasl'na uye olan tekstil kimyasl a l a m d a l i a n s ya- pan miihendiileri, gu ana dek uye olmayan Tekstil Mu- hendislerini ayn bir Tekstil Muhendisleri Odasl olqtu- rulmasc olanaklanm hazulamak amaclyla O d a m m fiye olmaya ve diger Tekstil Mfihendislerine iletme- ye ~arZmyor=.

Odamlza kayt o h a k iqin gerekli belgeler aga@da-

&r. Belgelerin tamamlanarak en yakm Subemize bag- vurmanu durumunda kaydunz hemen yapdabilk.

1. Okul mezuniyet belgesinin noter onayll Brnegi veya ash t a r a f m d a n g6rfilmek koguluyla fotokopisi,

2. B q adet vesikaiik fotograf,

3. NSus ctzdam Brnegi (Niifu cciidanl ash g o d - mek koguluyla tardnnudan onaylanabiiir.),

4. iki adet, kimlik karh h a d a n m a s m a esas olan bil- gileri igeren ve bagvuru slrasmda Odamiz tardlndan ve- rilen Uye Beyanname Formu doldurulmas~,

5. Yurt digmda memn olanlar igin ITiT'den ruhsat-

. . . . . .

. . . .

-

^.~ ^~. ^~. ^~~.^.~^{. .}

-

ame almalan, i m d e n ruhsatname almak i@n "IT"

.ekt6rlii@ D1g iligkiier ve Enformasyon MudiirIi&ii 0626 Ayazaga

-

ISTANBUL, pe1:(9-1)1763975

-

761756

-

1763406]" adresine gu belgelerle bagvurulma- gerekmektedir:

5.1. Milli Egitim Bakanhb Erkek Teknik 0pretim ienel MfidiirlOgii'ne arnegi agabda yeralan ddekqcnin aulmasl,

M i u i E ~ r ~ o l ~ u G r M

ERKEK TEKNiK ~ & E T ~ M GENEL MODORLO&U ANKARA

5 3 . Denklik Belgesi'nin asli ve noter onayll fotokopi-

11

53. L i a n s veya Yiiksek Liians diplomas1 ash, noter nay11 fotokopisi ve noter onayii gevirisi,

5.4. Altr yan y k k notlarl gBsterir belge, noter onayll

~tokopisi ve noter onayh ~evirisi,

55. L i e Diplomasi ash ve noter onayll fotokopisi, 5 6 . Niifus ciizdam sureti (noter onavll).

.

,.

5.7. D6rt adet fotobaf (sakalsu. cekelli ve kiravatii)