DİYABETLİ BİREYLERDE METABOLİK
KONTROL İÇİN KARBONHİDRAT SAYIMI
Karbonhidrat Sayımı Tanımı
Tanım: Ana ve ara öğünlerde tüketilen karbonhidrat miktarının hesaplanmasıdır.
• Postprandial kan glikozunu etkileyen ve insülin gereksinimini belirleyen temel besin ögesi KARBONHİDRATLARDIR.
• CHO’lar, CHO içeren besinin tüketilmesini takiben 15 dakika içinde kan şekerini yükseltmeye başlar ve yaklaşık 2 saat içinde %100’ü glikoza parçalanır.
• Karbonhidratın toplam miktarı karbonhidratın kaynağından daha önemlidir.
• Eşit miktardaki basit şekerler veya nişasta kan şekerini aynı miktarda arttırır.
Neden Karbonhidrat Sayımı Yapılıyor ?
ADA (1994)
Daha önceki beslenme önerilerini desteklemiyor Şekerden ve basit CHO’lardan kaçınmalı
Nişasta veya kompleks CHO’lar tercih edilmeli Çünkü
Nişasta veya şeker olsun tüm CHO’lar vücudumuzda glikoza dönüşmektedir
=
Glisemik yanıtları ve
İnsülin gereksinimlerini belirleme
üzerindeki etkileri arasında farklılık saptanmamıştır Bu nedenle
CHO TÜRÜNDEN ÇOK MİKTARI ÖNEMLİDİR!!
Karbonhidrat Sayımı- Neden Popüler?
Neden Popüler?
• Etkili
• Esnek
• Uygulaması kolay
• Öğün planında kompleks CHO’ların yerine ara sıra sükroz içeren şekerler veya diğer tatlılar geçebilir
(Enerjinin %10’u/WHO)
• Sükroz eklenecekse insülin doz ayarlaması yapılmalıdır
TEMEL İLKE !!!
SAĞLIKLI BESİN SEÇİMİ OLMALIDIR
KARBONHİDRAT SAYIMI YAPARKEN, DENGESİZ BESLENMEK
• Obezite
• Büyüme ve gelişmede duraksama veya yavaşlama
• Dislipidemi
• Hipoglisemi-Hiperglisemi
• Kötü kontrollü diyabet
KOMPLİKASYON KAÇINILMAZ
1. Basamak (Başlangıç Düzeyi) 2. Basamak (Orta Düzey)
3. Basamak (İleri Düzey)
CHO SAYIMI AŞAMALARI
1. Basamak (Başlangıç Düzeyi)
CHO sayma becerisini kazandırma düzeyi
1. Basamak (Başlangıç Düzeyi)
Kimler Öğrenebilir
• Tip 1 diyabetliler
• Yeni tanı konmuş veya diyabetli olma süresi uzun olan tip 2 diyabetliler
• Sağlıklı beslenme ve fiziksel aktivite ile kan şekerini kontrol altına alan tip 2 diyabetliler
• Gestasyonel diyabetliler
Karbonhidrat Sayımının Başlangıç Düzeyine Karar Verme Şeması
Hayır
Evet
Evet
Evet
Değişiklik yapma
Nedeni anlaşılamadı/mevcut öğün planlama modelini kullan Besin tüketiminin belirlenmesi
Hedef kan glikozunu belirledin mi?
Mevcut öğün planlama yöntemi diyabetliyi tatmin ediyor mu?
Muhtemel nedenleri değerlendir
CHO alımı herzaman aynı miktarda değil
(tutarsız)
Muhtemel nedenleri değerlendir
Diyabetli besin seçiminde esneklik istiyor
CHO sayımı kavramını ileri sür (tutarlı CHO alımı)
Karbonhidrat Sayımının Başlangıç Düzeyine Karar Verme Şeması
Hayır
Diyabetli CHO sayımını öğrenmek istediğini dile getirirse: ilk önce besinlerin
tartılması ve ölçülmesi gibi temel becerileri kazandır
Alternatif öğün planlama modelleri seç Temel becerileri öğretmeye
devam et
Hedef karbonhidrat alımını belirle Diyabetli öğrenmeye yatkın
değil
Hasta isterse 2. düzeye doğru ilerle Diyabetli besin porsiyonlarını
tahmin edebiliyor, besin etiketlerini kullanarak CHO gramını/seçimini
hesaplayabiliyor, kaynakları ayırabiliyor Hayır
Başlangıç Düzeyini Öğretme Basamakları
1: BESİN TÜKETİM KAYDI
2: ANA ve ARA ÖĞÜNLERDE CHO ALIMINI ŞEKİLLENDİRMEK
3:HEDEFLENEN CHO MİKTARINA GÖRE ÖĞÜN PLANI YAPMAK
Bireysel Takip Bilgileri
• Besin tüketimi
• Öğün zamanı
• Medikal tedavi
• FA düzeyi
• Kan şekeri ölçüm sonuçları
Başlangıç düzeyinin etkinliğini gösteren verileri sağlar.
2. Basamak (Orta Düzey)
Besin tüketimi, medikal tedavi ve aktivite düzeyi arasındaki ilişkinin anlaşılması için gerekli eğitime
odaklanır.
Kimler öğrenebilir?
• Sadece tıbbi beslenme tedavisi alan
• OAD ve/veya insülin tedavisi alan
• Kan şekeri kontrolü motivasyonuna sahip
• İleri düzeyde bilgi almaya istekli diyabetliler
2. Basamak (Orta Düzey)
Besin Etiket Bilgileri Mutlaka Okunmalıdır!!!
1) Porsiyon ölçüsünü bul 2) CHO’nı hesapla
4) Doymuş /trans yağ, kolesterol, şeker, tuz miktarına dikkat et 3) Posa ve şeker alkolleri
ile ilgili kurallara dikkat et
PORSİYON KONTROLÜNE DİKKAT EDELİM!!!!
PROTEİN, YAĞ, POSA, SÜKROZ,
ALKOLÜN ROLÜ
Karbonhidrat Sayımının Orta Düzeyine Karar Verme Şeması
Hayır
Evet
Hayır
Hedef karbonhidrat alımının belirlenmesi
Diyabetlinin hedeflerine göre alternatif öğün planlama
modelleri seç Diyabetli, besin tüketimi, kan
glikoz düzeyi, fiziksel aktivite kayıtlarını tutmaya istekli
Diyabetli, besinleri tartmaya ve besin porsiyonlarını ölçmeye
istekli
Diyabetli, karbonhidrat seçimi veya gramını tahmin etmeye ve
kaydetmeye yatkın
Diyabetli, yeterli matematik becerilerine sahip (toplama, çıkarma, çarpma,
bölme, gerekli olduğunda hesap makinesi kullanabilme)
Diyabetli, farklı kaynakları kullanma yeteneğine sahip
(besin etiketleri, referans kitaplar), daha kompleks besinleri çözebiliyor (protein, yağ, posa, restoran yemekleri)
Evet
Hayır
Hayır
Hayır Evet
Evet
Başlangıç düzeyine geri dön ve tutarlı CHO alımına odaklan
Karbonhidrat Sayımının Orta Düzeyine Karar Verme Şeması
Diyabetli, farklı kaynakları kullanma yeteneğine sahip
(besin etiketleri, referans kitaplar), daha kompleks besinleri çözebiliyor (protein, yağ, posa, restoran yemekleri)
Evet
Evet
Evet
Hayır
Hayır Diyabetli, kan glikozu/besin/aktivite
örüntüsü üzerinde çalışabileceğini gösteriyor
Diyabetli, kan glikozunu yorumlayabiliyor ve uygun
davranışı gösterebiliyor
Diyabetli, orta düzeyin üstesinden gelebiliyor
Diyabetli eğer çoklu insülin tedavisi
alıyor ise ve uygun görülürse ileri
düzeye ilerle Diyabet diyetisyeni ile
birlikte program yap
Diyabetli eğer çoklu insülin tedavisi almıyorsa, CHO sayımını
burada noktala
3. Basamak (İleri Düzey)
CHO/İnsülin oranı ve insülin duyarlılık faktörünün belirlenmesi
Öğün öncesi kan şekeri düzeyine veya öğünde tüketeceği karbonhidrat miktarına göre insülin dozunda uygun ayarlama yapabilme becerisini kazandırır
Kimler öğrenebilir?
• Çoklu insülin tedavisi alan
• İnsülin pompası kullanan
• Kan şekeri kontrolü sağlanmış ve bazal insülin dozu iyi ayarlanmış diyabetliler
3. Basamak (İleri Düzey)
Total İnsülin Dozunun Belirlenmesi
•Başlangıç dozu = 0.5-1.0 U/kg
•Kan şekeri sonuçlarına göre gerekli doz ayarlaması yapılır.
•Bireysel şeker ölçüm sonuçları Toplam İnsülin Dozunun saptanmasında önemlidir.
DİYABETLİ BİREYİN
GLİSEMİK KONTROLÜNÜN SAĞLANMIŞ VE
BAZAL İNSÜLİN DOZUNUN
İYİ AYARLANMIŞ OLMASI GEREKİR.
Toplam İnsülin Dozunun
Belirlenmesinde
CHO/İnsülin Oranı
Hesaplanır
CHO/İnsülin Oranının Hesaplanmasında 500 Kuralı
•Hızlı etkili insülin kullanan
•İnsüline duyarlı olan bireylerde
CHO/İnsülin Oranının Hesaplanmasında 450 Kuralı
•Kısa etkili insülin kullanan
•İnsüline dirençli olan bireylerde
Bireysel
CHO/İnsülin Oranının
Hesaplanması
Diyabetli birey CHO/insülin oranını kullandığı sürece, diyetisyen periyodik olarak diyabetlinin porsiyon kontrol becerilerini ve vücut ağırlığını değerlendirir.
CHO içeren besinler fazla tüketildiğinde veya besinlerin protein ve yağ miktarına dikkat edilmediğinde kilo almaya meyillidirler.
DİKKAT!!!
CHO/İnsülin Oranı
•İnsülin direnci olan diyabetliler (tip 2)
CHO/İnsülin Oranı
•Zayıf tip 1 DM’lu bireyler
•Sporla uğraşan tip 1 DM’lu bireyler
İnsülin Duyarlılık Faktörü (Düzeltme Dozu)
İnsülin Duyarlılık Faktörü (IDF);
1 ünite hızlı veya kısa etkili insülinin azalttığı kan şekeri miktarı (mg/dl)’dır.
Öğün öncesi kan şekeri düzeyini hedeflenen sınırlara getirecek
insülin miktarının
hesaplanması temeline dayanır.
İnsülin Duyarlılık Faktörü
İDF:
1500 kuralı (kısa etkili insülin, IR olan bireylerde)
1800 (1700-2000) kuralı (hızlı etkili insülin, insüline duyarlı olanlarda)
İDF saptanmasında
1500 veya 1800 ÷ Toplam insülin dozu (TİD)
Karbonhidrat Sayımının İleri Düzeyine Karar Verme Şeması
Evet
Diyabetli çoklu insülin tedavisi alıyor
Diyabetli insülin kullanımının üstesinden gelebiliyor
Diyabetli CHO sayımının başlangıç ve orta düzeyini çok iyi öğrendi Hayır
Diyabet eğitimcisi ile program yap
Diyabet diyetisyeni İle program yap
Bazal insülin ayarlandı Diyabet ekibi
ile iletişime geç
2 hafta bu kayıtları tut
Hedef kan glikozu belirlendi
Hayır
Evet Hayır
Evet Diyabetli 2 hafta CHO
miktarı, kan glikoz, insülin ve fiziksel aktivite kayıtlarını tuttu
Hayır
Evet Hayır
İnsülin ayarının yapılması için diyabet ekibi ile
iletişime geç
Evet
Karbonhidrat insülin oranı gram veya değişim
metodu kullanarak hesaplandı
Karbonhidrat Sayımının İleri Düzeyine Karar Verme Şeması
Hayır
Diyabetli, CHO insülin oranı kullanarak yaptığı pratik egzersizleri başarıyla tamamladı
Pratik egzersizleri
tekrarla Evet
Evet
Protein, yağ, posa, alkol konuları gözden geçirildi ve CHO insülin oranı
ile ilgili genel sorular soruldu
Diyabetli, CHO insülin oranı uygulama sonuçlarını 2 hafta kaydetti
Diyabetlinin CHO sayma becerilerini
gözden geçir, CHO glikoz oranını tekrar
hesapla
CHO insülin oranı işliyor, hedef kan
glikozuna ulaşılıyor
Hayır
Hayır
Diyabetlinin vücut ağırlığı normal
Porsiyon kontrolü, maksimum yağ tüketim miktarı, ağırlık kontrolü konularına odaklan Hayır
Diyabetli CHO insülin oranını kullanmaya devam edebilir
Evet Evet
Değişim sistemlerine göre öğrenmesi ve öğretilmesi kolaydır.
Besin seçiminde çeşitlilik ve esneklik sağlar.
Öğün planlanması, besinlerin CHO değerlerinin hesaplanması ile daha kolaydır.
Yüksek şeker içeren besinlerin (besin değeri az olan ve her zaman tüketilmesi önerilmeyen) diğer CHO içeren besinler ile değiştirilmesi olanaklıdır.
Teorik olarak daha iyi glisemik kontrol sağlanır.
Bireye özgü TBT
Günlük yaşama uygun yemek saati
Ekonomik ve sosyal şartlara uygun besin seçimi
CHO SAYIMININ AVANTAJLARI
CHO SAYIMININ DEZAVANTAJLARI
Daha fazla miktarda ve sayıda öğün tüketimi
Yüksek enerjili besinlerin sıklıkla tüketilmesi
Yeterli ve dengeli beslenme alışkanlıklarının unutulması
Sık kan şekeri ölçümü gerektiği için maliyeti
Sürekli besin etiketi okuma, besinleri tartma
Kayıt tutma zorunluluğu
Hızlı ağırlık kazanımı
Ekstra zaman ve çaba gerektirmesi
