MALNUTRİSYON- beslenme bozuklukları
1
Dünya Sağlık Raporu-2002;
• 10 temel risk etmeni (toplam 17) dünyadaki prematüre ölümlerin ve hastalık nedenlerinin yüksek hızını
açıklamaktadır.
• Bu risk etmenlerinden 7 tanesi diyet ve fiziksel aktiviteye dayalıdır.
• Diyet, fiziksel aktivite, sigara; Hastalıkların önlenmesi ve halk sağlığının korunmasında önemlidir
Diyete Bağlı Hastalık Yükü
•Diyete bağlı hastalık yükü (DALY); yaşam yılı kaybı ve yaşam kalitesinin bozulma ölçütü olarak
değerlendirilmektedir.
•DALY erkekler için 80 ve kadınlar için 82.5 yaştan önce çeşitli hastalıklardan yaşam yılı kaybı ve engellilik
olarak hesaplanmaktadır.
•1 DALY= Sağlıklı yaşamdan 1 yıl kaybı WHO. Food and Health in Europe, 2004
2
2000 yılında Avrupa Kıtasında
•136 milyon yıl sağlıklı yaşam yılı kaybı (DALY) hesaplanmıştır.
Beslenmeye bağlı temel nedenler 56 milyon yıl (% 41) Beslenmeye bağlı diğer nedenler 52 milyon yıl
56 milyon yılın
–%61 KVH, %32 kanser,
–% 5 diyabet, % 2 beslenme yetersizlikleri hastalıkları
WHO. Food and Health in Europe, 2004
AB’de tüm hastalık yükünü etkileyen etkenler (1997) Neden Olan Etken Katkı (%)
Sigara 9.0
Alkol 8.4
Şişmanlık 3.7 Mesleki risk 3.6 Y.siz sebze ve meyve tük. 3.5
Yoksulluk 3.1
İşsizlik 2.9
Fiziksel aktivite 1.4 Doymuş yağlı diyet 1.1
WHO. Food and Health in Europe, 2004 3
Beslenmeye bağlı hastalıklar:
KKH, kanser, diyabet, obesite
Besinlerden kaynaklanan hastalıklar:
Çevre kirliliği, pestisit vs gibi ürünler, besinlerin işlenmesi ve paketlenmesi sırasında karşılaşılan kirlilikler
Kimyasal kontaminasyon:
Dioxinler, ağır metaller; Cd, Hg, Pb, pestisitler Biyolojik kontaminasyon:
Bakteriler; Salmonella, Clostridium botulinum, Barsak parazitleri, hepatit virüsü, mantarlar, mikotoksinler
Intrinsik zararlılar :
Oksalik asit, alkaloidler, solanin (filizlenmiş patates), siyanid
4
Sağlık Ekonomisi
• KVH
• Diyabet
• Felç
• Osteoporoz
• Safra kesesi has.
• Meme, kolon/rektum, prostat kanseri 137 milyar ABD $
5
Sağlıklı Beslenmeye Başlangıç; Anne Sütü
ANNE SÜTÜ 70
1.3 4.38 6.89 20-32 14
5.0 0.036 0.05 ENERJİ
PROTEİN TOTAL YAĞ
KARBOHİDRAT Ca
P
C Vit.
Riboflavin B 12
İNEK SÜTÜ 60
3.2 3.25 4.52 113 91 0.0 0.183 0.44
Enerjisi : 740 kcal / L
6
6 yaşında bir çocuğun ihtiyacı olan;
Bir bardak sütte
%52 kalsiyum
%35 protein
%9 A vitamini
%12 folat
%30 iyot
%98 B12 vitamini
%12 çinko
%6 enerji
%11 B1 vitamini
%44 B2 vitamini
%13 B6 vitamini
%18 magnezyum
%55 fosfor
%30 potasyum
%16 niasin
7
2007 de, 923 milyon kişi beslenme yetersizliği çekmiştir Dünya, tüm nüfusunu (~7.0 milyar) besleyecek gıda
üretebilmektedir ve 12 milyar kişiyi de besleyecek güçtedir (2050)
BM Dünya Gıda Programı; dünyada gıdasızlık yüzünden her yıl beş yaşın altındaki beş milyon çocuğun öldüğünü açıklıyor...
Dünyada her 7 kişiden biri akşam yatağa aç giriyor.
Dünyada 926 milyon kişinin (saptamalara göre Türkiye nüfusunun en az 10 milyonu bu rakamın içinde) yeterli yiyeceği yok!
Yetersiz ve Dengesiz Beslenme Çocuk ölümlerinin (WHO)
% 7’sinin birincil
% 46’sının ikincil nedenidir 8
Beslenme bozukluğu;
Kişinin aldığı besin, sağlık için gerekli besin ögelerini karşılamıyorsa;
Kişi yeterli besin alamıyorsa;
Kişinin aldığı besin, temel besin gruplarını dengeli bir şekilde
taşımıyorsa;
Kişi çoğunlukla çabuk yemek (fast food)yiyiyorsa;
9
Beslenme bozukluğunun ters etkileri
• Kas ve doku kütlesinde azalma
• Kas kaybı nedeni ile mobilite ve güç kaybı
• Solunum güçlüğü, yetersizliği ve akciğer enfeksiyonları
• Yara iyileşmesinde gecikmeler
• İmmün cevapta bozulma, enfeksiyonlara açıklık
• Isı kaybı (hipotermi)
• Libido eksikliği ve fertilite problemleri
10
Kimler beslenme bozukluğuna maruz kalır?
Yaşlılar (hastanede ya da bakım evlerinde kalanlar)
Düşük gelir grubuna ait insanlar ve izole yaşam sürenler
Yeme bozukluğu olanlar (anorexia nervosa, bulimia)
Ciddi hastalıkların nekahat dönemlerinde (özellikle yeme sorunları olanlarda)
felç, ağız ve boğaz kanserleri ülseratif kolit, Crohn hastalığı ileostomy
Metabolik genetik hastalıklar:
Çeliak hastalığı Sistik fibrozis
Laktoz intoleransı
11
Yeme bozuklukları
Anorexia nervosa
Bulimia nervosa
Diğer yeme bozuklukları
Binge eating disorder (BED)
Obezite
Ortoreksia nervosa
12
Çocuklukta yeme
bozukluğunun 5 belirtisi
Kilo hedefinin düşürülmesi
Vücudu hakkında olumsuz yaklaşım
Sosyal izolasyon
Mensturasyonun bozulması
Diyet yolu ile vücudun temizlenmesi!!
13
Anorexia nervosa
Kilo alma korkusu nedeni ile yeme bozukluğu şeklinde karakterize olan psikiyatrik bir
hastalıktır
Anorexia nervosa’da aç kalma, aşırı eksersiz, diyet ilaçları ve diüretik ilaçlarla kilo kontrolu yapılmaya çalışılır
Günlük enerji alımı <1,000 kaloridir
Nörobiyolojik, psikolojik, sosyolojik nedenleri olan kompleks bir durumdur
Genetik nedenleri olduğu bilinmektedir;
Aile ve ikizlerde yapılan çalışmalarda
Genetik faktörler 74% ve çevresel faktörler 26%
etkili olduğu görülmüştür
14
Nörobiolojik faktörler
Serotonin ile iştah arasında ilişki vardır
Anorexia da serotonin mekanizması bozulmuştur Besinsel faktörler
Çinko eksikliği iştahı azaltır ve anoreksianın patolojisini derinleştirmektedir
Tirozin ve Triptofan (norepinephrine ve serotonin prekürsörü) Vitamin B1 eksikliği de aynı etkiyi göstermektedir
Sosyal ve çevresel faktörler
Batılı endüstrileşmiş toplumlarda ideal vücut formunun zayıflık olduğu medya tarafından özendirilmektedir
Bu hastalık toplumlarda 1/100 oranında genç kızlarda görülmektedir. Erkeklerde ve ileri yaşlarda da
görülebilmektedir
15
Anorexia nervosa fizyopatolojisi
Elektrolit dengesizliği → kalp yetmezliği ve ölüm
Yetersiz K+ alımı
Kusma ve diüretiklerle elektrolit kaybı
Refeeding sendromu: Yeniden beslenmenin çok hızlı olması sonucunda elektrolit
dengesizliği
16
Bulimia nervosa
Tekrarlayan “aşırı yeme bozukluğu” ve bunu takibeden kompanse davranışıdır
En sık karşılaşılan şekli
Savunma amaçlı kusma Müshil ilacı ile sistemi
boşaltmak Aç kalmak Laksatif kullanmak,
lavman yapmak, Diüretik
kullanmak Aşırı eksersiz yapmak
13- 20 yaş arasında ortaya çıkar Öncesinde çoklukla obezdirler
Blumiayı anlamak zordur çünkü normal kilolarının civarındadırlar
17
Blumia siklusunda önce hızlı ve kontrolsuz yeme vardır
Daha sonra kusma siklusu başlar
Bu durum haftada birkaç kez tekrarlanır
Daha ciddi durumlarda günde birkaç kez tekrarlanır Aşırı yeme ve sonrasında gelişen kompansatuvar davranışların üç ay boyunca haftada en az iki kez tekrarlaması Blumia nervosa olarak tanımlanır
Sonuçta:
gastrik reflü,
dehidratasyon, hipokalemi, elektrolit dengesizliği
özofagit, ülser
oral travma: ağız veya boğazda yırtılmalar mide boşalmasında gecikme
konstipasyon
ellerde kesici dişlerin yarattığı yaralar asit nedeni ile diş çürümeleri
kardiak aritmi ve arrest
18
Bulimia nervosa fizyopatolojisi
Kusma, laksatif ve diüretik kullanımı
sonucu elektrolit ve asit baz dengesizliği ve kalpte aritmi
Kusturmak amaçlı kullanılan ipeka
şurubunun yol açtığı kardiyak hasar ve ani ölüm
Menstruel düzensizlik
19
ADİPOZ DOKU VE OBEZİTE
Adipoz doku, TAG formundaki enerjinin depo edildiği bir bağ dokusu türüdür.
Adipoz doku cilt altında böbreklerin üzerinde bulunur Bir kısmı karaciğer ve kas dokusunda bulunur
Mekanik destek Termal insulatör Yakıt deposu
Termogenez (ısı üretimi)
20
Yağ hücreleri fetusta 3 trimesterde oluşmaya başlar ve pubertede sex hormonlarının etkisi ile ilerler
Erkek ve kadın arasındaki yağ depolarının yerleşme farkı pubertede ortaya çıkar
Puberteden sonra yeni yağ hücresi oluşmaz
Vücut yağ depolarken yeni hücre oluşmaz sadece yağ hücreleri büyür
Vücuttaki yağ, pek çok sağlık riskini beraberinde getirmektdir
tansiyon
kalp hastalığı diabet
uyku apnesi
solunum problemleri estetik
21
Vücutta yağ doku dağılımı belirleyen faktör:
Genetik Cinsiyet
Kadınlarda menapozdan sonra birikim üst vücut segmentine kayar
Bu değişim alt vücut segmentinde LPL aktivitesindeki relatif azalmadan kaynaklanır
Üst vücut segmentinde visceral yağ toplanması bazı sağlık problemlerini getirir
Kardiovasküler hastalıklar Hipertansiyon
Tip 2 diabet
Risk olup olmadığı göğüs/kalça oranıyla belirlenir Kadınlarda > 0.85; Erkeklerde > 0.95 olması riski gösterir
22
Obesite de bir beslenme bozukluğudur
Obesite adipoz dokudaki kronik enflamasyonla ilişkilidir
Özellikle enflamatuvar makrofajlar visceral (iç organların etrafındaki) yağ dokusunda depolanırlar
Obesite nedenleri:
Obesite tek başına bir hastalık değildir
Obesitenin varlığında sadece kilo değil adipoz dokunun miktarı önemlidir
Obesitenin gelişmesindeki etkenler;
Genetik Çevresel Fizyolojik Psikolojik Bilinmeyen
23
Yiyeceklere bağımlılık uyuşturucu bağımlılığı kadar güçlüdür:
Yapılan çalışmalarda beyaz tahıllarda ve patateste,
psikoaktif bir bileşik olan benzodiazepine benzer bir seri madde bulunmuştur.
Bu maddeler, beyindeki benzodiazepin reseptörlerine bağlanırlar ve bu nedenle bu gıdalar, uyuşturucu
bağımlılığı kadar güçlü bağımlılık oluştururlar.
Bazı besinler ve özellikle rafine şeker, kokainden daha
fazla bağımlılık yapmaktadır. Şeker beyindeki doğal opioid yapımını uyarır;
Deney hayvanlarına tatlı su ve kokain verdiklerinde % 94 ü şekerli suyu tercih etmiştir.
Bu maddeler, eroin gibi GABA nörotransmittörünün etkisini artırarak yatıştırıcı etki gösterirler. Bu da
beyindeki mutluluk hormonu dopamin’in aktivasyonunu sağlar.
Bazı insanların beynindeki dopamin miktarı daha fazla olduğu için bunlarda bağımlılık daha kolay gelişir ve uyuşturucu ya da pizza, ekmek, patates gibi bağımlılık yapan yiyecekleri tercih ederler.
24
ABD de yetişkinlerin % 66 sı kilolu, 33% e yakını obezdir.
2030 da % 50 sinin obez olacağı beklenmektedir Obesiyete bağlı nedenlerle ölüm yılda 300,000 e ulaşmıştır
Sigaraya bağlı nedenlerden sonra ikinci sırada yer almaktadır
Ortalama bir yetişkin günde max 65 g yağ ve 2000 kalori almalıdır
Ancak Burger Kingde bir öğünde yenen hamburger ve patates kızartması 50 g yağ ve 2000 kalori içerir
Amerikalılar kilo vermek için yılda 59 milyar dolar
harcamaktadırlar . Bunlardan % 2 si, 5 yıl bu kilolarını koruyabilmektedir
25
Obesitenin gelişmesinde bazı fizyolojik faktörler vardır Adipoz doku metabolizması
Hormonal değişiklikler
Beyinde özellikle hipotalamusta doygunluğu
kontrol eden bölge
Psikolojik değişkenler obesite gelişmesine neden olur;
Bazı kişiler sıkıldıkları, kızdıkları ya da stresli oldukları durumda daha çok yerler
Yeme bozuklukları Stres ve depresyon Çok yemek yeme Hızlı yemek yeme
26
Genetik nedenler
Kilolu ya da obez olmak ailesel bir durumdur Ebeveyinlerden birinin ya da ikisinin de obez olması çocuğun obez olma şansını artırır
Ayrıca genler vücutta depolanan yağ miktarını ayrıca bu yağı nerde depo edeceğini belirler
Çevresel faktörler
Hareketsizlik, porsiyonların büyüklüğü, çalışma saatleri, besinlerle ilgili reklamlar, sağlıklı besinlere ulaşamama
27
Açlık:
Enerji alımı ve tüketimi arasındaki dengesizlik
Medikal nedenleri ;
Anoreksia nervosa Blumia nervosa
Koma
Depresyon DM
Sindirim hastalıkları Sonuç:
Yağ dokusu kaybı, Kas kaybı
Sinir sistemi ve miyokardın fonksiyonlarını devam ettirmek için kas kitlesi katabolize olur
Vitamin yetersizliği (anemi, beriberi, pellegra, skorbüt)
Bu hastalıklar; diyare, cilt kızarıklıkları, ödem, kalp yetmezliğine yol açar
YETERSİZ BESLENME
28
Kaşeksi
Kaşeksi kötü beslenmeyle birlikte ortaya çıkan aşırı düşkünlük ve zayıflık hali.
Kanser, verem gibi hastalıkların, ağır
zehirlenmelerin son safhasıdır. Bunların (kanser hariç) tedavileri nisbeten mümkün olduğu için bugün fazla görülmemektedir
Dokular, fonksiyonel hücreler harab olur.
Harab olan hücrelerin yerine geçen bağ doku elemanları, kas, bez ve sinir hücrelerinin görevini yapamaz.
Gittikçe azalan doku ve organ faaliyetiyle birlikte hayati fonksiyonlarda ağırlaşma, azalma ve
sonunda ölüm görülür.
Bu hastaların yüzü sarı-kurşuni renktedir
Hasta, ileri derecede zayıf ve dermansızdır, bayılma nöbetleri geçirir.
29
Diyare, bazan konstipasyon, karın ağrısı, kramplar, gaz, ağız ülserleri, barsakların hasar görmesi nedeni ile laktoz intoleransı görülür
Malabsorbsiyon nedeni ile;
A, D, E, K vitaminlerinin absorbsiyonlarında bozulma,
Yağ ve KH absorbsiyonu bozukluğu nedeni ile kilo kaybı ve güçsüzlük
Demir, folik asit, Vit B12 yetersizliği ve anemi Ca, Vit D absorbsiyonu yetersizliği nedeni ile
osteoporoz
Vit K absorbsiyonu bozukluğu nedeni ile
pıhtılaşma bozuklukları
30
Marasmus
Ciddi bir protein-enerji malnutrisyonudur (PEM)
Vücut yağının genel kaybına bağlı kronik bir beslenme yetersizliğidir
Bazan bunun dışında yanıklar, yara akıntıları, fistüller veya böbrek hastalığı nedeni ile aşırı protein kaybı şeklinde de görülür
Görünüm solgun zayıf, duyarsız, ve düşkündür.
31
