A1 GENEL TEKRAR
Dilbilgisi
“VİTAMİN LİSTESİ”
Çoğul eki (-lar/-ler) Kalın ünlüler: -a, -ı, -o, -u
İnce ünlüler: -e, -i, -ö, -ü
Örnek: defter-ler, kitap-lar, peynir-ler, masa-lar, gül-ler
„mi” soru eki A határozott névszói mondat kérdő alakja
Az eldöntendő kérdést – azaz, aminek a válasza igen vagy nem lehet – a török nyelv minden esetben a „mi” kérdőszócskával alkotja. A szavak utolsó magánhangzóját figyelembe véve alkalmazzuk a magánhangzó- harmónia szabályait. A kérdőszócska mindig azon szó után kerül, amelyre kérdezünk.
A határozott névszói mondat tagadása
A határozott mondatot a değil tagadószóval tagadjuk
mı?
mi?
mu?
mü?
Kapı açık mı? Evet, kapı açık.
Hava sıcak mı? Hayır, hava sıcak değil, soğuk.
a
ı mı?
Bu araba mı?
Bu kapı mı?
e
i mi?
Bu ev mi?
Bu peynir mi?
o
u mu? Bu limon mu?
Bu kutu mu?
ö
ü mü? Bu göz mü?
Bu gül mü?
Evet, ...
Hayır, ... değil...
var / yok A létezést kifejező – határozatlan - névszói mondat
A létezést kifejező – határozatlan – török mondat az alany létét vagy nem létét fejezi ki.
Állítmánya: var ’van’ yok ’nincs’. Az eldöntendő kérdést a „mi” kérdőszócskával alkotjuk.
Masada kitap var. Masada kitap var mı?
Masada kalem yok. Masada kalem yok mu?
Ne keverjük össze a határozott dolgok hollétét a puszta létezéssel!
határozott: Kitap masada. (A könyv az asztalon van.) Kitap masada değil. (A könyv nem az asztalon van.)
határozatlan: Masada kitap var. (Az asztalon könyv van.) Masada kitap yok.
(Az asztalon nincs könyv.)
bu / şu / o
Bu şeftali. Şeftali burada.
Şu araba. Araba şurada.
O bebek. Bebek orada.
SAAT
SAAT KAÇ? SAAT KAÇTA?
Biri çeyrek geçiyor. (13.15) Beşi yirmi geçiyor. (5.20) Yedi buçuk. (7.30)
İkiye çeyrek var. (13.45) Dokuza beş var. (8.55)
Biri çeyrek geçe. (13.15’te) Beşi yirmi geçe. (5.20’de) Yedi buçukta. (7.30’ta) İkiye çeyrek kala. (13.45’te) Dokuza beş kala. (8.55’te)
Ad durum ekleri
Bulunma durumu (-da, -de, -ta, -te) Nerede? Kimde?
(Magyar megfelelői: -ban, -ben, -on, en, -ön, -nál, -nél, -kor)
Kedi kutuda. Kedi koltukta.
Kedi bahçede. Kedi sepette.
Kedi nerede?
Para kimde?
Bende Bizde
Sende Sizde
Onda Onlarda
- Nerede oturuyorsun?
- Budapeşte’de oturuyorum.
Uzaklaşma durumu (-dan, -den, -tan, -ten) Nereden? Kimden?
(Magyar megfelelői: -ból, -ből; -tól, -től; -ról, ről) Muhammed İran’dan geliyor.
Ali Özlem’den kitap alıyor . Dedem ağaçtan meyve topluyor.
Şebnem dersten çıkıyor.
Bu kalemi kimden aldı?
Benden Bizden
Senden Sizden
Ondan Onlardan
...AMA...
Hangi çiçekten hoşlanıyorsun?
(Milyen virágokat kedvelsz?) Yalandan nefret ediyorum.
(Utálom a hazugságot.)
Örümcekten korkuyor musunuz?
(Ön fél a pókoktól?)
Dersten sıkıldım. (Unom az órát.) Matematikten anlamıyorum.
(Nem értek a matematikához.)
Yönelme durumu (-a, -e, -ya, -ye) Nereye? Neye? Kime?
(Magyar megfelelői: - ba, -be, -nak, -nek, .hoz, -hez, -höz, -ra, -re) -y!
Bülent İstanbul’a gidiyor.
Anneannem elmaları sepete koydu.
Aile masaya oturuyor.
Ayşegül dün Budapeşte’ye geldi.
Çocuk kime bakıyor?
Bana Bize
Sana Size
Ona Onlara
Bana Bize
Sana Size
Ona Onlara
Szóvégi zöngésedés
A magánhangzóval kezdődő toldalék illesztésekor a névszók szóvégi zöngétlen mássalhangzói, p, ç, t, k két magánhangzó közé kerülve zöngésednek.
p → b kitap → kitaba k → ğ,(g) köpek → köpeğe ç → c ağaç → ağaca t → d yurt → yurda
Ez a változás többnyire nem megy végbe egyszótagú főnevek esetében.
Szintén nem változik az idegen eredetű szavak többségének szóvégi mássalhangzója:
saat, ceket, bilet.
A tulajdonnevek esetében a szóvégi mássalhangzó-gyengülés csak kiejtésben megy végbe, írásban nem: Karabük’e [Karabüğe], Burak’a [Burağa]
Magánhangzó-kiesés
Egyes két szótagú főnevekben, amelyeknek második magánhangzója ı, i, u, u , a második szótag magánhangzója kiesik, ha magánhangzóval kezdődő toldalékot kap a főnév. Pl:
şehir → şehre nehir → nehre resim → resme
Belirtme durumu (-(y)ı, -(y)i, -(y)u, -(y)ü) Neyi? Kimi? -y!
(Magyar megfelelője: -t (-at, -et, ot, öt))
A török nyelv csak a határozott tárgyat jelöli, a határozatlant nem. A határozott tárgyat a magyar
mondatban a határozott névelő vagy a birtokos személyjel jelzi.
1. Amikor a tárgy „bu, şu, o” mutató névmásokkal együtt szerepel a mondatban:
Bu kitabı okudum.
Şu filmi seyretmedim.
2. Amikor a tárgy egy tulajdonnév.
Ali’yi gördüm.
İstanbul’u özledim.
3. Amikor a tárgy birtokos esetben van.
Benim kalemimi gördün mü?
Evinin adresini bilmiyorum.
4. Ha az állítmányhoz tartozó tárgyat hangsúlyozni szeretnénk; de ilyenkor a tárgy a mondat elejére kerül.
Ekmeği bakkaldan aldım. (A kenyeret a közértből vettem.) 5. Ha a főnév előtt “bir” áll nincsen tárgyrag!
Bir kalemi ver. Kalemi ver.
Esra kimi gördü?
Beni Bizi
Seni Sizi
Onu Onları
Şimdiki zaman
Ben kitap okuyorum.
Sen ne yapıyorsun?
O Adana’ya gidiyor mu?
Biz bir ses duyuyoruz.
Siz gülmüyor musunuz?
Onlar hiç oynamıyorlar.
Ad cümleleri (Şimdiki zaman)
Ben hastayım.
Sen öğretmen misin?
O Budapeşte’de değil.
Biz Türk müyüz?
Siz doktorsunuz.
Onlar akıllı(lar) mı?
eylem olumsuz zaman eki soru kişi eki
Ben oku
yap git duy
gül oyna
-mı -mi -mu -mü
-(ı)yor -(i)yor -(u)yor -(ü)yor
mu
-yum
Sen -sun
O -
Biz -yuz
Siz -sunuz
Onlar (lar)
ad/sıfat olumsuz soru kişi eki
Ben hasta
öğretmen Budapeşte’de
Türk doktor
akıllı
değil
mı mi mu mü
-(y)ım, -(y)im, -(y)um, -(y)üm
Sen -sın, -sin, -sun, -sün
O -
Biz -(y)ız, -(y)iz, -(y)uz, -(y)üz
Siz -sınız, -siniz, -sunuz, -sünüz
Onlar (-lar, -ler)
Ben çok hastayım.
Siz doktor musunuz?
Ben her zaman her yerde kitap okuyorum.
İyelik durumu
-(n)ın, -(n)in, -(n)un, -(n)ün
-n! -s!
A birtokos szerkezetben a harmadik személyű birtokosra birtokos személyrag -(n)in kerül.
A harmadik személy birtokos személyjeleihez a helyhatározói ragokat (-dan, -da, -a) és a tárgy ragját (-i) –n- kötőhanggal kötjük.
(Benim) arabam otoparkta. (Senin) çiçeğin onların evinde.
Arkadaşınız kaç yaşında? (Onun) annesi gazete alıyor.
(Bizim) işimiz kolay değil. Anahtarım Onur’un arabasında.
ad ek ek
Benim araba çiçek anne gözlük arkadaş
iş
-m, -ım, -im, -um, -üm
(n) –a/-e (n) –da / -de (n) –dan / -den (n) –ı / -i / -u / -
ü
Senin -n, -ın, -in, -un, -ün
Onun -(s)ı, -(s)i, -(s)u, -(s)ü Bizim -(ı)mız, -(i)miz, -(u)muz, -(ü)müz Sizin -(ı)nız, -(i)niz, -(u)nuz, -(ü)nüz
Onların -ları, -leri
A ’ne’ és a ’su’ szavak –y- végű tövet mutatnak a birtokos szerkezetben:
Ahmet’in suyu nerede?
Neyin var?
Az egy szótagú, illetve néhány több szótagú szavaknál nem zöngésedik a szóvégi mássalhangzó:
top – topum at - atım saç – saçım sepet - sepetim
ip – ipim süt - sütüm
çöp – çöpüm bisiklet – bisikletim
Általában a két szótagú, mássalhangzóra végződő és magánhangzóval kezdődő toldalékot kapó szavak második magánhangzója kiesik:
burun (burnum), ağız (ağzım), alın (alnım), omuz, beyin, akıl, göğüs, boyun, karın, şehir, resim, isim, vakit, oğul, metin, sabır, nehir, ömür v.s.
Onun ismi ne? Resmine bakıyoruz. Vaktim iyi geçiyor.
Emir kipi / İstek kipi
Emir kipi
Sen burada kal lütfen!
Bekleme beni!
O dört sayfa okusun!
Siz de Ahmet’lere gidin!
Lütfen odada sigara içmeyiniz!
Onlar da gelsinler mi?
İstek kipi
Egyes szám és többes szám első személyben az óhajtó mód kívánságot, kérést, felszólítást és 'önnoszogatást' fejez ki. (“Hadd..., Gyerünk...”)
Ben de kalayım mı?
Ben şu metni okuyayım.
Haydi, sinemaya gidelim.
Biz şimdi gelmeyelim.
-mak/-mek istemek Ben Türkçe konuşmak istiyorum.
Kahve içmek istiyor musun?
Mehmet neden Adana’ya gitmek istiyor?
Biz telefon etmek istiyoruz.
Siz ne yemek istiyorsunuz?
Çocuklar dışarı çıkmak istiyorlar.
eylem olumsuz kişi eki soru
- kal
bekle oku
iç git gel
-ma -me
-
mı mi
Sen -
O -sın / -sin / -sun /-sün
- -
Siz -(y)ın(ız) / -(y)in(iz) / -(y)un(uz) / -
(y)ün(üz)
Onlar -sınlar / -sinler / -sunlar / -sünler
eylem olumsuz kişi eki soru
- kal
bekle oku
iç git gel
-ma -me
-
mı mi
Sen -
O -sın / -sin / -sun /-sün
- -
Siz -(y)ın(ız) / -(y)in(iz) / -(y)un(uz) / -
(y)ün(üz)
Onlar -sınlar / -sinler / -sunlar / -sünler
eylem olumsuz ek kişi eki soru
Ben kal oku
git gel
-ma -me
-a / -e -ya / -
ye
-yım / -yim
mı
Biz -lım / -lim mi
Belirli geçmiş zaman (-di)
Ben dün kitap okudum.
Kardeşin yemek yaptı mı?
Bu sesi duydun mu?
Biz geçen hafta futbol oynamadık.
Neden gülmediniz?
Geçen yaz Antalya’ya gittiler.
Ad cümleleri (geçmiş zaman)
Geçen hafta hastaydım.
Dün hava güzel değil miydi?
Sen geçen ay Budapeşte’de mıydın?
Bütün gün sınıftaydık.
Restoranda doktor var mıydı?
Bahçede köpek yoktu.
eylem olumsuz zaman eki kişi eki soru
Ben oku
yap git duy
gül oyna
-ma -me
-dı/-tı -di/-ti -du/-tu -dü/-tü
-m
mı mi mu mü
Sen -n
O -
Biz -k
Siz -nız/-niz/
-nuz/-nüz
Onlar (-lar/-ler)
ad/sıfat olumsuz soru zaman eki kişi eki
Ben hasta
güzel Budapeşte’de
var yok sınıfta
değil
mı mi mu mü
-dı/-ydı/-tı -di/-ydi/-ti -du/-ydu/-tu -dü/-ydü/-tü
-m
Sen -n
O -
Biz -k
Siz -nız, -niz, -nuz, -
nüz
Onlar (-lar, -ler)
ile/-(y)le/-(y)la Kiminle? Neyle?
1. ile=ve
Mutfakta masa ile sandalye var.
Mehmet ile Aynur okula gidiyor.
2. neyle? kimle?
Silgiyle tahtayı siliyorum.
Dün annemle çarşıya gittim.
Kiminle tiyatroya gittin?
-lı/-li/-lu/-lü Nasıl?
1. ad + -li = sıfat (Főnévhez csatolva melléknevet képez. Melléknévhez nem kapcsolható!)
2. şeker → şekerli tuz → tuzlu güç → güçlü kar → karlı
Dün mavi gözlü, kısa boylu, kıvırcık saçlı bir kız gördüm.
3. uyruk (nemzetiség, származás) Irak → Iraklı, İstanbul→İstanbullu
Hava nasıl?
güneşli yağmurlu
rüzgarlı bulutlu
sisli karlı
Benimle Bizimle
Seninle Sizinle
Onunla Onlarla
-sız/-siz/-suz/-süz
şekerli – şekersiz akıllı – akılsız mutlu – mutsuz gözlüklü - gözlüksüz
...AMA...
evli - evsiz – bekar yaşlı - yaşsız – genç kirli – kirsiz – temiz sütlü – sütsüz - sade
Çayı nasıl içiyorsun? Şekerli mi, şekersiz mi?
Tuzsuz yemekler daha sağlıklı.
Mutsuz insanlar sık sık ağlıyorlar.
evli evsiz bekâr
-lık/-lik/-luk/-lük
1. isim – isim
tuzluk, şekerlik, kitaplık, kalemlik, gözlük, çöplük, kulaklık 2. iş adları
öğretmenlik, doktorluk, avukatlık, profesörlük 3. ‘için’ anlamında
bugünlük, şimdilik, kiralık, kahvaltılık 4. yer adı
kumluk, ağaçlık, zeytinlik 5. sıfat – isim
iyi – iyilik, kötü – kötülük, beyaz – beyazlık, güzel – güzellik, çirkin – çirkinlik 6. durum, ilişki
arkadaşlık, kardeşlik, gençlik, çocukluk, annelik, babalık
-dan / -den ... –a / -e kadar
ZAMAN / YER ...-e kadar
Saat dokuza kadar dersimiz var.
Bugün sabahtan akşama kadar çalıştık.
İstanbul’dan Konya’ya kadar her yeri gezdim.
Okuldan eve kadar yürüyorlar.
Gelecek zaman
eylem olumsuz zaman eki soru kişi eki Ben anlat
git oku dinle başla gel
-ma -me
-acak / -ecek -yacak / -
yecek
mı mi
-ım / -im / -yım / -yım
Sen -sın / -sin
O -
Biz -ız / -iz / -yız / -yiz
Siz -sınız / -siniz
Onlar (-lar / -ler)
Sana hiçbir şey anlatmayacağım.
Emine bütün hafta sonu kitap okuyacak.
Çocuklar da sinemaya gelecekler.
Tatilde Türkiye’ye gidecek misin?
Bir yıl sonra üniversiteye başlayacak mısınız? Bu akşam bir konser dinleyeceğiz.
Ad tamlamaları
-n!
Belirtili ad tamlaması
Bir şeye ait olma durumunu gösteriyor. (Birtokviszonyt fejez ki. A birtokos és a birtok is kap ragot.)
Kadının çantasında neler var?
çocuğun topu
ağacın yaprakları
Belirtisiz ad tamlaması
Aitlik göstermiyor. (Nem fejez ki birtokviszonyt. Magyar megfelelői az összetett szavak. Ez szerkezet a második tagon kitett birtokos személyjellel jelzi az összetartozást. Ezt a
szerkezetet használjuk márkanevek, helynevek, intézmények nevének kötésekor is.)
Çay bardağında kaşık var mı?
diş fırçası
Kız Kulesi
Egy szóra nem kerülhet két birtokos. Ilyenkor az egyik birtokos kiesik.
Pl: yatak odası – yatak odam (a hálószobám), sırt çantası, sırt çantan (a hátizsákod)
Zincirleme
elbise dolabının kapısı
Türk Hava Yollarının uçakları Tolga’nın evinin penceresinin camı
Tolga’nın evi
-ki, -daki / -deki -ki
Helyhatározóból, időhatározóból és birtokos jelzőből képez melléknevet. Ez a toldalék egyalakú (-ki).
Kivételek: dün - dünkü, gün – Pazar günkü, bugün – bugünkü Dünkü yemeği beğendin mi?
-daki / -deki /-taki / -teki
Magyar megfelelői '-beli, -ban, -ben lévő'.
İstanbul’daki tarihi yerleri çok seviyorum.
Sokaktaki araba kimin?
Birtokos névmás vagy birtokos személyraggal ellátott főnevekre kerülve helyettesíti a teljes birtokos szerkezetet, a birtok elmarad.
Bu kalem kiminki?
Benim kitabım burada. Seninki nerede?
Bizim saçımız kahverengi, sizinki esmer.
-ıncı/-inci/-uncu/-üncü
bir → birinci (ilk)
iki → ikinci
üç → üçüncü
dört → dördüncü
beş → beşinci
altı → altıncı
yedi → yedinci
sekiz → sekizinci
dokuz → dokuzuncu
on → onuncu
...
→ son, sonuncu
Kardeşim yarışmada ikinci oldu.
Bizim evimiz beşinci katta.
Filmin son sahnesi çok acıklıydı.
Perihan ilk defa yurt dışına çıkıyor.
Benimki Bizimki
Seninki Sizinki
Onunki Onlarınki
-dan/-den/-tan/-ten daha + sıfat Ali Salih
Ali Salih’ten daha uzun. Mehmet Doğan’dan daha güçsüz.
Mehmet Doğan
Bu elma şu elmadan daha büyük.
Kaplumbağa sümüklü böcekten daha hızlı.
en + sıfat
Dünyanın en yüksek dağı Everest.
Türkiye'nin en büyük gölü Van Gölü.
Sınıftaki en akıllı çocuk Ayşeül.
Bahçedeki en güzel çiçek hangisi?
-dan/-den beri / -dır/-dir/-dur/-dür Ne zamandan beri? Ne zamandır?
Ben 3 yıldan beri Türkçe öğretiyorum. = Ben 3 yıldır Türkçe öğretiyorum.
A következő esetekben mindkettőt használhatjuk: epey. çok, günler, haftalar, saatler, aylar, yıllar, uzun zaman vs.
Uzun zamandır görmedik sizi. = Uzun zamandan beri görmedik sizi.
A –den beri mindig használható. A –dir esetnek vannak azonban kivételei! – nap, hónapok nevei, dátum, évszak, tegnap, ma, helynevek
-den beri:
A kezdés időpontja meghatározott. (hónap, nap, óra, időpont, hely) Saat 3’ten beri bekliyorum seni. Saat 3’tür bekliyorum seni.
Ankara’dan beri kitap okuyor.
