İngiltere ye veda ederken

(1)

EKONOMİ

ANKARA ANLAŞMASI: « I

İngiltere’ye

veda ederken

(2)

Maltepe Üniversitesi Kütüphane ve Bilgi Merkezi

period) İngiltere,AB üyesi olmadığı halde, mevcut hukuki duruma göre hareket etmeye, yaniadeta AB üyesiymişgibiAvrupa Hukuku'nu uygulamayadevam etti.İngiltere’nin 31 Ekim 2020 tarihindeAB'den ayrılmasındansonra başlayan bu geçiş dönemide nihayet 31 Aralık 2020’de gece yarısı sona erdi. Böylece İngiltere, AB hukukundan doğanyükümlülüklerdende kurtulmuş oldu. İngiltere’nin AB hukukundan doğan

Ahmet Emre Yüksel

Öğretim Görevlisi

ürkiye’den binlerce insana İngiltere’nin kapılarını açan Ankara Anlaşması Aralık ayıyla birlikte sona erdi. Brexit’in ardından gelen bu değişiklik, iki ülke arasındaki hareketliliği biraz yavaşlatacak gibi görünüyor.

Birleşik Krallık, ya da daha yaygınadıylaİngiltere, 2017 referandumunda AvrupaBirliği'nden ayrılmaya karar verdi.Referandum sonuçlarına göre İngiltere ile Avrupa Birliğiarasında yürütülen müzakereler uyarınca AB'den ayrılma sonrasında bir geçişdönemiolması kararlaştırılmıştı. Bu geçiş döneminde(transitional

Türkiye Cumhuriyeti başkenti Ankara.

yükümlülükleri arasında, Türkiye ileAvrupa Ekonomik Topluluğu (AET) arasında 1963 yılında imzalanan Ankara Anlaşması ve Katma Protokolleri dolayısıyla Türk vatandaşlarına AB ülkelerinde sağlanan haklar davardı.

Bu çerçevedeTürkvatandaşları Ankara Anlaşması'na dayanarakbir ABüyesi olan İngiltere'de iş kurabiliyor ve İngiltere’yeyerleşebiliyordu. İngiltere’nin AB’den ayrılığı ve sonrasındaki geçişdöneminin de sona ermesiyle

artık Ankara Anlaşması daİngiltere açısından 31Aralık 2020tarihindeyürürlükten kalkmış oldu. Bu tarihten itibaren,İngiltere’de iş kurmak isteyen Türkvatandaşlarının Ankara Anlaşması'na dayanarak bunu yapması mümkün olmamaktadır.

Ankara Anlaşmasınınimzalanması ve önemi

1963tarihinde 6 üyeliAETile Türkiye arasında imzalanan Ankara Anlaşması, Türkiye ile AET arasındakiilişkiler açısından birdönüm noktasıdır. Buanlaşmanın amacı, Official Journal of the European Communities’de yayınlanan Ankara Anlaşması GirişKısmı’na göre, Türkhalkı ile AEThalkları arasında bağlar kurmak, taraflar arasındaki ticari ve ekonomik ilişkilerin devamlılığını sağlanmak ve güçlendirmekti. Bütün bunlar yapılırken Türk ekonomisinin gelişmesi için ihtiyaç duyduğu

hususlar da dikkate alınacaktı (Ankara Anlaşması, Madde 2, Official Journaşl of the European Communities). 1970 yılında, Ankara Anlaşması’nın uygulanmasına dair bir Katma Protokol kabul edildi. Bu protokolün en dikkat çekici özelliklerinden biri 41. Maddede yer alankuraldı. Bu kurala göre AETülkeleri, bukuralın kabulü anından itibaren ülkelerine iş kurmak vehizmet sağlamak için Türk vatandaşlarına yönelik olarak yeni

sınırlamalar koyamayacaktı.

Bir Türk vatandaşı, bir AET ülkesinde iş kurmakiçin hangişartlarısağlamak zorunda iseartık o şartlara

MaltepeÜniversitesi KütüphaneveBilgi Merkezi

Akademi, iş dünyası ve popüler kültür • Mart2021 73

(3)

1980’lerden sonra Türkiye’deki ekonomik sıkıntılardan kaçarak Ingiltere’de hayatım kurmak isteyen vatandaşların sayısı günden güne artmıştır.

yenileri eklenemeyecekti. Standstill Clause olaraknitelendirilen buhüküm, iş kurmak isteyen Türk vatandaşlarını göçmenlik kurallarında sonradan meydana gelebilecek tek taraflı olumsuz değişikliklerden koruma amacıgüdüyordu (Rogers, Nicola, A Practicioner'sGuide to the EC-Turkey AssociationAgreement, London, 1999).

İngiltere’nin AT’yekatılması

İngiltere,1973tarihindeAET’ye katılmıştır. O tarihten sonra AET kurallarının bir parçası olan Ankara Anlaşması,İngiltereaçısından da yürürlük kazanmıştır.

Türk vatandaşlarının İngiltere’ye göçleri,

İngillere’nin 1978 tarihinde

AET’ye üyeliğinden itibaren 2000 y ılındaki ABAD kararına kadar Ankara An kışın ası’na dayanarak iş kuran Türk vatandaşı

olmamıştır.

özellikle 1980'lerden sonraartmıştır. 1980 darbesinin meydana getirdiği kargaşa ortamıve hemen akabindeGüneydoğu veDoğu illerimizdeki terör olayları, bu gidişleri hızlandırmıştır.

Türkiye'deki ekonomik sıkıntılardan kaçarak İngiltere'de hayatını kurmak isteyen vatandaşların sayısıgünden güneartmıştır. Tamda bu aşamada, Abdülnasır Savaşadında bir Türk vatandaşı,1995 yılında, İngiltere Göçmenlik Dairesi’ne başvuruda bulunarak İngiltere’dekurmuş olduğu fastfood dükkânlarınıçalıştırabilmek için izin istemiştir.Bu başvuru, İngiltere Göçmenlik Dairesi tarafından reddedilmiştir. Red kararını yargıya taşıyan Savaşve avukatları, Ankara Anlaşması ve Katma Protokolleri gereğince, Türk vatandaşlarının İngiltere'de işkurabilme ve bunu çalıştırabilme haklarıolduğunu ifadeetmişlerdir. Bunaek olarak, işkurarken aranacak şartların İngiltere'nin AET’ye katılma tarihinde (1 Ocak 1973)uygulanmakta olan şartlar olduğunu, o tarihten sonra getirilen şartların (asgari sermayekoymaşartı gibi) Türk vatandaşlarına uygulanamayacağını (standstill clause) ileri sürmüşlerdir. Bu hususlar, İngiliz mahkemesinin yaptığıgönderme ileAvrupa Birliği Adalet Divanı (ABAD) önünde önmesele (preliminary ruling) olarak tartışılmıştır. ABAD, 2000 yılında,AnkaraAnlaşması Katma Protokol’ün

(4)

Maltepe Üniversitesi Kütüphane ve Bilgi Merkezi

Asgari sermaye şartı olmadığı

gibi çalışılacak sektör konusunda da kural olarak bir sınırlama

ABAD kararı ve AnkaraAnlaşması ile İngiltere'deiş kurmadönemi

İngiltere’nin AET'ye üyelik tarihinde geçerli olangöçmenlik kuralları, ziyaretçi olarak ülkeye giriş yapanların iş kurmalarına izin

konulamamıştır. Ayakkabı boyacılığından iç mimarhğa,

sıhhi tesisatçdıktan danışmanlık faaliyetlerine, cam silicilikten

seyyar berberliğe kadar her tür işi kurmak mümkün olmuştur.

41. Maddesi gereğince üye devletlerin iş kurmak isteyen Türk vatandaşlarınayönelik daha ağır şartlargetiremeyeceğinekarar vermiştir(TheQueen vSecretary of Statefor theHomeDepartment, ex parteAbdulnasir Savaş). Bunun sonucu olarak İngiltere’ye vizeyle giriş yapmış ve vize süresini aşmamışolanbir Türk vatandaşının, İngiltere'nin AET’ye üyeliktarihinde geçerli olan(esnekve gevşek) kurallara göre işkurabileceği sonucuna varılmıştır.

verecek ölçüde esnek ve gevşekkurallardı.

Sonradan bu kurallarda önemli değişiklikler yapılmışve ağır şartlar getirilmişse de iş kurmayı zorlaştıranbu değişiklikler ABAD'ın kararından sonra Türk vatandaşlarına uygulanmamıştır. Çığıraçan bukararla, belirli bir asgarisermaye konulmadan, hemen hemen her iş kolunda iş kurabilmenin önü açılmıştır.

Kuracağıiş düşük bir yatırım gerektiren kişilerbileaz bir birikimle İngiltere'de iş kurmaya başlamışlardır. Asgarisermaye şartı olmadığından, işi kurmaya yetecek kadar bir parayeterli sayılmıştır. Kurulacak işin niteliğine göre3-5 bin sterlin (pound) gibiparaları

sermaye olarak gösterebilen nice Türk vatandaşı, Ankara Anlaşması veKatma Protokol hükümlerine dayanarak iş kurmayavebunun için oturmaizni almaya başvurmuşlardır.

Asgari sermaye şartıolmadığı gibi çalışılacak sektör konusunda da kuralolarak birsınırlama konulamamıştır. Ayakkabı boyacılığındaniç mimarlığa, sıhhi tesisatçılıktan danışmanlık faaliyetlerine, camsilicilikten seyyar berberliğe kadar her türişikurmak mümkün olmuştur. Bu

konuda tek kriter, kişinin

serbest çalışan (self-employed) olmasıolmuştur. Ankara

Anlaşması'na dayanarakiş kurmak demekkendi işini kurmak ve bu iştengelir elde etmek olduğundan işçi olarak maaşlı çalışmak(employment) mümkün olmamıştır.

Özetle, İngiltere'de geçerli bir vizeylebulunmakta olan, kuracağı işiyapmaya yetecek kadar sermayesi olduğunu ispat eden, kuracağı işi yapabilecek bilgive tecrübeye sahip olanlar, Ankara Anlaşması’nadayanarak işkurabilme ve kurduğuişe dayanarak oturma izni almaya hak kazanmışlardır.Kurdukları işi çalıştırmak için kendilerine izinverilmiş, 4 yılboyunca kurduklarıişibaşarıyla çalıştıran Türk vatandaşları süresiz oturum (indefinite leave toremain)almaya hak

Akademi, iş dünyası ve popüler kültür • Mart2021 75

(5)

Ingiltere Kraliyet Adalet kazanmışlardır. Bu4 senenin bitiminden itibaren

Mahkemesi. (sonrakidönemlerdetartışmalı bir mahkeme

seyahat kolaylığıaçısından önemini koruyacak gibi görünmektedir.

2000'li yıllardan sonra

İngiltere'ye en kolay yerleşim yolu

Ankara Anlaşması ile

İngiltere'de iş kurmak ve oturma izni almak 2000'li yıllarda, yeterli ölçüde duyulmamıştır.

İngiltere'de akrabası olan kişiler, kulaktan kulağa bunu yaymışlar ve birbirlerine bu yolu tavsiye etmişlerdir.Bu yolla iş kurmakiçin öncelikle İngiltere’ye vize almanın gerekli oluşu caydırıcı olmuş, pek çok vatandaş ziyaretçi vizesi alamadığı için Ankara Anlaşması başvurusu yapma hayalleri daha İngiltere'ye varamadan suya düşmüştür. İlerleyen yıllarda, İngiltere’ye giriş yapmadan (mesela Türkiye’den)başvuru yaparak Ankara Anlaşması’nadayanarak İngiltere’de iş kurmanın yoluaçılmıştır.Budurum, Ankara Anlaşması’naolan ilgiyiarttırmışsada kararıile busüre 5 seneye çıkarılmıştır)1 seneyi

süresiz oturum ilegeçiren Türk vatandaşları İngilterevatandaşlığına geçme hakkını

kazanmışlardır. İngiltere,çifte vatandaşlığı (dual citizenship) kabul eden bir ülke olduğundan İngiltere'de iş kuran vatandaşlarımız, Türk vatandaşlığını kaybetmeden İngiltere vatandaşlığını alabilmişlerdir.

İngilterevatandaşlığı, İngiltere’nin AB'den ayrılmasına kadar,28 AB ülkesinin vatandaşı olmak şeklinde nitelendiriliyordu.Zira İngiltere vatandaşı olmak demekaynı zamanda AB

vatandaşı olmak demekti. Dünyada çok az sayıda ülke İngiltere'ye vizeuyguladığından İngiltere vatandaşı olmak AB sonrası dönemdedahi

asıl ilgi artışı Brexit referandumu sonrasında olmuştur.İngiltere’nin AB’denayrılmasının Ankara Anlaşması'nın İngiltere'deki uygulamasını ortadan kaldıracağı gerçeği karşısında

İngiltere'ye yerleşmekisteyen Türkvatandaşları tabiri caizse "elini çabuk tutarak” iş kurmuş ve başvuru yapmıştır.

Nihayetinde, 2019 ve 2020yıllarındaTL'nin sterlin karşısındaki hızlı değer kaybı (özellikle 2020 yılında 1 Sterlin'in 10 Lirayı görmesi) İngiltere'de işkurma isteğini arttırmıştır.

Yakın dönemdeki Ankara Anlaşması

başvurularınabakıldığında başvuru sahiplerinin profillerinin de 2000’li yıllarınbaşındaki başvuru sahiplerine göredeğişmiş olduğugörülür.

Dünyada çok az sayıda ülke

İngiltere’ye vize uyguladığından İngiltere vatandaşı olmak AB sonrası dönemde dahi seyahat kolaylığı açısından önemini koruyacak gibi görünmektedir.

Yakın dönemde niceünlü sanatve iş insanı İngiltere'yebu yollagöç etmiştir. Yakın dönemde ekonomikkaygısı olmayan ama çocuklarına daha iyi bir eğitim aldırmak isteyenlerin de bu yollaİngiltere'ye yerleştiklerini görmekteyiz.

Hemen belirtmekgerekirki Ankara Anlaşması’na göre iş kurmuş olanTürkvatandaşlarınıneşleri ve çocukları(dependents) da buvize türüyle İngiltere’yegidebilmekte,sağlıkhizmetlerinden ücretsiz olarak faydalanabilmekte,eğitim alabilmektedirler. Dolayısıyla, sondönemde Türkiye’den yapılan başvurularınailenin tüm bireylerini kapsayacakşekilde yapılması da

(6)

Maltepe Üniversitesi Kütüphane ve Bilgi Merkezi Brexil’in ardından

Ankara Anlaşması yerine getirilen ve hali hazırda uygulanmakta olan yeni göçmenlik kurallarının ilk bakışta Ankara. Anlaşması kadar esnek olmadığı, daha ağır şartlar içerdiği görülmektedir.

şaşırtıcı değildir.

Bundansonra ne olacak:Yeni göçmenlik kuralları

Bütün bu kolaylık veavantajları barındıran Ankara Anlaşması,31 Aralık2020tarihinde İngiltere'ye veda etmiştir. Bunun yerine getirilen ve halihazırda uygulanmaktaolanyeni göçmenlik kurallarının ilkbakışta Ankara Anlaşması

kadar esnek olmadığı, daha ağır şartlar içerdiği görülmektedir.

İngiltere'nin1973 tarihinde AET’yeüyeliğinden itibaren 2000 yılındaki ABAD kararına kadar Ankara Anlaşması’na dayanarak iş kuran Türk vatandaşı olmamıştır. Bu anlaşmanın ne gibi haklar verebileceği uzun yıllaranlaşılamadığı için Türk vatandaşları bundan faydalanamamışlardır.

İngiltere’deki Türktoplumunun ve Türkiye'deki nice yatırımcının 27 seneboyuncaböyle büyük bir imkândan ve hukuki haklarından haberdar olmayışı önemli bir eksikliktir.

Türk vatandaşlarının ABhukukuna göre sahip olduğu haklardan birtanesi olan Ankara Anlaşması’nadayanarakİngiltere’deiş kurma imkânını ortaya çıkaran vebunu ABAD’a taşıyarak adeta hukukentescil eden kişi John VValsh adında bir avukat(barrister) olmuştur. İngiltere’de bulunduğum yıllardakendisiyle birduruşmaya girebilmeşansını elde ettiğim değerlimeslektaşım Sayın John VValsh’a Türk vatandaşlarınayapmış olduğu bu hizmet dolayısıyla teşekkür ederim. []