SOSYAL PARAFiSKAL GELiR TOPLAMAKLA YETKiLi YENi BiR ORGUT: BAGKUR
~. Dr. Aykut HEREKMEN
G1Rl~
Tiirkiye'de Sosyal Parafiskal gelir toplamakla yetkili orgiitle- re 2~9-1971 tarihinde ve 1479 saYlh Kanunla (I) yeni bir orgiit da- ha katdml~ oldu. Bu tarihe kadar, yapml~ oldugumuz bir ara~tIr
mada ortaya C;lkardlglmlz iizere:
i - Sosyal sigortalar kurumu ii - Emekli sandlgl
iii - Banka ve Sigorta !?irketlerine ait sandlklar iv - Ordu yardlmla!?ma kurumu
olmak iizere iilkemizde sosyal parafiskal gelir toplamakla yetkili 4 orgiit vardl (l). Bu etiidiimiizde, sosyal parafiskal gelir toplamak.
la yetkili 5 inci bir orgiit olarak ortaya c;tkan Esnaf ve Sanatki:lrlar ve Diger Baglmslz <;ah~anlar Sosyal Sigortalar Kurumu, klsaltll-
ml~ adlyla Bagkur'u incelemek suretiyle bu eski etiidiimiizii tao mamlamaya c;ah~acaglz.
I - BAGKUR'un Toplayacagl primler sosyal parafiskal gelir kavranu i~ersine girecek midir?
Parafiskal gelir, sosyo - ekonomik alanda devlet miidahelecili·
ginin geni~lemesi sonucu artan kamu harcamalarmm bir klsmml
. (1) Esnaf ve Sanatkflrlar ve Diger Ba~mslZ Qa11~anlar Sosyal Sigortalar tarih 14 EyliiI 1971).
(2) Aykut Herekmen, Teoride ve Tlirkiye'de Parafiskal Gelirler, (BasIl- makta okm Do\!entlik Tezi).
kar;nlayarak belirli amac;laun gerc;ekle~tirilmesi ic;in kuru Ian kamu veya yan-kamu niteligindeki ekonomik, sosyal veya mesleki orgiit- lcre bu amac;larm finansmanma tahsis edilmek ve bunlarm hizmet- lcrinden yararlananlardan zorunlu olarak tahsil edilmek iizere, kac mu otoritelerince gelir toplama yetkisinin verilmesiyle ortaya C;l- kan biitc;e dUjil bir c;e~it kamu geliridir (3).
Bu tamma gore parafiskal geIirlerin teorik ogelerini ~oyle SI-
ralayabiliriz :
i - Parafiskal gelirler ozel ve belirli bir amaca aynlmak iize- re tahsil cdilir.
ii - '()demeyi yapanm bu odeme kar~Illgmda bir C;lkar elde et- mesi gerekir.
iii - Parafiskal gelirler deviet biitc;esi ic;crsinde goziikmezier.
iv - Parafiskal gelirler zoruniu olarak tahsil edilirler.
$imdi, bu teorik ogelerden hareket etmek suretiyle BAG-KUR'.
un toplayacagl primierin sosyal parafiskal gelir kavraml ic;ersine girip girmiyecegi ele~tirelim.
1 - Gelirlerin {jzel ve Belirli Bir Amaca Ayrtlmak (jzere Tah·
sil Edilmesi Dgesi :
Bagkur, Sosyal sigortalar kurumu kapsaml dl~mda kalan ve sanatkftrlar ile diger baglmslz c;ah~aniara,
i - Malulliik ii - Ya~hhk iii - '{)liim
(3) Parafiskal gelirler hakkmda hkz.: COTIN, «Fiscalite et parafiscalite en France», Revue Economique .. 1953; Eder DUCAS, «La notion juri- dique de la parafiscalite», Revue de Science Financiere, 1956; LIENTZ.
Essais sur les recettcs parafiscales en France, Paris, 1949; MERIGOT,
«Elements d'unc teorie de la parafiscalite», Revue de Science et de Legislation Financiere, 1949; MORSELLI, «Le point de vue theorique de la paraficalite», Revue de science et de legIslation Financiere.
Kurumu Kanunu, Kanun No. 1479,tadh 2/9/1971 (R.G. No. 13956, 1951, No. I; Halil NADAROGLU, Teoridc ve Pratikde Parafiskalite», MaJiye Enstitlisii Kouferanslan, Y cdinci seri, S. 1961.
hallerinde, sosyal sigorta yardlmlannda bulunmasl amaclyla kurul-
mu~tur (Md. 24). 0 hal de, Bagkur'un gelirleri ozel ve belirli bir amacm gentekIe~tiriImesine tahsis edilmektedir.
2 - Odemeyi Yapantn Bu O'deme Kar$thgmda Bir 9tkar BI- de Btmesi Ogesi :
Bagkur'un, malulliik, ya~hhk ve oliim hallerinde yapacagl yar- dimlardan yukarda bahsetmi~ oldugumuz gibi herhangi bir i~vere
ne hizmet akdi ile bagh bulunmayaniar yararlanmaktadir. Bagkur'- un normal ve devamh gelirleri sigortah olarak adiandinian bu kimselerden te~ekkiil etmektedir (Md. 15). Kanunun sayml~ oldu- gu, para cezalan, bagl~lar, gerekli hallerde genel biitc;:eden yapIla- cak yardimlar ise devamh ve normal gelir niteliginde oimadlgm- dan goriildiigii iizere sadecc odemeyi yap an Bagkur'dan bir C;:lkar elde etmektedir.
3 - Gelirlerin Devlet Biitgesinde Yer Aimamast O'gesi : Tiirkiye'de, geneIlikie sosyal giivenligin finansmam sigortah- Iann ve i~verenlerin odedikieri primierle gerc;:ekIeli'tiriidiginden, Bagkur'da da aym prensip kabul edilmi~tir. Aynca Bagkur i~tirak
c;:ileri, bir i~verene bagh olarak c;:ahli'madikian nedeniyle'de, kendi sosyal giivenlikierinin biitiin yiikiinii kendi iizerlerinde ta!jlImak zorundadirlar. Bu yiizden genel gelirlerle kar~Ilanmayan yani ver- gi dl~l olan bu gelirler devlet biitc;:esinde'de yer aimamaktadir. Yal- mz burada ~unu i~aret etmek isterizki, Md. 15'de yer alan «Gerek- Ii haIler de biitc;:eden yapilacak yardimlar» hiikmii, gerekli hallerin
gerc;:ekIe~mesi halinde (bu haIler zanmmIzca orgiit geIirlerinin gi- derlerini kar~Ilayamlyacak bir duruma geimesinde ortaya C;:lkacak- tIr). Bagkur'un bu tip gelirlerinin devlet biitc;:esinde yer alacagml ortaya C;:lkarmaktadlr. Onun ic;:in biz sosyal parafiskal geIir olarak sadece sigortahlarca odenen primierin kabul edilmesi gerektigi ka~
msmdaYIz.
4 - Gelirlerin Zorunlu Tahsil Ogesi :
Kanunia kurulan herhangi bir sosyal giivenlik orgiitiine iiye
01-
mayan bir mesiek kuruIu~u mensubu, Bagkur'a iiye oimak zorun- dadir (Md. 25). <;iinkii bir mesiek kuruIu~una bagh olarak herhangi bir i~ yerine bagh olmakslZln c;:ah~maya ba~Iayan bir kimse, c;:ah!jl-maya ba~ladlgl tarihten itibaren en gee;: iie;: ay ie;:inde kurumun ilgili
~ubesine ba~vurarak kaYlt ve tescili yaptIrmahdlr (Md. 26). Kanu- nun bu hiikmiinii yerine getirmeyen kimse hakkmda 200 liradan 5000 liraya kadar hafif para eezaSI hiikmolunur. Tekerriir halle- rinde hiikmolunacak para eezaSI, birinci defasmda 1000 liradan, ikinei defasmda ise 1500 liradan a~agl olmaz (Md. 80). Aynca bag- 11 bulundugu mesiek kurulu~unea, bir aya kadar meslek'ten men,
tekerriirii halinde 1 aydan az olmamak iizere disiplin cezaSI verilir.
Goriildiigii iizerc iiyeligi, aynca miieyyide koymak suretiyle de, ka- e;:lmlmaz bir hale gelmi~tir. Bu durumda, kurum iiyelerinin miikel- lcfiyetlcrinin de zorunlu oldugu ortadadlr. Zaten kuruma pirim ode- me ~eklindeki parasal miikellefiyetlerini zamanmda yerine getirmi- yenlere, kaYlt olmayanlara verilen 1 aya kadar, (tekerriiriinde ise bir aydan az olmamak iizere) meslekden men ~eklindeki disiplin cczasl verilir (Md. 81).
Kurumca uyelerden toplanaeak primlerin, buraya kadar yapdan ineclcmc sonueu, goriildiigii iizere, parafiskal gelirlerin dort ogesi- ne aynen uydugunu ortaya e;:lkarmaktadlr. BoyIeee Bagkur'un i~ti
rakeilcrindcn prim adl altmda tahsil edeeegi paralann sosyal para- fiskal gclir niteliginde oldugunu soyleyebiliriz.
II - Bagkur' ca Tahsil Edilecek Sosyal Parafiskal Gelirlerin Teknigi ile ilgili Sorunlar
1 - Mukellef :
Bagkur' ca tahsil edilecek sosyal parafiskal gelirlerin miikelle·
fi, Kanunla kurulan herhangi bir sosyal giivenlik kurumuna frye olmayan ve bir i~verene hizmet akdi ile bagh oImakslZln kendi adl- na ve hesabma bir meslek orgiitiine bagh olarak e;:ah~an esnaf ve sanatktlrlar ile diger baglmslz e;:ah~anlardlr. Kanunla kurulu mes- lek orgiitiine yazdI olmak ~artiyIe kollektif ~irket ortakIan, adi ko- mandit ~irketlerin komandite ve komanditer ortakIan, limited
~irketlerin ortaklan, sermayesi paylara bOliinmii~ komandit ~irket
lcrin komandite ortaklan da miikellef durumundadlrlar (Md. 24).
Kanun a~agldaki hallerde ise baglmslz olarak e;:ah~anlara Bag- kur'un kapsaml dl~mda tutmak suretiyIe bir muafiyet hiikmii koy-
mu~tur :
i - Herhangi bir mesiek kuruIu!;>una yazlimasl zorunlu olma- yanlar,
ii - Kanunla kurulu emekli sandlklarma kesenek odemekte ')]anlar,
iii - Tanm i~i yapanlar, iv - Yabanci uyruklular.
Boylece ornegin hig bir mesiek orgiltiine tabi olmayan fakat serbest c;ah~an hesap uzmam ve muhasebeciler ile bir mesiek (jrgil- til olan Baroya kaYlth Avukatlar sosyal sigortalar kapsamma gir- diginden Bagkur'un kapsaml dl~mda blrakIlml~tIr. Tanm sekto- riinde baglmslz c;ah~anlar ise, Ziraat Odalarma kaYlth olsalar dahi Bagkur'un kapsaml dl~mda blrakllml~tIr. Aynca tanm i!;>cilerinin'- de S.S.K. kapsaml dl~mda blrakIldlgl hatIrlanacak olursa Tilrki- ye'de tanm sektOrilniln tamamen sosyal parafiskal gelir milkelle- fiyetinden muaf tutuldugu ortaya glkmaktadlr.
Milkellcfiyet'in hangi hallcrde kalkacagl hakkmda kanunda aC;lk bir hilkilm olmamakla berabcr, ihtiyari miikellefiyet hakkm- daki 79'uncu madde, 24'iln<:;ii maddede belirtilen sigortahhk nite- liklerinin kaybedilmesi hallerinin milkellefiyetin sona ermesi ola~
rak kabul edilecegini ortaya koymaktadlr. Bu durumda:
i - Serhest olarak gah!;>lhrken, hir i~vercnc hagh olarak <;a- h!?maya ba!?lama,
ii - Serbest meslegi terketmek surctiyle hagh buiunulan mes- Iek orgiltilnden C;lkanlma,
milkellefiyeti sona erdiren sebepier olmaktadlr. Boylece zorunlu milkellefiyeti ortadan kalkan kimse, !?ayet tam iki yll zorunlu mil- kellef durumunda kalml!? ve kendisinemalullilk ve ya!;>hhk ayhgl
baglanmaml~ ise, istegi ilzerine ihtiyari milkellef olabilir.
2 - Matrah ve Tarife :
Bagkur'ca tahsil edilecek parafiskal gelirler 18 basamaga ay- nlml!?tIr. Diger bir deyi!?le, milkellefler gelirlerine gore 18 basama- ga aynlml!?tlr. Yalmz buradaki gelir gerc;ek olmaYlp milkelleflerin beyamna dayanmaktadlr. Miikellef istedigi gelir basamagmdan di- ledigini sec;mekte serbesttir. 30 giin igersinde sec;iniini bildirmezse
birinci basamak se9ilmi~ kabul edilir (Md. 51). 0 hal de her bir ba- samak bir matrah dilimini Hade etmektedir. Her bir matraha % 13 oranmda sabit bir tarife uygula11lr. Yal11lz ilk giri~te beyan edilen matrahdan % 25 ora11lnda giri~ kesenegi, basamak ylikselmelerin- de aradaki artI~ farkl kadar ylikselme primi ah11lr (Md. 49) (Bkz.
TABLO I). Miikellef her iki yllda bir, list basamaga ylikselir (Md.
52).
TABLO 1
BAGKUR'ca TAHSiL EDiLEN PARAFiSKAL GELiRLERiN TARiFESi
Oran Giri:;; kesenegi Ylikselme
Basamaklar Matrahlar (%) (%) Pirimi
Birinci basamak 400 13 25 140
ikinci )} 540 13 25 160
U9iincii » 700 13 25 200
Dordiincu.: » 900 13 25 300
Be~inci » 1200 13 25 400
AltmcI )} 1600 13 25 400
Yedinci )} 2000 13 25 400
Sekizinci » 2400 13 25 400
Dokuzuncu )} 2800 13 25 450
Onuncu » 3250 13 25 500
Onbirinci » 3750 13 25 750
Onikinci » 4500 13 25
3 - Tahsil :
Bagkur, Ocak-Mart, Nisan-Haziran-, Tcmmuz-Eyli.il ve Ekim- Arahk siirelerine ait olmak iizere, ilgili donemi takip eden aym so- nuna kadar, miikelleflerden odenmesi gereken primleri tahsil eder (Md. 53/1).
Primler, siiresi i<;:inde ve tam olarak odenmezse odenmeyen kIsmma siirenin bittigi tarihten ba~hyarak ilk donem i9in % 10 fark ve bundan sonra gegecek her 'ay i9in % 2 gecikme zamml uy- gula11lr (Md. 53/11). Gecikme zamml sadece primlere uygula11lr ve tutan zammm uygulandlgl prim miktan11l ge9mez (Md. 53/111).
III - Hukuk ve Maliye
iImi
A~lSmdan Bagkur' ca Tahsil Edi·lecek Parafiskal Gelirler 1 - Hukuk ilmi A<;tsmdan :
Parafiskal gelir toplamakla yetkili Bagkur bu yetkisini Anaya- samlzm 61 inci maddesinden almaktadlr. Bu maddenin hiikmiine gore «vergi, resim, han;lar ve benzeri mali yiikiimliiliikler ancak kanunla konulur.»
Bagkur'da, vergi benzeri mali yiikiimliiliik olan parafiskal ge- lirlerini tahsil yetkisini 1479 sayIlI Kanundan alml~ olup, gelirle- rin miikellefi, matrahl, tarifesi ve tahsil ~ekilleri de bu kanunda tanzim edilmi~tir.
Bagkur, kamu otoritesince kendisine gocerilen vergi benzeri gelir toplama hakkml, ozel hukuk hiikiimierine tabi, mali ve idari bakImdan ozerk bir kamu tiizel ki~isi olarak kullanabilecektir (Md.
1).
2 - Maliye ilmi A{:lsmdan :
Teoride parafiskal gelirler vergi benzeri gelirler olarak kabul edilmesine ragmen, biitc;e ve vergi kanunlan dl~mda oidukian ic;in, Tiirkiye'de bunlarm denetimi ve buniarla ilgili uyu~mazhklann c;o- ziimii de ayn, ayn esaslara baglanml~tIr.
Bagkur' ca tahsil edilecek parafiskal gelirlerle ilgili uyu~maz
hkIarm c;oziimii ic;in, Sosyal Sigortalar Kurumunda oldugu gibi, yetkili i~ mahkemeleri veya bu davalara bakmakla gorevli mahke- meIer gorevlendirilmi~tir (Md. 70). Boylece Tiirkiye'de vergi trYU$- mazhkIan idari kazaya bagh olduklan halde burada da vergi ben- zed olan parafiskal gelirler adli kazaya baglanml$tIr.