YAKIN DÖNEM TÜRKİYE ARAŞTIRMALARI
RECENT PERIOD TURKISH STUDIES
ISSN 1304-9720
CİLT/VOLUME:13 YIL/YEAR: 2014 / 1-2 SAYI/ISSUE: 25-26
Yılda İki Kez Yayımlanan Ulusal Hakemli Dergi National Peer Reviewed Journal Published Two Times Yearly OSMANLI’DAN CUMHURİYET’E ULAŞIM VE HABERLEŞME
ÖZEL SAYISI
Baskı Tarihi: Nisan 2016
Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları = Recent Period Turkish Studies.-- İstanbul : İstanbul Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü, 2002- c.: resim, tablo; 24 cm.
Yılda iki sayı.
ISSN 1304-9720
Elektronik ortamda da yayınlanmaktadır:
http://www.journals.istanbul.edu.tr/iuydta/index
1. TARİH – TÜRKİYE – SÜRELİ YAYINLAR. 2. ATATÜRK İLKELERİ VE DEVRİMLERİ. 3. ATATÜRKÇÜLÜK. 4. TÜRKİYE CUMHURİYETİ TARİHİ.
Baskı:
İlbey Matbaa www.ilbeymatbaa.com.tr
Sertifika No: 17845
İstanbul Üniversitesi Rektörlüğü Sağlık Kültür ve Spor Daire Başkanlığı tarafından bastırılmıştır.
YAKIN DÖNEM TÜRKİYE ARAŞTIRMALARI RECENT PERIOD TURKISH STUDIES
CİLT/VOLUME: 13 YIL/YEAR: 2014 /1-2 SAYI/ISSUE: 25-26 Sahibi / Owner: İstanbul Üniversitesi
Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü adına Prof. Dr. Cezmi ERASLAN
Yayın Kurulu / Editorial Board:
Prof. Dr. Cezmi ERASLAN (Başkan) Prof. Dr. Mustafa BUDAK
Doç. Dr. Önder KOCATÜRK (Editör, İngilizce Dil Editörü) Doç. Dr. Savaş AÇIKKAYA
Yrd. Doç. Dr. Nilüfer ERDEM
Birim Yayın Komitesi / Publishing Unit Committee:
Prof. Dr. Cezmi ERASLAN (Başkan) Prof. Dr. Mustafa BUDAK
Yrd. Doç. Dr. Nilüfer ERDEM
Posta Adresi / Post Address:
İstanbul Üniversitesi
Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Enstitüsü, Süleymaniye Mahallesi, Süleymaniye Caddesi, Takvimhane Sokak, No: 19, Kat: 4, 34126 Beyazıt/İSTANBUL
Telefon / Telephone: 0212 440 00 00 Dahili / Internal: 10598/10056
Faks / Fax: 0212 440 03 45
e-posta / e-mail: ata.enst@istanbul.edu.tr
yakindonemturkiye@hotmail.com
BU SAYININ HAKEMLERİ /REFEREES FOR THIS ISSUE
Prof. Dr. Mahir AYDIN
İstanbul Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi Prof. Dr. Kemal BEYDİLLİ
İstanbul 29 Mayıs Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi Prof. Dr. Mustafa BUDAK
İstanbul Üniversitesi, Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Enstitüsü Prof. Dr. Cihat GÖKTEPE
Uluslararası Antalya Üniversitesi Prof. Dr. Ahmet KAL’A İstanbul Üniversitesi, İktisat Fakültesi
Prof. Dr. Murat ÖZYÜKSEL
İstanbul Üniversitesi, Siyasal Bilgiler Fakültesi Prof. Dr. Gülden SARIYILDIZ
İstanbul Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi Prof. Dr. Namık Sinan TURAN İstanbul Üniversitesi, İktisat Fakültesi
Prof. Dr. Nesimi YAZICI Ankara Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi Prof. Dr. Behçet Kemal YEŞİLBURSA Uludağ Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi
Doç. Dr. Savaş AÇIKKAYA
İstanbul Üniversitesi, Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Enstitüsü Doç. Dr. Önder KOCATÜRK
İstanbul Üniversitesi, Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Enstitüsü Doç. Dr. Mustafa SELÇUK
İstanbul Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi Yrd. Doç. Dr. Akın ÇELİK
İstanbul Üniversitesi, Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Enstitüsü Yrd. Doç. Dr. Nilüfer ERDEM
İstanbul Üniversitesi, Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Enstitüsü Yrd. Doç. Dr. Ramazan Erhan GÜLLÜ
İstanbul Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi Yrd. Doç. Dr. H. Cevahir KAYAM
İstanbul Üniversitesi, Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Enstitüsü Yrd. Doç. Dr. Şamil ÜNSAL
İstanbul Üniversitesi, İktisat Fakültesi
İÇİNDEKİLER/CONTENTS
• Sunuş Presentation
Prof. Dr. Cezmi ERASLAN ... vii-viii
• Editörden Mektup Editor’s Message
Doç. Dr. Önder KOCATÜRK ... ix-xi
Makaleler/Articles
• Birinci Dünya Savaşı Yıllarında Osmanlı Haberleşme Kurumuna Dair Değerlendirmeler
Considerations about the Ottoman Communication Institution in the First World War Years Tanju DEMİR ...1-25
• 1930’larda İktisadi Devletçilik, Şilepçiliğin Gelişmesi ve Sosyete Şilepçilik T.A.Ş’nin Kuruluşu
Economic Etatism, Development of Cargo Shipping and the Foundation of Society Cargo Shipping Corporation in the 1930s.
Nurşen GÜRBOĞA, Murat KORALTÜRK ...27-49
• Osmanlı Devleti’nde Uluslararası Telgraf İşbirliği: Sicilyateyn/İtalya Örneği International Telegraph Cooperation in the Ottoman State: Instance of the Two Sicilies/Italy
Diren ÇAKILCI ...51-81
• İletişimde Yeni Dönem: Üsküp’te Telgraf
A New Era in Communication: Telegraph in Skopje
Yakup AHBAB ...83-97
• İngilizlerin Hindistan’la Olan Haberleşmeyi Hızlandırma Çabaları British Eff orts to Speed up the Communication with India
Uğur AKBULUT ...99-124
• Türkiye’de Ulaşım ve Haberleşmede Amerikan Desteği (1926-1950)
American Support in Transportation and Communication in Turkey (1926-1950) Metin İLHAN ...125-148
Çeviriler/Translations
• Posta ve Telgraf Mektebi Talimatnamesi Regulations of Postal and Telegraph School
Said OLGUN ...149-181
• Türkiye Cumhuriyeti Nafıa Vekâleti Devlet Demiryolları Samsun-Sivas Demiryolu Amasya İstasyonunun İşletmeye Küşadı
Turkish Republic Ministry of Public Works, State Railways, Inauguration of Amasya Station of Samsun-Sivas Railway
Resul BABAOĞLU ...183-234
• Bir Yabancı Mühendisin Osmanlı Demiryollarında Çalışma Tecrübesi: Friedrich Emil Mielke’nın Günlüğü (1912-1919)
Job Experience of a Foreign Engineer in the Ottoman Railways: Friedrich Emil Mielke’s Diary (1912-1919)
Haci SARI ...235-278
• Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları Dergisinin Amacı ve Yayın İlkeleri ...279-287
vii
SUNUŞ
Değerli okurlar,
Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları Dergimizin 25-26. sayıları özel bir içerikle istifadenize sunulmuştur. Enstitümüzün değerli aka- demisyenlerinden Doç. Dr. Önder Kocatürk’ün misafir editör olarak hazırladığı sayımızın hangi konuları ele aldığını editörden mektup kısmında kendi kaleminden okuyacaksınız. Ben burada daha farklı bir konuya dikkat çekmek istiyorum. Bilindiği gibi uzun ömürlü, an- cak düzenli çıkamadığı için ulusal ve uluslararası indekslerin tarama listesinde yer alamayan dergimizin kaliteden ödün vermeden günü yakalamasına dönük çabalarımız üç seneden beri devam etmektedir.
Değerli meslektaşım Yardımcı Doçent Dr. Nilüfer Erdem’in sü- rekli gayretlerine bu aşamada bir diğer değerli mensubumuz Doç.
Dr. Önder Kocatürk’ün özel sayı editörlüğü eklendi. Dergi kurulu- muzda özel sayılar çıkarma yöntemini çok daha geniş çaplı olarak konuşmakla birlikte tek bir özel sayı çıkarabilmemiz oldukça ilginç oldu. Önder Kocatürk meslektaşımızın katkısı bu açıdan da ayrıca önemlidir. Kendisine teşekkür ederken bu yıl içinde düzenli ve za- manında çıkan bir dergi haline geleceğimizi ilgili tüm meslektaşları- mıza müjdelemek istiyorum.
Kıymetli okurlarımız, ilmi çalışmalar ve ilim kurumları aslında daimi bir işbirliği ve dayanışma içinde geleceğe eserler bırakmanın önemli vasıtalarıdırlar. Öyle olmakla birlikte bu gerçeği hayata ge- çirmek ve neticelerini ortaya koymak bakımından pek başarılı ola- madığımız da açık ve üzücü bir hakikattir. Ancak hem disiplinler arası hem de akademisyenler arası ilmi işbirlikleri başarıldığı takdir-
viii
de sayı ve kalite açısından çağdaş akademiler arasında yer alabilecek seviyelere çıkabiliriz.
Elinizdeki sayımız bu gerçeğe önemli bir gönderme yapmaktadır.
Kapsam olarak Osmanlı Devletinden Türkiye Cumhuriyetine geçiş sürecini ele alan dergimiz bu sayıda haberleşme ve ulaştırma alan- larında Osmanlı Devletinin tecrübelerinin Türkiye Cumhuriyetine nasıl aktarıldığına ışık tutan yazılar ile ayrı bir kıymet kazanmıştır.
Dergide mümkün olduğunca yer vermeye çalıştığımız çeviri yazılar da gerek içerik, gerekse çeşitlilik bakımından hem uzmanlarına hem de meraklılarına önemli bilgiler vermekte, yeni ufuklar açmakta önemli bir işleve sahiptirler. Çeviri yazıların tarih disiplini dışından gelen ve Osmanlıca konusunda yetersiz olan araştırmacılar için de değerli hediyeler olduğunu biliyoruz.
Sonraki sayılarda buluşmak dileğiyle,
Prof. Dr. Cezmi ERASLAN Yayın Kurulu Başkanı
ix
EDİTÖRDEN MEKTUP
Herkese merhaba ve selamlar;
Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları dergimizin “Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Ulaşım ve Haberleşme” konulu özel sayısı ile karşı- nızdayız. Bu özel sayının hazırlanması için editörlük görevini Prof.
Dr. Cezmi Eraslan hocamdan geçici olarak devraldım. Dolayısıyla
“Editörden Mektup” köşesini yazmak bu kez bana nasip oldu. Der- gimizin 14 yıllık yayın hayatında ilk kez bir özel sayı, yine ilk defa misafir bir editörün, yani benim sorumluluğumda hazırlandı. Üstelik akademik hayatımda ilk kez bir editörlük görevini üstlendim ve bana güvenenleri mahcup etmemek için elimden geleni yaptım. İtiraf et- meliyim, benim için yorucu, ama hoş ve farklı bir deneyim oldu.
Bana güvenerek ilk editörlüğümü, üstelik dergimizin tarihindeki ilk özel sayısı için yapmamı sağlayan Enstitü Müdürümüz ve Yayın Kurulu Başkanımız Prof. Dr. Cezmi Eraslan hocama buradan tekrar teşekkür ediyorum. Ayrıca derginin yayın sürecinde danıştığım ko- nularda benden yardımını esirgemeyen Yrd. Doç. Dr. Nilüfer Erdem hocama da teşekkür borçluyum.
Dergimizin özel sayısında altı makale ve üç çeviri yazı yer almaktadır. Makalelere kısaca değinecek olursak; Doç. Dr. Tanju Demir, Birinci Dünya Savaşı öncesinden başlayarak, savaş yılları boyunca Osmanlı Posta, Telgraf ve Telefon idaresinin ve memur- larının durumunu ve yaşanan gelişmeleri geniş bir perspektiften ve birçok yönden değerlendirmektedir. Her biri gelecekte çok daha ge- niş çaplı araştırmalara konu olabilecek bilgileri ana hatlarıyla oku- yucuya sunmaktadır. Yrd. Doç. Dr. Nurşen Gürboğa ve Yrd. Doç.
Dr. Murat Koraltürk, Cumhuriyet döneminde 1930’lu yıllarda eko- nomide uygulanan devletçilik politikasının denizcilik sektörüne yansımasını ele almakta, özel sektörün yerli ticari filo oluşumunda yetersiz kalması nedeniyle devlet tarafından Sosyete Şilep şirketinin kuruluşuna giden süreci ve genel ortamı incelemektedir. Arş. Gör.
Diren Çakılcı, bizleri 19. yüzyıl ikinci yarısının başlarına götürüyor.
Osmanlı Devleti ile önce Sicilyateyn ve daha sonra bu ülkenin yerini alan İtalya arasında gerçekleşen telgraf hatlarının kurulmasına iliş- kin işbirliği ve yapılan ikili anlaşmalar aktarılıyor. Yazar, söz konusu işbirliğinin arka planına, her iki ülkeye kısa ve uzun vadede kazan- dırdıklarına ve özellikle Osmanlı Devleti’nin transit telgraf hatla- rına sahip olması nedeniyle doğu-batı arası haberleşmede oynadığı kritik role dikkat çekmektedir. Dr. Yakup Ahbab, Sultan Abdülaziz döneminde (1861-1876) Osmanlı’da giderek yaygınlaşan telgrafın Üsküp ve civar bölgedeki inşasını ve yapılan yatırımları genel hatla- rıyla irdelemektedir. Yrd. Doç. Dr. Uğur Akbulut, İngiltere’nin ana sömürgesi Hindistan’a verdiği büyük önemi ve tehditlere karşı en- dişelerini açıkladıktan sonra, Hindistan’daki hâkimiyetini korumak ve güçlendirmek için Osmanlı Devleti ile gerçekleştirdiği telgraf işbirliğini incelemektedir. Bu işbirliğinin sonucunda, her iki ülke- nin yatırımları neticesinde 1865 yılı itibariyle İngiltere Hindistan’la Osmanlı Devleti üzerinden direk telgraf bağlantısı tesis etmiş, aynı zamanda bu vesileyle başta Anadolu olmak üzere Osmanlı Devle- ti’nin birçok bölgesi de telgrafl a tanışmış ve birbirine bağlanmıştır.
Dr. Metin İlhan’a ait dergimizin son makalesi, 1926-1950 dönemin- de Türkiye’nin ulaşım ve haberleşme alanlarında ABD ile kurduğu yakın ilişkiyi ve bu ülkeden sağladığı desteği incelemektedir.
Dergimizdeki çevirilerin ilki İkinci Meşrutiyet döneminde açılan Posta ve Telgraf Mektebi’nin 1909 yılına ait Osmanlı Türkçe-
x
si’yle yazılmış talimatnamesidir. Bu çevirisiyle Yrd. Doç. Dr. Said Olgun, okulun işleyişi ve dersleri hakkında ayrıntılı bilgiyi okuyu- cuya sunmaktadır. İkinci çeviri Okutman Resul Babaoğlu tarafından yapılmıştır. Samsun-Sivas Demiryolu Amasya istasyonunun açılışı münasebetiyle, 21 Kasım 1927 tarihinde yayınlanmış Osmanlı Türk- çesi hatıra kitapçığı çevrilmiştir. Dergimizdeki son çeviri Arş. Gör.
Haci Sarı’ya aittir. Osmanlı Devleti’nde 1912-1914 ve 1916-1918 yılları arasında demiryolu inşasında görev alan Alman mühendis Friedrich Emil Mielke’nın henüz yayınlanmamış Almanca günlü- ğünden dergimizin konusuyla alakalı kısımları aktarmaktadır.
Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları dergimizin “Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Ulaşım ve Haberleşme” konulu bu özel sayısına de- ğerli çalışmalarıyla katkıda bulunan tüm yazarlara ve ayrıca ha- kemlik görevini üstlenen tüm meslektaşlarıma teşekkür ediyorum.
Eserin tarih literatürüne olumlu ve kalıcı etki bırakacağına gönülden inanıyorum. Derginin ana konusu oldukça geniş bir alanı ve döne- mi kapsadığından, bazı okuyucular ve araştırmacılar belki doğrudan ilgilendikleri veya aradıkları hususları sadece dokuz yazının bulun- duğu bu çalışmada bulamayabileceklerdir. Ancak bizim amacımız, tarihin bu muazzam geniş konu başlığı altında mevcut tarih litera- türüne, dar kapsamlı ve küçük de olsa, yeni ve orijinal çalışmaların ışığında katkıda bulunmaktı. Bunu başardığımıza inanıyorum.
Dergimizin bundan sonraki sayılarında buluşmak dileğiyle, sağlıcakla kalınız. Sevgi ve saygılarımla,
Doç. Dr. Önder KOCATÜRK Editör
xi
