“Kolera ve veba gibi hastalıklarla olduğu gibi, gürültü ile mücadele edeceğimiz yıllar yakındır.”
Robert Koch (1843-1910) nsan kulağı fizyolojik olarak 20-20.000 Hz arasındaki sesleri duyabilirken, ko- nuşma sesi aralığı da 500-2000 Hz arasında değişir. Kabul edilebilir gürültü dü- zeyi kişinin sessiz bir ortamda 1,5 metreden günlük konuşmaları anlamakta
Endüstriyel Odyoloji ve Gürültüye Bağlı İşitme Kayıpları
Ö
ÖZZEETT Gürültü kabaca hoşa gitmeyen, istenmeyen ve rahatsız edici sestir. Gürültünün insan sağlığına çok sayıda fiziksel, biyolojik ve psikolojik olumsuz etkisi vardır. En belirgin olumsuz etkisi olan gü- rültüye bağlı işitme kayıpları (GBİK), günümüzde erişkinlerde karşılaşılan en önemli işitme kaybı ve en yaygın meslek hastalığı nedenlerinden biridir. Endüstriyel Odyoloji, endüstriyel gürültü, titre- şimler, patlamalar ve GBİK hakkında araştırmalar yapar ve korunma yöntemleri konusunda danış- manlık yapar. İş kazalarına, iş gücü kaybına, dolayısıyla aynı zamanda ekonomik giderlere de yol açarak işletmenin toplam verimliliğini etkilediğinden GBİK, sadece tıbbi değil, aynı zamanda sosyal ve ekonomik sonuçlar da doğurabilmektedir. Geçici ve kalıcı eşik kaybı, bazen de akustik travma şeklinde karşımıza çıkan GBİK’de odyogramda ilk göze çarpan bulgu, 4000 Hz’de akustik çentiktir.
Hala spesifik bir tedavisi olmayan GBİK önlenebilir bir durumdur. Bu nedenle gürültüden korunma ve maruziyetin önlenmesi son derece kritik bir öneme sahiptir. Bu derlemede, başlıca gürültü ile il- gili sağlık gözetimi, koruyucu önlemler, son yapılan kanuni düzenlemelerle KBB uzmanı ve odyo- logların sorumlulukları sunulmuştur.
AAnnaahh ttaarr KKee llii mmee lleerr:: Gürültü; işitme kaybı, gürültüye bağlı; odyoloji; meslek hastalıkları
AABBSS TTRRAACCTT Noise is shortly an undesirable, nasty and embarrassing sound. Noise has many phys- ical, biologic and psychologic adverse effects on the human health. The most evident adverse effect is noise-induced hearing loss (NIHL) and it is one of the most important causes of the hearing loss in adulthood and one of the most common causes of occupational disease. Industrial audiology per- forms studies about industrial noise, vibrations, explosions and NIHL and advises protection meth- ods. By leading to occupational accidents, labor force loss, consequently also economic costs, NIHL affects total efficiency of the corporation and it has not only medical, but also social and economic results. The first striking finding in the audiogram is the acoustic notch at 4000 Hz in NIHL, which appears as temporary or permanent threshold shift and sometimes as acoustic trauma. It still does not have a specific treatment, but can be prevented. Therefore, it is critically important to be pro- tected from the noise and to be prevented from the noise exposure. In this review, mainly health monitoring, protective cautions and recent legal regulations about noise and the responsibilities of the audiolog and ENT surgeons were presented.
KKeeyy WWoorrddss:: Noise; hearing loss, noise-induced; audiology; occupational diseases
TTuurrkkiiyyee KKlliinniikklleerrii JJ EE..NN..TT..--SSppeecciiaall TTooppiiccss 22001155;;88((22))::113322--66 Fethullah KENAR,a
Abdullah AYÇİÇEKb
aKulak Burun Boğaz Hastalıkları AD, Pamukkale Üniversitesi Tıp Fakültesi, Denizli
bKulak Burun Boğaz Hastalıkları AD, Afyon Kocatepe Üniversitesi Tıp Fakültesi,
Afyonkarahisar
Yazışma Adresi/Correspondence:
Fethullah KENAR
Pamukkale Üniversitesi Tıp Fakültesi, Kulak Burun Boğaz Hastalıkları AD, Denizli, TÜRKİYE
fkenar@hotmail.com
Copyright © 2015 by Türkiye Klinikleri
DERLEME
güçlük çekmeye başladığı sınırdır. Bu sınır 500, 1000 ve 2000 Hz frekanslarda ortalama 25 dB değerine karşılık gelmektedir.1
Gürültü kabaca hoşa gitmeyen, istenmeyen ve ra- hatsız edici ses olarak tanımlanabilir. Bu tanım, kişiye göre ve aynı kişi için değişik zamanlarda farklı olarak al- gılanabilir. Ses, ölçülebilir ve varlığı kişiye bağlı olarak değişmeyen nesnel bir kavram iken, gürültü öznel bir kavramdır. Bir sesin gürültü olarak nitelenip nitelenme- mesi kişilere bağlı olarak değişebilir. Kimilerinin seve- rek ve eğlenerek dinlediği müzik diğerlerini rahatsız edebilir. Uluslararası standartlara göre, işitme sistemine zarar veren gürültü düzeyi 100-10.000 Mhz ve 85 dB dü- zeyidir. Endüstriyel gürültü ise kişilerin beğenisine bağlı olmaksızın her koşulda gürültü olarak kabul edilir.
Gürültüye bağlı işitme kayıpları (GBİK), günümüzde erişkinlerde karşılaşılan en önemli işitme kaybı nedenle- rinden biri olmasının yanı sıra, meslek hastalıkları ara- sında da en yaygın olanlarından biridir. Son yıllarda yapılan çalışmalarla ülkemizde mesleksel gürültü nedenli işitme kaybı olanların sayısının 200.000’i aştığı belirtil- mektedir. Tüm dünya nüfusunun yaklaşık %10’unda işitme kaybı şikayeti olup, bu olguların yaklaşık %50’sinde işitme kaybının nedeni yoğun gürültü maruziyetidir.2
Gürültünün olumsuz etkileri sadece geçici veya ka- lıcı işitme bozuklukları değildir. Aynı zamanda kan ba- sıncının artması, dolaşım bozuklukları, solunumda hızlanma ve kalp atışlarında yavaşlama gibi beden sağlı- ğımıza yönelik olumsuz etkilere ve bunların devamı ha- linde kalıcı hastalıklara da yol açar. Ayrıca, gürültü davranış bozuklukları, aşırı sinirlilik, anksiyete ve stres gibi psikolojik etkilere bağlı iş veriminin düşmesine, konsantrasyon bozukluğuna ve hareketlerin yavaşlama- sına da neden olabilir. Ancak bu etki ve tepkiler, birey-
sel farklılık göstermektedir. Artan gürültü düzeyi, kon- santrasyonun düşmesine, beceri gerektiren el işleri ve düşünsel çalışmalarda dikkat dağınıklığına yol açmakta- dır. Tüm bunlar da artan oranda iş kazalarına ve iş gücü kaybına, dolayısıyla aynı zamanda ekonomik giderlere yol açarak işletmenin toplam verimliliğini etkiler.3,4,5
Günümüzde mesleki ve sosyal yaşamda teknoloji kaynaklı gürültü (Tablo 1) maruziyetinden dolayı gide- rek artan oranda gelişen işitme kayıpları, toplumun geniş kesimlerini etkileyen yaygın bir halk sağlığı sorunu ola- rak karşımıza çıkmaktadır. Uzun dönemde oluşan GBİK koruyucu yaklaşımlarla önlenebilirken ve rehabilitas- yonu mümkünken, akut gelişen akustik travma önceden öngörülemeyen ve tedavi edil(e)mediği takdirde kalıcı işitme kaybına yol açan bir klinik tablodur.
Odyolojinin bir dalı olan “Endüstriyel Odyoloji”, endüstriyel gürültü, titreşimler, patlamalar ve GBİK hak- kında araştırmalar yapar. Endüstriyel gürültüden ko- runma yöntemleri ile GBİK değerlendirilmesi ve tedavisi hakkında bilgi verir. Gürültülü akustik ortamlarda gü- rültü ölçümlerinin yapılması, bu ortamlarda yaşayan ve çalışanların işitme sağlığını korumaya yönelik gerekli önlemlerin alınması, gerektiğinde uygun rehabilitatif müdahalenin yapılmasını amaçlar.
Gürültüye bağlı işitme kaybını başlıca 3 alt başlıkta inceleyebiliriz:
11)) GGeeççiiccii eeşşiikk ddeeğğiişşiikklliiğğii:: Gürültülü ortamda bu- lunma sonrasında işitme hassasiyetinde azalma, gürültü kesildikten sonra belirli zaman içerisinde işitme eşikle- rinin gürültüye maruziyetten önceki seviyeye geri dön- mesi şeklinde tarif edilir. Birçok geçici eşik değişikliği ilk iki günde (16 saatte) düzelmektedir. 40 dB’den fazla olan geçici eşik değişikliği patolojiktir ve kalıcı eşik de- ğişikliği ile ilişkilidir.
dB Kaynak Etki
0 İnsan kulağının duyabileceği en silik ses
10 Normal nefes alma Zorlukla işitilebilir
30 Fısıltı Zorlukla işitilebilir
40-70 Normal konuşma Normal - rahat işitme
80-85 Şehir trafiği, elektrikli süpürge İşitsel hasar açısından gürültü sınırı
95-110 Motosiklet, havalı delici vb. alet Çok rahatsızlık verici
100 Ipod maksimum seviyesi Çok rahatsızlık verici
110-130 Rock konseri, spor karşılaşmaları Zarar verici
140 Jet motoru, top atışı Ağrı eşiği - acı verir
170-195 Uzay roketi Tahammül edilemez - zar perforasyonu
TABLO 1: Farklı gürültü kaynakları ve işitsel etkileri.
22)) KKaallııccıı eeşşiikk ddeeğğiişşiikklliiğğii:: Gürültüye maruziyet son- rasında işitme hassasiyetinde tam olarak geriye dönüş ol- madığı durumlarda kalıcı işitme kaybı ortaya çıkar.
Kalıcı işitme kaybı kendisini en belirgin olarak 4000 Hz’de görülen geri dönüşü olmayan işitme kaybı ile belli eder. İşitme kaybı ilk 2-3 yılda en üst düzeyde iken, 10- 15 yıl boyunca gittikçe hızı azalarak ilerler. Gürültüye maruziyet ortadan kalktıktan sonra işitme stabilleşir.
33)) AAkkuussttiikk ttrraavvmmaa:: Baş ve kulağa direkt gelen, bazen patlama ile birlikte olan şiddetli bir gürültüyü iz- leyen işitme kaybı, çınlama ve baş dönmesi ile seyreden klinik bir tablodur. Patlayıcı basınç etkisi varsa kulak za- rında delinmeye orta kulak kemikçiklerinde hasara neden olabildiği gibi, sadece işitme sinirinin etkilenmesi sonucu bile işitme kaybına yol açabilir. Tedavi edil(e)mediği takdirde kalıcı işitme kaybı ile sonuçlanır.5 Son yıllarda ortalama yaşam süresinin artması ve insanların sosyal anlamda daha kaliteli bir yaşam sürmek istemesi, işitme kayıplarının önlenmesini ve rehabilitas- yonunu gerektirmektedir. İşitme kayıpları erken dö- nemde tedavi edilebilirse, hem kalıcı işitme kaybının yol açacağı işitme fonksiyonu ve iş gücü kaybı önlenebilir, hem de işitme kaybının rehabilitasyonuna yönelik ma- liyetin azaltılması beklenmektedir.
Gürültüye başlı işitme kaybı riskini artıran birey- sel faktörler arasında genetik yatkınlık, Rh pozitif kan grubu,6diyabet, kalp damar hastalıkları, kan yağlarının yüksekliği, demir ve A vitamini eksikliği, kulağa yan et- kisi olan ilaç kullanımı, ileri yaş ve sigara sayılabilirken, işyerine ait faktörler arasında da meslek grubu (Maden, tekstil, ahşap, cam, metal, havaalanı çalışanı, ormancı, trafik polisi, bakırcı vb.) ve özellikle darbeli gürültülü ortamda çalışma sayılabilir.5,7
TANI
Yüksek şiddetli gürültüye maruz kalındıktan sonra yapı- lacak ilk iş, en kısa sürede kulak muayenesi ve odyolojik testler için bir Kulak Burun Boğaz Uzman Hekimine baş- vurmaktır. Odyogramda ilk göze çarpan odyolojik bulgu, 4000 Hz’de “aakkuussttiikk ççeennttiikk” denilen yüksek frekans işitme kaybıdır. İşitme testi, çalışanın gürültülü ortam- dan eenn aazz 1144 ssaaaatt (iiddeeaallii 4488 ssaaaatt) uzak kaldıktan sonra ya- pılmalıdır. Bunun sağlanamadığı durumlarda 80 dB (A)
’in üzerindeki gürültü düzeylerinde standart kulak koru- yucusu (tüm mesai boyunca) kullanılması şartıyla test gün boyu yapılabilir. İşitme testi;
İşe başlamadan önce
İşitmeye zararlı çalışma alanına başlamadan önce
İşçi, gürültülü ortamdaki işe devam ettiği sürece yılda bir kez
İşitmeye zararlı ortamdan ayrılıp farklı bir yerde çalışmaya başlamadan önce
İşten ayrılırken, yapılmalıdır.8
Uzun süreli gürültünün işitme sinirinde (dış tüy hücrelerinde) yaptığı hasar, kalıcı işitme kaybına neden olur. Bu tür kayıpların uzun sürede ve yavaş yavaş oluş- ması, konuşmayı kapsayan frekanslardan (500-2000 Hz) başlamayıp, tiz frekanslardan (4000 ve 6000 Hz’lerde) başlaması kişinin işitme kaybının farkına varmasını en- gellemektedir. Gürültüye bağlı işitme kayıplarında ko- nuşma frekansları daha sonra etkilenmektedir. Bu özellik bizlere konuşma frekansları etkilenmeden önce gürültü ile oluşan işitme kayıplarının erken tanısında ve korun- mada fayda sağlamaktadır.
Odyolojik incelemeye ek olarak yapılacak “Transi- ent Evoked” otoakustik emisyon (OAE) ve “Distortion Product” OAE testleri, hem iç kulak hasarının boyutu, hem de iyileşmenin takibi açısından önemlidir. Akut ol- gularda, 3 aylık takip süresinden sonra ölçülecek olan eşik, kalıcı işitme eşiği olarak belirlenmelidir. Ayrıca, gü- rültüye bağlı işitme kayıpları, hayat kalitesini bozan bir şikayet olan çınlamanın de en yaygın sebeblerinden bi- risidir. Bu kişilerin yarıdan fazlasında çınlama şikayeti bulunduğu bildirilmiştir.7
TEDAVİ
Geçici eşik değişikliği çoğu zaman kendiliğinden geçer- ken, kalıcı eşik değişikliğinde tablo sıklıkla oturmuş halde olacaktır, ancak tanı sonrası gürültüye maruziye- tin önlenmesi, çalıştığı ortam/bölüm değişikliği önem kazanmaktadır. Eğer çalışan;
Gürültülü bir ortamda iken sözel olarak iletişim kurmakta güçlük çekiyorsa,
Birkaç saat boyunca gürültülü bir ortamda çalış- tıktan sonra kulağında çınlama oluyorsa,
Gürültülü bir ortamda birkaç saat çalıştıktan sonra geçici işitme kaybı yaşıyorsa,
Düzenli ölçümlerde iki odyogram arasında 3000- 6000 Hz aralığındaki herhangi bir frekansta 10 dB ve üzeri işitme kaybı saptanırsa;
o kişide işyeri hekimi tarafından işitmeyi koruma prog- ramına (ssaağğllııkk ggöözzeettiimmii) başlamak gerekir.8
Akustik travmada genellikle hastanede yatarak ani işitme kaybı tedavisine benzer tıbbi tedavi uygulanır,
böylelikle çalışan gürültülü ortamdan da uzaklaştırıl- mış olur. Dış kulak yolu, timpanik membran ve orta kulak muayene edilmeli, varsa iletim tipi işitme kay- bına neden olan patoloji düzeltilmeli ve gerekli odyo- lojik testler yapılmalıdır.7 Sistemik steroidler en sık başvurulan tedavilerin başında gelirken, hiperbarik ok- sijen tedavisi (HBO) ve karbojen uygulaması ile ilgili çelişkili sonuçlar bildirilmiştir. Deney hayvanı çalış- malarında akustik travmada HBO tedavisini Colombari ve ark. desteklerken, Çakır ve ark. olumsuz sonuç bil- dirmiştir. Zhao ve ark.ise karbojen tedavisini etkili bul- muşlardır.9-12
KORUNMA YOLLARI
Gürültü riski taşıyan işlerde çalışacak kişilerin işitmeleri tam bir odyometrik muayeneden geçirilmeli ve sağlık dosyasına konulmalıdır. İşe giriş muayenelerinde amaç, öncelikle adayın kulak sağlığı açısından işe uygun olup olmadığını anlamak ve sonradan oluşabilecek işitme ka- yıplarının, kişinin işe girerkenki durumu ile karşılaştı- rılmasını sağlamaktır. Periyodik muayenelerde ise gürültülü işlerde çalışanlarda, her 6 ayda bir işitme test- leri alınmalı ve işitme kaybı görülenlerde gerekli tedbir- ler alınmalıdır. Periyodik muayenelerin 2000, 4000 ve 8000 Hz’de yapılması endüstriyel gürültüden korunmada erken tanı için önemlidir. Tarama odyometrisi yapıla- caksa hava yolu eşikleri tespit edilir ve ölçümün her bir frekansta en az 3 kez tekrarlanması uygundur.8 Son za- manlarda; asemptomatik dönemde işitme kaybı sıklıkla yüksek frekansları da içerdiğinden GBİK için risk altın- daki kişilerin erken tanısı ve zamanında koruyucu önlem alınması için yyüükksseekk ffrreekkaannss ooddyyoommeettrree ile takiplerinin yapılması önerilmektedir.13
Çoğu gürültü maruziyeti simetrik olduğu için işitme kaybı tipik olarak çift taraflıdır. Kronik GBİK ilk 10-15 yılda daha fazladır. Oluşan işitme kaybı sensöri- nöral tipte bir kayıp olduğundan tedavisi yoktur. Ancak maruziyet kaldırılırsa ilerlemez. GGüürrüüllttüüyyee bbaağğllıı iişşiittmmee kkaayybbıı öönnlleenneebbiilliirr bbiirr dduurruummdduurr ve spesifik bir tedavisi yoktur. Bu nedenle ggüürrüüllttüüddeenn kkoorruunnmmaa vvee mmaarruuzziiyyee-- ttiinn öönnlleennmmeessii son derece kritik bir öneme sahiptir.
GGüürrüüllttüünnüünn kkaayynnaağğıınnddaa vvee oorrttaammddaa öönnlleennmmeessii::
- Mühendislik önlemleri gerektirir.
- Daha pahalı olmakla birlikte ilk uygulanması gereken yakla- şımdır.
- Ses absorbsiyonu, yansıma önleyici panel ve örtüler - Ortam ses ölçümleriyle sürekli izlem ve iyileştirme
GGüürrüüllttüünnüünn ççaallıışşaannddaa öönnlleennmmeessii::
- En son çare olmalıdır.
- Kişisel koruyucu donanım (KKD) - Kulak koruyucular - Çalışma süresinin kısıtlanması
- Dönüşümlü çalışma - Eğitim
BBiillggiilleennddiirrmmee
Kulak tıkaçları sadece hava yolunu kapattığı için gü- rültü düzeyini ancak 10-20 dB azaltabilirken, kulaklıklar kemik yolu ile iç kulağa giden seslerin izolasyonunda daha başarılıdır ve gürültü düzeyini 20-40 dB azaltabilir- ler (Tablo 2). Pahalı olmaları, ağır olmaları ve baş hare- ketlerini kısıtladıkları için, endüstride, kulaklıklar kulak tıkaçlarına göre daha az sayıda kullanılmaktadır.3,8
YASAL MEVZUAT VE SAĞLIK
Ülkemizde hem mesleki, hem de çevresel gürültü maru- ziyetini azaltmak için son yıllarda ciddi kanuni düzenle- meler yapılmaktadır. 20.06.2012 tarih ve 6331 sayılı “İİşş SSaağğllıığğıı vvee GGüüvveennlliiğğii KKaannuunnuu”” ve 28.07.2013 tarih ve 28721 sayılı Resmi Gazete’de yayınlanan “ÇÇaallıışşaannllaarrıınn GGüürrüüllttüü iillee İİllggiillii RRiisskklleerrddeenn KKoorruunnmmaallaarrıınnaa DDaaiirr YYöönneett-- m
meelliikk”” kapsamında maksimum gürültü düzeyine göre ça- lışma saatleri belirlenmiştir (Tablo 3). Yine, çevresel gürültünün kontrol altına alınması için “ÇÇeevvrreesseell GGüürrüüll-- ttüünnüünn DDeeğğeerrlleennddiirriillmmeessii vvee YYöönneettiimmii ((ÇÇGGDDYY)) YYöönneett-- m
meelliiğğii” AB Çevresel Gürültü Direktifine (2002/49/EC) uyumlu olarak 4 Haziran 2010 tarihi itibari ile Resmi Ga- zete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir.
İİşşvveerreenniinn bbiillggiilleennddiirriillmmeessii İİşşççiinniinn bbiillggiilleennddiirriillmmeessii -İşyeri gürültüsünün düzeyi -İşitme kaybının neden olacağı
sorunlar
-Risk oluşturan bölgeler -İşyeri gürültüsünün düzeyi -Gürültünün kaynağından kontrolü -Risk oluşturan bölgeler -Uygun bireysel koruyucuların -Bireysel koruyucuların
sağlanması kullanımı
Cinsi Azaltma derecesi
Pamuk 5-16 dB
Parafinli pamuk 20-35 dB
Cam pamuğu 7,5-32 dB
Kulak tıkacı 10-20 dB
Kulaklık 12-48 dB
TABLO 2: Kulak koruyucularının gürültü engelleme değerleri.
Gürültü zararlarının “meslek hastalığı” sayılabil- mesi için;
gürültülü işte en az iki yıl,
gürültü şiddeti sürekli olarak 85 dB’nin üstünde olan işlerde en az 30 gün (1 ay) çalışma gereklidir.
Gürültüye bağlı işitme kayıplarına ilişkin “yyüükküümm-- llüüllüükk ssüürreessii” 6 aydır.
Yapılan son kanuni düzenlemelerle birlikte (20.07.2013 tarih ve 28713 sayılı Resmi Gazete’de ya- yınlanan İşyeri Hekimliği Hakkındaki Yönetmelik) KBB uzmanları ve odyologlar giderek artan bir şekilde GBİK ile ilişkili klinik ve hukuki durumlarla karşılaşmaktadır- lar. Bu nedenlerle ve doğası gereği GBİK, gürültü ve il- gili kanuni düzenlemelerin; odyoloji ve KBB uzmanlık eğitimi ve mezuniyet sonrası eğitim programlarında yer alması kaçınılmaz bir zorunluluk haline gelmiştir.
Ayrıca, odyolog ve KBB uzmanlarının ilgili sana- yici ve işyeri hekimleriyle işbirliğini geliştirerek özel- likle gürültü açısından yüksek risk teşkil eden sanayi bölgelerinde gürültüye bağlı işitme kayıplarının önlen- mesi amacıyla, konuyla ilgili diğer meslek gruplarıyla (mühendislik, insan kaynakları, psikolog vb.) birlikte eğitim ve araştırma çalışmalarını gerçekleştirmeleri bek- lenmektedir.
Gürültüye maruz kalınan süre Maksimum gürültü seviyesi
(saat/gün) (dbA)
7,5 80
4 90
2 95
1 100
0,5 105
0,25 110
1/8 115
TABLO 3: Ülkemizde yasal olarak bir günde maruz kalınabilecek gürültü seviyeleri.
1. Belgin E. İşitme fizyolojisi. Belgin E, Çalışkan M, editörler. Çalışma yaşamında gürültü ve işitmenin korunması. 1. Baskı, Ankara:Türk Tabipleri Birliği Yayınları; 2004, p.7-16.
2. Müderris S, Altuntaş EE. Travmatik İşitme Kayıpları. Gerçeker M, editör. Kulak Burun Boğaz Hastalıkları Baş ve Boyun Cerrahisi. 1.
Baskı. Ankara: Akademisyen Kitabevi; 2014.
p.315-32.
3. Bayazıt AY. Yüksek ses enerjisine bağlı i şitme kayıpları. Çelik O, editör. Otoloji ve Nöro- otoloji. 1. Baskı. İstanbul: Elit Matbaacılık;
2013. p. 723-32.
4. Ağaç ME. İşitme Cihazları Uyarlama Metotları, İstanbul: Mega Basım Yayın; 2013. p.80-6.
5. Martin BLL, Martin GK. Noise-Induced hear- ing loss. In: Cummings CW, Haughey BH, Thomas JR, eds. Cummings Otolaryngology
Head and Neck Surgery. 4thed. Philadelphia:
Elsevier-Mosby Inc; 2005, p.2906-25.
6. Ayçiçek A, Sargin R, Kenar F, Dereköy FS.
Can Rh antigens be a risk factor in noise-in- duced hearing loss? Eur Arch Otorhinolaryn- gol 2009;266(3):363-6.
7. Kemaloğlu Y, Tutar H. Gürültüye bağlı işitme kayıpları ve akustik travma. Turkiye Klinikleri J E.N.T.-Special Topics 2013:6(1); 44-55.
8. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğü.İşe giriş muayenesi. Çalışma Yaşamında Sağlık Göze- timi Rehberi. Ankara: İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğü Yayınları; 2011. p. 41-145.
9. Colombari GC, Rossato M, Feres O, Hyppolito MA. Effects of hyperbaric oxygen therapy treatment on auditory hair cells after acute noise damage. Eur Arch Otorhinolaryngol 2011;268(1):49-56.
10. Cakir BO, Ercan I, Civelek S, Körpınar S, Toklu AS, Gedik O, et al. Negative effect of immediate hyperbaric oxygen therapy in acute acoustic trauma. Otol Neurotol 2006;27(4):
478-83.
11. Zhao J, Sun J, Kong W. The effects of carbo- gen inhalation on microvascular within lateral wall of cochlear following acute acoustic trauma. Lin Chung Er Bi Yan Hou Tou Jing Wai Ke Za Zhi 2008; 22(22):1036-9.
12. Zhao J, Sun J, Liu Y. Effects of carbogen on cochlear blood flow and hearing function fol- lowing acute acoustic trauma in guinea pigs.
Arch Med Res 2012; 43(7):530-5.
13. Mehrparvar AH, Mirmohammadi SJ, Ghoreyshi A, Mollasadeghi A, Loukzadeh Z.
High-frequency audiometry: a means for early diagnosis of noise-induced hearing loss. Noise Health 2011;13(55):402-6.
KAYNAKLAR
