Abdulkâhir el-Bağdâdî
Ehl-i Sünnet Akâidi
–Kitâbu Usûli’d-Dîn–
Çeviren Prof. Dr. Ömer Aydın
PROF. DR. ÖMER AYDIN, 1968 yılında Samsun’un Terme ilçesinde doğdu. 1978 yılında İlkokulu, 1985’te Terme İmam-Hatip Lisesi’ni bi- tirdi. 1984 yılında dînî ilimlerden icâzetnâme aldı. 1990 yılında Erzu- rum Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi’nden mezun oldu. 1991 yı- lında aynı Fakülte’nin Kelâm Anabilim Dalı’nda Araştırma Görevlisi oldu. 1992’de Yüksek Lisans’ını, 1996 yılında Sadru’ş-Şerîa es-Sânî’ye Göre İnsan Hürriyeti ve Fiilleri isimli çalışmasıyla Doktorasını tamam- ladı. 1993 yılında Mısır’a giderek bir süre Arapça dil kursuna devam etti ve Kahire Üniversitesi’nde araştırmalarda bulundu. 1997 yılında İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Kelâm Anabilim Dalı Yardımcı Doçentliği’ne atandı. 2002 yılında Doçent, 2008 yılında Profesör oldu.
Halen İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Kelâm Anabilim Dalı’nda öğretim üyeliği görevini sürdürmektedir. Yayınlanmış kitapları ve ma- kaleleri bulunmaktadır.
Te’lif Kitâbları:
1) Kur’ân Işığında Kader ve Özgürlük, Beyan Yay., İstanbul 1998.
2) Türk Kelâm Bilginleri, İnsan Yay., İstanbul 2004.
3) Kur’ân-ı Kerîm’de İmân-Amel İlişkisi, İşaret Yay., İstanbul 2008.
4) Kur’ân-ı Kerîm’de İmân-Ahlâk İlişkisi, İşaret Yay., İstanbul 2008.
5) İslâm İnanç Esasları, 3. Baskı, İşaret Yay., İstanbul 2015.
Çeviri Kitâblar:
1) İlk Dönem İslâm Mezhepleri (el-Eş‘arî’nin Makâlâtu’l-İslâmiyyîn isimli eserinin çevirisi), Kabalcı Yay., İstanbul 2005.
2) İslâm Dîni (Mevlana Muhammed Ali’den), İşaret Yay., İstanbul 2007.
3) Kur’ân Sözlüğü (John Penrice’den), İşaret Yay., İstanbul 2010.
4) Kelimeler Arasındaki Farklar (İsmail Hakkı Bursevî’den), İşaret Yay., İstanbul 2011.
5) Kur’ân’da Edebî Tasvîr (Seyyid Kutub’dan), İşaret Yay., İstanbul 2011.
6) Kur’ân’da Kıyâmet Sahneleri (Seyyid Kutub’dan), İşaret Yay., İstan- bul 2011.
7) Amme Cüzü Tefsiri (M. Abduh’dan), İşaret Yay., İstanbul 2011.
8) Kur’ân’da Müşkil Âyetler (Mahmûd Ebi’l-Hasen en-Nîsâbûrî’den), İşaret Yay., İstanbul 2014
9) Beyânî Tefsîr Yöntemi ve Örnekleri, (Dr. Âişe Abdurrahman), İşaret Yay., İstanbul 2015.
İçindekiler
Abdulkâhir el-Bağdâdî: Hayatı, Eserleri ve İslâm
Düşüncesindeki Yeri ...15
a) Hayatı ...15
b) Eserleri ...16
c) İslâm Düşüncesindeki Yeri ...18
EHL-İ SÜNNET AKÂİDİ –Kitâbu Usûli’d-Dîn– Giriş ...25
Birinci Esas Hakîkatler ve İlimler / 29 Birinci Mesele: İlmin Tanımı ve Hakîkati ...30
İkinci Mesele: İlim ve Hakîkatlerin İsbâtı ...32
Üçüncü Mesele: İlimlerin, Âlimin Dışında Manâlar Olması ...33
Dördüncü Mesele: İlimlerin Kısımları ve Çeşitleri ...34
Beşinci Mesele: Duyuların Kısımları ve Faydaları ...35
Altıncı Mesele: Nazar ve İstidlâlin İsbâtı ...37
Yedinci Mesele: İlim Yollarından Mütevâtir Haber ...38
Sekizinci Mesele: Haberlerin Kısımları ...39
Dokuzuncu Mesele: Nazarî İlimlerin Kısımları ...41
Onuncu Mesele: Şer‘î (Dinî) Bilgilerin Kaynağı ...44
Onbirinci Mesele: İlim ve Amel Gerektiren Haberlerin Şartları ..47 İŞARET YAYINLARI: 165
Kur’an Kitablığı Eserin Adı ve Yazarı EHL-İ SÜNNET AKÂİDİ
–Kitâbu Usûli’d-Dîn–
Abdulkâhir el-Bağdâdî Çeviren Prof. Dr. Ömer AYDIN 1. Baskı: İstanbul, 2016
© İşaret Yayınları Yayın Yönetmeni Dr. İsmet Uçma
Mizanpaj DBY Ajans Kapak Tasarımı Yunus Karaarslan
Baskı-Cilt
Umut Kağıtçılık San. Tic. Ltd. Şti.
Tel: 0212 637 37 43 Sertifika no: 22826 ISBN: 978-975-350-299-3
Sertifika no: 15826 Mizanpaj programı: InDesign
Karakter: Utopia Std Font/Satır arası Metin: 10,5/14,2 pt.
Dipnotlar: 9/12 pt.
İŞARET YAYINLARI
Hobyar Mah. Ankara Cad. Ünal Han No: 21/1 34110 Cağaloğlu / İstanbul
Tel: +90 212 519 17 28 - 528 30 63 Faks: +90 212 528 30 59 isaret@isaretyayinlari.com.tr • www.isaretyayinlari.com.tr
Yedinci Mesele: Yaratıcı’nın Bir Mekânda Olmasının
İmkânsız Oluşu ...106
Sekizinci Mesele: Allah Teâlâ’nın Renkler, Tatlar ve Kokularla Vasıflanmasının İmkânsız Oluşu ...108
Dokuzuncu Mesele: Yaratıcı’da Âfetlerin, Sevinç ve Kederin İmkânsız Oluşu ...108
Onuncu Mesele: Yaratıcı’nın Yok Olmasının İmkânsız Oluşu ....111
Onbirinci Mesele: Allah’ın (a.c) Tahdîdinin İmkânsız Oluşu ...111
Onikinci Mesele: Yaratıcı’nın Yaratıklardan Müstağnî Olması ...112
Onüçüncü Mesele: Yaratıcı’nın Bütün Hâdis Nevilerinin Yaratıcısı Olması ...113
Ondördüncü Mesele: Âlemin Yok Edicisinin Yaratıcısı Olması .116 Onbeşinci Mesele: Yaratıcı’nın Zâtî Sıfatlarının Açıklanması ...118
Dördüncü Esas Allah ile Kâim Olan Sıfatların Açıklanması / 121 Birinci Mesele: Ezelî Sıfatların Sayısının Açıklanması ...122
İkinci Mesele: Allah Teâlâ’nın Kudreti ve Makdûrâtı ...125
Üçüncü Mesele: Allah’ın İlmi ve Ma‘lûmatı ...127
Dördüncü Mesele: Allah’ın Sem‘i (İşitmesi) ve Mesmû‘âtı (İşittikleri) ...128
Beşinci Mesele: Allah’ın Ru’yeti (Görmesi) ve Mer’iyyâtı (Gördükleri) ...129
Altıncı Mesele: Allah Teâlâ’nın İrâdeleri ve Murâdları ...134
Yedinci Mesele: Allah’ın Murâdlarının Ayrıntısı ...136
Sekizinci Mesele: Allah’ın Hayat Sıfatı ...137
Dokuzuncu Mesele: Allah’ın Kelâmı ...138
Onuncu Mesele: Allah’ın Kelâmının Çeşitlerinin Açıklanması ..139
Onbirinci Mesele: Allah’ın Bekâsı ...140
Onikinci Mesele: Allah Teâlâ’nın Sıfatlarının Bekâsı ...141
Onüçüncü Mesele: Allah’ın Sıfatlarından Vech ve Ayn’ın Te’vîli...141
Ondördüncü Mesele: Allah Teâlâ’ya İzâfe Edilen Yed’in Te’vîli .142 Onbeşinci Mesele: Allah’a İzâfe Edilen İstivâ’nın Manâsı ...143
Onikinci Mesele: Akılla ve Şerî‘atle Bilinen Şeyler ...50
Onüçüncü Mesele: Bilgiler ve İdrâklerin Şartları ...55
Ondördüncü Mesele: İlmin Ta‘allukunun Sahîh Olduğu Şeyler..56
Onbeşinci Mesele: Ma‘rifetlerle Teklîfin Sahîh Olması ...57
İkinci Esas Âlemin Hudûsünün Açıklanması / 61 Birinci Mesele: Âlemin Manâsı ve Hakîkatinin Açıklanması ...62
İkinci Mesele: Âlemin Müfred Cüzlerinin Açıklanması ...63
Üçüncü Mesele: Arazların İsbâtı ...65
Dördüncü Mesele: Âlemin Mürekkeb Cüzlerinin Açıklanması ...66
Beşinci Mesele: Arazların Kısımlarının Açıklanması ...68
Altıncı Mesele: Arazların Muhtelif Cinslerinin Açıklanması ...75
Yedinci Mesele: Arazların Bekâsının İmkânsızlığı ...79
Sekizinci Mesele: Cisimlerin Cinsleri ...82
Dokuzuncu Mesele: Arazların Hudûsünün İsbâtı ...84
Onuncu Mesele: Cisimlerin Arazlardan Soyut Olamayacağı ...85
Onbirinci Mesele: Cisimlerin Hudûsünün Gerçekliği ...88
Onikinci Mesele: Yerin Bir Halde Kalmasının ve Sonunun Açıklanması ...89
Onüçüncü Mesele: Göklerin Bir Halde Kalması ve Sayıları ...92
Ondördüncü Mesele: Âlemin Sonunun İsbâtı ...94
Onbeşinci Mesele: Âlemin Yok Olmasının (Fenâsının) Cevâzı ...95
Üçüncü Esas Âlemin Yaratıcısının ve Zatî Sıfatlarının Bilinmesi / 97 Birinci Mesele: Hâdislere Bir Muhdis Gerekmesi ...98
İkinci Mesele: Hâdislerin Yaratıcısının Onları Yoktan Yaratması 99 Üçüncü Mesele: Yaratıcının Kadîm Olması ...100
Dördüncü Mesele: Yaratıcı’nın Kendi Zâtıyla Kâim Olması ...102
Beşinci Mesele: Yaratıcı’nın Bir Sınırı ve Sonu Olmaması ...102
Altıncı Mesele: Yaratıcı’nın Cüz ve Kısımlarının Bulunmasının İmkânsız Oluşu ...103
Beşinci Esas
Allah’ın İsim ve Sıfatlarının Açıklanması / 147
Birinci Mesele: İsmin Manâsı ve Hakîkati ...148
İkinci Mesele: Allah’ın (a.c) İsimlerinin Kaynağı ...149
Üçüncü Mesele: Allah’ın İsimlerinin Kısımları ...149
Dördüncü Mesele: Allah Teâlâ’nın İsimlerine Dair Delîllerin Açıklanması ...151
Beşinci Mesele: Şerî‘atte Allah’ın İsimlerinin Sayısı ...152
Altıncı Mesele: Allah’ın İsimlerinin Sayısı Hakkında Vârid Olan Hadîsin Tefsîri ...153
Yedinci Mesele: Manâ Bakımından Allah’ın İsimlerinin Kısımları ...154
Sekizinci Mesele: Zâtına Delâlet Eden İsimleri ...155
Dokuzuncu Mesele: Ezelî Sıfatlarına Delâlet Eden İsimlerinin Açıklanması...156
Onuncu Mesele: Fiillerine Delâlet Eden İsimlerinin Açıklanması ...157
Onbirinci Mesele: İki Manâya Gelen İsimlerinin Açıklanması ..159
Onikinci Mesele: Allah’ın İsimleriyle Başkalarının İsimlenmesinin Câiz Olması ...160
Onüçüncü Mesele: Sıfatları ve Vasıfları Arasındaki Farklar ...161
Ondördüncü Mesele: Allah Teâlâ’nın, Fiilinden Dolayı Vasıflandığı, Fakat İsmi Olmayan Şeyler ...161
Onbeşinci Mesele: İzâfetsiz Olarak Zikredilemeyen İsimlerinin Açıklanması...162
Altıncı Esas Yaratıcı’nın Adâlet ve Hikmetinin Açıklanması / 163 Birinci Mesele: Adâlet ve Zulmün Açıklanması ...164
İkinci Mesele: Halk ve Kesb’in Manâsının Açıklanması ...166
Üçüncü Mesele: Kulların Kesblerinin Yaratıcısının Allah Teâlâ Olduğunun Açıklanması ...167
Dördüncü Mesele: Tevellüdün İptali ...170
Beşinci Mesele: Kesbedilmesi Mümkün Olanlar ve Olmayanlar Arasındaki Farklar ...172
Altıncı Mesele: Allah’ın Fiilinden Olan Hidâyet ve İdlâl ...172
Yedinci Mesele: Ecellerin Yaratılması ve Takdîri ...175
Sekizinci Mesele: Rızıklar ve Takdîri...177
Dokuzuncu Mesele: Allah’ın Meşîetinin İrâde Ettiği Şeylere Nüfûzu ...178
Onuncu Mesele: Kulların Teklîften Hâlî Olmasının Cevâzı ...181
Onbirinci Mesele: Şerî‘atte Fazlalık ve Noksanlığın Cevâzı ...182
Onikinci Mesele: Allâh’ın Mahlûkatı Yaratmamasının veya Sadece Kâfirleri Yaratmasının Hikmeti ...182
Onüçüncü Mesele: Allah’ın, Öldürmezse Îmân Edeceğini Bildiği Kimseyi Öldürmesinin Cevâzı ...183
Ondördüncü Mesele: Sadece Cansızları YaratmasınınCevâzı ...184
Onbeşinci Mesele: Nimetler Tahsîs Etmenin Cevâzı ...184
Yedinci Esas Rasûl ve Nebîlerin Bilinmesi / 187 Birinci Mesele: Nübüvvet ve Risâletin Manâsı ...188
İkinci Mesele: Rasûller Göndermenin ve Kullara Teklîfin Cevâzı ...189
Üçüncü Mesele: Rasûlün, Rasûl Olduğunu Bilmesi ...190
Dördüncü Mesele: Nebî ve Rasûllerin (a.s.) Sayısının Açıklanması ...191
Beşinci Mesele: Rasûllerin Tertibi, İlki ve Sonuncusu ...193
Altıncı Mesele: Mûsâ’nın (a.s) Nübüvvetinin Sıhhati ...193
Yedinci Mesele: Îsâ’nın (a.s) Nübüvveti ...194
Sekizinci Mesele: Muhammed’in (a.s) Nübüvveti...195
Dokuzuncu Mesele: Peygamberimizin Nebîlerin ve Rasûllerin Sonuncusu Olması ...196
Onuncu Mesele: Risâletin Özel ve Genel Oluşu ...197
Onbirinci Mesele: Rasûllerin Birbirinden Üstün Oluşu ...198
Onikinci Mesele: Peygamberimizin Diğer Peygamberlere Üstünlüğü ...198
Onüçüncü Mesele: Peygamberlerin Meleklerden Üstün Oluşu 199 Ondördüncü Mesele: Peygamberlerin Velîlerden Üstün Oluşu 200
Onbeşinci Mesele: Peygamberlerin (a.s.) İsmeti ...201
Sekizinci Esas Mu‘cize ve Kerâmet / 203 Birinci Mesele: Mu‘cize ve Kerâmetin Manâsı ...204
İkinci Mesele: Mu‘cizenin Kısımları ...205
Üçüncü Mesele: Nebî’nin İhtiyaç Duyduğu Mu‘cizenin Açıklanması ...207
Dördüncü Mesele: Mu‘cize Göstermesi Câiz Olanlar ...207
Beşinci Mesele: Peygamberlerin Mu‘cizeleri İle Velîlerin Kerâmetleri Arasındaki Farklar ...208
Altıncı Mesele: Nebînin Sözünün Kabulünü Gerektiren Şeyin Açıklanması ...209
Yedinci Mesele: Bütün Mu‘cizeler Allah Teâlâ’dandır ...210
Sekizinci Mesele: Mu‘cizenin, Sahibinin Doğruluğuna Delâlet Etmesi ...211
Dokuzuncu Mesele: Peygamberlerin Mu‘cizelerini Bilmenin Yolu ...212
Onuncu Mesele: Her Peygamberin Mu‘cizesinin Açıklanması ..213
Onbirinci Mesele: Mûsâ’nın Nübüvveti ve Mu‘cizeleri ...214
Onikinci Mesele: Îsâ’nın Nübüvveti ve Mu‘cizeleri...214
Onüçüncü Mesele: Peygamberimizin (s.a.v) Mu‘cizeleri ...215
Ondördüncü Mesele: Kur’ân’ın İ‘câz Yönü ...216
Onbeşinci Mesele: Velîlerin Kerâmetleri ...217
Dokuzuncu Esas İslâm’ın Rükünlerinin Açıklanması / 219 Birinci Mesele: Beş Rüknün Açıklanması ...220
İkinci Mesele: Birinci Rüknün Açıklanması ...221
Üçüncü Mesele: İkinci Rüknün Açıklanması ...223
Dördüncü Mesele: Üçüncü Rüknün Açıklanması ...224
Beşinci Mesele: Dördüncü Rüknün Açıklanması ...224
Altıncı Mesele: Beşinci Rüknün Açıklanması ...225
Yedinci Mesele: Beş Rüknün Şartlarının Açıklanması ...225
Sekizinci Mesele: Cihâdın Şartı ve Hükümleri ...226
Dokuzuncu Mesele: Muamelât Hükümlerinin Açıklanması ...227
Onuncu Mesele: Kadınların Hükümlerinin Açıklanması ...228
Onbirinci Mesele: Cezâ Hükümleri ...229
Onikinci Mesele: Harâmlar ve Mubâhlar ...231
Onüçüncü Mesele: Ölülerin Hükümleri...232
Ondördüncü Mesele: Şer‘î Hükümlerin Kaynağı ...234
Onbeşinci Mesele: Aklî ve Şer‘î Hükümler Arasındaki Farklar ..237
Onuncu Esas Teklîf, Emir, Nehiy ve Haber Hükümlerinin Bilinmesi / 239 Birinci Mesele: Teklîfin Manâsı ...240
İkinci Mesele: Teklîfin Kısımları ...240
Üçüncü Mesele: Teklîfin Şartları ...242
Dördüncü Mesele: Teklîfin Tertibi ...243
Beşinci Mesele: Mükellef Kılanın ve Mükellefin Vasıfları ...244
Altıncı Mesele: Teklîfte Bulunulabilecek Şeyler ...246
Yedinci Mesele: Hitâbın Kısımları ...247
Sekizinci Mesele: Emir ve Nehiy Şekilleri ...248
Dokuzuncu Mesele: Haberin Kısımları ...250
Onuncu Mesele: Umûm ve Husûsun Kısımları ...251
Onbirinci Mesele: Mücmel ve Müfesser ...253
Onikinci Mesele: Mefhûm ve Hitâb Delîli ...256
Onüçüncü Mesele: Nebî’nin (s.a.v) Fiillerinin Hükümleri ...258
Ondördüncü Mesele: Hitâbın Neshi ...259
Onbeşinci Mesele: Neshin Şartları ...260
Onbirinci Esas Âhirette Kulların Hükümlerinin Bilinmesi / 263 Birinci Mesele: Hâdislerin Yok Olmasının Cevâzı ...264
İkinci Mesele: Yok Edilen Şeyin Fenâ Bulmasının Keyfiyyeti ...265
Üçüncü Mesele: Fânî Olanın İâdesinin Cevâzı ...267
Dördüncü Mesele: İâde Edilen Şeyin Zâtı ...269
Beşinci Mesele: Cesedlerin ve Rûhların İâdesi ...270
Altıncı Mesele: Hayvanların İâde Edilmesi ...271
Yedinci Mesele: İâdenin Vâcib Olup Olmadığı ...272
Sekizinci Mesele: Cennet ve Cehennemin Yaratılması ...272
Dokuzuncu Mesele: Cennet, Cehennem ve Onlarda Bulunan Nimet ve Azâbın Devamlı Olması ...273
Onuncu Mesele: Cennet Ehlinin Nimetlerinin ve Cehennem Ehlinin Azâbının Yaratıcısının Allah Teâlâ Olması ...274
Onbirinci Mesele: Allah Teâlâ’nın Cennet Ehlinin Nimetlerini ve Cehennem Ehlinin Azâbını Artırmaya Gücünün Yetmesi ...274
Onikinci Mesele: Âhirette Hayvanların Karşılık Görmesi ...275
Onüçüncü Mesele: Va‘îd Ehlinin Hükmü ...277
Ondördüncü Mesele: Şefâ‘atin İsbâtı ...279
Onbeşinci Mesele: Havz, Sırât, Mîzân ve Kabirde İki Meleğin Suâlinin İsbâtı ...280
Onikinci Esas Îmân Esasları / 283 Birinci Mesele: Îmân ve Küfrün Hakîkati ...284
İkinci Mesele: Tâ‘at ve Ma‘siyetin Hakîkati ...288
Üçüncü Mesele: Îmânın Artması ve Eksilmesi ...288
Dördüncü Mesele: Îmânda İstisnânın Câiz Olması ...289
Beşinci Mesele: Taklîdî Îmân ...290
Altıncı Mesele: Çocukların Îmânı ...292
Yedinci Mesele: Müşriklerin Ölen Çocuklarının Durumu ...296
Sekizinci Mesele: İslâm’ın Daveti Ulaşmayan Kimsenin Hükmü ...298
Dokuzuncu Mesele: Îmânı Kesin Olanlar ...300
Onuncu Mesele: Küfre Delâlet Eden Fiiller ...302
Onbirinci Mesele: Nübüvvetten Önce Peygamberlerin (a.s.) Dinleri ...302
Onikinci Mesele: Tâat Etmesi Gekenler ve Gerekmeyenler ...303
Onüçüncü Mesele: Tâ‘atlerin ve İsyânların Kısımları ...304
Ondördüncü Mesele: İslâm’ın Şartları ve Öncülleri ...305
Onbeşinci Mesele: Dâru’l-İslâm ve Dâru’l-Küfrün Farkı ...305
Onüçüncü Esas İmâmet Hükümleri ve Liderlik Şartları / 307 Birinci Mesele: İmâmetin Vucûbiyeti ...308
İkinci Mesele: İmâmı Tayin Durumu ...309
Üçüncü Mesele: Bir Vakitteki İmamların Sayısı ...311
Dördüncü Mesele: İmâmın Cinsiyeti ve Kabîlesi...312
Beşinci Mesele: İmâmetin Şartları ...314
Altıncı Mesele: İmâmette İsmet ...315
Yedinci Mesele: Bir İmâmın İmâmetinin Subûtu ...317
Sekizinci Mesele: Peygamber’den (s.a.v) Sonra İmâm Tayini ....319
Dokuzuncu Mesele: İmâmette Vasiyyet ve Tevârüs ...322
Onuncu Mesele: Ömer ve Osman’ın (r.a) İmâmetinin Sahîh Olması ...323
Onbirinci Mesele: Ali’nin (r.a) İmâmeti ...324
Onikinci Mesele: Osman’ı Öldürenler ve Onu Yardımsız Bırakanlar ...325
Onüçüncü Mesele: Sıffîn ve Cemel Ehlinin Hükmü ...327
Ondördüncü Mesele: Hâricîlerin Hükmü ve İki Hakem ...329
Onbeşinci Mesele: Mefdûlün İmâmetinin Cevâzı ...331
Ondördüncü Esas Ulemâ ve İmâmların Hükümleri / 333 Birinci Mesele: Peygamberlerin Meleklerden Üstün Olması ...334
İkinci Mesele: Mel‘ûn İblîs’in Cinsi ...335
Üçüncü Mesele: Peygamberlerin Birbirinden Üstün Olması ...336
Dördüncü Mesele: Peygamberlerin Velîlerden Üstün Olması ...337
Beşinci Mesele: Sahâbenin Mertebeleri ...337
Altıncı Mesele: Sahâbenin En Fazîletlisi ...342
Yedinci Mesele: Tabiûnun Mertebeleri ...343
Abdulkâhir el-Bağdâdî:
Hayatı, Eserleri
ve İslâm Düşüncesindeki Yeri
a) Hayatı
Ebû Mansûr Abdulkâhir b. Tâhir b. Muhammed et-Temîmî el-Bağdâdî eş-Şâfiî, Bağdat’ta doğmuştur. Doğum tarihi kesin olarak bilinmemektedir. Bağdadî, çok çeşitli ilim alanlarında eser vermiş olan fakîh, usûlcü, mütekellim ve edîb bir zâttır. İlk öğrenimini Bağdat fakîhlerinden olan babasından yapmıştır.
Bağdat’ta yetişen Bağdâdî, babasıyla birlikte Nisabur’a giderek tahsiline orada devam etti. Eş‘arî âlimlerden İbn Furek’le burada karşılaştı. Çok geçmeden babası öldü (383/993).
Hocaları arasında Ebû İshâk el-İsferâînî, İsmâîl b. Nu- ceyd, Bişr b. Ahmed, Ebû Amr b. Nuceyd, Ebû Amr Muham- med b. Ca‘fer b. Matar, Ebû Bekr el-İsmâîlî, Ebû Ahmed b. Adiyy bulunmaktadır. 1
Öğrencileri arasında Ebû Bekr el-Beyhakî, Abdulgaffâr b. Mu- hammed eş-Şîrûyî, el-Fazl b. Muhammed el-Fârmezî el-Horasânî 2, el-Fazl b. Muhammed b. UIbeyd el-Kuşeyrî 3 vardır.
1 Subkî, Tabkâtu’ş-Şâfiiyyeti’l-Kübrâ, V/137.
2 Zehebî, Siyeru A‘lâmi’n-Nubelâ, XVIII/565.
3 Zehebî,Siyeru A‘lâmi’n-Nubelâ, XIX/280.
Sekizinci Mesele: Kadınların Mertebeleri...344
Dokuzuncu Mesele: Mertebe Bakımından Kadınların En Üstünü ...345
Onuncu Mesele: Kelâm İlminde Dîn İmâmlarının Tertîbi ...345
Onbirinci Mesele: Ehl-i Sünnet ve’l-Cemaat’ten Fıkıh İmâmlarının Tertîbi ...349
Onikinci Mesele: Hadîs ve İsnâd İmâmlarının Tertîbi ...350
Onüçüncü Mesele: Tasavvuf ve İşâret İmâmlarının Tertîbi ...352
Ondördüncü Mesele: Ehl-i Sünnet’ten Nahv ve Lügat İmâmlarının Tertîbi ...353
Onbeşinci Mesele: Ehl-i Sünnet’in Sınırlarının Tahkîki ...354
Onbeşinci Esas Küfür, Ehl-i Hevâ ve Bid‘at’in Hükmü / 357 Birinci Mesele: Kendilerinden Cizye Alınmayan Kâfirlerin Hükmü ...358
İkinci Mesele: Kendilerinden Cizye Kabul Edilenlerin Hükmü .363 Üçüncü Mesele: Kendisine İslâm’ın Daveti Ulaşmayan Kimsenin Hükmü ...366
Dördüncü Mesele: Mürtedlerin Hükmü ...367
Beşinci Mesele: Bâtıniyye’nin Hükmü ...368
Altıncı Mesele: Râfızîlerin Gülâtının Hükmü ...369
Yedinci Mesele: Hâricîlerin Hükmü ...371
Sekizinci Mesele: Cehmiyye’nin Hükmü ...372
Dokozuncu Mesele: Neccâriyye’nin Hükmü ...372
Onuncu Mesele: Kaderî Mu‘tezile’nin Hükmü ...373
Onbirinci Mesele: Mücessime ve Müşebbihe’nin Hükmü ...376
Onikinci Mesele: Bekriyye ve Dırâriyye’nin Hükmü ...377
Onüçüncü Mesele: Ehl-i Hevâ İle Alış-Veriş ...379
Ondördüncü Mesele: Ehl-i Hevâ İle Nikâhlanmak, Kestiklerinin Yenmesi ve Mirasçılıkları ...380
Onbeşinci Mesele: Ehl-i Hevânın Yurdunun (Dâr) Hükmü ...382
Bellibaşlı Kaynaklar ...383
Ehl-i Sünnet Akâidi Abdulkâhir el-Bağdâdî
Türkmen İsyanı’nın çıkması ve Selçuklular’ın Nisabur’u iş- gal etmesi üzerine İsferayin’e gitti ve Ebû İshak el-İsferâînî’nin derslerine devam etti. Hocasının ölümünden sonra, onun ye- rine geçip ders okutmaya başladı ve ölünceye kadar devam etti.
Bağdâdî, 429 (1037-38) yılında İsferayin’de vefat etti.
b) Eserleri
Bağdâdî’nin, on yedi ayrı ilim dalında ders okuttuğu nak- ledilmektedir. Fakat o, İslâm ilimleri tarihindeki şöhretini daha çok el-Fark beyne’l-fırak ve Usûlu’d-dîn adlı kitaplarıyla kazan- mıştır. Bağdâdî, daha çok kelâm ve mezhepler tarihi alanında eser vermiştir. Önemli ve bilinen eserleri şunlardır:
1) Usûlu’d-dîn: Çevirisini yaptığımız bu eser, 1928’de İstan- bul’da basılmıştır. Bağdâdî, bu eserinde kendi zamanına kadar mevcut olan bütün kelâmî tartışmalara, meseleleri fazla uzatma- dan ve aynı zamanda çok da kısa tutmadan ele almıştır. Eserde sade ve kolay anlaşılır bir üslup kullanılmıştır. Eserin bu özellik- leri dikkate alınarak ders kitabı mahiyetinde olduğu söylenmiştir. 4 Bize göre, Bağdâdî’nin, “Allah’ın yardım ve tevfîkiyle bilen için hatırlatma, öğrenen için yol gösterici olması bakımından bu me- selelerden her birine, uzatmaksızın kısaca işarette bulunduk” 5 ifadelerinden, eserini okuyacak olan herkes için telif ettiği an- laşılmaktadır.
Eserini “onbeş” bölüme ayıran Bağdâdî, her bölümü de “on- beş” alt meseleye ayırmış, böylece kitabını 225 meseleden oluş- turmuştur. Eserin girişinde kitabını onbeş bölüme ayırma gerek- çesi olarak, “dînde onbeş rakamı üzerine tertîb edilmiş hükümler”
bulunmasını ileri sürmektedir. Eserde konular işlenirken, ge- nellikle önce Ehl-i Sünnet’in görüşleri, sonra varsa aralarındaki
4 Muhammed Aruçî, “Usûlü’d-Dîn”, DİA, XLII/217.
5 Bağdâdî, Usûlu’d-Dîn, 1.
ihtilâf zikredilir. Ardından Ehl-i Sünnet’e muhâlif görüşler veri- lir ve tenkîdi yapılır. Bağdâdî, bu eserinde “Ehl-i Sünnet” tabi- rini genel olarak kullanmakla birlikte, zaman zaman bununla Eş‘ariyye âlimlerini kasdettiği de görülür.
2) el-Fark beyne’l-Fırak: Bu eser, E. Ruhi Fığlalı tarafından Türkçe’ye çevrilmiştir. Bu sahanın kendinden sonraki eserlerine büyük ölçüde tesir eden el-Fark beyne’l-Fırak, Hz. Peygamber’den (s.a.v) rivâyet edilen “73 fırka” hadîsini esas alarak, “Sapık Fırka- lar” ile “Kurtuluşa Eren Fırka (Fırka-i Nâciye)”nın farklarını gös- termek üzere kaleme alınmıştır. Esasen koyu bir Sünnî olan el- Bağdâdî’nin eseri yazmaktaki gayesi, “Kurtuluşa Eren Fırka (Fırka-i Nâciye)”nın, Sünnet ve Cemâat Ehli olduğunu isbat etmektir. el- Bağdâdî, eserini yazarken mezheplerin doğuşu ve gelişmesindeki târihî, siyâsî ve diğer şartlar ve sebeplere aldırış etmemiş, mez- hebi vücuda getiren şeyin, bir şahıs veya şahıslar olduğu esasın- dan hareket ederek, önce şahsı, sonra da görüşlerini incelemiş- tir. Görüşleri anlatırken de, muhaliflere sert dille hücum edilmiş, tahkir edici sözler kullanmaktan çekinilmemiştir.
3) el-Milel ve’n-Nihal: Yazar, bu eserinin mezhepler alanında el-Fark beyne’l-fırak el-Fark beyne’l-Fırak’tan daha geniş oldu- ğunu belirtir. Fakat Bağdat kütüphanesinde bulunan el-Milel ve’n-Nihal isimli baş tarafı eksik nüsha, el-Fark’tan daha küçük olduğundan, Bağdâdî’nin el-Milel’inin bir muhtasarı olarak de- ğerlendirilmiştir.
4) en-Nâsih ve’l-Mensûh: Bu eser, Dr. Hilmi Kâmil Es‘ad Abdulhâdî tarafından tahkîk edilerek Ammân’da (tarihsiz) ya- yınlanmıştır.
5) Tefsîru Esmâillâhi’l-Hüsnâ 6) Te’vîlu Müteşâbihi’l-Ahbâr 7) Kitâb fi’l-Misâha
8) et-Tekmile fi’l-Hisâb
Ehl-i Sünnet Akâidi Abdulkâhir el-Bağdâdî
Bağdâdî’nin günümüze ulaşmayan, fakat gerek kendi eser- lerinde ve gerekse tabakât kitaplarında zikredilen eserlerinden bazıları şöyledir: Delâilu’n-Nübüvve, el-Muvâzene beyne’l-Enbiyâ, Fedâihu’l-Mu‘tezile, Fedâihu’l-Kerrâmiyye, Nefyu Halki’l-Kur’ân, Kitâbu’s-Sıfât, el-Îmân ve Usûluhu, İbtâlu Kavlu’t-Tevlîd, el-Harb alâ İbn Harb, et-Tefsîru’l-Kur’ânî, et-Tahsîl fî Usûli’l-Fıkh, Tafdîlu’l- Fakîri’s-Sâbir ale’l-Ğaniyyi’ş-Şâkir, el-İmâd fî Mevârîsi’l-İbâd, et- Tekmile, Şerhu Miftâhi İbni’l-Kâs, Meşâriku’n-Nûr ve Medâriku’s- Surûr, Bulûğu’l-Medâ an Usûli’l-Hüdâ, Ahkâmu’l-Vati’t-Tâm. 6
c) İslâm Düşüncesindeki Yeri
Abdulkâhir el-Bağdâdî, hicrî 4. asrın ikinci yarısı ve 5. asrın başlarında yaşamış, kelâmda Eş‘arî, fıkıhta Şâfiî âlimidir. O, meş- hur Eş‘arî kelâmcıları Kâdî Ebû Bekr el-Bâkıllânî (ö. 403/1013) ve İbn Fûrek (ö. 406/1015) ile aynı dönemde yaşamıştır. Bağdâdî eserlerinde, kendisinden önceki Eş‘arî kelâmcıları gibi, oriji- nal kelâmî bir sistem kurucusu veya kelâmî bir sisteme yapısal katkıda bulunan bir kelâmcı olarak göze çarpmamaktadır. Bu yüzden Bağdâdî, orijinal fikirler ortaya koyan bir âlim olmak- tan çok, Eş‘arîleri taklîd eden bir âlim olarak değerlendirilmiş- tir. Onun bu özelliğini Abdurrahman Bedevî şöyle dile getiriyor:
“Abdulkâhir el-Bağdâdî, Eş‘arîlerin görüşlerini sunarken kendi- sine ait orijinal fikirleri veya sevk ettiği yeni burhânları olan bir mütefekkir değildir.” 7 Bu değerlendirme bizce de doğrudur. Fa- kat Bağdâdî’nin amacının, sapkın fırkaları eleştirmek ve hakk
6 Bağdâdî’nin hayatı ve eserleri hakkında geniş bilgi için bkz. İbn Asâkir, Tebyînu Kizbi’l-Müfterî, Tah.: M. Zâhid el-Kevserî, Kahire, (tsz.), 194-195;
Zehebî, Siyeru A‘lâmi’n-Nubelâ, XIX/280; İbn Hallikân, Vefeyâtu’l-A‘yân, II/372-373; Abdurrahman Bedevî, Mezâhibu’l-İslâmiyyîn, Beyrut, 1997, 634-638; Ethem Ruhi Fığlalı, Mezhepler Arasındaki Farklar (Bağdâdî’nin el-Fark beyne’l-Fırak’ının çevirisi), “Önsöz”, İstanbul 1979, s. XXIII-XXVIII;
Ethem Ruhi Fığlalı, “Abdülkâhir el-Bağdâdî”, DİA, I/245-246.
7 Abdurrahman Bedevî, Mezâhibu’l-İslâmiyyîn, 674.
olan fırkayı (fırka-i nâciyeyi) açıklamak olduğu hem Usûlu’d-dîn hem de el-Fark isimli eserlerinde görülmektedir.
Bağdâdî’nin dikkat çeken özelliklerinden biri, Ehl-i Sünnet’i savunurken muhâliflere karşı sert bir dil kullanması ve çok kolay bir şekilde onları tekfîrle suçlamasıdır. Bunun kendisini objektif- likten uzaklaştırdığı açıktır. Zira özellikle mezhebler konusunda yazanların objektif davranmalarının zor olduğu bilinmektedir. 8
Bizim kanaatimize göre Abdulkâhir el-Bağdâdî’nin en ori- jinal yönü, –söz konusu iki eserinde de– hem “Ehl-i Sünnet”in çerçevesinin belirlenmesinde hem de Ehl-i Sünnet’in prensiple- rinin oluşturulmasında ve yerleştirilmesindeki gayreti ve çabası- dır. Bağdâdî’nin Ehl-i Sünnet’in çerçevesini oluşturmadaki ince ve kıvrak hareketlerinden biri, Mürcie fırkasını tasnîfinde açık bir şekilde göze çarpmaktadır. Kendisinden önce mezhebler konu- sunda yazan el-Eş‘arî Makâlât’ta Ebû Hanîfe’yi Mürcie fırkaları içinde saymaktadır. 9 Fakat Bağdâdî, bu hususta el-Eş‘arî’den ay- rılarak mezhebi hem itikâdî hem de fıkhî olarak büyük bir alana yayılmış olan Ebû Hanîfe’yi Mürcie fırkalarından saymamış 10,
8 Ebu’l-Hasan el-Eş‘arî şöyle demektedir: “Fırkalar hakkında bilgi veren, mezhepler (nihal) ve dînler (diyânât) hakkında eser veren insanlardan bazılarının, verdikleri bilgileri kısa tuttuklarını, muhâliflerinin görüşünü anlatırken karıştırdıklarını; bazılarının ise muhâlifini kötülemek amacıyla anlatımda yalana başvurduğunu; bir kısmının birbiriyle ihtilâf edenlerin ihtilâfına dair rivâyet ettiklerini derinlemesine araştırmadıklarını;
bazılarının da muhâliflerini susturacağını zannetikleri delîlleri onların görüşlerine eklediklerini gördüm. Hâlbuki bu, ilim sahiplerinin ve doğru ile yanlışı ayırt eden zeki kimselerin yöntemi değildir.” (Bkz. el-Eş‘arî, Makâlâtu’l-İslâmiyyîn, 1.
9 el-Eş‘arî, Makâlâtu’l-İslâmiyyîn, 138-139.
10 Bağdâdî’nin Mürcie fırkasını tasnîfi şöyledir: “Mürcie üç sınıftır: 1) Onlardan biri, imân konusunda ircâ’yı (geciktirme) kabul etmiş ve kader meselesinde, Gaylân, Ebû Şimr, Muhammed b. Şebîb el-Basrî gibi, Kaderiyye-Mu‘tezile mezheplerinin görüşlerini benimsemişlerdir…
Ehl-i Sünnet Akâidi Abdulkâhir el-Bağdâdî
fakat neden saymadığını da zikretmemiştir. Yine Ehl-i Sünnet ve’l-Cemâat’in sınıflarını sayarken Ebû Hanîfe’yi Ehl-i Sünnet’e dâhil eder. 11 Bağdâdî, Usûlu’d-Dîn’de sık sık Ebû Hanîfe’nin gö- rüşlerine atıfta bulunmakta ve onu bir Ehl-i Sünnet savunucusu olarak takdim etmektedir. 12 Bağdâdî’nin sıkı bir takipçisi olan Eş‘arî âlimlerinden Abdulkerîm eş-Şehrîstânî (ö. 548/1153) de Ebû Hanîfe’yi Mürcie’den saymamış ve onun Mürcie’den sayıl- maması gerektiği konusunda şunları söylemiştir: “İşin tuhaf yanı Gassân’ın Ebû Hanîfe’yi de kendi görüşünde sayıp Mürcie’den görmesidir. Bu, açık bir yalandır! Ebû Hanîfe ve taraftarlarına Ehl-i Sünnet’in Mürciesi denilmiştir. Fırka tarihçilerinden birçoğu da Ebû Hanîfe’yi Mürcie arasında zikretmiştir. Bunun sebebi ola- rak da iki husus zikredilir: İlkine göre İmam-ı A‘zam Ebû Hanîfe, ilk nesillerde ortaya çıkan Kaderiyye ve Mu‘tezile’ye muhâlefet ederdi. Mu‘tezile mensupları ise, kader hususunda kendilerine muhâlefet eden herkese Mürcie derlerdi. İmâm-ı A‘zam ve takip- çileri hakkında Mürcie tanımının kullanılması bunlardan sâdır olmuştur. Diğerine göre İmâm-ı A‘zam, îmânın kalb ile tasdîk olduğunu söyler; îmânda artma ve eksilmeyi de kabul etmezdi.
İşte bundan hareket edilerek İmâm-ı A‘zam’ın ameli îmânın ar- dına attığı zannedildi. Hâlbuki bu zan, yersiz ve fasittir. Çünkü İmâm-ı A‘zam’ın bedenle yapılan ameller noktasında nasıl has- sas ve titiz olduğu bilinen bir gerçektir. İbadetleri îfa noktasındaki gayreti de bütün kitaplarda yazılıdır. O halde bu tür söylentilerin 2) Onlardan bir sınıf, Cehm b. Safvân’ın gittiği yolu tutarak imânda ircâyı, amellerde de cebr’i (zorlama) kabul etmiştir. Bu yüzden onlar, Cehmiyye’ye mensupturlar… 3) Onlardan üçüncü sınıf, Cebriyye ve Kaderiyye’nin dışındadır ve kendi aralarında da beş fırkaya ayrılmışlardır:
(1) Yûnusiyye, (2) Gassâniyye, (3) Sevbâniyye, (4) Tûmeniyye, (5) Merîsiyye. Bunlara Mürcie denmiştir…” Bkz. Bağdâdî, el-Fark, 202.
11 Bağdâdî, el-Fark, 314.
12 Bağdâdî, el-Fark, 308, 312.
Mu‘tezile ve Havâric’den çıkma ihtimali çok yüksektir.” 13 Böy- lece Şehristânî Ebû Hanîfe’yi Mürcie fırkaları arasından çıkarıl- ması hususunda, Bağdâdî tarafından atılmış olan adımı tahkîm etmiş olmaktadır.
Bağdâdî’nin Ehl-i Sünnet anlayışında Eş‘arîler ön plânda görünse de, onun Ehl-i Sünnet için çizmiş olduğu çerçeve, ken- disinden sonra kabul görmüş ve günümüzde bile bu anlayış de- vam etmektedir. Bağdâdî’den önceki bazı âlimler, sapkın fırkalar dışında kalan İslâm cemâati için zaman zaman “Ehl-i Sünnet”
kavramını kullanmışlardır. Fakat bu, bütün âlimler tarafından yaygın olarak kullanılan bir tabir değildi. Özellikle Ebu’l-Hasan el-Eş‘arî’nin Makâlâtu’l-İslâmiyyîn’de, “Ehlu’s-Sünnet”, “Ehlu’s- Sünnet ve’l-İstikâmet”, “Ehlu’s-Sünnet ve Ashâbu’l-Hadîs”, “Ehlu’l- İstikâmet”, “Ehlu’l-Hakk”, “Ehlu’l-Cemâ‘at” gibi çeşitli tabirler kullanması, henüz “Ehl-i Sünnet” kavramının yerleşmemiş ol- duğunun açık bir kanıtıdır. Bağdâdî, el-Eş‘arî’den yaklaşık bir asır sonra gelerek, kendisinden önceki sünnî birikimi değerlendir- miş ve Ehl-i Sünnet kavramının yerleşmesinde büyük katkıları olmuştur. el-Gazzâlî’nin (ö. 505/111), Bağdâdî’den bir asır sonra kelâm ilmi tarifinde bu tabiri kullanması 14, artık “Ehl-i Sünnet”
kavramının yerleştiğini göstermektedir. Zira bundan önceki ta- nımlar, incelediğimiz kadarıyla “İslâm” veya “Şerî‘at” kavramları merkeze alınarak yapılıyordu.
Bağdâdî’nin Usûlu’d-Dîn’de bütün amacı, Ehl-i Sünnet akâidini, inanç esasları açısından net ve kesin delîllerle fazla uzat- madan ortaya koymak, muhâlif fırkaların görüşlerini çürütmek- tir. el-Fark’ta ise, aynı gâye ile fırkalar tek tek ele alınarak bozuk
13 Şehrîstânî, el-Milel, 141.
14 Gazzâlî, kelâm ilmini Ehl-i Sünnet’i temel alarak şöyle tarif etmiştir:
“Kelâm ilminin gayesi, Ehl-i Sünnet akîdesini muhafaza etmek ve onları bid‘at ehlinin bozmasından korumaktır.” Bkz. Gazzâlî, el-Munkizu mine’d- Dalâl, 132–33.
Ehl-i Sünnet Akâidi
görüşleri verilmiş ve ardından Ehl-i Sünnet’in ilkeleri açıklan- mıştır. Bağdâdî, burada Ehl-i Sünnet için “onbeş” ilke saymakta ve şöyle demektedir: “Bunlar, Ehl-i Sünnet’in prensipleri (kai- deleri) üzerinde ittifak ettiği ve bunlara muhâlefet edenleri sa- pık saydıkları esaslardır. Bu rükünlerin her birinde, asıl ve fer‘î meseleler vardır. Onlar, bunun asılları üzerinde birleşmişlerdir.
Ancak bazı fer‘î meselelerde, sapıklık ve fâsıklığa yol açmayacak şekilde ihtilâf etmişlerdir.” 15
Bağdâdî, Ehl-i sünnet akîdesini açık bir üslup içinde ve ken- dine has bir titizlikle tasnif etmiş, ayrıca muhâliflerine karşı Ehl-i Sünnet’i savunmuştur. Onun on beş esasta topladığı ve değişik zümrelerden oluşan sekiz sınıf müslümanı dâhil ettiği Ehl-i Sün- net akîdesi, kendisinden sonra Sünnî camianın akîdesini tem- sil eder hale gelmiştir. 16
15 Bağdâdî, el-Fark beyne’l-Fırak’ta bu onbeş esası, “onbeş rükün” olarak zikreder. O, bu rükünler hakkında şöyle der: Bkz. el-Fark, 323-324.
16 Ethem Ruhi Fığlalı, “Abdülkâhir el-Bağdâdî”, DİA, I/245.
EHL-İ SÜNNET AKÂİDİ
–Kitâbu Usûli’d-Dîn–
Ehl-i Sünnet Akâidi
Onbeşinci Mesele
Ehl-i Hevânın Yurdunun (Dâr) Hükmü
Bazı sapık fırkaların galip olduğu her yurtta (dârda) bakılır:
Eğer Ehl-i Sünnet, orada korumasız, emân dilemeksizin, can ve mal korkusu olmaksızın sünneti açık bir şekilde ortaya koyuyor- larsa, orası dâru’l-İslâm’dır. Orada sokağa atılmış çocuk hür ve müslümandır, esir edilemez. Eğer Ehl-i Sünnet, emân veya mal vermekle hakkı ortaya koyabiliyorlarsa, orası dâru’l-harb ve kü- fürdür. Orada sokağa atılmış çocuk dâru’l-harbdeki sokağa atıl- mış çocuk gibidir. Orada bulunan şeyin beşte biri haraçtır.
Ashâbımız, bu yurdun ahalisi hakkında ihtilâf etmiştir: Ba- zıları, onların kestiklerini ve kadınlarıyla nikâhlanmayı harâm;
onlara cizye koymayı ve onlara Mecûsîlere uygulanan hüküm- leri uygulamayı câiz görmüştür. Bu, Üstâd Ebû İshak İbrâhîm b.
Muhammed el-İsferâînî’nin tercihidir.
Bazıları, onları mürted saymış, onlardan cizye kabul etme- miş ve onların esir edilmesini câiz görmemiştir. Biz de bu gö- rüşteyiz.
Onların çocuklarının köle yapılması hususunda arkadaşları- mız arasında ihtilâf vardır: Ebû İshak el-Mervezî, mürtedlerin ço- cuklarının köle yapılmasını câiz görmüştür. Ebû Hanîfe de böyle demiştir. Ashâbımızdan bazısı bundan menetmiştir.
Ehl-i Hevâ’nın görüşlerinin fâsid olup olmadığından şüphe eden kimse kâfirdir. Onların görüşlerinin bid‘at ve dalâlet ol- duğunu bilen ve bunun küfür olup olmadığında şüphe eden kimsenin tekfîri hakkında arkadaşlarımız arasında ihtilâf var- dır. Mu‘tezile’nin çoğu, muhâliflerinin küfründen şüphe edenin kâfir olduğunu söylemiştir. Biz de onların küfründen şüphe ede- nin küfre daha layık olduğunu söylüyoruz.
Hamd, bizi Ehl-i Hevâ’nın bid‘atlerinden, fazlıyla ve rahme- tiyle koruyan Allah içindir. Allah’ın salâtı, Muhammed ve onun temiz pak âlinin hepsi üzerine olsun.
Bellibaşlı Kaynaklar
Ahmed b. Hanbel, el-Müsned, I-VI, İstanbul, 1982.
Bağdâdî, el-Fark beyne’l-Fırak, Tah.: Muhammed Muhyiddin Abdulha- mid, Beyrut, 1411/1990.
Bâkıllânî, Kâdı Ebû Bekr Muhammed b. et-Tayyib, Kitâbu’t-Temhîd, Edi- tör: Richard J. McCarthy, Beyrut, 1957; el-İnsâf, Tah.: M. Zâhid el- Kevserî, Kahire, 1413/1993.
Beyâzî, Kemâluddin Ahmed, İşârâtu’l-Merâm min İbârâti’l-İmâm, Tah.: Yu- suf Abdurrâzık, Takdim: M. Zahid el-Kevserî, Mısır, 1368/1949.
Buhârî, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmail, es-Sahîh, İstanbul, 1981.
Cürcânî, Seyyid Şerif, et-Ta‘rifât, b.y., t.y.
Cüveynî, Ebu’l-Meâlî Abdulmelik, Kitâbu’l-İrşâd ilâ Kavâti‘i’I-Edille fî Usûli’l-İ‘tikâd, Tah.: Es‘ad Temîm, Beyrut, 1405/1985; el-Akîdetü’n- Nizâmiyye, Tah.: M. Zâhid el-Kevserî, Kahire, 1992.
Darimî, Ebû Muhammed Abdullah b. Abdirrahman, es-Sünen, İstan- bul, 1981.
Ebu’l-Bekâ, Eyyûb b. Mûsâ el-Huseynî el-Kûfî, Kitâbu’l-Külliyyât Mu‘cemun fi’l-Mustalahât ve’l-Furûki’l-Lugaviyye, Tah.: Adnan Derviş, Muhammed el-Mısrî, Beyrut, 1992.
Ebû Dâvûd, Süleyman b. Eş‘as b. İshak el-Ezdî es-Sicistânî, es-Sünen, I-V, İstanbul, 1981.
Ehl-i Sünnet Akâidi
Eş‘arî, Ebu’l-Hasan Ali b. İsmail, Kitâbu Makâlâti’l-İslâmiyyîn, Tas- hih: Helmut Ritter, Weisbaden, 1980; el-Luma‘ fi’r-Red ‘alâ Ehli’z- Zeyğ ve’l-Bida‘, Tah.: Hamûde Gurâbe, Bağdat, 1955; el-İbâne ‘an Usûli’d-Diyâne, Beyrut, tsz.
Hayyât, el-İntisâr ve’r-Redd ‘alâ İbni’r-Râvendî el-Mulhid, Kahire, 1988.
İbn Hazm, Ebû Muhammed Ali el-Endelûsî ez-Zahirî, el-Fasl fi’l-Milel ve’l-Ehvâi ve’n-Nihal, tsz.
İbn Mâce, Ebû Abdullah Muhammed b. Yezîd el-Kazvinî, es-Sünen, I-II, İstanbul, 1981.
İsferâînî, Ebu’l-Muzaffer, et-Tabsîr fi’d-Dîn, Tah.: Muhammed Zâhid b.
el-Hasan el-Kevserî, Kahire, 1359/1940.
Mâturîdî, Ebû Mansûr, Muhammed b. Muhammed, Kitâbu’t-Tevhîd, Tah.: Fethullah Huleyf, İstanbul, 1979.
Müslim, Ebu’l-Huseyn Müslim b. Haccâc el-Kuşeyrî en-Nîsâbûrî, el- Câmi‘u’s-Sahîh, I-III, İstanbul, 1981.
Nesâî, Abdurrahman b. Şuayb, es-Sünen, I-VIII, İstanbul, 1981.
Nesefî, Ebu’l-Muîn Meymûn b. Muhammed, et-Temhîd fî Usûli’d-Dîn, Tah.: Dr. Abdulhayy Kâbîl, Kahire, 1408/1987.
Şehristânî, Ebu’l-Feth Muhammed Abdulkerim b. Ebî Bekr Ahmed, el- Milel ve’n-Nihal, Tah.: Abdulaziz Muhammed el-Vekîl, Beyrut, tsz.;
Nihâyetü’l-İkdâm fî İlmi’l-Kelâm, b.y., tsz.
Tirmîzî, Ebû İsa Muhammed b. Îsâ, es-Sünen, I-V, İstanbul, 1981.
