5510 SAYILI KANUNA GÖRE
S‹GORTALILI⁄IN BAfiLANGICI VE SOSYAL GÜVENL‹K KURUMUNA B‹LD‹R‹LMES‹
l
Murat ÖZDAMAR*l
Erden ÇAKAR**I- G‹R‹fi
Türk sosyal güvenlik sisteminde 5510 say›l› “Sosyal Sigortalar ve Genel Sa¤l›k Sigortas› Kanunu”nun(5510 say›l› yasa, 2006) geneli itibariyle yürür- lü¤e girdi¤i 01.10.2008 tarihinden önce çal›flanlar›n sosyal güvenli¤i farkl›
sosyal sigorta kanunlar›na tabi olarak sa¤lanmaktayd›. 5510 say›l› Kanun ile birlikte tüm çal›flanlar tek kanun kapsam› içine al›narak sosyal güvenli¤e ka- vuflturulmufllard›r. Bir baflka ifadeyle 5510 say›l› Kanunun yürürlü¤e girmesi ile daha önce 506 say›l› Kanun kapsam›nda sigortal› say›lanlar 4/I-a’l› olarak, 1479 say›l› Kanun kapsam›nda sigortal› say›lanlar 4/I-b’li olarak, 5434 say›l›
Kanun kapsam›nda sigortal› say›lanlar ise 4/I-c’li olarak kabul edilerek sigor- tal› say›lm›fllard›r.
Belirtmeliyiz ki, 5510 say›l› yasayla birlikte “çok yasa”dan “tek yasa” ya geçifl öngörülürken di¤er taraftan “sosyal sigorta yard›mlar›” olarak adland›- r›lan parasal yard›mlar ile sa¤l›k hizmet sunumu birbirinden ayr›lm›flt›r. Bu ikili yap›ya uygun olarak da kanununun 4. maddesinde “sosyal sigortal›”lar, 60. maddesinde ise “genel sa¤l›k sigortal›s›” tarif edilmifltir(Güzel ve ötekiler,
* ‹stanbul Sosyal Güvenlik ‹l Müdür Dan›flman›, Doktora Ö¤rencisi, S.G.Kontrol Memuru
** Çal›flma Ekonomisi Bilim Uzman›, Sosyal Güvenlik Kontrol Memuru
2009, 94). Biz bu yaz›m›zda, 5510 say›l› Kanun kapsam›nda “sosyal sigorta- l›” olarak tabir edilen kiflilerin sigortal›l›klar›n›n bafllang›c› ve bildirim yü- kümlülü¤ü üzerinde durulaca¤›z.
II- 5510 Say›l› Kanuna Göre 4/I-a Statüsünde Çal›flanlar›n Sigortal›l›k Bafllang›c› ve Bildirimi
5510 say›l› Kanunun 4. maddesinin birinci f›kras›n›n (a) bendi kapsa- m›nda sigortal› say›lan “hizmet akdi ile bir veya birden fazla iflveren taraf›n- dan çal›flt›r›lanlar›n” sigortal› hak ve yükümlülükleri çal›flmaya, mesleki e¤i- time veya zorunlu staja bafllad›klar› tarihten itibaren bafllar(5510., m.7/I,a).
Kanunda ki düzenlemeden de anlafl›laca¤› üzere bu kiflilerin sigortal› hak ve yükümlülükleri fiilen çal›flmaya bafllad›klar› tarihte bafllayacakt›r.
4/I-a kapsam›nda sigortal› say›lanlar›n çal›flmaya bafllamadan önce ifle girifl bildirgesi ile Kuruma bildirilmeleri esas olmakla birlikte Kanun koyucu belli ifl kollar›nda çal›flt›r›lan sigortal›lar›n Kuruma bildirilme sürelerinde is- tisnalar getirmifltir. (Kurt, 2009, 61) Buna göre; inflaat, bal›kç›l›k ve tar›m ifl- yerlerinde hizmet akdi ile ifle bafllat›lacak sigortal›lar için çal›flmaya bafllat›l- d›klar› gün, yabanc› ülkelerde sefer yapan ulaflt›rma araçlar›na sefer esnas›n- da ifle al›narak çal›flt›r›lanlar için çal›flmaya bafllad›klar› tarihten itibaren en geç bir ay içinde, kamu idarelerince istihdam edilen 4447 say›l› “‹flsizlik Si- gortas› Kanunu”na göre iflsizlik sigortas›na tabi olmayan sözleflmeli personel ile kamu idarelerince yurt d›fl› görevde çal›flmak üzere ifle al›nanlar›n çal›flma- ya bafllad›klar› tarihten itibaren bir ay içinde, ifle girifl bildirgelerinin Kuruma verilmesi halinde bildirimlerin yasal süresi içinde yap›ld›¤› kabul edilecektir.
(5510., m. 8/a,b,c)
Hemen belirtmeliyiz ki; sigortal›n›n ifle girifl bildirgesinin verilmesi ge- reken son gün hafta tatili, resmi tatil yada bayram tatiline denk geldi¤i takdir- de takip eden ilk ifl günü içinde ifle girifl bildirgesi verilebilmektedir. Örne¤in pazartesi günü ifle bafllayan sigortal›ya ait ifle girifl bildirgesi bir gün öncesi
Pazar gününe yani hafta tatiline denk geldi¤i için Pazartesi günü bildirge ve- rilebilecek, iflveren bunun için cezai iflleme maruz kalmayacakt›r.
Kanunla tan›nan di¤er bir istisna ise Kuruma ilk defa iflyeri bildirgesi ve- rilecek iflyerleri içindir. Kuruma ilk defa iflyeri bildirgesi verilecek bu iflyerle- rinde; ilk defa sigortal› çal›flt›rmaya bafllan›lan tarihten itibaren bir ay içinde çal›flmaya bafllayan sigortal›lar için, çal›flmaya bafllad›klar› tarihten itibaren en geç söz konusu bir ayl›k sürenin doldu¤u tarihe kadar verilen ifle girifl bildir- geleri yasal süresi içinde verilmifl say›lacakt›r. Belirtmeliyiz ki, ilk iflyerinde- ki çal›flmas›na ait sigortal› ifle girifl bildirgesi süresinde Kuruma verilerek, tes- cil ifllemi yap›lm›fl olan sigortal›n›n, naklen ve hizmet akdi ifllemi sona erme- den ayn› iflverenin ayn› yada baflka bir ünitede tescil edilmifl di¤er iflyerinde çal›flmaya bafllamas› halinde yasal süresi d›fl›nda yap›lan bildirimler de süre- sinde yap›lm›fl say›l›r. Yukarda belirtilen yükümlülükleri yasal süresi içinde yerine getirmeyen iflverenlere 5510 say›l› Kanunun 102. maddesinin 1. f›kra- s›n›n (a) bendi uyar›nca her bir sigortal› için ayr› ayr› bir asgari ücret tutar›n- da idari para cezas› uygulan›r.
5510 say›l› Kanunda, sigortal› olarak çal›flt›r›lacak kiflilerin ifle girifl bil- dirgelerinin fleklinin, içeri¤inin ve bildirgenin verilme yönteminin Kurum ta- raf›ndan ç›kar›lacak yönetmelikle belirlenece¤i hüküm alt›na al›nm›flt›r. Ka- nunun verdi¤i yetkiye dayanarak Kurum ifle girifl bildirgesinin e-sigorta yo- luyla verilece¤i fleklinde bir düzenlemeye gitmifltir. Bir baflka ifadeyle Sosyal Sigorta ‹fllemleri Yönetmeli¤i(SS‹Y)’nin 11. maddesine göre; iflverenler 4/I-a kapsam›nda sigortal› say›lan bu sigortal›lar› çal›flmaya bafllad›klar› tarihten önce, Kuruma e-sigorta yoluyla bildirmekle sorumludurlar.
Yönetmelikte, 5510 say›l› Kanunun 4/I-a kapsam›ndaki sigortal›lar›n ifle girifl bildirgelerinin e-sigorta yoluyla bildirilece¤i düzenlenmifl olmakla bir- likte Kurum taraf›ndan ç›kar›lan Tebli¤’de baz› istisnalara yer verilmifltir.
Tebli¤e göre 5510 say›l› Kanunun 4/I-a bendine göre sigortal›lar› çal›flt›ran ifl- verenlerden ayl›k prim ve hizmet belgesini zorunlu olarak e-sigorta yoluyla verenler; 01.11.2008 tarihinden itibaren sigortal› tekrar ifle girifl bildirgesini,
01.12.2008 tarihinden itibaren ise sigortal› ilk ifle girifl bildirgesini e-sigorta yoluyla internet üzerinden Kuruma vermek zorundad›rlar (Kurt, 2008, 51).
Buna göre ayl›k prim hizmet belgesini zorunlu olarak e-sigorta yoluyla veren- ler d›fl›nda kalanlar ifle girifl bildirgesini k⤛t ortam›nda da Kuruma verebile- ceklerdir.
Belirtmeliyiz ki, ayl›k prim hizmet belgesini zorunlu olarak e-sigorta yo- luyla verenler için 5510 say›l› Kanunun 4/I-a kapsam›ndaki çal›flanlar›n›n ifle girifl bildirgelerinin e-sigorta yoluyla verilmesi zorunlulu¤u getirildi¤inden, bu kifliler ifle girifl bildirgelerini Kanunda belirtilen yasal süreler içinde ka¤›t ortam›nda Kuruma verseler dahi haklar›nda 5510 say›l› Kanunun 102. madde- sinin 1. f›kras›n›n (a) bendi uyar›nca idari para cezas› uygulanacakt›r.
Uygulamada dikkati çeken bir hususu belirtmekte yarar vard›r. Daha ön- ce 4/I-b sigortal›s› oldu¤u halde, bu sigortal›l›¤› sona ermesine ra¤men ilgili sosyal güvenlik merkezine gerekli sonland›rma belgesini vererek sigortal›l›¤›- n› durdurmayan kifliler için internet ortam›nda 4/I-a sigortal›l›¤›na ait ifle girifl bildirgesi verilememektedir. Bu nedenle bu nitelikte olan ve faaliyetine son veren 4/I-b sigortal›lar›n›n ilgili Sosyal Güvenlik ‹l Müdürlü¤ü/Merkez Mü- dürlü¤üne mutlaka baflvurmas› gerekmektedir. Aksi halde iflverenlerin idari para cezas›na muhatap olmalar› kaç›n›lmaz olacakt›r.
III- 5510 Say›l› Kanuna Göre 4/I-b Statüsünde Çal›flanlar›n Sigortal›l›k Bafllang›c› ve Bildirimi
5510 say›l› Kanunun 4. maddesinin birinci f›kras›n›n (b) bendi kapsa- m›nda sigortal› say›lanlardan; ticari kazanç veya serbest meslek kazanc› nede- niyle gerçek veya basit usulde gelir vergisi mükellefi olanlar›n sigortal›l›klar›
bu mükellefiyetlerinin bafllad›¤› tarihte bafllar ve bu tarihten itibaren ilgili ver- gi dairelerince, gelir vergisinden muaf olanlar›n sigortal›l›klar› esnaf ve sa- natkarlar sicil müdürlüklerince, tescillerinin yap›ld›¤› tarih itibariyle bafllar ve bu tarihten itibaren esnaf ve sanatkarlar müdürlüklerince, en geç onbefl gün içinde Kuruma e-sigorta yoluyla bildirilir(SS‹Y, m.11/IV-a,b.).
fiirket ortaklar›ndan; kolektif flirket, adi komandit flirketlerin komandite ve komanditer ortaklar› ile donatma ifltiraki ortaklar›n›n sigortal›l›klar› vergi mükellefiyetlerinin bafllad›¤› tarihte bafllar ve bu tarih itibariyle vergi daire- lerince, anonim flirketlerin yönetim kurulu üyesi olan ortaklar›n›n sigortal›l›k- lar› yönetim kurulu üyeli¤ine seçildikleri tarihte bafllar ve bu tarih itibariyle flirket yetkililerince, limitet flirket ve sermayesi paylara bölünmüfl komandit flirketlerin komandite ortaklar›n›n sigortal›l›klar› flirketin ticaret siciline tescil edildi¤i tarihte bafllar ve bu tarih itibariyle ticaret sicil memurluklar›nca, en geç onbefl gün içinde Kuruma e-posta yoluyla bildirilir(SS‹Y, m.11/IV-c.).
Belirtmeliyiz ki, limitet flirket ve sermayesi paylara bölünmüfl komandit flirketlerin komandite ortaklar›ndan hisse devri alan yeni ortaklar›n›n sigorta- l›klar› ortaklar kurulunca devrin yap›lmas›na karar verildi¤i tarihte bafllaya- cakt›r. Bu tarih itibariyle ortaklar kurulu karar›n›n, hisse devrine iliflkin tan- zim edilen noter devir sözleflmesinin, devrin yap›ld›¤›n›n ifllendi¤i pay defte- rinin birer sureti veya devir ticaret sicil memurlu¤unca tescil edilmifl ise tica- ret sicil gazetesinde ilan edildi¤i nüshas›n›n ibraz edilmesi kayd›yla flirket yetkililerince en geç onbefl gün içinde Kuruma e-posta yoluyla bildirilir. Yi- ne Köy ve Mahalle muhtarlar›n›n sigortal›l›klar› muhtar seçildikleri tarih iti- bariyle bafllar ve bu tarih itibariyle il veya ilçe mülki amirliklerince onbefl gün içinde Kuruma bildirimleri yap›l›r.
Tar›mda kendi ad›na ve hesab›na ba¤›ms›z çal›flanlar›n sigortal›klar› ise ba¤l› olduklar› ziraat odalar›nca veya kendilerince bir y›l içinde bildirilmesi halinde odaya kaydedildikleri tarihten, bu süre içinde bildirilmemesi halinde ise bildirim Kuruma yap›ld›¤› tarihten bafllar. Sigortal›l›¤›n bafllad›¤› tarih meslek kurulufluna kay›tlar›n›n yap›ld›¤› tarihten itibaren bir ay içerisinde zi- raat odalar›nca veya ziraat odalar›n›n bulunmad›¤› yerlerde tar›m il/ilçe müdürlüklerince Kurumun ilgili ünitesine bildirilmek zorundad›r.
Belirtilen yükümlülükleri yerine getirmeyen ilgililer hakk›nda kanunun 102. maddesinin 1. f›kras›n›n (a) bendi uyar›nca idari para cezas› uygulanaca-
¤› hüküm alt›na al›nm›flt›r.
Esas itibariyle 5510 say›l› Kanunun 4/I-b kapsam›ndaki kiflilerin sigor- tal›l›k bafllang›çlar›n›n ilgili Kurum ve Kurulufllarca e-sigorta yoluyla Kuru- ma bildirilmesi amaçlanmakta olup yeterli internet ve elektronik alt yap›lar›- n›n olmad›¤› gözetilerek Kurum taraf›ndan ç›kar›lan Tebli¤ ile bu alt yap›lar›
oluflturuluncaya kadar Gelir ‹daresi Baflkanl›¤› d›fl›ndakilerin sigortal› ilk ve tekrar ifle girifl bildirgelerini ka¤›t ortam›nda vermeleri uygun görülmüfltür (Kurt, 2008, 54)
Yine ince bir ayr›nt›y› belirtmek gerekirse; 5510 say›l› Kanun’un yürür- lük tarihinden önce flirketleri tasfiyeye giren ortaklar dilerlerse flirketin tasfi- yeye girdi¤i tarih itibariye di¤er bir ifade ile 01.10.2008 tarihinden öncesi için geriye dönük 4/I-b sigortal›l›¤›n› sonland›rabilmekte bunun için talep dilekçe- sinin Kuruma verilmesi yeterli olmaktad›r.
IV- 5510 Say›l› Kanuna Göre 4/I-c Statüsünde Çal›flanlar›n Sigortal›l›k Bafllang›c› ve Bildirimi
5510 say›l› Kanunun 4. maddesinin birinci f›kras›n›n (c) bendi kapsa- m›nda sigortal› say›lanlar, göreve bafllad›klar› veya okullar›nda ö¤retime bafl- lad›klar› tarihten, kendi hesab›na okumakta iken Türk Silahl› Kuvvetleri veya Emniyet Genel Müdürlü¤ü hesab›na okumaya bafllayanlar ise bu tarihten iti- baren sigortal› say›lacaklard›r. Kanunun 4. maddesinin (c) bendi kapsam›nda sigortal› say›lan bu kiflileri çal›flt›racak iflverenler, bu kapsamda ilk defa veya tekrar çal›flt›rmaya bafllatt›klar› kiflileri, sigortal›l›klar›n›n bafllad›¤› tarihten itibaren onbefl gün içinde Kuruma e-sigorta yoluyla bildirmekle yükümlüdür (SS‹Y, m.11/I).
Bu kapsamdaki sigortal›lar› çal›flt›ran iflverenler çal›flt›rd›klar› sigortal›- lar›n ifle girifl bildirgelerini Kuruma bildirmekle yükümlü tutulmufl ancak bu yükümlülü¤ü yerine getirmeyen iflverenlere herhangi bir idari yapt›r›m öngö- rülmemifltir (5510., m. 8/VIII).
V- SONUÇ
5510 say›l› Kanun kapsam›nda bir hizmet akdi ile çal›flmalar› nedeniyle 4/I-a’l› olarak tabir edilen sigortal›lar›n esas olarak iflyerinde çal›flmaya baflla- madan önce tescillerinin yap›lmas› gerekmektedir. Ancak belli iflkollar›nda yap›lan iflyerleri için iflin niteli¤ine ba¤l› olarak istisnalar getirilmifltir. Bir hiz- met akdine ba¤l› olmaks›z›n kendi ad›na ve hesab›na ba¤›ms›z çal›flanlar ya- ni 4/I-b’liler için sigortal› say›lmalar›n› gerektirecek faaliyetleriyle ilgili tescil ifllemlerini yapan vergi daireleri, esnaf ve sanatkârlar müdürlükleri, ticaret si- cil memurluklar› ve ziraat odalar›, tescilini yapt›klar› sigortal›lar› Kuruma bil- dirmekle yükümlü tutulmufltur. Bu uygulamayla, yürütülen faaliyet ile sigor- tal› tescili aras›ndaki koordinasyonsuzlu¤un ortadan kald›r›lmas› hedeflen- mektedir.
5510 say›l› Kanunun uygulamaya girmesiyle en fazla s›k›nt›n›n 4/I-c’li- lerin istihdam edildi¤i kamu kurum ve kurulufllar›nda yaflanaca¤› görülmekte- dir. fiöyle ki, kamu kurum ve kurulufllar› yasan›n yürürlü¤e girmesiyle bera- ber sigortal› bildirimi, iflyeri bildirimi ve ayl›k prim ve hizmet belgesi bildiri- mi gibi daha önce al›flk›n olmad›klar› konularla karfl›laflacaklard›r(Kurt ve di-
¤erleri, 2008, 37).
Yeni dönemde gerek 4/I-a’l›lar›n gerekse 4/I-b ve 4/I-c’lilerin sigorta bafllang›çlar›n› Kuruma e-sigorta yoluyla bildirilmesi yasal bir zorunluluk ola- rak öngörülmüfltür. Di¤er bir ifadeyle yeterli alt yap› oluflturuldu¤unda bu ki- flilerin ifle girifl bildirgeleri k⤛t ortam›nda Kuruma verilemeyecektir. Yine son olarak belirtmeliyiz ki, 4/I-a ve 4/I-b kapsam›nda sigortal› say›lanlar›n tescil bildirimlerinin belirlenen sürelerde yap›lmamas› durumunda ilgililer es- kiden oldu¤u gibi idari yapt›r›mlarla karfl› karfl›ya kalacakt›r.
KAYNAKÇA
Güzel, Ali […ve öte.] (2009) Sosyal Güvenlik Hukuku. ‹stanbul: Beta Yay›nevi
Kurt, Resul […ve öte.] (2008) Sosyal Güvenlik Rehberi. ‹stanbul:
‹SMMMO
Kurt, Resul (2008) Sosyal Güvenlik Reformu Rehberi. ‹stanbul: Tiem Yay›nc›l›k
Kurt, Resul (2009) Sosyal Güvenlik Reformu Rehberi. ‹stanbul: Tiem Yay›nc›l›k
Sosyal Güvenlik Kurumu (28.08.2008). Sosyal Sigorta ‹fllemleri Yö- netmeli¤i Ankara: Resmi Gazete (26981 say›l›)
T.C. Yasalar. (16.05.2006) 5510 Say›l› Sosyal Sigortalar ve Genel Sa¤l›k Sigortas› Kanunu. Ankara: Resmi Gazete (26200 say›l›)
T.C. Yasalar. (08.05.2008) 5510 Say›l› Kanunda de¤ifliklik yapan 5754 Say›l› Sosyal Sigortalar ve Genel Sa¤l›k Sigortas› Kanunu ‹le Baz›
Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde De¤ifliklik Yap›lmas›na Dair Kanun. Ankara: Resmi Gazete (26870 say›l›)