PERÎLİİN MAĞARASI*
Yrd. Doç. Dr. A. Fuat DOĞU**
Arş. Gör. Harun TUNÇEL**
Arş. Gör. Gürcan GÜRGEN***
Arş. Gör. İhsan ÇİÇEK**
Arş. Gör. Mehmet SOMUNCU**
Periliin Mağarası Kayseri ili, Develi ilçesinin Küçükkünye (Yukankünye) Köyünün 1.5 km. güneydoğusunda yeralmaktadır (Şekil: 1). Bugüne kadar sadece yöre halkı tarafından bilinmekte olan mağaranın perili olduğuna inanılması, insanlann mağara içine girmesine engel olmuştur. Bu sebeple mağara iyi korunmuş, ancak tanınması gecikmiştir.
Develi Belediye Başkanlığının daveti üzerine 1990 yılı Aralık ayında buraya bilimsel araştırma amacıyla gidilmiştir, ekip yöre halkından Ömer Develioğlu'nun kılavuzluğu ile mağaraya ulaşmış
tır.
Periliin Mağarası'nın bulunduğu yer Toros sıradağlarının kuzey yamacındadır. Burası Zamantı Nehrinin doğusunda, Tahtalı Dağla- nndadır. Toroslar litolojik yapısı sebebiyle yurdumuzda görülen karstik oluşumlann büyük bir bölümünü bünyesinde toplamıştır.
Jeoloji haritasında da görüldüğü üzere (Şekil: 2). mağara, faylarla parçalanmış, kuzeybatıya dalımlı Permokarbonifer kalkerler içeri
sinde gelişme göstermiştir. Bu formasyon Küçükkünye Köyünün güneydoğusunda belirgin olarak görülen dikliklerle başlar. Permo- karbon kalkerlerinin kontaktında ise yataya yakın Kretase kalkerle
ri yer alır. Küçükkünye Köyünün yaklaşık 10 km. kuzeyinde ise Erciyes volkanizmasının ürünlerine ulaşılır.
* Mağara yöre halkı tarafından Periliin olarak anılmaktadır. Bu sebeple aynı adın kullanılması uygun bulunmuştur.
* * A.Ü. D T C F Coğrafya Bölümü, ANKARA.
*** A .Ü . Sosyal Bilim ler Enstitüsü, A N K A R A .
MORFOGRAFIK LOKASYON HA Rİ T AS I
0 5 lOKm.
ER CİY ES DA&I T E P E LİK ALAN M
GOL i
i
m .
TOROS DAĞLARI ALÜVYAL A LA NA
M A Ğ A R A
Ş E K 1 L : 1
Periliin Mağarası 293
PERİLİİN M A Ğ A R A S ! Ç E V R E S İ N İ N JEOLOJİ HARİTASI
AÇI KLAMALAR:
p k P E R M O K A R B O N İ F E R S KA R S T İK KA Y NA K
kr K R E T A S E ^ F O R M A S Y O N S I N I R I
V M A Ğ A R A FAY
0
ŞEKİL: 2
Periliin Mağarası Küçükkünye Köyü'nün güneyindeki K ılıç Tepenin (2002 m) köye bakan yamacındadır. Mağara ağzının yük
seltisi 1680 metredir. Burada Kılıçtepenin uzanışım da belirleyen kuzeydoğu-güneybatı yönlü bir fay tesbit edilmiştir. Mağara girişi bu faya ve tabaka uzanışlarına uyumlu bir üçgen şeklindedir.
Mağara sistemi iki büyük salon ve ikinci salonun doğu ucun
dan açılan bir galeri ile devam etmektedir (Şekil: 3). Mağara ağzı 7 m uzunluğunda olup en geniş yeri 2.30 m kadardır. Ağızdan yakla
şık 5.00 m lik bir inişle mağara sisteminin ilk bölümüne girilir.
Birinci salona tabanı 4.30 m, yüksekliği 2.00 m olan kemer formunda bir kapıyla geçilmektedir. Bu kısım 15.00 m. x 15.50 m.
boyutlanndadır. Tabandan tavana kadar olan en yüksek yeri 7.00 m yi bulur.
Bu salonun zemini, genellikle mağara ağzından gelen döküntü
lerle, kısmen örtülmüştür. Bu malzemeyi oluşturan döküntüler ara
sında kırılmış sarkıtlara da rastlanır. Kabaca bir koni şeklindeki bu taban kısmının eğimi yaklaşık 22° dir. Koninin uç kısımları genç traverten oluşumları ile çimentolanmıştır. Salonun tavanının bazı kısımları sarkıtlarla kaplıdır. Tavandaki sarkıt oluşumları, mağara
nın ağzına yakın kısımlarda daha azdır, çünkü burada tavanı oluştu
ran kalker yüzeye yakınlık nedeniyle incedir. Birinci salonun gü
neybatı ucunda çatlak sistemi uzanışına da uyumlu bir girinti vardır. Bu salonun güneydoğusundan 50 cm çapında ve 1.00 m uzunluğunda bir geçişle ikinci salona girilir. (Foto:7,8)
Periliin Mağarasının en büyük ünitesini oluşturan ikinci salon sarkıt, dikit, sütun, traverten basamakları ve havuzcukları ile siste
min en zengin bölümüdür. Kabaca doğu-batı yönünde uzanan bu salon yaklaşık olarak 33.00 m uzunluğunda olup, eni 13.00 m ka
dardır. Mağaranın bu bölümünün tavan yüksekliği yer yer 15.00 m yi bulur.
Asimetrik bir görünüme sahip olan ikinci salonun, kuzey duva
rı çok sayıda ve çeşitli boylardaki sarkıtlarla bezenmiştir (Foto:
1). Yüzeyi tamamen traverten panolarıyla kaplı olan bu duvar, be
lirtilen asimetri sebebiyle aynı zamanda tavan olarak da kabul edilebilir. İkinci salonun tabanı güneyden kuzeye doğru basamaklar halinde alçalır. Buradaki ortalama eğim 30° civarındadır. İkinci sa
londaki dikitler; boylan, çaplan ve renk özellikleriyle çok güzel bir görünüme sahiptir. Boylan yer yer 3.50-4.00 m ye ulaşan dikitlerin çaplan ise 2.00-3.00 m yi bulur. Bunların taban kısınılan çok daha
Perilim Mağarası 295
F oto: 1 ikinci salondaki sarkıt ve dikitler
geniştir (Foto: 2). Salonun kenar kısımlarında ise sarkıt ve dikitle
rin birleşmesiyle oluşan çeşitli boylarda pek çok sütun vardır. T a
bandaki basamaklar üzerinde, eğimin azaldığı yerlerde, farklı bü
yüklükte traverten havuzcukları görülür. Bunların bazılarının boyutlan 200 x 50 cm'e kadar ulaşmaktadır. İkinci salon içinde an
latılan bu şekillerden başka çeşitli irilikte pek çok ilginç traverten oluşumlan vardır (Foto: 3,5,6).
Periliin Mağarasının en büyük ünitesini oluşturan ikinci salo
nun doğu ucunda 70x190 cm boyutundaki ağızdan bir galeriye giri
lir. Burası kademeli inişlerle 35.00 m kadar devam etmektedir.
Ağızdan belirlenebilen en uç noktaya olan derinlik 22.00 m dir.
Kademeler halinde inilebilen bu galeri yer yer genişleyerek içinde sarkıt, dikit ve sütunların bulunduğu küçük bir de salon oluştur
muştur. Galeride 22.00 m lik inişi oluşturan kesimde eğim 25- 30°'den başlayıp, bazı kısımlarda 90° yi bulur. Galerinin ulaşılabi
len en uç kısmı iyice daralmakta ve birkaç metre ileride 25-30 cm ye inmektedir. Buradan öteye gitmek mümkün olmamıştır ama gö
rülebildiği kadanyla içinde sarkıt ve dikitlerin yeraldığı 2 m çapın
da bir minik salon vardır. Buranın kuzeydoğusunda bulunan bir ağız mağara sisteminin tesbit edilebilen en uç kısmıdır (Şekil: 3-4).
Mağara, bu haliyle yaklaşık olarak 600 m2 kadardır. Dışarıda hava
SEKİL:
Periliin Mağarası 297
F oto: 3/ kinci salondaki ilginç Iraverter oluşumlarından birisi
Periliin Mağarası 299
sıcaklığı -2°C iken birinci salonda 9 -1 1°C, ikinci salonda ise 13- 15°C arasındadır.
Periliin Mağarası Küçükkünye Köyü'nün güneyinde, Bakırdağı (Ulusivri-2721 m.) ile Menteş Dağı (2576 m.) arasında bulunan üç basamaklı karstik bir platonun alt basamağının kuzeye bakan ya- maçlanndadır (Şekil: 5).
Bu plato Permokarbonifer yaşlı yan kristalize kalkerlerden oluşmuştur. Faylarla fazlaca parçalanmış olan bu kayaçlar aynı za
manda litolojik özelliği nedeniyle çatlaklı bir yapıya sahiptir. Bu formasyondaki faylar doğrultulan boyunca ezilme zonlan meydana getirmiştir. Burada kuzeydoğu-güneybatı yönünde uzanan faya bağlı olarak meydana gelen ezilme mağara boşluğunun açılmasında hazırlayıcı etken olmuştur.
K ınk ve çatlakları dolduran sular hidrostatik basıncın etkisiyle akışa geçerek erime ve aşındırmayı hızlandırmış, buna bağlı olarak da mağara boşluğu büyümüştür.
İkinci salonun doğu ucunda bulunan galeri şeklindeki kısım, sistemin freatik zondaki boşalma yerinin burası olabileceğini dü
şündürmektedir.
Periliin Mağarası'nın bulunduğu kesimdeki kalker tabakaları
nın uzanışıyla, bunları etkileyen fayın doğrultusu, birbirlerini para
lel sayılabilecek kadar az bir açıyla kesmektedir.
Tabaka ve fayın dalışlarının birbirini belirgin olarak kesmesi tavandaki tabakaların bazı bölümlerinin çökmesine neden olmuştur.
Bu olayın sonucunda ikinci salonun tabanına yığılan döküntüler bu
ranın basamaklı bir görünüm almasına neden olmuştur.
Bu gelişimi izleyen aşamada yüzeyden süzülerek mağara boş
luğuna ulaşan suların bünyesinde gelen eriyikler mağara içinde çö
kelerek sarkıt, dikit, sütun ve çeşitli traverten örtülerini meydana getirmiştir.
Traverten oluşumları üzerinde yer yer kırmızımsı kahverenkli kil birikimleri vardır. Bunların kalınlığı kimi yerde 2-3 cm'yi bul
maktadır. Yine mağaranın tabanında bazı hayvanlara ait aktüel ke
mik parçalan vardır, aynca mağara içerisinde yarasalar da görül
müştür.
Plato yüzeyindeki karstik şekillenme ve plato yamacının alt se
viyelerindeki su çıkışlan gözönüne alındığında sözkonusu Permo- karbonifer kalkerleri içerisinde büyük bir karstik sistemin varlığın
dan sözedilebilir. Nitekim mağaranın doğu ucunda açılan galerinin yönü ve eğim koşullan dikkate alındığında buranın plato yamacının alt kısmındaki Homurlu karstik kaynağına bağlandığı söylenebilir.
Ancak bu galeride belirgin bir hava akımının olmayışı ise günü
müzde bu bağlantının, çökmeler ve traverten oluşumlarının sistemi tıkaması sonucunda, sızmalar halinde devam ettiğini düşündürmek
tedir. Bu sebeple mağara içindeki oluşumların gelişmelerini sağla
makta olan sulann çatlaklar boyunca sızarak Homurlu karstik kay
nağına bağlandığı söylenebilir. Sözkonusu karstik çıkış mağaranın oluşumu anlatılırken etkisine değinilen kuzeydoğu-güneybatı yönlü fay yamacının dibindedir (Şekil:6).
Periliin Mağarası gerek coğrafi konumu, gerekse içerisindeki traverten oluşumlan ile yurdumuzda bugüne kadar turizme açılmış olan diğer karstik mağaralanmız kadar büyük bir turizm potansiye
line sahiptir.
Periliin Mağarası 301
Mağannın turizme açılabilmesi için hem çevresinde, hem de içinde bazı düzenlemelere gerek vardır. Bunlar şu şekilde sıralana
bilir:
- Develi ile Küçükkünye (Yukarıkünye) arasındaki karayolu (47 km.) Bakırdağı (Taşçı)'na kadar asfalttır. Buradan mağaranın bulunduğu Küçükkünye Köyüne kadar olan yol (13 km.) yılın her döneminde ulaşıma açık stabilize bir yoldur. Köyden mağaraya ula
şım iki yoldan yapılabilir. Bunlardan ilki; Köyden Kılıçtepe'nin ku
zeybatı yamaçlannı kullanarak 45 dakikalık bir yürüyüşle mağara
ya ulaşılan güzergâhtır. İkincisi ise; Homurlu deresini takiben kaynağa giden ve buradan mağaraya çıkan yoldur. Bu rota takip edildiğinde köyden mağaraya bir saatte ulaşılmaktadır.
İlk yol, çevredeki doğal güzellikleri ve özellikle doyumsuz Er- ciyes manzarası ile Torosların izlenmesine olanak sağlayan bir yü
rüyüş rotasıdır. Öte yandan bu yürüyüş sırasında, vadinin içinde yer alan tipik bir Anadolu köyü, bütün güzelliği ile gözler önüne seril
mektedir (Foto: 4).
F oto: 4 Periliin mağarasının önünden Kiiçiikkiinye köyünün ve Erciyes Dağı'nın görünüşü
İkinci yoldan gidildiğinde ise, daha değişik doğal güzellikleri izleme olanağı vardır. Bir vadi içinde yapılacak bu yürüyüş sırasın
da, Homurlu Deresinin açtığı güzel kapızlar, yaklaşık 10 m'den dö
Periliin Mağarası 303
külen şelalesi (bu şelale bahar aylarında gelen su miktarının artma
sına bağlı olarak, daha gür bir akış göstermektedir), aynı vadinin yamaçlarından gelin teli şeklinde bir görünümle 5-6 m'den Homur
lu Deresine dökülen bir dizi kaynak görülebilir.
Homurlu Deresi 5-6 m eninde, 3-3.5 m yüksekliğindeki bir kaynaktan çıkmaktadır. (Foto : 9,10)
Doyumsuz güzelliklere sahip olan bu kaynak ve şelalenin bu
lunduğu alandaki küçük düzlükler yöre halkı tarafından piknik yeri olarak kullanılmaktadır. Diğer taraftan, vadi içinde ve mağara ya
kınlarında bazı antik kalıntılar da mevcuttur. Kaynaktan, mağaraya eğimli bir yüzeyi takiben 15-20 dakikalık yürüyüşle ulaşılmaktadır.
Bu iki rotadan, birinin gidişte, diğerinin dönüşte kullanılması birbirinden değişik doğal güzelliklerin izlenmesine olanak verecek
tir. Homurlu Deresinin üzerinde bulunan ahşap köprünün iyileştiril
mesi ve kaynağa yakın bir yerden daha uygun bir geçiş yerinin ha
zırlanması buradan yapılacak ulaşımı kolaylaştıracaktır.
Mağara çevresi ve içinde şu düzenlemelere ihtiyaç vardır:
- Mağara ağzını, yamacın yukarı kesimlerinden gelecek dökün
tü malzemesinden korumak için, çevredeki doğal malzemeden ya
rarlanarak uygun bir set yapılmalıdır.
- Mağara ağzının bir kısmını tıkayan blokların temizlenmesi ve girişi kolaylaştırmak için bir merdiven yapılmalıdır.
Birinci salonun tabanında, mağara ağzından dökülen malzeme
nin oluşturduğu birikinti temizlenmelidir.
- Birinci salon ile ikinci salon arasındaki bağlantı, dar bir ge
çişle sağlanmaktadır. Bu geçişin, bir insanın daha kolay geçebilece
ği ebatlarda büyütülmesi gereklidir.
- İkinci salonun ziyaretçiler tarafından rahat bir şekilde gezil
mesini sağlamak ve traverten oluşumlarına zarar verilmesini engel
lemek için yürüyüş ve seyir platformları yapılmalıdır.
- Mağaradaki traverten oluşumlarının, bütün güzellikleri ile gö- rülebilmesini sağlamak amacıyla, doğal görüntüyü bozmayacak ve tekniğine uygun bir şekilde ışıklandırılması gerekmektedir. Bunun için gerekli elektrik enerjisi, köyden temin edilebilir.
* Bu araştırmanın yapılması sırasında gördüğümüz yakın destekten dolayı, Develi Belediye Başkanı Ertuğrul GÖNENÇ'e teşekkür ederiz.
F oto: 6 ikinci salonun tabanında p ek çok dikit vardır.
Periliin Mağarası 305
F oto: 7 Birinci salonu ikinci salona bağlayan geçit
F oto: 8 Periliin mağarasının girişi
F oto: 10 Homurtu D eresi üzerindeki şelale
Periliin Mağarası 307
- Köy ile mağara arasındaki her iki yol üzerinde, güzergâhı be
lirleyen ve mağara girişi ile içini tanıtıcı, açıklayıcı tabelalar konul
malıdır.
Yukarıda belirtilen bu düzenlemelerin amacına ulaşması için, bir coğrafyacı denetiminde yapılması gerekir.
SONUÇ
Özellikleri ayrıntıları ile belirtilen, Periliin Mağarası yöredeki turizm potansiyeli yüksek, doğal değerlere eklenen yeni bir halka
dır. Tarihi değerler bakımından da zenginliği bilinen yöreye gel
mekte olan çok sayıda turistin, yeterli tanıtım yapıldığında, bu ma
ğarayı da ziyaret edeceği kesindir.
Y A R A R LA N IL A N K A Y N A K L A R
Alagöz, C .A ., 1944 Türkiye K arsı Olayları Hakkında Bir Araştırma. Türk Coğr. Kurumu Yay. Sayı: 1. Ankara.
Aygen, T ., 1959 M ağaralar ve Yeraltı Irm akları (Speleoloji). DSİ Umum Müd. Neşriyatı.
Sayı: 88. DSİ Matbaası. 161 sayfa, Ankara.
Aygen, T ., 1969 "Türkiye'nin Bilinmeyen Tabiat Değerlerinden (6), Insuyıı M ağarası ve Yeraltı Gölleri". İller Bankası Derg. Sayı: 18, s: 18-19, 32, Ankara.
Aygen, T ., 1969 "Türkiye’nin Bilinmeyen Tabiat D eğerlerinden (7), Güney Bölgemizin Narlıkuyu, Cennet ve Cehennem M ağaraları". iller Bankası Derg. S: 19, s. 16-20, Ankara.
Aygen, T ., 1969 "Türkiye'nin Bilinmeyen Tabiat Değerlerinden (fi) Antalya M ağaraları".
İller Bankası Derg. S : 20, s: 18-20, Ankara.
Aygen, T ., 1969 "Türkiye'nin Bilinmeyen Tabiat Değerlerinden (10) Astımlı H astalara İyi G elen Alanya'nın Dam lataş Mağarası". İller Bankası Derg. S: 22, s: 18-20, Ankara.
Aygen, T ., 1970 "Dünya'nın En Uzun ve En Derin M ağaraları". İller Bankası Derg. Y ıl:
3, S : 40, s: 20-22, Ankara.
Aygen, T ., 1971 "Turizm ve Spor Açısından Büyük Önem Taşıyan M ağaralar Nasıl Mey
dana Gelirler". İller Bankası Derg. Yıl: 4, S: 45, s: 23-26, Ankara.
Aygen, T ., 1971 "6.5 Kilom etre Uzunluğundaki Türkiye'nin En Büyük M ağarası: Pınar- gözü M ağarası ve Yeraltı Nehrinin Araştırılması. Yenişarbadem li. İsparta". İller Bankası Derg. Y ı: 5, S: 49, s: 21-25. Ankara.
B aşar, M ., 1972 "7eşekkiil Tiplerine G öre Türkiye M ağaralarının Dağılışı". Jeom orfoloji Derg. Yıl: 4, S: 4, s: 133-139, Ankara.
Blum enthal, M ., 1944 "Kayseri-Malatya Arasındaki Torosun Perm okarhoniferi". MTA M ec. Y ü : 9, S: 1-31, s: 105-134, Ankara.
E ro l, O ., 1971 "Alanya D am lataş Mağarasının Gelişm e Safhası H akkında Gözlemler".
Jeom orfoloji Derg. Y ıl: 3, S: 3, s: 14-32, Ankara.
Güldalı^ N., 1983 "Oluşumları, G elişim leri ve E konom ik D eğerleriyle M ağaralar".
TÜ BİTA K Bilim ve Teknik Derg. C: 16, S : 188, s: 1-4, Ankara.
G üldalı, N .-N azik, L ., 1988 "Türkiye M ağara Kadastrosu". Jeom orfoloji Derg. S: 16, s:
17-21, Ankara.
H erak, M .-Ş trin g fıeld , V .T ., 1972 Karst, Im portant K arst R egion o f the Northern H empsphere. 551 p. Elsevier Publishing Company. Amsterdam.
İzb ırak , R ., 1977 Sistematik Jeom orfoloji. Harita Genel Md. Yay. 237 sayfa. Ankara.
İzb ırak , R ., 1979 Jeom orfoloji, Analitik ve Umimi. A.Ü. DTCF. Yay. No: 127, (Üçüncü Baskı). 466 sayfa. Ankara.
Ja k u cs, L . (Ç ev: G üldalı, N.). 1978 "Karstik Erimenin Nicel ve Nitel Düzeni Üzerine İk
limin Etkisi". Jeom orfoloji Derg. S: 7, Y ıl: 8, s: 71-85, Ankara.
Nazik, L .-G ü ld alı, N., 1985 "İncesu M ağaralar Sistemi (TaşkalelK aram an); Je o m o rfo lo jik Evrimi ve Ekonomik Olanakları". Jeom orfoloji Derg. S: 13, s: 47-52, Ankara.
