Vicdani retçi Osman Murat Ülke'nin Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi'ndeki (AİHM) avukatı ve İngiltere'deki Essex Üniversitesi İnsan Hakları Kürsüsü Başkanı Prof. Kevin Boyle, Türkiye Anayasası'nın "vicdani ret" kavramını dışlamadığını söylüyor. Vicdani ret hakkının tanınmamasından ise milletvekillerini sorumlu tutuyor.
Türkiye'de "vicdani retçi" olmak, bitmeyen kötü bir senfoni gibi sürekli bir "ceza sürecinin içinde olmak" demek. Vicdani retçi Osman Murat Ülke hakkında da bugüne dek toplam sekiz kez tutuklama kararı çıkarıldı, tutuklandı, 700 küsur gün cezaevinde yattı. Ülke'nin başvurusunu haklı bulan ve Türkiye'yi tazminat ödemeye mahkûm eden Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi, Türkiye'ye yasalarında vicdani retle ilgili "acil" düzenleme çağrısı yaptı. Ülke'nin
AİHM'deki avukatı, Essex Üniversitesi İnsan Hakları Hukuku Kürsüsü Başkanı Prof. Kevin Boyle, bugüne kadar bu çağrıya yanıt vermeyen Türkiye'nin, gerekli düzenlemeyi yapması için kendi anayasasına bakması gerektiğini
söylüyor. Anayasanın 72. maddesinin "vatan hizmeti" tanımının hukuki düzenlemesini Meclis'e bıraktığına, ancak bunun bugüne kadarki iktidarlar tarafından yapılmadığına dikkat çeken Boyle, "Avrupa'nın 46 ülkesini bir araya getiren Avrupa Konseyi'nin kanunlarında vicdani retle ilgili düzenleme olmayan tek ülke, Türkiye. Azerbaycan'da bile bu düzenleme var" dedi. Boyle, Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi'nin, kanunlarında düzenleme yapması için
Türkiye'ye şubat ayının ortasına kadar süre tanıdığını, ancak Türkiye'den komiteye bir yanıt gitmediğini vurguladı. Boyle, geçen haftalarda "Uluslararası Vicdani Retçiler Kongresi"ne katılmak için geldiği İstanbul'da sorularımızı yanıtladı:
- Sizin Osman Murat Ülke'yi savunurkenki teziniz hukuki temelde neye dayanıyor?
Türk Anayasası vicdani redde karşı değil. Aslında 1982 Anayasası, Meclis'e "vatan hizmeti"nin "askerlik hizmeti" dışında da yapılabilmesi için imkân tanımış, "Vatan hizmetinin silahlı kuvvetlerde veya kamu kesiminde ne şekilde yerine getirileceği veya getirilmiş sayılacağı kanunla düzenlenir" denmiş. Ancak o günden beri parlamentoların hiçbiri bunu yapmamış. Aslında 72. madde "askeri hizmet" terimini hiç kullanmıyor, "vatan hizmeti" diyor. Yani şu anda var olan tek yasa, 1927'deki 80 yıllık "Türk vatandaşı olan her erkek askerlik hizmetini yapmaya mecburdur" yasası. Bu şaşırtıcı değil, 1927'de bütün Avrupa ülkelerinde aynı yasa vardı. O zamanlar "vicdani ret" diye bir şey yoktu. Bu yasa yüzünden Türkiye'yi kimse eleştiremez, asıl eleştirilecek, anayasanın söylediği yeni yasayı çıkarmayan meclisler ve hükümetler.
- Avrupa'da vatan hizmetini "askerlik hizmeti" olarak yapmak istemeyenler için düzenleme nasıl?
Avrupa'da artık askerlik yapmak istemeyenler için var olan alternatif "ulusal hizmet" şekillerinin, sadece erkeklerin değil, kadınların da topluma hizmette bulunacak şekilde genişletilmesinden, yani sosyal hizmette bulunmayı ve
gönüllü çalışmayı da kapsayacak bir "ulusal hizmet"ten bahsediliyor. İngiltere'de İşçi Partisi'nin Tony Blair'den sonraki başkanı ve gelecekteki başbakan gözüyle bakılan Gordon Brown bile insanların topluma katkısını güçlendirmek için bir "gönüllü çalışma" sisteminden bahsediyor. İşte sizin anayasanız, bu düzenlemelerin Türkiye'de de yapılmasına izin veriyor. Bunun yapılmaması vicdani retçilerin suçu değil, bunu kamuya anlatmayan ve değiştirmek için hiçbir şey yapmayan yasa koyucuların ve politikacıların suçu. Osman Murat Ülke davasında da "Türkiye şunu yapmalı"
demiyoruz, şunu anlatmaya çalışıyoruz: "Var olan sistemi değiştirmek Türk milletvekillerinin elindeydi ve hiçbir şey yapmadı."
- AİHM Türkiye'yi yasal olarak neden mahkûm etti?
Türkiye'de halen mevcut yasalara göre askerlik hizmetini yapmadığınız için cezalandırılırsınız, ancak sadece bir kere. Bir kere cezanızı çektiniz mi o iş orada biter. Ancak yargıçlar şunu gördü ki, cezaevinde 700'den fazla gün geçiren Ülke, dönüp dönüp tekrar cezalandırılmış. AİHM yargıçları bunun hiçbir yasal düzenlemeye uymadığını söyledi. Ülke gördüğü kötü muamele yüzünden AİHM tarafından haklı bulundu.
- AİHM'de Türkiye mahkûm edildi, ancak Bakanlar Komitesi'ndeki hukuki süreç hâlâ devam ediyor...
Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi geçen temmuz ayında Türkiye'ye yasalarında vicdani retçiler için gerekli ulusal düzenlemeyi yapması için süre tanıdı. Aralıkta bu süre doldu ve Türkiye'nin hiçbir adım atmadığı görüldü, yine şubatın ortasına kadar acil düzenleme yapması için süre tanındı, hâlâ bir adım atılmadı. Yine bir şey yapılmazsa süre
uzatılır, ama önünde sonunda Türkiye bu düzenlemeyi yapmak ya da en azından "_u plan çerçevesinde şu gün değiştireceğiz" demek zorunda. Eğer Türk milletvekilleri bunu nasıl yapacaklarını bilemiyorlarsa, anayasalarına göz atmalarını tavsiye ederim.
11/03/2007 Cumhuriyet Dergi
