T.C.
NİĞDE ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI ANABİLİM DALI
KUTADGU BİLİG DİZİNİ
YÜKSEK LİSANS TEZİ
Hazırlayan Özge EKER
Niğde Nisan, 2015
T.C.
NİĞDE ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI ANABİLİM DALI
KUTADGU BİLİG DİZİNİ
YÜKSEK LİSANS TEZİ
Hazırlayan Özge EKER
Danışman
Doç. Dr. Abdullah KÖK
Niğde Nisan, 2015
I ÖN SÖZ
Kutadgu Bilig İslami dönem Türk edebiyatının ilk eseridir. XI. yüzyılın önemli bir siyaset, felsefe ve ahlak kitabıdır. Didaktik özelliklere sahip olan Kutadgu Bilig günümüze kadar ışık tutmaktadır.
Çalışmamız, Kutadgu Bilig adlı eserin Mısır nüshası metnini ve söz varlığı dizinini içermektedir. Giriş bölümünde Kutadgu Bilig adlı eserin Mısır nüshası ve diğer nüshalarıyla ilgili bilgiler vermeye çalıştık.
Bugüne kadar Kutadgu Bilig adlı eserin söz varlığı ve gramer yapısı üzerine çalışmalar yapılmıştır. Buradaki tez çalışmasından da görülebileceği üzere metin üzerinde çalışılması gereken pek çok nokta birden ortaya çıkmaktadır. Temennimiz daha sonra da bu konular üzerinde tek tek çalışabilmektir.
Çalışmamız Giriş-Dizin olmak üzere iki ana bölümden oluşmaktadır. Bu bölümlerden sonra Sonuç ve Kaynakça bölümü gelmektedir. Giriş bölümünde bazı kısaltmalar, verilmeye çalışıldıktan sonra Kutadgu Bilig adlı eser ve nüshaları üzerine bilgi verilmeye çalışılmıştır.
Metin bölümü, tez çalışmasına konu olan Kutadgu Bilig adlı eserin Mısır nüshasını içermektedir. Metnin çeviri yazısı verilmeye çalışılırken Ordinaryus Prof.
Dr. Reşit Rahmeti ARAT’ın Kutadgu Bilig Metin, Çeviri ve İndeks ciltlerine bağlı kalınmıştır. Kültür Bakanlığı Yayınları’ndan çıkan Kutadgu Bilig’in Kahire Nüshası yeniden okunmaya çalışılmıştır. Kapak kısmından sonraki ilk varak 1r olarak kabul edilip varak ile satır numaraları sıra ile verilmiştir. Mensur ve manzum bölümlerdeki satır ve beyitler tek tek numaralandırılmıştır. Zamanla aşınmış, silinmiş, üzeri çizilmiş bölümler işaretlenmiştir. Diğer nüshalara göre farklı olarak okuduğumuz bazı sözcükler bulunmaktadır. Bu sözcükleri neden farklı okuduğumuzu sonuç kısmında açıklamaya çalıştık.Aynı zamanda bu sözcükleri Arap harfli metinler içerisinde vermeye çalıştık.
Dizin bölümü, metnin söz varlığı dizinidir. Dizin bölümünde az oranda Arapça ve Farsça sözcükler bulunmaktadır. Bu sözcüklerle birlikte diğer Türkçe kelimelerin de karşılıkları çeşitli sözlüklerden yararlanılarak verilmeye çalışılmıştır. Sözcüklerin çoğunu geçtiği söz dizimleri içerisinde bilgisayar destekli ortamda vermeye çalıştık.
Aynı zamanda birleşik yapılı eylemleri de dizinde vermeye çalıştık. Bu sözcüklerin yanında özel isimler de dizinde yer almaktadır. Dizin bölümünde Reşit Rahmeti
II
ARAT indeksinde geçmeyen sözcükler de verilmeye çalışılmıştır. Tezin son bölümünde sonuç ve kaynakça bölümü bulunmaktadır.
Son olarak lisansüstü eğitimime başladığım ilk günden bugüne kadar hiçbir desteğini esirgemeyen saygıdeğer hocam Doç. Dr. Abdullah KÖK’e sonsuz teşekkürlerimi sunmayı borç bilirim.
Özge EKER
III ÖZET
YÜKSEK LİSANS TEZİ KUTADGU BİLİG DİZİNİ
EKER, Özge
Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı Tez Danışmanı: Doç. Dr. Abdullah KÖK
Nisan 2015, 1274 sayfa
İslamiyet’e giriş döneminde yazılmış olan ilk eser Kutadgu Bilig üzerine yapılmış söz varlığı dizini çalışmaları bulunmaktadır. Yapılan her dizin çalışması eksiksiz ve doğru bir Kutadgu Bilig söz varlığı dizinini ortaya çıkarmayı amaçlamaktadır.
Bu çalışmada farklı bir kurulumdan yararlanılarak oluşturulmaya çalışılan bir Kutadgu Bilig metni söz varlığı dizini bulunmaktadır. Çalışma, Ön Söz,Türkçe ve İngilizce özet, Giriş, Dizin, Değerlendirme-Sonuç ve Kaynaklar bölümlerinden oluşmaktadır. Giriş bölümünde Reşit Rahmeti Arat’tan morfolojik, fonetik ve semantik açıdan farklı okuduğumuz sözcükler bulunmaktadır. Bu sözcükler Arap harfli metinde gösterilmiştir.Dizin bölümünde ise Kutadgu Bilig’in söz varlığı dizini bulunmaktadır. Ayrıca dizin bölümünde bazı sözcüklerin İngilizce karşılıkları verilmektedir. Değerlendirme ve sonuç bölümü Kutadgu Bilig dizini ile ilgili çıkarımları içermektedir ve sözcükleri Arap harfli metin içerisinde gösterdik.
Kaynaklar bölümü tez çalışması sırasında yaralandığımız kaynak kitap ve makaleleri içermektedir.
Anahtar Sözcükler: Kutadgu Bilig, Mısır nüshası, söz varlığı dizini.
IV ABSTRACT MASTER THESIS INDEX OF KUTADGU BILIG
EKER, Özge
Department of Turkish Language and Literature Supervisor: AssociateProfessorAbdullah KÖK
Aprıl 2015, 1274pages
There are various ındex of lexical studies on Kutadgu Bilig which is written first manuscript comprimised over Islamic period. Every study of ındex have aimed at removing rightly and thoroughly lexical ındex of Kutadgu Bilig.
In this work have occured preface, English and Turkish abstracts,ıntroduction, ındex, assessment –conclusion and corpus. In chapter of introduction have included words which we read different from Reşit Rahmeti Arat in terms of morphological, phonetic, semantics. This words have been shown Arabic letter text. In chapter of ındex have included lexical ındex of Kutadgu Bilig text. Also english meaning of some words have been shown in chapter of ındex. In chapter of assessment and conclusion have included the inference of lexical index of Kutadgu Bilig and we have point out words in Arabic letter text. In chapter of corpus have included textbooks and article which we benefit from in our thesis.
Keywords: Kutadgu Bilig, Cairomanuscript, lexical index.
V
İÇİNDEKİLER
ÖN SÖZ ………...………I,II ÖZET………....…….III ABSTRACT………...….…..IV İÇİNDEKİLER ……….…...IV YAZI ÇEVRİMİ İŞARETLERİ……….……VI KISALTMALAR……….…….VIII
1. BÖLÜM: GİRİŞ……….……….………..………1
1.1. KUTADGU BİLİG’İN YAZILIŞ TARİHİ VE İÇERİĞİ………..…1
1.2.KUTADGU BİLİG ÜZERİNE YAPILAN ÇALIŞMALAR………….…...2
1.3.KUTADGU BİLİG’İN NÜSHALARI……….…..4
1.3.1. HERAT NÜSHASI………..5
1.3.2. FERGANA NÜSHASI………5
1.3.3. MISIR NÜSHASI………5
1.3. 4. MISIR NÜSHASI ÜZERİNE YAPILMIŞ ÇALIŞMALAR…………..6
1.3.5. KUTADGU BİLİG ÜZERİNE YAPTIĞIMIZ SÖZ VARLIĞI DİZİNİ ………7
2.BÖLÜM DİZİN...44
3. BÖLÜM:DEĞERLENDİRME VE SONUÇ……….…....1251
KAYNAKÇA………....…1272
ÖZGEÇMİŞ……….………….…1274
VI
YAZI ÇEVRİMİ İŞARETLERİ
ا a
ب b
ث p
ت t
ث s
ج c
ح ḥ
خ ḫ
د ḏ
ذ ẕ
ر r
ز z
س s
ش ş
ص ṣ
ض ż
ط ṭ
ظ ẓ
ع ‘
غ ġ
ف f
ق ḳ
ك k
ل l
VII
م m
ن n
ه h
و u/ü/v
ۋ w
ى y
VIII
KISALTMALAR [A.]……..:Arapça
[A.+ F]….:Arapça + Farsça bk.;………bakınız.
C. ………: Cilt D. ……....:Dipnot
EDPCT…: An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish [F.]………:Farsça
[F.+F]…...:Farsça + Farsça İA……….:İslam Ansiklopedisi.
KB……….:Kutadgu Bilig
KBD……..: Kutadgu Bilig Dizini [k.a]………: Kişi adı
MEB………:Milli Eğitm Bakanlığı MN………: Mısır Nüshası
RRAÇ……: Reşit Rahmeti ARAT Çevirisi [S.]………..:Sanskritçe
S. …………:Sayı.
SEPD…….:Steingass English Persian Dictionary TDVİA….:Türk Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi [T.]……….:Türkçe
[y.a]……...: Yer adı
1
1. BÖLÜM: GİRİŞ
1.1. KUTADGU BİLİG’İN YAZILIŞ TARİHİ VE İÇERİĞİ
Kutadgu Bilig 1069 yılında Balasagun’da devlet adamı ve felsefe düşünürü olan Yusuf Has Hacib tarafından yazılmaya başlanmış ve Kaşgar’da bitirilmiştir. Eserin yazımı bir buçuk yıl kadar bir süre kapsamaktadır. 6645 beyitlik eser 1069-1070 yılında dönemin Karahanlılar hakanı Tawġaç Uluġ Buġra Ḥan’a sunulmuştur (TDVİA, 1988:478). Eser sadece dini ve ahlaki kimlikle değil bir siyaset bilimci ve sosyolog kimliği ile meydana getirilmiştir.
Kutadgu Bilig fe‘ūlün fe‘ūlün fe‘ūlün fe‘ūl kalıbında (şehname vezninde) mesnevi tarzında yazılmıştır. Asıl metin eklerle birlikte 88 başlıktan meydana gelir. Giriş kısmında yazıldığı devrin geleneği olarak Allah’a hamd (tevhid) ile başlar. Sonrasında na‘t, dört sahabeye övgü ve bir yaz mevsimi tasviri gelir. Eser yazılış yılının belirtilmesi ve dua bölümü ile son bulur. Kutadgu Bilig insanlığa her alanda bilgi veren bir eserdir.
İçeriğiyle tam bir didaktik eser niteliğindedir. Türk devlet geleneğinin ve İslami inançların da yansıtıldığı eser; doğru kanunu simgeleyen Hakan Kün Toġdı, saadet, kutu simgeleyen Ay Toldı (vezir), aklı simgeleyen Ögdülmiş ve akıbetin simgesi Odġurmış arasında geçen felsefi konuşmaları da içermektedir. Küsemiş, Ay Toldı ile Hacip arasındaki konuşmaya aracı olan kişidir. Kumaru ise zahidin yanında bir görevlidir.
Şahısların arasında geçen konuşmalar Türk devlet teşkilatının felsefi ve ahlaki temellerini oluşturur. Eserde bulunulan devirden yakınış ve ideal bir dünya arayışı vardır. Bu konuşmalarda insanlığa her iki dünyada kutlu olmanın yolları gösterilir (TDVİA, 1988:478). Kutadgu Bilig siyasi, sosyal ve dini yaşantılar hakkında pek çok konuyu içermektedir. Devlet yönetimi yapılanması, sosyal kurumların işleyişi, toplumdaki insanlar arasındaki ilişki yapısı, kadının, erkeğin ve çocukların toplumdaki yerleri, toplumdaki adalet yapısı ve işleyişi hakkında konular eserin içeriğini oluşturmaktadır.
Kutadgu Bilig tarihi dönemlerde bazı nedenlerden dolayı kütüphanelerde unutulduğu ve o zamanlar dar bir çerçevede ele alındığı kaynaklarda geçmektedir. Eser iki defa ortaya çıkarılmıştır. Bu yüzden iki farklı mukaddime ile yazılmıştır.
Mukaddimeler içerik ve kitapla ilgili düşünceler açısından farklıdır. İlk manzum
2
mukaddime müellif hakkında bilgiler verir ve yazar için önemli bölümler içermektedir.
Fakat bu mukaddimede eserin vermeye çalıştığı sosyal, siyasi düşünceleri içermemektedir. İkinci mensur mukaddime ise eksik ve daha bozuktur. Kutadgu Bilig’in elde bulunan üç nüshası da eserin kitaplaştırıldığı nüshaya aittir (Kabalcı,2005:36). XI.
asırdan sonra tarihi dönem değişiklikleriyle ilk varaklarda bulunan ses ve ekler sonradan farklılaşmıştır. Ya da her iki şekli de kullanılmıştır. Kafiye ve vezin düzenlemeleri, Arapça ve Farsça kelimelerin kullanılması dönem özellikleriyle ve çoğaltma sırasındaki değişikliklerle ilgilidir.
Türk Dünyasının Orhun kitabelerinden sonraki anıtsal eseri olan Kutadgu Bilig’de iyi bir devlet yönetimi nasıl olmalıdır, devlet adamının sahip olması gereken özellikler nelerdir gibi soruların yanı sıra adalet, doğruluk, insan yaşamının temel dinamiklerinden olan felsefe ve din alanındaki birçok soruya didaktik bir yaklaşımla somut cevaplar sunmaktadır.
1. 2.KUTADGU BİLİG ÜZERİNE YAPILAN ÇALIŞMALAR
Kutadgu Bilig bilimsel çevrelere ilk defa Pierre Amedee Emilien JAUBERT tarafından 1825 yılında tanıtılmıştır. 1870 yılında Herman VAMBERY Kutadgu Bilig’in gelişi ve tarihi üzerinde durmuştur. 1890 yılında Wilhelm RADLOFF eserin faksimilesini neşretmiştir. Buradaki neşrini Kahire’de Hidiv Kütüphanesinde bulunan yazma ile karşılaştırarak 1. cildini 1900 yılında, ikinci cildini ise 1910 ‘da yayımlamıştır (TDVİA, 1988:479). Eser üzerine Borelli ve Malow’un çeviri çalışmaları da bulunmaktadır.
Kutadgu Bilig’in külliyat halinde yayımlanma kararı 1936 yılında Türk Dil Kurumu tarafından alınmıştır. Türk Dil Kurumu ve Türk Tarih Kurumu tarafından yayımlanan külliyatta 1. kitap Metin cildidir. 2. kitap Tercüme cildidir. 3.kitap ise Indeks cildidir.
Reşit Rahmeti ARAT Metin cildini Mısır, Fergana ve Herat nüshalarının edisyon kritiklerini yaparak yayımlamıştır. Bu Metin cildi de 1947 yılında Türk Dil Kurumu tarafından yayımlanmıştır. Metin cildinden sonra Tercüme cildi ise Türk Tarih Kurumu tarafından 1959 yılında yayımlanmıştır. Reşit Rahmeti ARAT metin ve tercüme ciltlerinden sonra eserin Indeksi üzerine çalışmaya başlamıştır. Fakat vefatı nedeniyle yarıda kalan çalışma Türk Kültürü Araştırma Enstitüsü tarafından tamamlatılmıştır.
3
Çalışmayı Kemal ERASLAN, Osman Fikri SERTKAYA, Nuri YÜCE yürütmüştür.
Eserin Indeks cildindeki kelimelerin düzenlenişi Muharrem ERGİN ve Reşit Rahmeti ARAT‘ın birlikte hazırladığı sıraya göre yapılmıştır. Eserde bulunan ikili yazımlar, anlam belirsizlikleri, Uygur ve Arap yazıları imlasından kaynaklanan çift şekilli yazımlar yer almaktadır. Reşit Rahmeti ARAT dizininde 2861 madde başı ve 2861 sözcük bulunmaktadır. Bu sözcüklerin anlamları ve beyit numaralarıyla birlikte verilmiştir. Reşit R. ARAT’ın tamamlanan dizini üzerine ilk yayım Semih TEZCAN tarafından yapılmıştır. Daha sonra Doerfer, Aysu ATA, Zafer ÖNLER, Yan- Song Li tarafından yayımlar gerçekleştirilmiştir. Eserin temel kaynakları olan dil, içerdiği sosyal siyasi konular, Kur’an, hadis, devlet anlayışı üzerine pek çok makale, yüksek lisans ve doktora tezleri yayımlanmıştır.
Çağatay, S.(1967).Kutadgu Bilig’de Odgurmuş’un Kişiliği. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, 39-49.
Levend, Agah S.(1969).Yazılışının 900. Yıldönümünde Basından Yankılar: Kutadgu Bilig.Türk Dili Dergisi, 1(6), 211.
Kafesoğlu, İ.(1970).Yazılışının 900. Yıldönümünde Kutadgu Bilig ve Kültür Tarihindeki Yeri. Tarih Enstitüsü Dergisi, S.1.
Dilaçar, A.(1969).Kutadgu Bilig'in 900. Yıldönümü (1069-1969) ve Balasagun'lu Yusuf.
Ankara:Türk Dil Kurumu Yayınları.
Dankoff, R.(1979). Textual Problems in Kutadgu Bilig.Journal of Turkish Studies, Vol.3, Harvard:89-99.
Dankoff, R. (1979). REŞİD RAHMETİ ARAT Kutadgu Bilig III:Indeks:Journal of Turkish Studies,Vol.3, Harvard:461-464.
Tezcan, S.(1981). Kutadgu Bilig Dizini Üzerine. Türk Tarih Kurumu, Belleten, XLV 178,23-78.
Dankoff, R.(1983).Yusuf Khass HAJİB. Wisdom of Royal Glory(Kutadgu Bilig): A Turco Islamic Mirror for Princes, Translated with an Introduction and Notes, Unıversity of Chicago Press.
Ercilasun, Bilcan, A.(1985). Kutadgu Bilig Grameri Fiil, Ankara: Gazi Üniversitesi Yayınları.
4
Erdal, M.(1985).Kutadgu Bilig’de Değişken Ekler ve Kelimeler. 5. Milletler Arası Türkoloji Kongresi Tebliğler, Türk Dili DergisiI, 89-94.
Akgün, N. (1988) Kutadgu Bilig’in Türkiye Türkçesinden Uygurcaya Indeksi: Yüksek Lisans Tezi,Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü,Sakarya.
Ata,A.(1993). Kutadgu Bilig Üzerinde Bir Düzeltme Denemesi: Kör mü? Kür mü?, Türkoloji DergisiXI, 301-308.
Lİ, Yong S.(1996).Kutadgu Bilig’de Gözden Kaçan İki Son Takı: Körü ve Sayu Üzerine.Türk Dilleri AraştırmalarıVII, 233-260.
Kargı, Z.(1997). Kutadgu Bilig’de İkilemeler.Türk Dilleri AraştırmalarıVII, 19-40.
Gülensoy, T.(2000). Kutadgu Bilig Üzerine Bibliyografya Denemesi.Türk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi586, 371-377.
Erdal, M.(2009, 26-27 Ekim).Kutadgu Bilig Metn, Doğumunun 900. Yılında Yusuf Has Hacib ve Eseri Kutdgu Bilig Bildirileri.Ankara,Türk Dil Kurumu Yayınları, 7(3), 201- 208.
Reşit Rahmeti ARAT’ın yaptığı dizin çalışmasından sonra günümüze kadar Kutadgu Bilig eserinin gramatik yapısı üzerine ve sözvarlığı üzerine çalışmalar yapılmaktadır. Aynı zamanda dizin cildindeki anlamı ve yazımları çelişkili olan sözcükler üzerine tez ve makale çalışmaları da yapılmaktadır.
Kutadgu Bilig’in Doğu Türkçesine çevirisi Pekin’de 1983 yılında aktarılmıştır.
Özbekçe çevirisi Taşkent’te 1990 yılında, Kırgızca Çevirisi ise Moskova’da 1993 yılında neşredilmiştir.
1. 3. KUTADGU BİLİG’İN NÜSHALARI
Kutadgu Bilig adlı eserin eldeki nüshaları eserin yazıldığı dönemden çok sonraki zamanlara aittir. Bu nüshalar arasındaki farklar dönem özelliklerine göre değişmektedir.
Her nüsha kendi içerisinde farklı özellikler göstermektedir. Her çalışma aslında bütün nüshaların sunduğu malzeme çerçevesi içinde kalmak şartıyla asıl nüshaya mümkün olduğunca yakın bir nüsha elde etmek çabası içindedir. Eserin şu ana kadar bilinen bir
5
Uygur, iki Arap harfli nüshası vardır. Bulunan nüshaların içinde en iyi olanı Arap harfleriyle yazılmış olan Fergana nüshasıdır.
1.3.1 HERAT NÜSHASI
Eserin ilk bilinen nüshasıdır. 843‘te (1439) Arap harfleriyle yazılmış nüshadan Uygur harflerine istinsah edilmiştir. XV. yüzyılda Orta Asya ve Anadolu arasındaki ilişkileri geliştirmiştir.
1.3.2 FERGANA NÜSHASI
Kutadgu Bilig’in ele geçen nüshaları arasında en önemlisi Fergana nüshasıdır.
1913 yılında Nemengan’da Ahmed Zeki Velidi tarafından bir şahsın kütüphanesinde bulunmuştur. Eserin ithaf kısmına ait başlıkla metinde Kutadgu Bilig’in adı geçen kısmından üç beyit nakletmiştir. Fakat nüsha hakkında fazla bilgi vermemiştir. Nüshanın baş ve son kısmı eksiktir. Nerede, ne zaman, kimin tarafından ve kimin için yazıldığı hakkındaki kayıtlar kaybolmuştur. İstinsah tarihi XIII. yüzyıl olabileceği konusunda görüşler vardır.(Yeni Türk Ansiklopedisi,1985:2009)
1.3.3 MISIR NÜSHASI
Arap harfleriyle yazılmış olan Kahire Nüshası Mısır-Memlük Sultanı el-Melikü’n- Nāsır’ın kölesi İzzeddin Ay-Demir ed-Devātdār için hazırlanmıştır (762/1361 veya 776/1374). Kutadgu Bilig’in Mısır Nüshası 1896’da Kahire’de bugünkü adı Kıral olan Hidiv kütüphanesinin müdürü Alman bilgin Bernhard Moritz tarafından bulunmuştur.
Mısır nüshası Hidiv kütüphanesinin mahzenlerinde parçalanmış halde bulunarak sonradan bir araya getirilmiş bir eserdir. Kahire nüshasının 1367 yılının öncesinde yazıldığı düşünülür. Moritz bu yazmanın birkaç sayfasını Berlin Bilimler Akademisi’nde görevli Karl Edvard Sachau’ya gönderir. Sachau’da kopyaları Wilhelm Radloff’a gösterir. Radloff eser hakkında verdiği bilgiye göre; yazma 196 yapraktan oluşur. 35x35 cm ebatındadır. Her varakta 17 satır yer alır. Yazma bugün Mısır Milli Kütüphanesi ve
6
Arşivi’nde No:168’de bulunmaktadır (Radloff, 1898: 22-23). Rutubetten zarar görmüş bir iki varak hariç nüsha iyi bir şekilde muhafaza edilmiştir. Radloff yayımladığı eserinde bu nüshadan istifade etmiştir (İA, 1940:1039).
Kahire Büyükelçiliği aracılığıyla nüshanın fotoğrafları Türk Dil Kurumu’na verilir. Türk Dil Kurumu bu fotoğrafları 1943’te tıpkıbasım olarak yayımlar. Kültür Bakanlığı Mısır’dan getirdiği yeni fotoğraflarla nüshanın tıpkıbasımını 1993 yılında tekrar yayımlar.
Kahire nüshasının yazısı açık ve okunaklı nesih ile yazılmıştır. Nüshanın başında ve sonunda okunamayan, zedelenmiş kısımlar vardır. Reşit Rahmeti ARAT neşrine göre;
D173-454, D 587-646, D836-971, D1504-1562, D4579-4610, D6245-6303, D6352-6417, D6632-6645 arası beyitler eksik kalmıştır. (Uçar,2012:2494)Nüshalar arasında okunuş bakımından en iyi nüsha Mısır nüshasıdır. Türk Dil Kurumu’nda basılan faksimile neşre hazırlanırken yapılan müdahalelerle bazı ifadeler değiştirilmiştir.
Bu çalışmaya konu ettiğimiz Mısır nüshasının -1r- öncesi varakta Allah’a şükür ile başlar. -1r olarak kabul ettiğimiz varakta 24 satırlık mensur bir giriş, 76 beyitlik manzum bir bölüm ve daha sonra 73 satırlık babların fihristi gelir. Fihristlerden sonra asıl konuyla manzum bir mesneviyle başlanır. Eserde yer yerüstü çizilmiş, rutubet nedeniyle bozulmuş varaklar vardır. Eksik olan bazı beyitler sayfa kenarında gösterilmiştir. Yanlış olabilecek bazı kelimeler muahhar, mukahhar olarak gösterilmiştir. Nüshada yer yer sayfa başlarında başlık niteliğinde yazılar vardır. O dönemde mühür geleneği olmadığı için bu yazılar bulunduğu sayfanın da içeriğinden hareketle belli bir işaret veya imza olabilir.
1. 4. MISIR NÜSHASI ÜZERİNE YAPILMIŞ ÇALIŞMALAR
Abik, A. Deniz. (2009). Kutadgu Bilig’in Mısır Nüshasında İki Yazım Özelliği:
Doğumunun 990. Yılında Yusuf Has Hacib ve Eseri Kutadgu Bilig Bildirileri, Haz. Musa, Duman, Ankara,Türk Dil Kurumu Yayınları.
Kutadgu Bilig.(1943). Tıpkıbasım III, Mısır Nüshası.Ankara:Türk Dil Kurumu Yayınları.
Kutadgu Bilig. (1993). Kahire Nüshası, Yusuf Has Hacib.Ankara.:Kültür Bakanlığı Yayınları.
7
Radloff, W.(1898) .Über eine in Kairo aufgefundene zweite Handschrift des Kutadku Bilik.İzv’stiya İmperatorskoy Akademiy Nauk (Bulletin de I’Academie Imperiale des Sciences de St. Petersburg), Seire V,Tom.IX/4, ST.PETERSBURG.
Radloff, W.(1910). Das Kutadku Bilik des Jusuf Chass-Hadschib aus Bälasagun.Theil II, Text and Übersetzung nach den Handschriften von Wien und Kairo, ST. PETERSBURG.
Tezcan, S.(1981). Kutadgu Bilig Dizini Üzerine.TTK Belleten, C.XLV/2, S.178,
Uçar, Erdem.(2012). Kutadgu Bilig’in Kahire Nüshası Üzerine Notlar .Turkish Studies,(7)3,2491-2504.
1. 5. KUTADGU BİLİG ÜZERİNE YAPTIĞIMIZ SÖZ VARLIĞI DİZİNİ
Bu çalışmayla Kutadu Bilig’in Mısır nüshası dizinini ortaya koymaya çalıştık.
Elde etmek istediğimiz dizin Reşit Rahmeti ARAT dizininden farklı olarak sözcüklerin sözdizimsel yapıda örneklendirilerek verilmeye çalışıldı. Aynı zamanda birleşik yapılı fiiller de sözcüklerin alt maddelerinde verilmeye çalışılmıştır. Dizin için gerekli olan metin kurulumunda Reşit R. ARAT çevirisine bağlı kalınmıştır. Mısır nüshası da diğer nüshalardan farklı bir zaman diliminde istinsah edildiği için birtakım fonetik farklılıklar göstermektedir.
Çalışmaya konu ettiğimiz Mısır nüshası 6011 beyittir. 24 beyitlik mensur bir giriş bulunmaktadır. Arkasından 76 beyitlik manzum bir önsöz gelmektedir. Sonrasında ise nüshanın içerdiği konular gösteren 73 satırlık bablar bölümü gelmektedir. Çok az sayıda Arapça ve Farsça kelime barındırmaktadır. Bu durum yapmaya çalıştığımız söz varlığı dizinine de yansımıştır. Elimizdeki nüshada yer yer okunamayan sayfalar olmuştur.
Bunları metin kısmında altı çizili bir şekilde vermeye çalıştık. Yer yer bazı kelimelerin yanlış yazımları muḳaḥḥar veya mu’aḥḥar olarak gösterilmiştir. Varakların sayfa kenarlarında bazı beyitler işaretlenerek gösterilmiştir. Bazı varaklarda üst veya orta kısımlarında bir işaret bulunmaktadır. Bu işarete Karahanlılar döneminde o zamanlar geleneği olmadığı için mühür diyemiyoruz. Belki de varaktaki beyitlerin anlamlarıyla ilgili bir işaret olabilir.
Metin oluşturmaya çalıştıktan sonra ayrıştırma çalışmasıyla ortaya bilgisayar destekli bir dizin çıkarmaya çalıştık. Oluşturmaya çalıştığımız dizinde 3999 madde başı
8
bulunmaktadır. Türkçe kelime oranı yüzde yüzdür. Dizindeki madde başlarını çeşitli sözlüklerden yararlanarak bulmaya çalıştık. Sözcükleri sözdizimleri içinde vererek anlamları desteklemeye çalıştık. Metinde vezin uygunluğunu sağlamak için kullanılan birtakım seslik özellikler bulunmaktadır. Fazladan ا- - harfleri hem sözcük ortasında hem de beyit sonlarında ahengi sağlamak için kullanılmıştır. Ayrıca metinde bazı sözcüklerde (ؘ )üstün, esre ve ötre sesletimleri bulunmaktadır.
Çalışmada görebileceğimiz bazı noktalar:
Dizinde Reşit Rahmeti ARAT’ tan farklı olarak okumaya çalıştığımız sözcükler:
güwariş/käwariş:
SEPD: kawaris(pl .of karis) Distressed,afflicted; (pl.of kārişat) trouble some affairs, molestations.(Steingass, 1998:1075)
KBD: güwaris [F.] hazma yardımı olan şeyler.(KBD,1979:170) RRAÇ:D.2887,güwariş.(Kabalcı,2005:534)
ىحش ىدارا تو ت وُت لر كو لرو ت غوم ق ى نروجرات ق ا ي موححون ا ي شراۋك
82r=2431/2431: ḳamuġ türlüg otlar iḏişçi tutar käwaris ya macun ya çurnı ḳatar
unur/ünür:
EDPCT: ü:n: originally th sound of the human voice hence more generally sound. The metaphor meaning fame in KB. Xac. 1.human voice. 2. bird calls. 3. atı üni (his name and fame) voice: bir topluluğun temsilcisi, konuşmacısı, onların düşüncesini yansıtan kişi.
(Clauson, 1972: 167)
KBD: unur: insan, kudretli insan.(ARAT,1979:496) RRAÇ:D.810 unur. (Kabalcı,2005:220)
9
ررو ت ادك ىُ ىا مي ك كاح ن و باد كو ي ررو تا ىرو نرا ىُ ح ىج ىب ىُ ك ىث ك
17v=540/540 bu yükdä näçäg kim eligdä turur bıçıġlı käsigli turur ay ünür
tolum/tulum:
EDPCT:tulum:a generic term for weapons or military equipment (Clauson, 1972: 500) KBD:tolum: silah.(KBD,1979:459)
RRAÇ:D.3623 tolum. (Kabalcı,2005: 638)
مو لرا ىدُ ك يد لو ب ك نرررا كن ي لاق ث مو لو ت ا ي قرا ىزامُ ي ق ايثوا ا ك ومولرا
106r=3173/3173 saḳalıŋ ürüŋ boldı keldi ölüm ölümkä asıġ ḳılmaz oḳ ya tulum
ö(n)gin/ögin:
EDPCT:ö:g:Xac.xıı. ö:g: intelligence, mind. KB. ög is common either by itself.etc.(Clauson, 1972: 99)
KBD:ögin ö.+in (KBD,1979:353) RRAÇ:D 31.ö(n)gin (Kabalcı,2005:76) (ana dil, yaygın dil olarak kullanabiliriz)
ىكاودُيت ني كرا ر لازوس و ب كو لرو ت ا ن ى كادُ يا غوم ق رو ك راك نون شي نروك ي ك 2v=055/055 ne türlüg bu sözlär ögin tildäki
10
kigürmiş muŋar kör ḳamuġ ildäki
tüş teŋ /tuş teŋ:
EDPCT:tu:ş:basically ‘equal, equivalent.’ Xak.xı.:tu:ş: an equal; hence one says anıŋ tuşı; ‘his equal’.(Clauson, 1972:558)
KBD: tuş: eş, benzer, denk. (KBD,1979: ?) RRAÇ: D.7 tuş .(Kabalcı,2005:92)
EDPCT:tü:ş: dream.(Clauson, 1972:559) KBD tüş: düş, rüya (KBD,1979: 481)
EDPCT:teŋ-: have inconsistet or no vowel points and dots, but –e- is the likeliest vowel.
Xak. kuş teŋdi; ‘bird soared’ similarly when an arrow is shot high towards the sky and disappears in the air one says ok teŋdi; Kaş. the first letter is everywhere undotted and unvocalized, but theentry comes between the heading T- and taŋ.(Clauson, 1972:511) KBD: teŋ:denk, benzer, akran (KBD,1979:435)
RRAÇ:D 7 teng (Kabalcı,2005:92)
اك ن س كوُ كرد ب لرا اك ن س قوُ غو لرا اك ن ت شو ت اك ن س قو ي ن يدا نس كون س
6r=180/180 uluġluḳ saŋa ol beḏüklük saŋa senük sen aḏın yoḳ saŋa tuş teŋä
yopatma/yupatma:
EDPCT:yubat-: yuba-: Xak.xı.: ol ı:şıg yubattı: he had the affair neglected and urged others to neglect it ; it’s origin is deceit.(Clauson, 1972:872)
11 KBD:Sözcük geçmemektedir.
RRAÇ: D. 3866 yobat- (Kabalcı,2005:676)
ك نرذوس م ىت ش ا موت قرا ك ىُ ىاا ىد ي ك نرزرا ام تا بو ي زوانويك ش ياا ك زوس و ب
113v=3413/3413 ilig aydı uḳtum eşittim sözüŋ bu söz işkä kirmäz yupatma özüŋ
türçise/törçisä:
EDPCTtörçi-:‘to begin, start’(Clauson, 1972:534) KBD:;türçi-: başla-(KBD,1979:480)
RRAÇ: D.4044 türçise (Kabalcı,2005:704)
اوريجروت اكووياكت رو قو ب كح ك اورب ك ت راوحس ن يراو ي ا كوك ن
119r=3587/3587 kiçik ḳur bu yerkä tegä törçisä negükä yararın seçär teg basa
omış:
EDPCTo:m: Xak.xı.: indigestion; hence one says er o:m bo:ldı: the man had indigestion and a stomach-ache from eating meat’(Clauson, 1972:155)
KBD:Sözcük geçmemektedir.
RRAÇ:D.4560 ömiş (Kabalcı,2005:782)
غوپ ت اق تاي ب نوس نيَيقاورت
غوپ ق ل ىح پا ي انو ب ش ىنرا ا كزرا تا
12
135v=4102/4102 ḳılayın tesä sen bayatḳa tapuġ et özkä omış bermä yapġıl ḳapuġ
aşḳa/ışḳa-işkä:
EDPCTiş (1. ı:ş):work,labour.In Kaşg. consistentlyspelt ı:ş, which is perhaps the original form,almost ewerywhere else, both earlier and later. Xak. xı.: ış: work,affair.Dat.; ışka is very common. işke: occurs twice.(Clauson, 1972:254)
KBD: iş.(KBD,1979:203)
RRAÇ: D.4666aşka (Kabalcı,2005:796) و يو ب اق س ا اوسروك ىش ك ىق تو ى
و ىقرا اق ش ا ررلدني ى نا و ى نش ا
138r=4175/4175:taḳı bir kişi körsä ışḳa barır aşın yer anı yanḏru ışḳa oḳır
yişin/yaşın:
EDPCT: yaşın:Xak.xı.: yaşın lightning.(Clauson, 1972:1027) KBD: yişin:çökük, çökmüş.(KBD,1979:548)
RRAÇ:D. 4675yişin (Kabalcı,2005:798)
زر ك يا ىزو ي زادوك ىج تو ت غرزوغو ب كن ن ىن ىزوي ن ي ش ى ك يا ىش ك روُ ي ق
138r=4182/4182 boġuzuġ küḏäz tutçı igsiz yüzi ḳılur ig kişiniŋ yüzini yaşın
İkili imla yazımına sahip sözcükler: Metni okurken bazı beyitlerde kelimelerin telaffuz edildiği gibi yazılmadığı görülür.
13 küşüş/küsüş:
EDPCT:küsüş;‘’wish,desire’’. Xak. xı. KB. küsüş is common ;sometimes meaning
‘wish, desire’, but in most cases it seems rather to mean ‘desirable, precious, rare,’and the like… küşüş diye bir yazım geçmemektedir.(Clauson, 1972:752)
KBD:küsüş:(KBD,1979:303) aziz, değerli, nadir.
RRAÇ:D. 1946 C4 küşüş.(Kabalcı,2005:400)
شو كرا ىن ىد كراغوُ س و قرا قاوسوحب شوش ك ىش كا ك ىش كرلا قاوسوحب
49v=1493/1493 baġırsaḳnı ögdi ukuşluġ üküş baġırsaḳ kişilär kişike küsüş
öḏür-/üḏür-:
EDPCT:üḏrüm; üḏür-; a single choice;one specially chosen. Xak. xı. üḏrüm ;the choicest of things. (Clauson, 1972:66)
KBD: ödür-:seçip, ayırmak.(KBD,1979:352) RRAÇ:D. C4-5; ödür- (Kabalcı,2005:68)
مور لو ب دررد زي س ماوس ازرا ىجاۋلايىوك ن تىدرردرا 1r=004/004: üḏürdi teŋri yalawacı üzä sansız dürūd bolsun
siyüçig/süçig
EDPCT:sü:çig;Xak.xı. sü:çig;sweet. KB;süçig tutġu til söz; ‘he must keep his tongue and word sweet.’(Clauson, 1972:796)
KBD:süçig: tatlı,içilecek şey,şurup.(KBD,1979:411) RRAÇ:D. 547.(Kabalcı,2005:174)
RRAÇ (547) yorıḳ bolsa kimiŋ buḏunḳa sözi
14
süçig tutġu til söz me ḳoḏḳı özi
‘süçig’ ve ‘siyüçig’ yazımları her iki sözcüğü de telaffuz ettirmektedir.
اق ىزوس مي ك ك ن ي ن نردو ب ار ل ق يرو ىو ب يزرا ىق تو ق لاب قاا نزوس وح تو ت كي ج وي س
11r=336/336 yorıḳ bolsa kimniŋ budunḳa sözi süçig tutġu iḳbal söz ne ḳutḳı özi
ekçäk:
EDPCT: ekçäk
KBD:ekçek:damar açma kabı, kanı biriktirmek için kullanılan kap.(KBD,1979:144) RRAÇ:D. 1058 ekçek (Kabalcı,2005:262)
Damar açma kabı anlamın gelen ekçäk kelimesinin yazımıyla sesletimi farklı olmaktadır.
ى نون ىدنا شم ت و ت ما ق يد يا و يا ق ى نا ق ا وح ت قا كح كا و كو ى اجا
22r=667/667 ḳayu aydı ḳan tutmış emdi munı aça bärgü ekçäk aḳıtġu ḳanı
ḳat/ḳat-/ḳut:
EDPCT: ḳat: ore,layer. (Clauson, 1972:593) KBD: ḳat:kat,huzur. (KBD,1979:226) RRAÇ:D. 5363 kat (Kabalcı,2005:898)
شونو ك موت لا زح يوي ىقادن ي ت ق شو كرا اًس ررررا راوتاًرانيزر
15
160r=4863/4863:yaġız yer ḳatındaḳı altun kümüş tirär sen ḫazinä urur sen üküş
EDPCT: ḳat-: added. (Clauson, 1972:595) KBD: ḳat-: katmak,karıştırmak.(KBD,1979:227) RRAÇ:D.1064 ḳat- (Kabalcı,2005:262)
ت يا قا يو ت كاو ك اث ي ُ ش ت ق كاو ك تي كرا ى نروج ا ي ت ق شرد كاو كوطن
22r=673/673 käräk ḳut şelisä käräk tiryaḳ it käräk maṭrıduş ḳat ya çurnı ögit
EDPCT: ḳut: the fickleness of fortune and the untrustworthiness of luck,good fortune.
(Clauson, 1972: 594)
KBD: ḳut:mutluluk,devlet. (KBD,1979:227) RRAÇ:D.549 ḳut (Kabalcı,2005:174)
لي ق و كد يا انياامناوسرا تو قا ق و ب لي ب اد نا اوسويانيراي اد نون مو ك و ب 11r=165/165: bu ḳutḳa inanma usa eḏgü ḳıl
bu kün munda ersä yarın anda bil heva:
SEPD: heva:desire, love,inclination,will,wish(bad or good)etc.(Steingass,1998:1519) KBD: hava: arzu,heves,nefs.(KBD,1979:176)
RRAÇ:hava D. 6161 (Kabalcı,2005:1018)
‘heva’ kelimesinin Farsça imlası ‘heva’ olarak okutmamaktadır.
16
ىر ي ن يو ب سف ن شو قرالاوي ب س ب ىوه ىس وك ُ ب شو قرا ى ناش ن را لرا و ب
184v=5652/5652 heva bas uḳuş birlä nefs boynısı bu ol er nişanı uḳuş belgüsi
Aynı imla yazılışına sahip fakat farklı anlamlara gelen sözcükler:
tügär/tükär:
EDPCT:tüke-:to come to an end, be exhausted, and the like.(Clauson, 1972:479) KBD: tüke-: tüken-,bit-(KBD,1979: 477)
RRAÇ::D.5265 tükemek (Kabalcı,2005:884)
رون ي ق لا را كو ت ك ىُ ك ىو ت اوج ما تو ت رو لا ق ى تا رو ك اوسرا و كدا زس ا
157r=4768/4768 tutamça tiriglig tükär alḳınur esiz eḏgü ersä kür atı ḳalur
ḥaḳ/çaḳ:
‘ḥaḳ’ kelimesini ikiz ḳ harfi ile yazmadık. Karahanlıcada iyelik eki aldığında ḳ ünsüzü vezinden anlaşılacağı üzere Türkiye Türkçesindeki gibi ikizleşmiyordu.
(Uçar,2012:2497)
EDPCT:çı:ḳ: Hap. Leg. Xak.xıı; to:n çı:kdı: the garment absorbed moisture ; also used of anything which absorbes dampness. ‘went out, go out is common in KB.(Clauson, 1972:,404)
EDPCT:ça:ğ/çaḳ:1. onomatopoeics, cf. çap,çat,çı:k etc.Xac.xıı: ça:ğ ço:ğ koptı ‘a hubbub (Hend.) arose. Kaşg.; the sound of breaking something. For example; breaking fire-woods, nuts etc. 2. Xac.xıı. an indeclinable referring to one particular thing and no other, one says particular target or particular.(Clauson, 1972:404)
KBD:çaḳ: Sözcük geçmemektedir.
17
ḥaḳ sözcüğü İslami döneme aittir. çak sözcüğü ise Budist metinlere aittir.
SEPD: ḥaḳ:correct,reality,law,due etc. (Steingass,1998:424) KBD: ḥaḳ: doğru,gerçek.(KBD,1979:172)
RRAÇ: D.6470 ḥaḳ (Kabalcı,2005:1064)
موجرا ىد لوب قانو ي اج ن ق ل نق ى موررا قخ ىُ ح ي ُ ىق ىنو ك ش يا ى نا ق
191r=5852/5852 yaḳınlıḳ neçä boldı yarmaḳ üçün ḳanı iş ḳılıġlı köni ḥaḳüçün
RRAÇ: D 6105 ḥaḳı (Kabalcı,2005:1010)
لرا ىقا و ي ا ق ر لارو يا ب ت ى قا ىق ررا رَ غا ترار و ل ماوجوي ى قا
183r=5597/5597aḳı tep ayurlar ḳayu ol aḳı aḳı can yuluġlar ötär et ḥaḳı
RRAÇ:D.4649 ḥaḳ (Kabalcı,2005: 794)
ني قا ي ا ي ايشادققاووي اش ادا ن ىق ر اودنرَيكزادوك كرزوتاوقشىا
137v=4158/4158 aḏaşıġ ḳaḏaşıġ yıraḳ ya yaḳın tüzüg ışḳa ünḏä küḏäzgil ḥaḳ
ḳılıḳ/ḳalıḳ:
EDPCT:kılık:kıl-: conduct, behaviour, character, and the like.(Clauson, 1972:620)
18
KBD: ḳılıḳ: kılık, huy, gidiş,tavır. bkz. ḳılḳ.(KBD,1979:248) RRAÇ:D.4886 ḳılıḳ.(Kabalcı,2005:827)
راا ىُ ق ُ ق لك ت ش يا ىنو ك وك نو ت و يمرژاروت ب ار لو ب ىق ُ ق ى نو ك
81r=2407/2407: negü ter eşitgil köni ḳılḳlıġ er köni ḳılḳıbolsa ajun bütrü yer
ḳılıḳ ve ḳalıḳ kelimelerinin imlaları aynıdır. Bu yazım karışıklığını ayırt etmek için sözlüklerden yararlandık ve beyitlerin anlamsal yapılarına baktık.
EDPCTkalık: Xak.xı.: the air, atmosphere.(Clauson, 1972:620) KBD:ḳalıḳ: gökyüzü.(KBD,1979:218)
RRAÇ:D.3949 ḳalıḳ (Kabalcı,2005:688-689)
ىك نرا شو ق روت ب ىتو تاو قق يل ق ىك ن اوق ش و قون ىد لو ب مرژااوجووب
116r=3494/3494 ḳalıḳbütrü tuttı ḳara ḳuş öŋi ajun barça boldı ḳara ḳuş muŋı
ilçi/elçi:
EDPCT:ėlçi: e:l: The modern meaning is ‘ambassador, representative of government in foreign governments.’(Clauson, 1972:129)
KBD: ilçi: devlet adamı, bey, hükümdar, elçi.(KBD,1979:193) RRAÇ:D.5233ilçi.(Kabalcı,2005:880)
تو ت اح ر ق جن ىق س امت ىنرا كون و لرا
19
ت ق ىجُ يا ا يا امق ىر ب و لرااك ن
97r=2888/2888 ölümüg unıtma saḳınç ḳısġa tut ölümkä basıḳma aya ilçi ḳut
saḳ/suḳ:
EDPCT:sak: awake,alert. Xak.xı.: sak an exclamation used by a sentry in the army when he tells people to keep awake to protect castles, forts or horses from the enemy. sak be wakeful; hence an intelligent, wide awake man.(Clauson, 1972:803)
KBD:saḳ: uyanık.(KBD,1979:378) RRAÇ:sak. D.5258 (Kabalcı,2005:884)
رررو ت قوُ غردرا قس ى كو ك وب ك ىُ ك ب رو لو ب ن ىد نون ار لو ق مرژا و ب ى قا ت
63r=1901/1901 bu beglik köki saḳ oḏuġluḳ turur taḳı bir ajun ḳolsa mundın bolur
Metinde geçen ‘saḳ’ kelimesinin imlası ‘suḳ’ olarak da yazılabilir.
EDPCT:su:k: greed,greedy; envy,envious,covetous. Xak.xı.: su:k er ; a greedy, covetous man.(Clauson, 1972:804)
KBD: suḳ: aç gözlü, alçak, haris, tamahkar.(KBD,1979:408) RRAÇ:D.3568 serimsüz (Kabalcı,2005:630)
ك نرزرا قو ياس را زور م ىوس قس ىزو ك روت ىكو ب اس را قادا كن ىت ت كن ىن ن
104r=3118/3118: közi suḳ serimsüz usayuḳ özüŋ meŋin tattıŋ ersä aḏaḳ berkitür
20 üküş/öküş:
EDPCT:üküş: many. Kaş. I. (prov.); nine o. o. of üküş, one of ükü:ş: KB(ıf a man has understanding ) asğı üküş ‘’he has many advantages’’. KBVP; üküş ‘ibrat alğıl ‘’accept many warnings’’. öküş olarak madde başı geçmemektedir.(Clauson, 1972:118)
KBD:öküş: çok.(KBD,1979:358) RRAÇ:D.15 öküş. (Kabalcı,2005:74)
ىشاوي چه لرا وب قو ي رررو ت ا ىُ ح ىس ا ىس ان ح ن سام قراك ن ي نون ر لا كو ت شو كرا
2r=039/039 asıġlıġ turur bu yoḳ ol hiç yaşı üküş türkler uḳmas munıŋ ma‘nası
üzä/öze:
EDPCT:ü:z: Xak. xı. ü:z; (with front vowel). Xak.xı.( between 1. ü:z and 1 ö:z) ü:z al- aṣamm ‘deaf’; one of says ü:z kişi: Kaş. I. 45.(Clauson, 1972:280)
KBD:öze: üstünde, üzerinde, hakkında.(KBD,1979:371) RRAÇ:D. 36 öze (Kabalcı, 2005:76)
ازو ت ااوبسا ان ىغررو ق ر لا كُ ن ازرا و ىطوش ترانا وب ب ي تو ت
2v= 060/060 meliklär ḳuruġı ma esbap tüzä bu tertip ve şarṭı emarät üzä
kör/kür:
21
EDPCT:kür(g-?): originally ‘stout-hearted’, courageous, bold’, and the like.Xak. xıı. kür er; a man with a courageous soul, astout heart, and his nose air. KB. kür is common; kür ersig yüreklig ‘courageous,manly,stout – hearted.(Clauson, 1972:735)
KBD: kür: yiğit,pek yürekli, kabadayı.(KBD,1979:302)
ا ق ىد لو ت روك ىا بجار ىدو ب تون ي اوقب رو ت اك ن نامۋياىدما رو يا
11r=327/327 yanut berdi ḥacip kür ay toldıḳa ayur ewmä emdi maŋa tör baḳa RRAÇ: D.538 (Kabalcı,2005:174)
(538) yanut berdi ḥacip kör ay toldıḳa ayur ewmä emdi maŋa tur baḳa
لوغرا اقاوتا روُ ي قرو ك قي لا تا ل قىد لو ب ا روك تا او لو ب لوغراك ب
192r=5867/5867 atalıḳ ḳılur kür ataḳa oġul oġul beg bolup kür ata boldı ḳul
RRAÇ: D.6485 (Kabalcı,2005:1066)
(6485) atalıḳ ḳılur kür ataḳa oġul oġul beg bolup kür ata boldı ḳul
ى روغدو ق ى جوغو يزام ن مررو بزو ي ى جو كروت ىرو ي كي س را ىد نا تا رو ك
190v=5836/5836 burun yüz yuġuçı namaz ḳoḏġuçı
22
kür ersig atandı yorıtur küçi
RRAÇ: D. 6454 (Kabalcı,2005:1062)
(6454) burun yüz yuġuçı namaz ḳoḏġuçı kör ersig atandı yorıtur küçi
غو لرانادرا رو ك تو ت ى نو ك ل ت لوك نو ك غو لو ي امُ ي ك نا ي ىن ك نرزراامت ىنرا
120v=3637/3637 köŋül til köni tut kür erḏäm uluġ özüŋni unıtma yaŋılma yoluġ
RRAÇ: D 5210 (Kabalcı,2005:878)
(5210) köŋül til köni tut kör erdem uluġ özüŋni unıtma yaŋılma yoluġ
EDPCT:kör: "to see" is common. (Clauson, 1972:736) KBD: kör-:görmek(KBD,1979:280)
17r=530/530: munu men ma körgil könilik turu törü ḳılḳları bu baḳatur körü
RRAÇ: D.800 (Kabalcı,2005:218)
(800) munu men ma körgil könilik turu törü ḳılḳları bu baḳatur körü
23
Metinde ‘bak,gör’ sesleme anlamında ‘kör’ kelimesini kullandık. Metin boyunca ‘kür’ ve
‘kör’ kelimelerinin ayrımlarını yaptık.
töz/tüz:
EDPCT:tüz:Xac.xıı: beg elin tüzdi; ‘th beg put his province in order.’ KB. (‘Atiq was the first, believing in God and ) köŋül til tüze;ordering his mind and tongue.(Clauson, 1972:571)
KBD: tüz:1. düz, düzgün, doğru, aynı, aynen.2.bütün, hep, hepsi.(KBD,1979:483) RRAÇ:D. 515 tüz. (Kabalcı,2005:170)
زو ت ىُ ك نو ك ىُ ي ت ر لازوس ىش ق ي ىد يا زوس و ب لرا ى نو ك اس روت ي وي ب ررو ك
10r=305/305 iḏi yaḳşı sözlär tili köŋli tüz körübersä yetrü köni ol bu söz
tur/tör:
EDPCT:tur:stood up and like.(Clauson, 1972:529)
EDPCT: tör:the place of honour in a house.(Clauson, 1972:528) KBD:tur-: dur-,kalk-,yüksel-,ayakta kal-.(ARAT,1979:466) KBD: tör: baş, köşe.(KBD,1979:462)
RRAÇ:D.538 tur (Kabalcı,2005:174)
ا ق ىد لو ت روك ىا بجار ىدو ب تون ي اوقب رو ت اك ن نامۋياىدما رو يا
11r=327/327 yanut berdi ḥacip kür ay toldıḳa ayur ewmä emdi maŋa tör baḳa
RRAÇ:D.538 tur (Kabalcı,2005:174)
24
(538) yanut berdi ḥacip köray toldıḳa ayur ewmä emdi maŋa tur baḳa
ol/ul:
EDPCT:u:l: foundation, basis. Xak. xıı.: the foundation of any kind of wall. KB:sözin sözledi sözke ul tüb urup ‘he made his speech laying a foundation for his words.’KBPP:
(this precious book has been built): tört ulug agır ul üze ‘on four great and important foundations’(Clauson, 1972:124)
EDPCT:ol in all three usages is common.KBPP ol is used as an adjective but in sentences where ol might be expected as a copula turur is used instead.(Clauson, 1972:123)
KBD: ul: temel, soy,sop.(KBD,1979:491) KBD:ol: -dır,-dir,-dur,-dür.(KBD,1979:338) RRAÇ: D.1005 ol (Kabalcı,2005:252)
ل رلارا زوس شو كرا ىد لوت يد ىا ىا و ب لوك نو كار ك يو يا ىدامت ىا بلازوس
20r=614/614 bu ay toldı aydı üküş söz ulol aytmadı sözläp eriksä köŋül RRAÇ: D.1005
(1005)bu ay toldı aydı üküş söz olol aytmadı sözläp eriksä köŋül
tuman/tümän:
EDPCT:tümen: much many of anything.(Clauson, 1972:507) KBD:tümen: pek çok, on bin.(KBD,1979:478)
RRAÇ: D.1022 tümen (Kabalcı,2005:256)
25
ا يرلا ق ي َ خ كن ن مانو ت ى تررو ت ا يرا ر لارا كرا ا ي لا وي بوك ن ت ىُ ت
20v=631/631 törütti tüman miŋ ḫalayıḳlarıġ tili birlä taŋrıġ ögärlär arıġ
EDPCT:tuman: mist,fog.(Clauson, 1972:507) KBD: tuman:duman,sis.(KBD,1979:466) RRAÇ: D. 5426 tuman (Kabalcı,2005:908)
ك نرزرا ترا ت رررا ن ىد نانو ت غو تزو ت و ب ك نرزو ك لوق ُ ىح جا ىن س وك ن مُ يا كرزوس
161v=4926/4926:bu toġ toz tumandın örü tart özüŋ süzük meŋgü il ḳol seni açġıl közüŋ
ḳul/ḳol-:
EDPCT: ḳol-:to ask for. (Clauson, 1972:616) KBD:ḳol-: istemek,dilemek.(KBD,1979:268) RRAÇ:D. 5673 ḳıldı (Kabalcı,2005:944)
ىدامُ ك ىس را ىت ي ىد لو ق قاش و ت ىدامنووي لا وب ن يزو ك وغد ق حن قاس
186v=5703/5703 töşäk ḳoldı yattı usı kelmädi saḳınç ḳadġu birlä közin yummadı
RRAÇ:D. 5673
(5673) töşäk ḳoldı yattı usı kelmädi
26
saḳınç ḳadġu birlä közin yummadı
EDPCT: ḳul: miserable slave, sinful slave. (Clauson, 1972:615) KBD:ḳul: kul,köle.(KBD,1979:289)
RRAÇ:D.1258 ḳuluŋ (Kabalcı,2005:292)
مو تو قك نردرو تو ك نوس ىن ي ن ك نو تررو ت زور غوب تمو تراغوُقرزايكنولوقاًن 28v=881/881: törüttüŋ meni sen kötürdüŋ ḳutun
yazuḳluġ ḳuluŋ men tapuġsuz otun ökün-/ögün-:
EDPCT:ögün-: pleased with. (Clauson, 1972:110) KBD: ögün-: Sözcük geçmemektedir.
RRAÇ:D 5858ögün (Kabalcı,2005:972)
مو كو ى ن يد راب ك ن ن س كامتجاور و ب مو كرانسنوجنوۋسى نا ل ىق ار ور
175r=5350/5350 birök ḥacätim bar seniŋdin bu kün reva ḳıl anı sen sewünçün ögün
EDPCT:ökün-: repentance (for sth that one has done), regret, (for sth that has happened) Xak.xı; grief regret. (Clauson, 1972:111)
KBD:ökün-; pişman olmak.(KBD,1979:357) RRAÇ:D.1132 ökünç (Kabalcı,2005:272)
27
وب نو ك موج نو كرا و ب را ب وك ن ىح س ا مرا لا وي ب زوس و ب ىت ر ك م ىتو تو لرا 24r=737/737: negü asġı bar bu ökünçün bu kün
ölüm tuttı kesti bu söz birlä ün
Aynı anlama gelen sözcükler fakat farklı transkriptlendirmeye sahip sözcükler:
yaḳşı/yaḫşı/yaḥşı:
EDPCT:yaxşı: a fine thing, good looking fine.(Clauson, 1972:908) KBD:yaḳşı: güzel,iyi.(KBD,1979:516)
RRAÇ:D.515 yaḳşı (Kabalcı,2005:170)
Metin boyunca yaḫşı, yaḥşı ve yaḳşı olmak üzere bu kelimenin üç imla şekliyle yazıldığını gördük. Üçü de aynı anlamdalar.
زو ت ىُ ك نو ك ىُ ي ت ر لازوس ىش ق ي ىد يا زوس و ب لرا ى نو ك اس روت ي وي ب ررو ك
10r=305/305iḏi yaḳşı sözlär tili köŋli tüz körübersä yetrü köni ol bu söz
ىش ج ي ن ىد بات ك ىُ ح ىُ ق موُ ح ن ىن يرَ ت ي ب ىُ ح ىقراو ب ىن بات ك و ب شمُ ق هت س ارا
1r=007/007: arastä ḳılmış bu kitapnı oḳıġlı bu beyitlärini ma‘lum ḳılıġlı kitapdın yaḫşı
RRAÇ:D.9 yaḫşı (Kabalcı,2005:69)
كي ُ ىزوس شي م ىاك ىُ ب ىش ح ى ىد يا ىزو ك ىزور لرازي ر ك ىُ ىب اك ُ ي ب و ب
21v=657/657 iḏi yaḥşı aymış biliglig sözi bu bilgä sözi ol biligsiz közi
28 RRAÇ:D 1048 yaḫşı (Kabalcı,2005: 260)
Semantik açıdan farklı olarak okumaya çalıştığımız sözcükler:
mün/mün-/mun-:
EDPCT:mün:illness, defect. (Clauson, 1972:347) KBD:mün:kusur,sermaye.(KBD,1979:322) RRAÇ:D.536 mün (Kabalcı,2005:172)
رو لو ب م يدو يا موناسۋس مي ك ىن لوك نو ك رو لو ت ىزو قو ق ك نرا ىس روت ت غوم ق
10v=325/325 köŋül kimni sewsä mün erdäm bolur ḳamuġ tetrüsi öŋ ḳoḳuzı tolur
EDPCT:mun-:to be mentally deranged or disturbed,losing control of oneself. (Clauson, 1972:348)
KBD:mun-:bunalmak, saçmalamak.(KBD,1979:319) RRAÇ:D.3600 munar (Kabalcı,2005:634)
رازوا مه راونولن رو ك اوريومس ق لاو ي راز ت ن يد نا اكووي رَ ج ني ر يدا 105r=3150/3150: yulaḳ semrisä kör munar hem azar iḏisin çalar yerkä andın tezär
EDPCT:mün-: to mount or ride. (Clauson, 1972:348) KBD:mün-:binmek. (KBD,1979:323)
RRAÇ:D.6420 mündi (Kabalcı,2005:1058)
ن يزوس ىت ر ك ىت ق چ اررو ت ىت برا و ي ىزو ي اك ن يرا ىدررا ىد نون ن ىتا
29
189v=5802/5802 yer öpti turup çıḳtı kesti sözin atın mündi urdı ewiŋä yüzin tük /tüg-/tök-:
EDPCTtüg-: Xak.: KB:kalık kaşı tügdi: ‘the atmosphere knitted its brows.’(Clauson, 1972:477)
KBDtüg- : çatmak, bağlamak.(KBD,1979:476) RRAÇ:D.4756 tüger (Kabalcı,2005:808)
را كوس وي ت ي پ كرد تا ت ىدنۋس را كو ت شا ق اوش و ب ا ت كرد ت ىدُ ى ز ي 140v=4263/4263: sewündi tedüktä şaşıtu sökär
yazıldı tedüktä buşup ḳaş tügär
EDPCT:tüg: several thousand.(Clauson,1972:476) KBD:tük:çok fazla. (KBD,1979:477)
RRAÇ:
شادا ىُكنوك كاومُب اوسَيت كنرزرا روشوب ليغ مرزوس نوس امي كوت كنرزوي
124r=3751/375:aḏaş köŋli bilmäk tiläsä özüŋ buşurġıl sözün sen yemä tüg yüzüŋ
EDPCT:tök-:pour out,scatter,spray out. (Clauson,1972:477) KBD: tök-: dökmek.(KBD,1979:461)
RRAÇ:D. 976 (Kabalcı,2005:248)
30
كي ُ ىارا قرا ىد لو ت ىا ىد يا ان ي را كو ت و ىت ك ُ ك ى ار ك ت ىس ا ي لي ت و ب 19r=585/585: yana aydı ay toldı ilig uḳar
bu til yası tegsä tiriglig tökär ötrü/utru:
EDPCT:utru:Xak.xıı.: ‘opposite, or facing anything ol maŋa utru keldi: ‘he came to meet me’(Clauson,1972:64)
KBD:utru: karşı;bk. utra.(KBD,1979:500) RRAÇ:D.798 utru (Kabalcı,2005:218)
ىك نررذغ كي ن س مردروحك ن ناد نا ىك ى م يدو يا لرا رو ترا م دلاوغا
17r=528/528: keçürdüm men anda senig ‘öẕriŋli aġırladım utru ol erdim begi
EDPCT:ötrü:Xak.xııı(?); neŋdin ötrü ‘for the sake of material things’(Clauson,1972:64) KBD:ötrü: ötürü dolayı(KBD,1979:366):
RRAÇ:D.5578 ötrü (Kabalcı,2005:930)
تيغ ووىقر نس شنا ترارو لو ب ى قا ىحُ ىا ىا لو ق كن ي ق ر رو ترا نس
166v=5074/5074 ötämiş bolur sen ra ‘iyyät ḥaḳı sen ötrü ḥaḳıŋ ḳol ay ilçi aḳı
31
Fonetik Açıdan Farklı Olarak Okumaya Çalıştığımız Sözcükler örüŋ/ürüŋ:
EDPCT: ürüŋ:white of anything. (Clauson,1972:233) KBD:örüŋ:ak, beyaz. (KBD,1979:365)
RRAÇD.6492 örüŋli (Kabalcı,2005:1066)
ررو ترَ ىدك نرا ىد لرروش ك ت غوم ق رَ ىد لو ب كراوي ب ىُ ك نرررا ى لاو ق 192r=5974/5974 ḳamuġ tegşürüldi törü öŋdilär
ḳaralı ürüŋli bir ök boldılar bend/pend:
SEPD:bend: tie, fastening,ligament,ligature,bandage,chain,an iron plate etc.(Steingass,1998:201)
KBD: bend: bağlı,ait. (KBD,1979:74) RRAÇ:D.6433 bend (Kabalcı,2005:1058)
189v=5815/5815:ḳalır ḳarşı ordu saraylar ḳamuġ anı benḏ tutumaz bu öz ay uluġ
SEPD: pend:to give advice (Steingass,1998:258) KBD:pend:öğüt,nasihat. (KBD,1979:373) RRAÇ:D.6432 pend (Kabalcı,2005:1059)
رو لو ب ا ن ىق ت غو لرادن پ اًدكنونون رررو ك زو ك رو لرا ى قازرا اًدكنىنس
189v=5949/5949 munuŋdan uluġ pend taḳı ne bolur seniŋdän ozaḳı ölür köz körür
32 ḳobup/ḳopup:
ي دلاررا شوق بو بو ق اووق ن يدراغو ت يداردُ ي كت ترا شي نرو تو ك ترا ىح ي
186v=5710/5710 toġardın ḳara ḳuş ḳopup örlädi yaġı ot kötürmiş teg ot yıldradı RRAÇ:D.6219 ḳopup (Kabalcı,2005:1027)
ä yazımı:
لا كو ت ىر يد يا غو لراغو ل م ك ا ق لج ر زغ يوك ن ت يد كر تن نر ساوبسر ر دمه
1r=001/001 hamḏ u sipas ü minnät ü ögḏi teŋri ‘azzä ve celläḳa kim uluġluġ iḏisi tükäl
RRAÇ: D.1 minnet,'azze,celleḳa (Kabalcı,2005:68)
ė yazımı:
ما كوي ب ىزرر ا قرلا اي ُ ن ىت غوم ق ماحتا ووي ىُ كو ك ي لوي ي هاش دا ب اي ُ ترد ق 1r=002/002 ḳuḏrätlıġ paḏişah yerli kökli yaratġan ḳamuġ tınlıġlarḳa ruzi bergänni RRAÇ: D. 2-3 yirli, birgen (Kabalcı,2005:68)
–uban/-üben,-upan/-üpen:
ىن ن زانوُ ب م كزر ك ي ُ ب كت ن ى نون رو تازو ك ما بو قرا غوُ ش و قرا
33
2r=046/046 netäg kim biligsiz bilümäz meni uḳuşluġ uḳupan közätür munı
RRAÇ:
ىن ن زانوُ ب م كزر ك ي ُ ب كت ن ى نون رو تازو ك ما بو قرا غوُ ش و قرا
netäg kim biligsiz bilümäz meni uḳuşluġ uḳuban közätür munı
-b-/-v-/-w-:
11. yüzyıl fonetik özelliği olan;-b-/-w- değişimi metinde bulunmaktadır. Fakat bazı yerlerde bu durum yoktur.
ى كراك ن ي ك يا ا ن ىامي ش اد ق رو يا كن ي ك ب يررادا ق لاو ي ىن ي ناح نا
116v=3515/3515 ayur ay ḳaḏaşım ne erki igiŋ meni ança yavlaḳ eḏärdi begiŋ RRAÇ: D.3970 yavlaḳ(Kabalcı,2005:992)
saḳıyuḳ/saḳınuḳ:/y/ ve /n/ ağzı özellikleri göstermektedirler.
EDPCT: sakınuk: thoughtful men.(Clauson,1972:814) KBD: saḳınuḳ :takva sahibi (KBD,1979:379)
RRAÇ:D.1063 saḳınuḳ (Kabalcı,2005:262)
34
22r=672/672: negü ter eşitgil saḳınuḳ kişi saḳnuḳ kişi ol kişilär başı
EDPCT: saḳıyuḳ:?
KBD: saḳıyuḳ:?
RRAÇ: D. 4501 saḳıyuḳ (Kabalcı,2005:772)
رو لو ب ىُ س ا ايرااورلوب قو ي ىق س رو نرا ىا رو لو ب ادو ي و ب كن ن چرا لرا
133v=4045/4045 saḳıyuḳ arıġ bolsa aṣlı bolur ol üç näŋ bu yerdä bolur ay ünür ögrän-/örgen-:
Bazı sözcüklerde metatez olayları da geçmektedir.
KBD: ögren-:öğren-.(KBD,1979:356) RRAÇ:D.5301 (Kabalcı,2005:890).
ل ىق غو ىت شو كرا ك ىُ ىا ىويىا زا شوا غوم ق مادرا نوس ماو كرا لاز لوس زا زوس
158r=4802/4802 aş az ye ay ilig üküş ḳıl tapuġ söz az sözlä ögrän sen erḏäm ḳamuġ RRAÇ: D.5301
(5301)aş az ye ay ilig öküş ḳıl tapuġ
söz az sözlä örgen sen erdem ḳamuġ
35
Tasarruflu yazımlar. Ahenk ve vezin uygunluğu sağlamak için yapılan yazımlar:
Metindeki beyitlerde ahenk sağlamak amacıyla veya vezini doğru kullanmak için tasarruflu yazımlar kullanılmıştır. Metinde bazı sözcüklerde elif, üstün,esre,ötre kullanımları vardır. Bu gösterimler sözcük ortalarında ve dize sonlarında ahenkk sağlamak için kullanılmıştır. Metin boyunca tasarruflu yazımlar bulunmaktadır.
ازرا قوُ ك ن ي اوچراوب مو لو ب قاس و ىح ب ازا ا ام ىرو ي ىش ك ىس ا يام لو ق
30r=926/926 baġırsaḳ bolun barça yaŋluḳ üzä kişi yası ḳolma yorıma aza
‘yorıma’ ve ‘aza’ kelimeleri arasında fazladan bir ‘elif’ yazımı vardır. Bunlara tasarruflu yazımlar adı altında topladık.
yandru/yanduru:
Metinde ‘yandru’ kelimesi ‘yandurur’ olarak veya bir –r- sessizi fazladan verilmiştir.
Bunun nedeni vezin uygunluğu sağlamak için olabilir.
KBD: yandur-: döndür-(KBD,1979:520)
EDPCT:yantur-: Caus.f.of. 1.yan-: ‘to bring back,turn back’, and the like.Xak.xı.: ol anı:
evke yanturdı : he sent him back to the house’.(Clauson,1972:479) RRAÇ:D.5320 yandru. (Kabalcı,2005:892)
اف ج ى تون ي رررردن ي ار ُ ىق ا فر ا فر روُ ىقو ب رو ترا اف جار ُ ىق
36
52v=1585/1585 väfa ḳılsa yandru yanutı cefa cefa ḳılsa ötrü ḳılur bu vefa
igkä alıp/igkälip:
Nüshada bazı kelimelerin son hecelerinde hem elif hem de üstün sesletimleri bir arada kullanılmıştır. Bunun nedeni vezinde uygunluğu sağlamak için olabilir.
بي ل اك ك يا وي غا اكووي ىد لاج او تو ت بي لراغوُ ك نون بي ىت ي كاش و تا كوي ك
21v=665/665 tutup çaldı yerkä aġır igkä alıp töşäkkä kirip yattı muŋluġ ulıp
Her beyitte olmamakla birlikte bazı beyitlerde yer alan kelimelerde sesletimler yapılmıştır. Bunlar uzunlukları göstermek için olabilir.
ىك ب رَنيراون قوش م ىك ي ُ ن و ب ىك ي اودنرژا ك ىُ غوُ ش و قرا كي ُ ب
2r=043/043 bu maşrıḳ meliki maçinlär begi biliglig uḳuşluġ ajunda yegi
يس وح نو ي ني ر و ب يمك ر رَنيجاون ىر ي ش خ ي كن ي نون شي م يا اوجووب رو ت
37
2r=042/042 maçinlär ḥakimi bu çin yumġusı törü barçaaymış munıŋ yaḫşısı
Metinde tasarruflu yazım örneklerinden biri de bu beyittedir. ‘aḏra ara’ arasında bir elif vardır. Tasarruflu yazımdır.
ىغا ي اك ن ىو ب ىر ىو ب ا درلاو ب اراردا ىغا ي اق ىغا ي اس وغا ي
77r=2197/2197 bularda birisi biriŋä yaġı yaġusa yaġıḳa yaġı aḏra ara
bulayı/ḳılayı:
ىت لا ىدك نرا ررو ت ىدو ب غوم قو كدا ى يَ ب و كدا ا ن ىد لا ق ىك نوس ىش ك
195r=5977/5977ḳamuġ eḏgü bardı törü öŋdi iltti kişi soŋı ḳaldı ne eḏgü bulayı
Mısır nüshasının yapısında bulunan değişiklikler; satır kenarında verilen beyitler, satır aralarında verilen sözcükler, çözümlemesi zor olan satır başlıkları:
Metinde sonradan satır altında, sayfa kenarında, satır üstlerinde kelimeler geçmektedir.
İlk dizedeki ‘sen’ kelimesi satır üzerinde verilmiştir.
مرزرا ىك لا ىا اًس لي غ زي س اامُ ىق مرزوس ن ىخن ُ ق لي ق كو لو كدا غوم ق
38
151r=4591/4591 esiz ḳılmaġıl senay elgi uzun ḳamuġ eḏgülük ḳıl ḳılınçın sözün
İlk dizedeki arzulasa kelimesindeki –sa ki satır üzerinde verilmiştir.
قاو ىيوي قوح ى لوك نلارزرا و ك قو نا لرا روُ ب ى كَ ت كو ت رو لو ب
150r=4549/4549 köŋül arzulasayıraḳ yer yaġuḳ bulur terk tiläki bolur ol anuḳ
İkinci dizedeki ‘ma’ kelimesi satır üzerinde verilmiştir.
يد لرا وح نو نا ا ك مو لرا زر ك ي زي س ىد ك قوُ ك ن ىىا اون ررا ن ا ودنوك و ب
143v=4356/4356 siziksiz ölümkä anunġu öḏi bu kündä naru ma ay yaŋluḳ keḏi
Metin boyunca üstü çizilmiş ya da karalanmış. Belirli nedenlerden dolayı silinmiş okunamayan kelimeler vardır. Bazı yerlerde beyitlerin hatta sayfaların büyük çoğunluğu yok olmuştur.
وب تاي ب ى نون اح ت ىا ن يد كن ي ن س تا و كدا اموى را ب ىح ت ىا تاويب
39
171r=5231/5231 seniŋdin ayıtġa munı ber bayat bayat aytıġı bar yemä eḏgü at
Dizinde Bulunmayan Sözcükler:
yaḳı:
EDPCT:yakı: 1. Xak.xı: ‘a humble, obsequious person’ is called yakı.
(Clauson,1972:898)
KBD: yaḳı:Sözcük geçmemektedir.
RRAÇ:D.4789yaḳıma. (Kabalcı,2005:814)
راو ي لرا اكونن اميوقي ان ىك نون ر لاو ي لرا ىن ي ن اوركت وغد ق َ ب
141v=4296/4296muŋu ma yaḳıma maŋa ol yarar bela ḳaḏġu tegsä meni ol yular şasut:
KBD 'de sadece şaşut sözcüğü geçer. Fakat C nüshası için çeviride düşülen dipnotta şasut geçmektedir.
EDPCT:şeşüt: loose,disheavelled. (Clauson,1972:868) KBD:şaşut: kır,alaca.(KBD,1979:414)
RRAÇ:D. 5639/5697 şasut.(Kabalcı,2005:949)
ترررا ك ت ى قزاي ف ُ ك ىد لو ب مي حس توش اش ك ت ىس و ت روق ك ن س لاق ر ىد لو ب
168r=5134/5134 saçım boldı yazḳı güläf teg orut saḳal boldı suŋḳur tüsi teg şeşüt
40
Dipnotta hakkında yazım bilgisi verilmeyen kelimeler:
Reşit Rahmeti ARAT ‘söz’ kelimesini ‘sen’ yazımı olarak kabul etmiştir. Biz ise metinden ‘söz’ olarak okuduk. Fakat dipnotta bu yazımdan bahsedilmemiştir.
اس رو ياو بزوس كوُ كرو ك ىد يا ك ىُ ىا زرا ار ُ ىق رَ ت قرا ى نون ان مرزرا
164r=4992/4992 ilig aydı körklüg ayursa bu söz özüm ma munı oḳ tilär ḳılsa öz RRAÇ:D 5493 (Kabalcı,2005:918)
(5493) ilig aydı körklüg ayur sen bu söz özüm ma munı oḳ tilär ḳılsa öz
yegü/tegü:
İkinci dizedeki ‘yegü’ kelimesini ARAT; ‘tegü’ olarak okumuştur. Biz de ‘yegü’ olarak okumaya çalıştık.
وك ي ى ىد لا شنروغدرا ىد نوس ك لا وك ي ىوك ح ىا لرا ىت ج يا قارزا ىد ىي
162r=4941/4941 elig sundı oḏġurmış aldı yegü yedi içti azraḳ ol içgü yegü RRAÇ:D.5441(Kabalcı,2005:910)
(5441) elig sundı oḏġurmış aldı tigü yedi içti azraḳ ol içgü yegü
