SEKONDER METOBOLİTLER

• Sekonder metabolitler, primer metabolitlerden biyosentetik yolla üretilmiş olup bitkiler âlemindeki dağılışı özel olan bir taksonomik grup (tür, cins, familya) ile sınırlandırılmıştır.

• Sekonder metabolitlerin, tozlaşmada, çevresel koşullara uyum, mikroorganizma, böcek ve diğer predatörlere (avcılara) karşı kimyasal savunma, diğer bitkilerle yarışma rollerinde yeralır.

• Özelleşmiş hücre tiplerinde ve bitkinin farklı büyüme evrelerinde sentezlendiklerinden dolayı ekstraksiyonları ile saflaştırılmaları zordur.

SEKONDER METOBOLİTLER

 SEKONDER METOBOLİTLER

 Bitkiyi herbivor, bakteriyal ve fungal patojen saldırılarına karşı korur, aynı ortamdaki diğer bitkilerle rekabet güçlerini artırır,

 Tozlanmada faydalı organizmaları (özellikle böcekleri) çeker,

 Simbiyotik ilişkilerde görev alır,

 Bitkiyi sıcaklık değişimleri, su, ışık, ultraviyole ve mineral madde gibi abiotik stress faktörlerine karşı korur,

 Hücre düzeyinde bitki büyüme düzenleyicileri,

gen ekspresyon düzenleyicileri ve transdüksiyon

mekanizmalarında görevlidirler (Sökmen A.,

Gürel E. 2002.)

Bitkilerde primer ve sekonder metabolizma arasındaki ilişkiler

Sekonder ürünlerin bitkideki görevleri farklılık gösterse de mikrobiyal patojenlere karşı sitotoksik etkili olanlar tıpta

“antimikrobiyal madde” olarak kullanılmaktadır.

Herbivorlara karşı etkileri merkezi sinir sistemi üzerine nörotoksik şekilde olup, bunlardan “anti-depresant”, sakinleştirici, kas gevşetici olarak ya da anestetik ilaçların eldesinde yararlanılmakta,

Merkezi sinir sistemi ile endokrin sisteme

karşı etkili ilaçların elde edilmesinde

kullanılmaktadır (Sökmen A., Gürel E. 2002.)

DOĞAL ÜRÜNLER

Primer metabolitler büyüme

gelişme üreme

Sekonder metabolitler

Herbivorlara, mikroplara, virüslere karşı savunma, Pollinatörler için sinyal bileşikleri,

Çiçek pigmentleri, Hormon

Sekonder Metabolitler

Alkaloitler Fenilpropanoidler Poliketidler Terpenoidler

Sekonder Metabolitler

Bitki sekonder metabolitlerinin yapısal çeşitliliği

Alkaloitler,

düşük moleküler ağırlıklı,

bazik karakterli,

amino asitlerden

biyosentezlenen heterosiklik

nitrojen

bileşikleridir.

Alkaloitler

 Biyolojik ve ekolojik aktivitelerine, kimyasal yapılarına, biyosentez yollarına göre

sınıflandırılabilirler.

Monoterpenoid indol alkaloitleri Tropan alkaloitleri ve nikotin

Pürin alkaloitleri

Pirolizidin alkaloitleri Quinolizidin alkaloitleri

Benzilizokinolin alkaloitleri (BIA)

Sekonder metabolitlerin üretildiği biyosentetik yol

izleri

Sekonder Metabolitlerin Ekonomik Önemi

1. İlaç olarak kullanılan sekonder metabolitler

İlaç Etken Maddesi Elde Edildiği Bitki Tedavi İşlevi

Atropin Atropa belladona Antikolinerjik

Digoksin Digitalis lanata Kardiatonik

Digitoksin Digitalis purpurea Kardiovasküler

Emetin Cephaelis spp. Amipli dizanteri tedavisi

Efedrin Ephedra sinica Bronş açıcı

Filokarpin Pilocarpus jaborandi Kolinerjik

Hiyosiyamin Hyoscyamus niger Antikolinerjik

Kinin, Kinidin Cinchona ledgeriana Sıtma tedavisi

Kodein Papaver somniferum Öksürük kesici, analjezik

Reserpin Rauwolfia serpentina Antihipertensif

Vinkristin, Vinblastin, Aymalisin Catharanthus roseus Kanser tedavisi

Sökmen A., Gürel E. 2002.

2. Besin katkı maddeleri olarak kullanılan sekonder metabolitler

Tat ve koku verici maddeler de besin endüstrisinde önemli yer tutmaktadır.

Sentetik katkı maddelerinin mutajenik, karsinojenik ve

teratojenik etkilerinin ortaya çıkışı ile birlikte; et, süt,

meyve, sebze, deniz ürünleri ve meşrubat sektörlerinde

doğal ürünlere duyulan talep giderek artırmaktadır.

3.Parfümeri ve zirai mücadelede kullanılan sekonder metabolitler

Ürün İşlevi Elde Edildiği Bitki

Besin

Kinin Acılaştırıcı Cinchona ledgeriana

Monellin Tatlandırıcı Dioscorephyllum cumminsii

Mirakulin Tatlandırıcı Synsepalum dulcifilum

Glisirrizin (Meyan) Tatlandırıcı Glycyrrhiza glabra (Mey)

Krosetin Renklendirici Crocus sativa

Betalain Reklendirici Beta vulgaris

Likopein Renklendirici Lycopersicum esculentum

Humulon, Lupulon Acı ve koku verici Humulus lupulus

Vanillin Koku verici Vanilla plenifolia

Parfüm ve kozmetik

Yasemin yağı Parfüm Jasminum spp.

Gül yağı Parfüm Rosa damascena

Lavanta yağı Parfüm ve kozmetik Lavandula officinalis

Zirai Mücadele

Piretrin, Sinerin, Yasmolin İnsektisit Chrysanthemum cinerariaefolium

Nikotin İnsektisit Nicotiana tabacum

Anakardik asit Molluskusit Anacardicum occidentale

Endüstride kullanılan bitkisel kökenli diğer doğal ürünler

Sökmen A., Gürel E. 2002.