8 DEMİR, ZİNCİR ve IRGAT Demirleme donanımlar bir gemi için hayati değerdeki yapı ve malzemelerdir. Geminin inşa aşamasında titizlikle seçilir. Her zaman kontrol ve bakımları aksatılmadan

8

DEMİR, ZİNCİR ve IRGAT

Demirleme donanımlar bir gemi için hayati değerdeki yapı ve malzemelerdir. Geminin inşa aşamasında titizlikle seçilir. Her zaman kontrol ve bakımları aksatılmadan yapılır. Gemideki en tecrübeli personele kullandırılır.

8.1

Irgatlar ve demirleme donanımları

Irgatlar (Windlass) Demirleme işlemlerinde ve halat elleçlenmesinde kullanılan

elektrik enerjisi veya hidrolik ile çalıştırılan makinelerdir. Demirleme için geminin tipine göre genelde bir adet ve baş tarafta bulunur. Bazı gemilerde ayrıca tonoz tabir edilen demir için kıç tarafa da konulur.

Irgat üzerinde zincirlerin elleçlenmesinde kullanılan zincir feneri, halatların elleçlenmesinde kullanılan fenerler ve zincir fenerini frenleyen kastanyolalar bulunur.

8.1.1 Demir (Anchor)

Demirleme donanımının ana unsurlarından biridir. Tarih boyunca çok değişik demirler kullanılmıştır.

Geçmişte çokça kullanılan admiralty demiri (Common anchor tip) günümüzde sadece küçük teknelerde kullanılmakta veya görsel bir eşya gibi sergilenmektedir. Çiposuz göz demiri düz bir beden ve ucunda iki tarafa hareketli tırnakları ile iyi bir tutuculuk sağlamakta ve gemide istifi ve işlemleri kolayca yapılmaktadır.

Demirin ağırlığı kurallarla saptanmaktadır.Çiposuz göz demirleri değişik patentlerle imal edilmektedir. Bunlardan ikisi Hall’s patent ve Admiralty Cast Anchor Type 14 sayılabilir.

Tırnaklar her iki tarafa azami olarak 45 kadar hareket edebilir. Toplam ağırlığın %60 kadarı beden haricindeki kısımlardır. Aşağıdaki tablo genel bir kural olarak kullanılacak demir ağırlığı hakkında fikir vermektedir.

Geminin boyu (metre) Çiposuz göz demiri (Kg)

90 1775

115 2625

150 4062

Demirler diğer yük altında çalışan malzemeler gibi periodik kontrola tabi tutulur. Hem yapım ile ilgili ve hem de bu kontrollerle ilgili bilgiler demirin meme kısmında markalanır.

8.1.2 Demir zinciri

Demir zincirleri dövme demir, yumuşak çelik, dökme çelik veya özel dövme çelikten imal edilen baklaların birbirine eklenmesi ile yapılırlar. Ölçüsü baklanın milimetre olarak kesit çapıdır. Standart boylarda imal edilirler. Kilit tabir edilen zincir uzunluğu 15 kulaç veya 27,5 metredir. Geminin ihtiyacı kadar zincir kilidi birbirine eklenerek uzun zincirler oluşturulur.

kat kalın bakla ve buna da 1,2 kat kalın lokmasız bakla takılır ve en sona fırdöndü takılarak demir veya mapaya bağlanır.

Bir gemide bulması gereken toplam zincir uzunluğu aşağıdaki örnek tablodaki gibidir. Tablodaki zincirin yarıdan fazlası genelde sancak demir ve kalanı iskele demir için kullanılır. Geminin boyu(m.) Zincirin boyu(kulaç) Zincir kilit adedi Zincir ebadı(mm)

90 240 16 32

115 270 18 55

150 300 20 63,5

Örnek olarak 90 metre boyundaki bir gemi için 9 kilit sancak ve 7 kilit iskele demir için kullanılır.

8.3

Zincirin kırılma ve test gerilimleri

Çeşitli materyallerle yapılan zincirlerin test ve kırılma gerilmesi tablodaki gibidir.

Materyal Test Gerilimi Kırılma gerilimi

Dövme demir D2_{/36 D}2_/26

Özel dövme çelik D2/24 D2/17

D mm olarak zincirin kesit çapıdır. Örnek olarak 32 mm çapındaki bir zincir baklasının kırılma gerilimi 60,2 ton ve test gerilimi 42,6 tondur.

Zincir için emniyetli çalışma faktörü ise 4,5 tir. Buna göre örneği verilen zincirin emniyetli çalışma gerilimi (SWL) = 60,2 / 4,5 = 13,4 ton olarak bulunur.

8.4

Zincirlik

Zincirler başaltında zincirlik tabir edilen bölmelerde istif edilir.. Zincirin son lokmasız baklası bir fırdöndü ile zincirlikte bulunan ve hırça mapa denilen bir mapaya kilit ile tesbit edilir. Zincirlikler sancak ve iskele olmak üzere iki kısımdır. Bölmelerin su tahliye devreleri vardır. Zincir zaman zaman kirli geldiğinde bölmenin açılarak zincirliğin yıkanması gerekli olur. Bu işlem herhangi bir demirlemeden sonra zincirlik boş iken yapılmalıdır.

Zincirler geliş şekillerine bağlı olarak kendiliğinden istif edilirler. Zincirler bazen gamba alır ve zincirliği güverteye bağlayan zincirlik manikasında sıkışabilir. Bu durumda zincirlik açılarak bir gemici tarafından düzeltilerek aybocu edilir. Zincir sonuna kadar verildiğinde hırça mapadan sökülerek gamba düzeltilir.

Periyodik havuza girildiğinde zincirler test için havuza indirildiğinde zincirlikler bakıma tabi tutulmalı ve temizlenmelidir. Tahliye valfları ve boru devreleri kontrol edilmelidir. Zincirlik alabandaları gerekirse raspa edilip pasa mukavim boya ile boyanmalıdır.

8.5

Zincirlerin işaretlenmesi

Zincir kilitleri açılır baklalar ile birleştirilir. Birleşme yerindeki açılır bakla ve diğer baklalar değişik renkli boyalar ile boyanır. Bütün açılır baklalar sancak zincirde yeşil ve iskele zincirde kırmızıya boyanır. Bu baklaya bitişik baklalar beyaza boyanır. Sancak zincir için demirden itibaren birinci zincir kilidi sonu açılır baklanın iki tarafındaki birer bakla beyaza boyanır. Bu baklaların lokması bir tel ile sarılarak işaretlenir. İkinci kilit sonunda açılır baklanın iki tarafındaki ikişer bakla beyaza boyanır ve ikinci baklalar tel ile işaretlenir. Böylece devam ederek örnek olarak 6 kilit sonunda açılır baklanın iki tarafındaki altışar bakla beyaza boyanır ve altıncı baklalar tel ile işaretlenir.

Yukarıda iskele zincir 4.kilit işaretlemesi görünüyor. Açılır bakla kırmızı diğer 4 er bakla beyaz ve 4. Baklaların lokmaları tel sarılıdır.

8.6

Demir ve Zincirlerin kontrolu

Demir ve zincirler her aşamada teste tabi tutulurlar. Bu testler yapım aşamasında imalatçı tarafından ve gemide kullanıcı tarafından yapılmaktadır.

8.6.1 İmalatçı testleri

Üzerindeki anele ve kilitle beraber ağırlığı 1 tonun altında olan demirler ağırlığının 20 katı ve ağırlığı 30 tonun altında olan demirler ağırlığının 5 katı test gerilimine tabi tutulur. Bir ay boyunca devam eden test aşamasından sonra demir dikkatli bir şekilde yapım kusurlarına karşı gözlemlenir.Her şey tatminkar bulunursa sertifika verilir.

Zincirlerde imalatçı tarafından test edilir. Her zincir kilidinden üç adet bakla alınarak kırılma gerilimine tabi tutulur. Bu test tatminkar bulunursa baklaların ait olduğu zincir kilidi test gerilimine tabi tutulur.Zincir ayrıca dikkatli bir şekilde yapım kusurlarına karşı gözlemlenir.Herşey tatminkar bulunursa sertifika verilir.

8.6.2 Gemideki testler

Zincirler gemi periyodik havuz kontrolüne alındığında zincirlikten çıkarılarak havuz tabanına istif edilir. Burada raspa edilerek kirlerinden ve paslarından temizlenen zincirler kalınlık kontrolüne tabi tutulur. Kalınlığının %10’unu kaybeden baklalar değiştirilir. Herhangi bir zincir kilidinde bakla değiştirilirse o zincir kilidi test gerilimine tabi tutulmalıdır.

Çok eskimiş zincirlerde zincirin pek sık kullanılmayan son zincir kilitlerini başa almak pratik bir yoldur. Bazı baklalarda lokmalar yerinden kayıp çıkabilir. Böyle laçka olmuş lokmalar kaynakla tutturulur.

Açılır baklalar ve kilitler açılarak temizlenir, dikkatle muayene edilir, yağlanarak tekrar takılırlar.

Zincirdeki her bakla çekiç testine tabi tutulur. Her baklaya çekiç ile vurulur ve ses dinlenir. Sesin niteliği baklanın sağlamlığı hakkında bilgi verir.

8.7

Demirlemede kullanılan terimler

ABOSA Bosayı tut veya geçici olarak durdur, bosaya vurmak

AGANTA Zincir veya halatın kısa bir zaman süresi için elde tutulup bırakılmaması [Aganta iskota, aganta borina borinata]

ALESTA Hazır olmak, hazır olarak apikoda beklemek

APİKO Demirin vira edilişinde deniz dibinden kurtulup dimdik durduğu vaziyet, veya dikkatli olarak beklemek.

ASKI MAPASI Bir demir kaldırmak için bedenine konmuş olan mapa AYBOCU Zincirin ırgat çalıştırılarak aşağı alınması, indirilmesi BAKLA Zincirin bir halkası

BOSA/BOSA TUTMAK Bir halat veya zincirin bedeni üzerine bosa tutarak abramak DESTE ETMEK Halatın veya zincirin iyice gerilmesi

FIRDÖNDÜ Zincirin gamba almaması için aralara konan bir eksene bağlı olarak dönen iki yarım bakladan oluşan kilit

IRGAT Demir almada, halatları dolayıp gemiyi yanaştırmada veya karaya çekmede kullanılan, hidrolik, elektrikli, stimli veya insan kuvvetiyle çalıştırılan yatay veya dikey mekanizma [Yatay ve manivela kuvvetiyle çalıştırılanlar = bocurgat]

KALOMA Demir üzerinde bulunan teknelerin denizde bulunan zincir mesafesi. Boşluk ve rahatlık, tolerans, ölçülü Sakin deniz ve azami 5 knot akıntıya kadar verilebilecek kaloma miktarı;

Materyal Kaloma miktarı (D metre olarak deniz derinliğidir.)

Dövme demir 25√D

Dökme çelik 28√D

Özel Dövme çelik 39√D

KALOMA ETMEK Zincir gerektiğinde daha fazla salmak, [Kaloma vermek]

KASTANYOLA Demir zinciri akarken durdurabilmek için ırgat etrafına konan demir veya çelik şerit çember (bir çeşit fren balatası).

KİLİT 12,5/15 kulaç zincir uzunluğu veya iki kilit zinciri birbirine bağlayan bir tarafı değirmi diğer tarafı harbili bir cins zincir baklası.

LAÇKA Boşver, boşalt, boşalmış gevşemiş anlamında.

LOÇA Demir zincirinin akması için açılmış deliklere geçirilmiş madeni oluk. LOKMA Zincirin baklalarının ortasına takviye için konmuş parça.

MAYNA ETMEK Aşağı indirmek (ağır ağır).

MEME Demir kollarının demir bedenine birleştiği noktanın alt kısmı. NETA Muntazam, düzgün, tertipli veya emniyetli anlamına gelir. SALPA Demirin deniz dibinden kurtulması, ağırlığını zincire binmesi. SUGA ETMEK Vira edip sıkıştırmak. (Suga kastanyola, suga cıvata vb). TIRNAK Demirin kollarının ucundaki tırnak şeklindeki kısım

VİRA Vidayı, cıvatayı, ırgat veya vinci çevirmek sarma yönünde verilen komut.

ZİNCİR MANİKASI Zincirlik ile üst güverte arasında zincirin arasından geçtiği madeni boru. ZİNCİRLİK Teknelerin baş tarafında başaltında demir zincirlerinin muhafaza edildiği yer.