ÜNİTE 8
Sinir Sistemi Hastalıklarında Beslenme
Bu üniteyi çalıştıktan sonra,
■ Sinir sistemi hastalıklarında uygulanabilecek diyetleri öğrenmiş olacaksınız.
■ Sinir Sistemi Hastalıklarında Beslenme
■ Özet
■ Değerlendirme Soruları
■ Kavram Dizini
■ Başvurulabilecek Kaynaklar
■ Daha geniş bilgi için nöroloji, diyet, çocuk sağlığı ve hastalıkları kitaplarındaki ilgili ünitelere bakınız.
İçindekiler Amaçlar
Öneriler
SİNİR SİSTEMİ HASTALIKLARINDA BESLENME
Beyinin gelişiminde beslenmenin önemi büyüktür. Yeterli ve dengeli protein alamayan bebeğin büyümesi yanında gelişimi de etkilenmektedir.
Sinir sistemi oluşumu ve gelişimi anne karnında başlar ve yaşamın ilk yıllarında tamamlanır.
Sinir hücrelerinin çalışması için B grubu vitaminlere, azotlu (bazı amino asitlere), lipitli maddelere ve elektrolitlere özellikle gereksinim vardır.
Ayrıca beynin çalışması için de enerjiye gereksinim vardır. Bu nedenle sinir sisteminin oluşması ve düzenli çalışması için yeterli ve dengeli beslenmek gerekir.
Malnutrisyon ve ayrıca bebeklik döneminde ortaya çıkan metabolizma hastalıkları (fenil ketonüri gibi), beyin gelişimine ve sinir sistemine olumsuz etki yapmaktadırlar.
Nöritis ve polinöritis: Sinir yaralanmaları, tümör veya infeksiyonlarla ortaya çıkabilen bu hastalıklarda, genellikle B grubu vitaminlerinin yetersizliği gözlenmiştir. Bu nedenle diyet B grubu vitaminlerden zengin olmalıdır. Ancak B grubu vitaminlerinin verilmesinin tedavide önemli yeri olduğu kesin söylenemez.
Serebrovasküler hastalıklar: Merkezi sinir sistemi hastalıklarının en önemlilerindendir.
Nedenlerin başında ateroskleroz ve hipertansiyon gelir.
Bu hastalıklarda beslenme dördüncü bölüm birinci ünitede söz edilmiştir.Bu hastaların diyetlerinde tuz azaltılır, şişmanlık varsa normal kilosuna inmesi sağlanır, fiziksel aktiflik arttırılır.
Bu tedbirlerin çoğu hastalık öncesi alınmalıdır. Ancak hastanın serebrovasküler bir rahatsızlık geçirmesinden sonra da zayıflatılıp diyetinde tuz oranının azaltılması hastalığın tekrarlamaması için önemlidir.
Epilepsi: Bireyin serebral fonksiyonlarının geçici olarak bozulup nöbetler şeklinde şuur kaybı ile ortaya çıkabilen bir hastalıktır.
Hastanın tedavisinde ketojenik diyet uygulanabilir.
Ketojenik diyet yüksek yağ içerir.
Epileptik nöbetlerin azaltılmasında ketozisin iyileştirici etkisi gözlenmiştir.
Ketozisin oluşturulması için açlık arkasından ketojenik diyet uygulanır.
Bu diyette protein sınırlanır, meyve ve sebze dışında karbonhidratlı besinler verilmez.
Mayonez, tereyağ, sıvı yağ verilir.
Menü üç eşit öğünde düzenlenir.
Diğer sinir sistemi hastalıklarında örneğin migrende ağrı nöbetlerinin başlamasından önce yenilen bazı yiyeceklerin sebep olduğu düşünülmektedir.
Beyin gelişimi ve hastalıkları konusunda bilgilerimiz arttıkça bu konuda beslenme yaklaşımlarımız daha netleşecektir kanısındayız.
S i n i r s i s t e m i g e l i ş i m i i l e m a l n ü t r i s y o n a r a s ı n d a k i i l i ş k i n e d i r ? N ö r i t i s d e k i g ı d a y a k l a ş ı m l a r ı n e l e r d i r ?
S e r e b r o v a s k ü l e r h a s t a l ı k t a b e s i n y a k l a ş ı m l a r ı n ı a ç ı k l a y ı n ı z . A t e r o s k l e r o z d a n e t i p b i r b e s l e n m e ö n e r i r s i n i z ?
K e t o t i k b e s l e n m e h a n g i h a s t a l ı k l a r d a k u l l a n ı l ı r ? K e t o t i k g ı d a n a s ı l v e r i l i r ?
Sinir sistemi oluşumu ve gelişimi anne karnında başlar ve yaşamın ilk yıllarında tamamlanır. Sinir hücrelerinin çalışması için B grubu vitaminlere, azotlu (bazı amino asitlere), lipitli maddelere ve elektrolitlere özellikle gereksinim vardır. Ayrıca beynin çalışması için de enerjiye gereksinim vardır. Bu nedenle sinir sisteminin oluşması ve düzenli çalışması için yeterli ve dengeli beslenmek gerekir. Malnutrisyon ve ayrıca bebeklik döneminde ortaya çıkan metabolizma hastalıkları (fenil ketonüri gibi), beyin gelişimine ve sinir sistemine olmsuz etki yapmaktadırlar
Nöritis ve polinöritis: Diyet B grubu vitaminlerden zengin olmalıdır.
Serebrovasküler hastalıklar: Bu hastal ar ı n di yetl er i nde tuz azal tı l ı r , şi şmanl ı k var sa nor mal ki l osuna i nmesi sağlanır, fiziksel aktiflik arttırılır.
Epilepsi: Hastanın tedavisinde ketojenik diyet uygulanabilir. Ketojenik diyet yüksek yağ içerir. Bu diyette protein sınırlanır, meyve ve sebze dışında karbonhidratlı besinler verilmez.
Mayonez, tereyağ, sıvı yağ verilir.
Özet
?
1. Yanlış olan cümleyi işaretleyiniz.
A) Beyinin gelişiminde dengeli beslenmenin önemi büyüktür
B) Sinir hücrelerinin işlevlerini yapabilmeleri için enerjiye, vitaminlere, amino asitlere, lipitlere, su ve madenlere gereksinimleri vardır.
C) Malnutrisyon ve ayrıca bebeklik döneminde ortaya çıkan metabolizma hastalıkları (fenil ketonüri gibi), beyin gelişimine ve sinir sistemine olumsuz etkileri olmamaktadır. Çünkü beyin gelişimi anne karnında tamamlanmıştır.
D) Nöritis ve polinöritis hastalıklarında genellikle B grubu vitaminlerinin yetersizliği gözlenmiştir. Ancak B grubu vitaminlerinin verilmesinin tedavide önemli yeri olduğu kesin söylenemez.
E) Serebrovasküler hastalığında hastaların diyetlerinden tuz azaltılır, şişmanlık varsa normal kilosuna inmesi sağlanır ve fiziksel aktivite arttırılır.
Migren : Genellikle damarsal nedenlere bağlı olarak gelişen ve başın bir yarısını tutan ve ayrıca Aspirin gibi ilaçlarla tam netice alınamayan, aralıklı gelen baş ağrısıdır.
BAYSAL, A.; Beslenme. Hacettepe Üniversitesi Yayınları, 1985.
BEHRMAN, R.E., VAUGHAN, V.C.; Nelson Textbook of Pediatrics. 13th ed., W.B.
Saunders Company, Philadelphia, 1987.
GUYTON, A.C.; Textbook of Medical Physiology. W.B. Saunders Company, Phila- delphia, 1981.
NOYAN, A. ; Fizyoloji ders kitabı. 5. Baskı , Ankara, 1988.
SELBACHER, K.J., ADAMS, R.; Harrison's Principles of Internal Medicine. 12 th Edition by Mc Graw Hill Book Company, 1991.
SENCER, E.; Beslenme ve Diyet. İstanbul, 1991.
Değerlendirme Soruları
Kavram Dizini
Başvurulacak Kaynaklar
DEĞERLENDİRME SORULARININ YANITLARI BÖLÜM I
Ü N İ T E 1
1. cevap (C). Dengeli beslenme için organizmanın gereksinimlerinin tümü alınmalıdır. Bu gereksinimler içinde proteinler kadar yağ ve karbonhidratlar da olmalıdır. Bu yiyecekler düzenli olarak alınmalı, ancak fazla olmamalıdır. Bol alındığında şişmanlık gelişecektir.
Obesite de bir çeşit beslenme hastalığıdır.
2. cevap (D). Her bir yaşın gereksinimleri farklı olacağı için, alacakları gıdalarda farklı olmalıdır. 4 yaşında tek başına süt yetersiz kalacaktır. Büyüme ve gelişmenin tamamen sağlıklı olması gerekir. Hiçbir maddenin eksikliği olmaması için çok çeşitli gıda almamız gerekmektedir.
Ü N İ T E 2
1. cevap (C). Proteinler daha çok yapı malzemesi olarak kullanılmalıdır. Bu nedenle enerjimizi diğer besin öğelerinden karşılamaya özen göstermeliyiz. Karbonhidratlar emil- meden önce monosakkaritlere parçalanırlar ve sıklıkla bu şekilde emilirler. Ancak, besin olarak monosakkaritler fazla oranda alındığında tolere edilemez, ishal gibi gastrointestinal sorunlar ortaya çıkar. Karbonhidratlar gereken enerjinin üzerinde (fazla oranda) alındığında yağ sentezine gider ve vücudumuzda yağ dokusu olarak depo edilir. Dengeli alındığında şişmanlığa neden olmamaktadır. Besinlerimizde karbonhidratların dengeli oranda olması gerekir. Ancak enerjimizi diğer kaynaklardan da elde edebildiğimiz için mutlak gerekli değildir. Bu açılardan dolayı, aldığımız besinlerin kapsamları dengeli oranda tüm öğeleri kapsamalıdır.
2. cevap (C). Lipidlerin yakım işlevi için ara yıkım ürünleri keton cisimleridir. Bu maddeler yakıma giderek enerji oluştururlar.
3. cevap (B). Hayvansal besinlerin (et) protein kapsamları insan yapılarına yapısal olarak (kapsadıkları aminoasitler olarak) benzemektedirler. Bu nedenle hayvansal proteinler yüksek kaliteli proteinlerdir.
4. cevap (A). Kalsiyum kanda da elektrolit olarak vardır. Hemoglobinin yapısında bulunan maden demirdir. Tiroid hormonlarında iyot bulunur. Yenidoğmuş bir bebekte su oranı daha yüksektir (%78).
5. cevap (C). Folik asit suda erimektedir. A vitamini alaca karanlıkta görmemizde etkindir.
- 2 3 2 -
Karanlıkta görmemizi sağlayamaz. D vitamini deride 7 dehidrokolesterol şeklinde iken güneş ışığının etkisi ile kalsiferole dünüşür. Karaciğerde 25 hidroksi kolekalsiferol, takiben böbrekte 1, 25 dihidroksi kolekalsiferole dönüşür. Bu madde aktif D vitaminidir. K vitamini pıhtılaşmayı sağlamaz, pıhtılaşmayı sağlayan etmenleri aktive eder. Isıya en dayanıksız vitamin C vitaminidir.
Ü N İ T E 3
Cevap (D). Sorunun doğrusu E şıkkında belirtilmektedir.
Ü N İ T E 4
Cevap (D). Vücudumuzdaki hemen hemen tüm işlevleri yapan organik maddeler enzimler- dir.
Ü N İ T E 5
Cevap (A). Yapım işinin yürütüllebilmesi için yine enerjiye gerksinimiz vardır. Bu nedenle her aşamada enerjiye gereksinimiz vardır.
Ü N İ T E 6
Cevap (A). Hormonların özelliklerinin tam zıttı yazılmıştır. Hormonlar kan yolu ile çok az oranlarda bile vücudumuzdaki olaylarda denetim rolü oynarlar.
BÖLÜM II
Ü N İ T E 1
1. cevap (B). Et ve yumurta proteinleri en kıymetli proteinlerdendir. Tahıldaki proteinlerden yapım işlemlerinde yararlanma oranı azdır.
BÖLÜM III
Ü N İ T E 1
1. cevap (C). Özellikle gebenin besinlerine kalori, protein, mineral ve vitamin desteklemesi yapılmalıdır. Ancak bu ekleme çok yüksek dozda olmamalıdır.
- 2 3 3 -
2. cevap (C). Sigara ve alkol bebek doğduktan sonra da annenin alması ile bebeğe zararı olmaktadır.
Ü N İ T E 2
1. cevap (A). Yeni teknoloji ile oluşturulan mamalar anne sütüne benzetilmeye çalışılmaktadır. Kimyasal yapının aynısı yapılabilse bile, anne sütünde bulunan hücreleri ve enzimleri yapabilmek imkansızdır.
Ü N İ T E 3
1. cevap (D). Diyet yaklaşımı yapılmadan tek başına fiziksel aktivitenin arttırılması başarılı olmaya yeterli değildir.
2. cevap (C). Zayıf olan kişinin besinlerini arttırmak kolay değildir. Çünkü, zayıf olanlara yemek yedirmek çok zordur.
3. cevap (D). Marasmus, kuvaşiorkor malnütrisyon çeşitlerindendir.
Ü N İ T E 4
1. cevap (E). Beslenme ile dengeli beslenme anlaşılmalıdır. Fazla veya az miktarda gıda alınmamalıdır. Yemekten sonra ağırlık çökmesine sebep olan beslenme gereğinden fazla yemekten dolayı olmaktadır.
2. cevap (A). Her gün sağlıklı olmak için spor yapan kişi sporcu değildir. Bu açıdan kalori eklenmesi gerekmeyebilir.
3. cevap (D). Yaşlılarda bazal metabolizma yavaşlamaktadır.
BÖLÜM IV
Ü N İ T E 1
1. cevap (D). Tuz kısıtlanması günde 2.5 gram düzeyinde tutulmalıdır. Salamura gibi fazla tuzlu gıdalar, hatta ekmekte tussuz olmalıdır.
Ü N İ T E 2
1. cevap (E). Protein kısıtlanmalıdır. Yüksek miktarda alınacak protein kan amonyum düze- yini yükseltecek ve klinik tablo ağırlaşacaktır. Tedavide protein kısıtlama ana yaklaşımlar- dandır.
- 2 3 4 -
Ü N İ T E 3
1. cevap (C). Doğru yanıtlar A ve D şıkkında belirtilmektedir. Tip 1 diabet insüline gereksi- nim duyarken, Tip 2 diabette perhizle kan şekeri kontrol altına alınabilir.
Ü N İ T E 4
1. Cevap (A). Az olmalıdır. Solüt yükü ortalama aç bir insanda 600 miliozmol/Litre, normal yemek yiyen kişide 400 miliozmol/Litre, bazal kalorisini alanlarda 200 miliozmol/Litredir.
Ü N İ T E 5
1. Cevap (A). Kesin kanser yapan besin maddeleri tanımlanamamıştır.
Ü N İ T E 6
Cevap (E). Hastanın yanan yeri bağırsak sistemi olmadığı için ağızdan verilecek gıdaları almakta zorluk çekmez. Ancak şok, plazma kaybı gibi durumlarda ağızdan verilecek sıvılar gereksinimi tam karşılamamaktadır.
Ü N İ T E 7
Cevap (D). Uzun süren tüm hastalıklarda kilo alamama gözlenir.
Ü N İ T E 8
Cevap (C). Beyin gelişimi doğumdan sonra da devam ettiği için bebeklikte beyin gelişimine etki eden tüm olumsuz koşullardan kaçınmak gereklidir.
- 2 3 5 -
