Bir dilin kelimelerini meydana getiren en küçük unsurla- ra ses denir. O halde ses, bir dilin en küçük yapıtaşıdır.
Dildeki sesleri gösteren işaretlerin her birine harf denir.
Dilimiz 29 harften oluşur. Sesler oluşumuna göre, sesli (ünlü), sessiz (ünsüz) olarak iki grupta incelenir:
SESLİ (ÜNLÜ) HARFLER
Tek başlarına hece oluşturabilen a, e, ı, i, o, ö, u, ü harfleridir. Bu ünlülerin özelliklerine göre gruplandırma- sını bir şema üzerinde gösterelim:
Düz Yuvarlak
Geniş Dar Geniş Dar
Kalın ünlüler a ı o u
İnce ünlüler e i ö ü
Sesli harflerin bulundukları sözcüklerdeki uyumlara
“ünlü uyumları” denir. Ünlü uyumları şunlardır.
BÜYÜK ÜNLÜ UYUMU
Kalın ünlüyü kalın ünlü, ince ünlüyü de ince ünlü takip eder. Büyük ünlü uyumu, sözcüklerdeki sesli harflerin
“kalınlık - incelik” bakımından uyumudur.
So - ba der - gi - ler
kalın kalın ince ince ince
Tek heceli sözcüklerde bir tek ünlü harf bulundu- ğundan uyum aranmaz.
Türkçe’de var olan ekler büyük sesli uyumu kuralına uyar. Kurala aykırı olan altı tane ek vardır:
– (i) yor gel - iyor – ken doktor - ken – ki akşam - ki – leyin sabah - leyin – (i)mtrak yeşil - imtırak – daş meslek - taş – gil dayım - gil
Bu kurala aykırı olan sözcükler genellikle Türkçe değildir.
Kalem, kitap, insan gibi.
Türkçe oldukları halde, zamanla ses değişikliğine uğradıkları için aykırı duruma düşen sözcükler: anne (ana), elma (alma) kardeş (karındaş), dahil (dahi), hangi (kangı).
KÜÇÜK ÜNLÜ UYUMU
Sesli harflerin “düzlük - yuvarlaklık”, “darlık - genişlik”
bakımından uyumudur.
Kural 1: İlk hecede “a, e, ı, i” düz seslilerinden biri bulunuyorsa ikinci ve diğer hecelerde de “a, e, ı, i” seslerinden biri bulunur: Tahta, silgi, pen- cere örneklerinde olduğu gibi
Kural 2: Bir sözcüğün ilk hecesinde yuvarlak sesli harflerden biri bulunuyorsa yani “o, ö, u, ü”
seslerinden biri varsa, ikinci ve diğer heceler- de yalnızca “a, e, u, ü” seslerinden biri bulu- nur: “Üzüm, soba…” kurala uyar. Türkçe’de “o, ö” yalnızca ilk hecede kullanılabilir. “Otobüs, otomobil, banyo, motor” gibi sözcüklerin bu ku- rala aykırı olduğunu ilk bakışta söyleyebiliriz.
Bileşik sözcüklerde küçük ünlü uyumu aranmaz.
Bir sözcük yuvarlak sesli harflerden (o, ö, u, ü) biri ile başlayıp ikinci hecede a veya e ye geçerse artık düz sesliden sonra düz sesli gelebileceği için ı ve i de kullanılabilecektir:
Tokalı ve sobacı örneklerinde olduğu gibi.
SESSİZ (ÜNSÜZ) HARFLER
Sessiz harfler çeşitli şekillerde gruplandırılabilir:
Süreksiz - sert ünsüzler : p, ç, t, k
Süreksiz - yumuşak ünsüzler : b, c, d, g
Sürekli - sert ünsüzler : f, s, ş, h
Sürekli - yumuşak ünsüzler : ğ, j, l, m, n, r, v, y, z
ÜNSÜZ BENZEŞMESİ
Sert ünsüzlerle (f, s, t, k, ç, ş, h, p) biten sözcükler “c, d, g” ile başlayan ek getirildiğinde eklerin ilk harfleri “ç, t, k”
şeklinde sertleştirilerek yazılır.
Yanlış Doğru
Süt - cü Sütçü Sabah - dan Sabahtan 1973’de 1973’te
Ses Bilgisi
4. BÖLÜM
6 8
ÜNSÜZ YUMUŞAMASI
Türkçe bir sözcüğün sonunda (p, ç, t, k) süreksiz sert sessizlerinden biri bulunuyor ve bu sözcük ünlüyle baş- layan bir ek alıyorsa sözcüğün sonundaki (p, ç, t, k); (b, c, d, g, ğ) ye dönüşür.
Dolap - ı dolabı Ağaç - a ağaca Bıçak - ın bıçağın Renk - i rengi Dert - in derdin
Özel adların yazımında yumuşama yapılmaz:
Karabük’ü, Ahmet’i, Zonguldak’a
Kimi yabancı sözcüklerde de ünsüz yumuşaması olmaz:
cumhuriyeti, millete, hukukun, saati
Bu kurala tek heceli sözcüklerin çoğu uymaz:
İpi, otu, üçü, atı
Sonunda süreksiz sert ünsüzlerden (p, ç, t, k) biri bulu- nan sözcük, ünlü ile başlayan bir ek aldığında sonraki sert ses yumuşar.
Aşağıdaki sözcüklerden hangisi bu kurala uymaz?
A) araç B) tabak C) söğüt
D) dolap E) koç
ÇÖZÜM
Araç - ı aracı Tabak - ınızı tabağınızı Söğüt - ün söğüdün Dolap - a dolaba
Görüldüğü gibi yukarıdaki sözcükler ünlü ile başlayan ek aldıklarında yumuşamaya uğramaktadır. Oysa E’deki
“koç” sözcüğü tek hecelidir, bu sözcük, ünlüyle başlayan ek aldığında yumuşama olmaz.
Cevap E’dir.
Türkçe sözcüklerin sonlarında (b, c, d, g) ünsüzleri bulunmaz. Yabancı dillerden gelen sözcüklerin sonlarındaki bu harfler (p, ç, t, k) olarak değiştirilerek yazılır.
İcad icat Kitab kitap Ahmed Ahmet
“n - m” DEĞİŞİKLİĞİ
Türkçe’de “b”den önce gelen “n”ler “m”ye dönüşür. Alıntı sözcüklerde de bu kurala uyulmuştur.
Penbe Pembe
Kanbur Kambur Kanpanya Kampanya Sünbül Sümbül Sakanbaç Saklambaç
Özel adlarla bileşik sözcüklerde bu kural aran- maz:
İstanbul, Safranbolu, Sonbahar, onbaşı…
SES DÜŞMESİ ORTA HECE DÜŞMESİ
İkinci hecelerinde dar ünlülerden (ı, i, u, ü) biri bulunan iki heceli sözcüklerden birçoğu sesli harfle başlayan bir ek aldığında ikinci hecelerindeki bu ünlüler düşer:
Omuz - um omzum Ağız - ını ağzını Ömür - ümüz ömrümüz
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir yazım yanlışı vardır?
A) İçtiği ilacın bıraktığı acımsı tadı gidermek için ağzına şeker aldı.
B) Nesili tükenmekte olan bazı hayvanlar koruma altına alınıyor.
C) Yaptığının yanlış olduğunu anlayınca özür dilemek istedi.
D) Vakfın amaçlarının neler olduğu üyelere anlatıldı.
E) Nüfus kaydını, doğum yerinden oturduğu ilçeye naklettirdi.
ÇÖZÜM
A, C, D ve E seçeneklerinde yazım yanlışı yoktur. B’deki cümlenin ilk sözcüğü ünlü düşmesine uğratılmadan yazıldığı için yazım açısından yanlıştır.
Nesil - i nesli
Cevap B’dir.
ÖRNEK ÖSS - 1998
ÖRNEK ÖSS - 1993
Bazı sözcükler, yapım eki aldığında ünlü düş- mesi görülür:
sarı-ar- sarar(mak) yumurta-la- yumurtla(mak) kıvır-ım kıvrım
tükür-ük tükrük
ÜNSÜZ DÜŞMESİ
Sıcak - cık sıcacık Ufak - cık ufacık Küçük - cük küçücük Çabuk-cak çabucak
Bu örneklerde görüldüğü gibi; “k” ünsüzü ile biten sıfat- lara küçültme eki (-cik / - cek) getirildiğinde sözcüğün sonundaki “k” ünsüzü düşer ve bu değişiklik yazıya yansıtılır.
SES TÜREMESİ ÜNLÜ TÜREMESİ
Bazı pekiştirme sıfatlarında ünlü türemesi görülür:
yapayalnız, sapasağlam…
Bazı küçültme sıfatlarında ünlü türemesi görülür:
bir-i-cik biricik, az-ı-cık azıcık…
ÜNSÜZ TÜREMESİ
Bazı alıntı sözcüklerde ve bu sözcüklerle kurulmuş bileşik fiillerde görülür: hat-ı hattı, sır-ı sırrı, zan-etmek zannetmek, his-etmek hissetmek…
Bazı kaynaklar, kaynaştırma harflerine “ünsüz türemesi” de demektedir.
Kaynaştırma Ünsüzleri:
Türkçe kurallara göre bir sözcükte iki ünlü yan yana gelmez. Araya kaynaştırma harfi girer. Türkçede dört tane kaynaştırma harfi vardır: “y, ş, s, n” Sesli harfle biten sözcükler sesli harfle başlayan bir ek aldıkları zaman araya kaynaştırma harflerinden biri getirilir.
Ünlüyle biten sözcük
Kaynaştırma ünsüzü
Ünlüyle başlayan ek
Sözcük
Oda y a Odaya
Altı ş a Altışar
Oda s ı (çocuğun)
odası
Soba n ın Sobanın
ÜNLÜ DARALMASI
Sözcüklerin sonlarında bulunan geniş ünlüler (a, e) özellikle “-yor” ekinin darlaştırıcı özelliğinden dolayı daralarak “ı, i, u, ü” dar ünlülerine dönüşür.
Özle - yor özlüyor Oyala - yor oyalıyor Kalma - yor kalmıyor Oyna - yor oynuyor
“de - , ye-, ne” sözcükleri “y” kaynaştırma ünsüzüyle de darlaşırlar:
de– diyenler ye– yiyenler ne niye
ULAMA
Sessizle biten sözcükten sonra sesliyle başlayan bir sözcük gelirse, iki sözcük birbirine bağlanarak okunur.
Buna ulama denir.
Sabahtan uğradım ben bir fidana.
Hayâlin ötesine ulaşmaya çalıştık yıllarca.
Gecenin ıssızlığında yürüyordu iki gölge.
Sözcükler arasında herhangi bir noktalama işareti varsa ulama yapılmaz.
Önce baygın bir iniltiydi yamaçtan duyulan, Sonra bir gölge belirmişti kuş uçmaz yoldan;
Köyümün titreterek bağrı yanık toprağını İnliyor, baktım, uzaktan görünen bir kağnı...
Bu dizelerde aşağıda verilen ses olaylarından han- gisi yoktur?
A) Ünlü düşmesi B) Ünsüz düşmesi C) Sert ünsüz yumuşaması D) Ünlü daralması E) Ünsüz benzeşmesi
ÇÖZÜM
A: bağır - ı bağrı (ünlü düşmesi)
C: toprak - ını toprağını (sert ünsüz yumuşaması) D: inle - yor inliyor (ünlü daralması)
E: yamaç - dan yamaçtan (ünsüz benzeşmesi) Dizelerde ünsüz düşmesine ait herhangi bir örneğe rastlamamaktayız.
Cevap B’dir
ÖRNEK ÖSS - 2001
7 0 1. Bir gün deniz ölgündü. Bir oltayla balıkta
Kuşlar gibi yalnız, yapayalnızdım açıkta...
Yukarıdaki dizelerde aşağıdaki ses olayların- dan hangisi yoktur?
A) Ünlü türemesi B) Ünsüz benzeşmesi
C) Ulama D) Ünlü düşmesi
E) Ünsüz yumuşaması
2. Aşağıdaki altı çizili sözcüklerden hangisi kay- naştırma ünsüzü almamıştır?
A) Onun fikirlerini beğendim.
B) Paltosunu çıkaracak mısın?
C) Çoğunu bana bırakmış.
D) Masanı yine dağınık bulduk.
E) Annesine durumu sen anlatacaksın.
3. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ses düşmesi- ne örnek yoktur?
A) Bebek minicik elleriyle pek sevimliydi.
B) Unutma çalıştıkça yükseleceksin.
C) Yaprakların sararması beni de hüzünlendiriyor.
D) Her yerde bir matem havası vardı.
E) Çocukluğumda hep boynu bükük dolaştım.
4. Ağzının bir kıvrımından cesaret bularak,
Tek yürekte susayışlar yaratan yağmurlara açıldım.
Kalmışsa tomurcuklar önünde sendeleyen çocuklar.
Kalmışsa birkaç ısrar ölümle yarışacak.
Onların yardımıyla dünyamıza acıdım.
Bu dizelerde aşağıda verilen ses olaylarından hangisi yoktur?
A) Ünlü düşmesi
B) Sert ünsüz benzeşmesi C) Ulama
D) Kaynaştırma ünsüzü E) Ünlü daralması
5. Çocuk konuşmanın başını duymamıştır, sonunu da I
beklemeden odayı terk eder, şüphesiz duyduğu II bazı şeyler vardır, ancak o bunları anlamamıştır.
Bu cümlede, altı çizili sözcüklerde görülen ses olayları, aşağıdakilerin hangisinde doğru ola- rak verilmiştir?
I II A) Sert ünsüz yumuşaması Ünsüz benzeşmesi B) Ünsüz benzeşmesi Sert ünsüz yumuşaması C) Ünsüz benzeşmesi Ünsüz türemesi D) Ünlü düşmesi Sert ünsüz yumuşaması E) Ünlü düşmesi Ünlü daralması
6. Aşağıdaki cümlelerde altı çizili kelimelerin hangisi “ünsüz değişimi”ne örnek olamaz?
A) Bu kitabın kapağı değişmeli.
B) Bu havada dağa tırmanmak tehlikelidir.
C) Hafta sonları balığa çıkarlar.
D) Öğrencinin ruh sağlığı bozulmamalı.
E) Böbreğinin birini kardeşine verdi.
7. Yar deyince kalem elden düşüyor Gözlerim görmüyor, aklım şaşıyor Lambada titreyen alev üşüyor Aşk kâğıda yazılmıyor Mihriban
Yukarıdaki dizelerde aşağıdakilerden hangisi yoktur?
A) Ünlü düşmesi B) Ünsüz benzeşmesi C) Sert ünsüz yumuşaması D) Ünlü daralması
E) İyelik eki almış sözcük
8. Yüksekten uçan bir tavırla gülümsedi.
Yukarıdaki cümlede altı çizili sözcükte aşağı- daki ses olaylarından hangisi vardır?
A) Ünsüz değişimi B) Ünsüz benzeşmesi C) Ünlü daralması D) Ünlü türemesi E) Ünsüz türemesi
Ç Ö Z Ü M L Ü T E S T
9. Gittikçe artıyor yalnızlığımız, kendimizi dinliyoruz günboyu.
Yukarıdaki cümlede aşağıdaki ses olaylarından hangisi yoktur?
A) Sert ünsüz benzeşmesi B) Ünlü türemesi
C) Ünlü düşmesi D) Ünsüz yumuşaması E) Ünlü daralması
10. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ünlü daral- masına örnek yoktur?
A) Yoldan geçen trenleri taşlıyorduk.
B) Ne yapacağını biliyorum.
C) Sen neden fikrini belirtmiyorsun?
D) Hep seni bekliyorum.
E) Bugünlerde sürekli ağlıyordu.
11. Gözlerimin rengi kırmızı şimdi Uzuyor önümde esrarlı bir yol Beni sonsuzlukta birisi bekler
Menekşem, ufacık yüreğin niye dumanlı
Yukarıdaki dizelerde aşağıdakilerden hangisi yoktur?
A) Ünsüz benzeşmesi B) Sert ünsüz yumuşaması C) Ünlü daralması
D) Ünlü düşmesi E) Ünsüz düşmesi
12. Gönlüm aklımı dinlemiyor neyleyeyim.
I II III
Sana düşen sabır göstermek.
IV V
Yukarıdaki cümlede altı çizili sözcüklerin han- gisinde herhangi bir ses olayı görülmemekte- dir?
A) I B) II C) III D) IV E) V
13. Yalnızlık yaşandıkça derinleşir ve derinleştikçe de içimize işler. Böylece gencecik düşlerimiz yalnızlı- ğa esir düşer.
Yukarıdaki cümlelerde aşağıdaki ses olayların- dan hangisi yoktur?
A) Sert ünsüz benzeşmesi B) Ses düşmesi C) Ünsüz değişimi D) Ses artması E) Ünlü daralması
14. İçimde işliyor derin bir yara Kapattım kalbimin son kapısını
Yukarıdaki dizelerde aşağıdakilerden hangisi yoktur?
A) Ünlü düşmesi B) Ünlü daralması C) Ünsüz benzeşmesi D) Ünsüz yumuşaması E) Kaynaştırma ünsüzü
15. Eğilme kendime dedim kaç kez.
Suyun önünde eğilme.
Nereden çıktığını bilmeyen.
Nereye aktığını bilmeyen.
Kendisini su zanneden.
Suyun önünde eğilme.
Bu şiirde aşağıdaki ses olaylarından hangisi yoktur?
A) Ünsüz düşmesi B) Ünsüz benzeşmesi C) Ünsüz türemesi D) Ulama
E) Ünsüz yumuşaması
16. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde büyük ünlü uyumuna aykırı sözcük yoktur?
A) Adam, aniden yerinden kalktı.
B) Hesabındaki paranın tümünü çektim.
C) Kasidenin bölümlerinden biri de fahriyedir.
D) Verdiği sözlerin hiçbirini tutmuyordu.
E) Kuvvetli bir rüzgâr esmeye başladı.
7 2 1. balık - da ta ünsüz benzeşmesine
yalın - ız yalnız ünlü düşmesine bir oltayla ulamaya
yap - a - yalnız ünlü türemesine örnektir. Ünsüz yumuşaması dizelerde yoktur.
Cevap E’dir.
2. Fikirleri - n - i n sesi
palto - s - u - n - u s ve n sesi çoğu - n - u n sesi
anne - s - i - n - e s ve n sesi kaynaştırma olarak kullanılmıştır.
Senin masa - n - ı tamlamasında n sesi ise iyelik eki olarak kullanılmıştır.
Cevap D’dir.
3. A’ da minik - cik minicik B’de yüksek - l yüksel C’de sarı - (a)r sarar E’de boyun - u boynu
şeklinde ses düşmesi söz konusu olur.
Cevap D’dir.
4. Dizelerde ağız - ının sözcüğünde ünlü düşmesi, yürek sözcüğünde ünsüz benzeşmesi, tomurcuklar önünde sözcükleri arasında ulama, sendele - y - en sözcüğünde kaynaştırma ünsüzü söz konusu- dur.
Cevap E’dir.
5. I. doymamış - dır mıştır ünsüz benzeşmesi II. duy - duk - u duğu ünsüz yumuşamasının
örneğidir.
Cevap B’dir.
6. Ünsüz değişimi (ünsüz yumuşaması) A’da - kapak - ı
C’de - balık - a D’de - sağlıkl - ı
E’de - böbrek - inin sözcüklerinde k sesleri ğ sesi- ne dönüşmüştür.
Cevap B’dir.
7. Dizelerde akıl - ım aklım sözcüğünde ünlü düşmesi
kağıt - a kağıda sözcüğünde ünsüz yumuşaması yazıl - ma - yor yazılmıyor sözcüğünde ünlü daralması
gözler - im sözcüğünde de iyelik eki görülmektedir.
Cevap B’dir.
8. - yüksek - den yüksekten d sesi k sesinden dolayı t ye dönüşmüş yani sertleşmiştir.
Cevap B’dir.
9. git - dik - ce
ünsüz benzeşmesi yalın - ız - lık - ımız
ünsüz yumuşaması ünlü düşmesi
dinle - yoruz
ünlü daralması
Cevap B’dir.
10. taşla - yorduk belirtme - yorsun bekle - yorum
ağla- yordu. sözcüklerinde ünlü daralması görül- mektedir. B seçeneğinde bil - iyorum sözcüğünde daralma yoktur.
Cevap B’dir.
11. Dizelerde, renk - i rengi ünsüz yumuşaması, uza - yor uzuyor ünlü daralması, ufak - cık ufacık ünsüz düşmesi, sonsuzluk - da son- suzlukta ünsüz benzeşmesinin örneğidir.
Cevap D’dir.
12. Cümlede altı çizili sözcüklerde: gönül - üm gönlüm ünlü düşmesi,
akıl - ımı aklımı ünlü düşmesi, sen - e sana ünlü değişimi,
ne eyleyeyim neyleyim ünlü düşmesi olayları görülmektedir.
Cevap E’dır.
13. yalın - ız yalnız ünlü düşmesi,
yaşandık - ca yaşandıkça ünsüz benzeşme- si, genç - cik gencecik ünlü türemesi, yalnızlık -a yalnızlığa ünsüz yumuşaması
Cevap E’dir.
14. işle - yor işliyor ünlü daralması
kapat - dı - m kapattım ünsüz benzeşmesi kalp - im kalbim ünsüz yumuşaması kapı - s - ı kaynaştırma ünsüzü Ünlü düşmesinin örneği dizelerde yoktur.
Cevap A’dır.
15. Şiirde:
çık - dık - ını çıktığını ünsüz benzeşmesi ve ünsüz yumuşaması
suyun önünde ulama
zan - n - eden ünsüz türemesi (ünsüz ikizleş- mesi)
Cevap A’dır.
16. A’da aniden B’de hesabındaki C’de kaside
E’de rüzgar sözcükleri büyük ünlü uyumuna uy- maz.
Cevap D’dir.
Ç Ö Z Ü M L E R
1. Umutlu gördükçe yaşayanları Yıldızla doluyor gözbebeklerim Bekliyorum hiç bitmeyen baharı Bin ömrüm olsa da yine beklerim.
Yukarıdaki dizelerde aşağıdakilerden hangisi yoktur?
A) Ünsüz yumuşaması B) Ünlü düşmesi C) Ünsüz benzeşmesi D) Ünlü daralması E) İyelik eki almış sözcük
2. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde, aldığı ek yüzünden büyük ünlü uyumuna aykırı hâle gelmiş sözcük yoktur?
A) Galiba bizimle gelmek istemiyor.
B) Taburelerden birine oturup bekledim.
C) Koşarken düştü ve bacağını kırdı.
D) Onu çok sevdiğini söylüyordu.
E) Dün akşamki eğlenceye neden katılmadın?
3. Aşağıdaki cümlelerin hangisindeki altı çizili sözcük büyük ve küçük ünlü uyumuna uyduğu hâlde, belli bir özelliği nedeniyle Türkçe ola- maz?
A) Şiddete başvurmak bir çözüm değil.
B) Kamyon şoförü belli ki çok korkmuştu.
C) Davulun sesi uzaktan hoş gelir.
D) Onun kadar kural tanımaz bir insan görmedim!
E) İki çuval dolusu cevizim var içerde.
4. “Beni hiç düşünmüyorsun!”
Bu cümledeki altı çizili sözcükte gerçekleşen ses olayı, aşağıdaki cümlelerin hangisindeki al- tı çizili sözcükte de gerçekleşmiştir?
A) Bu gece dişim çok ağrıyor.
B) Kaşla göz arasında büyüyor çocuk.
C) Beni sık sık arıyordu.
D) O, şimdi kim bilir ne düşler kuruyor!
E) Arada bir şiir de yazıyorum.
5. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde altı çizili sözcükte ünlü türemesi olmamıştır?
A) Sonunda sapasağlam bir araba buldular.
B) Gencecik yaşında öldü zavallı.
C) Bu daracık etek sana yakışmadı.
D) Küçücük bir hatamı bile bağışlamıyor.
E) Biricik kızını her şeyden esirgiyordu.
6. Aşağıdaki cümlelerin hangisindeki altı çizili sözcükte ünlü (hece) düşmesi olmamıştır?
A) Vaktimin çoğunu senin için harcayamam.
B) O ıssız yere yalnız gitmesen iyi edersin.
C) Metnin son düzeltmelerini ben yaptım D) Sabrın sonu selamettir, derler.
E) Resimden anlamama ben aslında.
7. Bir nilüfer isyanı yudumluyor zan ile Sararır dünya bana; ufuklar zindan olur Kapattım kalbimin son kapısını
Yukarıdaki dizelerde aşağıdaki ses olayların- dan hangisi yoktur?
A) Ünlü düşmesi B) Ünlü daralması C) Ünsüz benzeşmesi D) Sert ünsüz yumuşaması E) Ünlü türemesi
8. Aşağıdaki cümlelerin hangisindeki altı çizili sözcükte ünsüz düşmesi olmamıştır?
A) Çocuk anlaşılmaz bir şekilde kayboldu.
B) Üsteğmenin ısrar etmesi hiçbir işe yaramadı.
C) Hukuk mezunu bir asteğmenimiz vardı.
D) Minicik ellerinde nasırlar oluşmuştu.
E) Büyücek bir tepsi koydular önümüze.
K O N U T E K R A R T E S T İ 1
7 4 9. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde kaynaştırma
ünsüzü almış sözcük yoktur?
A) Neler olduğunu bir de ondan dinleyelim B) Karısına güvenseydi bunlar olmazdı.
C) Şu eski eve para vermem ben!
D) Yaşını gizlemesi hiç hoşuma gitmedi.
E) Suyun mikroplu olduğunu bilmiyordu.
10. Aşağıdaki cümlelerin hangisindeki altı çizili sözcükte ünsüz türemesi olmamıştır?
A) Yakında bütün sorularınızı halledeceğim.
B) Bana karşı ne hissediyorsun?
C) Tekliflerimin hiçbiri reddedilmedi.
D) Birazcık daha sabret.
E) Yalvarıyorum, beni affet.
11. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde, birden çok yerde ulama yapılabilir?
A) Duvardan atlayıp bahçeye girmişler.
B) Kapının önünde duran arabayı çalıştırdım.
C) Yaptığım işleri çok beğeniyordu.
D) Çocukluk anılarımı yazmayı düşünüyorum E) Ağzımın içine baka baka dinledi beni.
12. Aşağıdaki cümlelerin hangisindeki altı çizili sözcükte sert ünsüz benzeşmesi olmamıştır?
A) Sevdiğim bir iş değil bu!
B) Ne söyleyeceksen açıkça söyle!
C) Üretken bir yazarımızdır o.
D) Kuluçka dönemi tavuklarda 21 gündür.
E) Sesten etkilenen bir cihazdır bu.
13. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde sert ünsüz benzeşmesi kuralına aykırı bir yazım vardır?
A) Gördüklerimin tümünü anlattım size.
B) İçki içmeyi erdem saymasın kimse!
C) Korkduğumu ona söyleyemezdim.
D) Onları düşündükçe kendimden utanıyorum.
E) Yaptığım hatayı geç fark ettim.
14. Aşağıdaki cümlelerin hangisindeki altı çizili sözcükte hem sert ünsüz benzeşmesi hem de ünsüz yumuşaması olmuştur?
A) Adamın yüzü renkten renge giriyordu.
B) Geliştirdiğim projede onun da payı var.
C) Aldığımız netice sevindirici değil.
D) Son olaya onun da adı karıştı.
E) Konuştukça rahatlayıp açıldı çocuk.
15. Aşağıdaki cümlelerin hangisindeki altı çizili sözcükte hem ünlü düşmesi hem de sert ünsüz yumuşaması ünsüz benzeşmesi olmuştur?
A) Onun vefasızlıklarını gördükçe kahroluyorum.
B) Faizlerin daha da yükseleceğini zannetmiyo- rum.
C) Sabretmeyi bilmeyen kazanamaz.
D) Girdiği sınavların ikisini de kaybetti.
E) İnsan, durumuna şükretmeyi bilmeli aslında.
16. Kaynaştırma ünsüzü “y” nedeniyle konuşurken gerçekleşebilen ünlü daralmalarının yazıda göste- rilmesi yazım yanlışıdır.
Bu açıklamaya uygun yazım yanlışı aşağıdaki- lerin hangisinde yapılmıştır?
A) Beklettiğim için özür dilerim hepinizden.
B) 1993’den beri bu iş yerinde çalışıyorum.
C) Mehmet te bizimle gelmeyi düşünüyor.
D) Sınıfça yaptığımız gezi çok iyi geçti.
E) Öğretmen derse katılmıyanları cezalandırdı.
1. Aynalardan sundum gönlümü sana Ruhum gözlerinin rengine tutsak Alevden bir güvercin gibi çıktın karşıma
Yukarıdaki dizelerde aşağıdakilerden hangisi yoktur?
A) Ünlü düşmesi B) Ünsüz benzeşmesi C) Ünsüz yumuşaması D) Ünsüz düşmesi E) Kaynaştırma harfi
2. Bağlaç görevindeki “de”lerde sert ünsüz benzeş- mesi olmaz.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde böyle durum- dan kaynaklanan yazım yanlışı vardır?
A) Sevinç’te ne buluyor bu çocuk?
B) Bu tarak ta ötekiler kadar güzel.
C) Bu kitapta aradığın konuyu bulabilirsin.
D) 1995’te emekli olmayı düşünüyorum.
E) Kitaptaki konuların hepsini kavradı.
3. “Özel adlarda gerçekleşen sert ünsüz yumuşama- larının yazıda gösterilmesi yazım yanlışına sebep olur.”
Bu açıklamada sözü edilen yazım yanlışı, aşa- ğıdaki cümlelerin hangisinde vardır?
A) Zonguldak’dan aldığım arabayı satacağım.
B) Hukuku bitirmesine rağmen henüz iş bulama- dı.
C) Birkaç gün içinde Ayvalığ’a gitmeyi düşünüyo- rum.
D) Sinop’tan döndüğümde seni mutlaka ararım.
E) Toroslar’ın eteklerinde kar kalmamıştı.
4. I. Onunla dün de görüştüm.
II. Seni görünce içim sızlıyor.
III. Her şeye rağmen onu affetti.
IV. Yağmurluğum delik deşikti.
Bu cümlelerdeki altı çizili sözcüklerle aşağıda- kilerden hangisinin örneği yoktur?
A) Sert ünsüz benzeşmesi B) Ünlü daralması C) Ünlü türemesi D) Ünsüz türemesi E) Sert ünsüz yumuşaması
5. “İş yerini arkadaşına devrettiğini söyledi bize.”
Bu cümledeki altı çizili sözcükte aşağıdakilerin hangisi yoktur?
A) Ünlü düşmesi
B) Sert ünsüz benzeşmesi C) Ünlü türemesi
D) Ünsüz yumuşaması E) Kaynaştırma harfi
6. “Kardeşimin arkadaşlarından üçünün ayakkabıları aynı mağazadan alınmış.”
Bu cümledeki sözcüklerin hangi ikisi arasında ulama yapılamaz?
A) kardeşim – arkadaşlarından B) arkadaşlarından – üçünün C) üçünün – ayakkabıları D) aynı – mağazadan E) mağazadan – alınmış
7. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde kaynaştırma ünsüzünü almış bir sözcük yoktur?
A) Şimdiki gençler Buhurizâde Itri Efendi’yi bilmi- yorlar.
B) Metalika’yı dinlemekten zevk almıyorum, dedi.
C) Aykırı düşünmek zamana aldırmayan insanın özelliğidir.
D) Sessiz ağlayanların çığlığı geliyor kulaklarıma.
E) Senin arabanı dün servisten aldım.
8. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde altı çizili sözcük küçük ünlü uyumuna uymaz?
A) Siz de şoföre söylediniz mi?
B) Kapının önünde bir an durakladı.
C) Çalışmalarınızı takdir ediyormuş.
D) Modayı takip ettiğini bilmiyorduk.
E) Molozları bizim arsaya dökmüşler.
K O N U T E K R A R T E S T İ 2
7 6 9. “Biz, her zaman kaybedenlerden olduk.” cümle-
sindeki altı çizili sözcükte aşağıdaki ses olayla- rından hangileri vardır?
A) Ünlü düşmesi – ünsüz benzeşmesi B) Ünlü türemesi – ünsüz yumuşaması C) Ünlü daralması – ünsüz benzeşmesi D) Ünlü düşmesi – ünsüz yumuşaması E) Ünsüz türemesi – ünlü türemesi
10. Aşağıdaki dizelerin hangisinde bütün sözcük- ler, büyük ünlü uyumu kuralına uymaktadır?
A) Giyeceğim sayende bir gün daha tacını.
B) Bir çilli zerdali, üç küpe vişne verdiler.
C) Bir gece yarısı kır kahvesindeydik.
D) Gençlik bahçelerinde üşüdük sabahları.
E) Saz çalıyordu çam ağacında.
11. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ünlü daral- masının örneği yoktur?
A) Anılarıma bırakıyorum örselenmiş hayatı.
B) Toprağın sürüldüğüne, tohumun ekildiğine inanmıyorum.
C) Ayrık düşünceleri aralıyorum beynimden.
D) Yaşıyorum keyfince dünyanın çilesini.
E) Dinliyorum Dede Efendiden raks makamında bir şarkı.
12. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ünlü düşme- sine örnek olabilecek bir sözcük kullanılmıştır?
A) Saklanan duygular beni ele veriyor.
B) Koklanmış çiçeklerden uzaklaştık kaçarcasına.
C) Ceylânlar selâm vermiyor beton bulvarlarda.
D) Kalbimde yüzen dağınık şarkıları sil artık.
E) Hüzün sayfalarında silmişler senin adını.
13. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde altı çizili sözcükte ünsüz düşmesi olmuştur?
A) Onun fikrini önemsemeyelim.
B) Bu nehri, salla geçelim.
C) Sıcacık bir çorba içelim.
D) Anlatımda, devrik cümle kullanmayalım.
E) Öğleden sonra şehri gezelim.
14. “–yor” eki büyük ve küçük ünlü uyumunu bozar, düz – geniş ünlüyle biten eylemlerin son ünlüsünü darlaştırır.”
Aşağıdakilerin hangisinde “-yor” eki açıklama- nın tümünü örnekleyecek biçimde kullanılmış- tır?
A) İkinci sorunun cevabını bilmiyor.
B) Bu arkadaş sigarayı çok az içiyor.
C) Ablam, kaybettiği yüzüğünü arıyor.
D) Ara sıra bizimle haberleşiyor.
E) Amcası yurt dışından yarın dönüyor.
15. Aşağıdaki dizelerin hangisinde sert sessizlerin benzeşmesini örnekleyen sözcük vardır?
A) Aşkın yolunda ayrılığa tahammül günah imiş.
B) Gördüm deniz dedikleri bin başlı ejderi.
C) Nedendir de kömür gözlüm nedendir?
D) Karlar altında bir ilkbaharım ben.
E) Ok uçtu, hedefin kalbine düştü.
16. Sonu “p, ç, t, k” ünsüzleri ile biten sözcüklere ünlüyle başlayan bir ek geldiğinde yumuşama söz konusu olur.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde sert sessiz yumuşamasına bir örnek yoktur?
A) Eğlen güzel, yaz olsun da gidelim.
B) Sarp dağlarla örülmüş dört duvar içindeyim.
C) Melül akşamda başlıyor bulutlar cengi.
D) Dizdim aşkın boncuğunu sevgi ipliğine.
E) Yine bize gelmedin, sebebini söyle sevdiceğim
