TÜRK STANDARDLARI ENSTİTÜSÜ DENEY VE KALİBRASYON MERKEZİ BAŞKANLIĞI

(1)

ae“Ölçülemeyen hiçbir olgu kontrol edilemez.”

1 “ Ölçülemeyen hiçbir olgu kontrol edilemez. ”

TÜRK STANDARDLARI ENSTİTÜSÜ

DENEY VE KALİBRASYON MERKEZİ BAŞKANLIĞI

Endüstriyel Metrolojinin Fizik mühendisliği ve Eğitiminden Beklentileri

Aynur DAVUT

(2)

2

DENEY VE KALİBRASYON MERKEZİ BAŞKANLIĞI

Endüstriyel Metrolojinin Fizik Mühendisliği ve Eğitiminden Beklentileri

ANKARA

Kalibrasyon Müdürlüğü

GEBZE

Kalibrasyon Müdürlüğü

BURSA

Kalibrasyon Müdürlüğü KALİBRASYON

GRUP BAŞKANLIĞI

(3)

3

DENEY VE KALİBRASYON MERKEZİ BAŞKANLIĞI

Metroloji

Bilimsel Metroloji

Kanuni (Legal) Metroloji

Endüstriyel Metroloji Metroloji

Ölçme ile ilgili bilim sahasıdır.

Bilimsel , Endüstriyel ve Kanuni (Legal) Metroloji olarak üç dalda uygulanmaktadır.

BİLİM SANAYİ VE TEKNOLOJİ BAKANLIĞI

TÜRK STANDARDLARI ENSTİTÜSÜ ULUSAL METROLOJİ ENSTİTÜSÜ

(4)

4

DENEY VE KALİBRASYON MERKEZİ BAŞKANLIĞI

Bilimsel Metroloji

Uluslar arası geçerliliği olan Primer Standardların ülke düzeyinde oluşturulması ile ilgili faaliyetleri kapsamaktadır.

Ülkemizde bu konuda TUBİTAK bünyesinde hizmet veren Ulusal Metroloji Enstitüsü (UME) görevlendirilmiştir.

1

(5)

5

DENEY VE KALİBRASYON MERKEZİ BAŞKANLIĞI

Endüstriyel Metroloji

Bilimsel metrolojinin faaliyetleri sonucu elde edilen primer standardlara izlenebilirliği sağlanmış sekonder standardlarla Endüstride kullanılan izleme ve ölçme cihazlarının

kalibrasyonlarının yapıldığı hizmet alanını kapsar. TSE, 132 sayılı kuruluş kanunu ile bu alanda da görevlendirilmiştir.

2

(6)

6

DENEY VE KALİBRASYON MERKEZİ BAŞKANLIĞI

Kanuni (Legal) Metroloji

Ticarete esas teşkil eden ölçü ve kontrol aletlerinin kalibrasyonları ile ilgilenir. Bu kategoriye giren cihazlar mecburi olarak kalibre ettirilmek zorundadır. Ülkemizde T.C. BİLİM SANAYİ VE TEKNOLOJİ BAKANLIĞI bu konuda görevlendirilmiştir.

3

(7)

7

DENEY VE KALİBRASYON MERKEZİ BAŞKANLIĞI

ISO 9000 Kalite Yönetim sistemi Standartları

Başlangıçta müşteri açısından kaliteyi güvence altına almak ve hatalı üretim süreçlerinin getireceği risklerden kaçınmak amacıyla oluşturulmuş yönetim sistemidir. Metroloji de bu sistemin parçasıdır.

Ölçüm cihazlarının kontrolü aşağıdaki gözlemlere dayanır:

 Eğer ölçemezsen sahip olduğun kalitenin ne olduğunu bilemezsin

 Uygun ekipmanın yoksa ölçemezsin

 Eğer kontrolün altında tutamazsan ekipmanına güvenemezsin Bu da metrolojinin hedefidir.

(8)

8

DENEY VE KALİBRASYON MERKEZİ BAŞKANLIĞI

Yeni revizyonlarda ise müşteri odaklılık ve süreç yaklaşımı standarda hakim olmuştur. Buna göre Kalibrasyon da bir süreçtir. Sürecin girdisi kalibre edilecek cihazlar çıktısı ise Kalibrasyon sertifikasıdır.

• Sürecin ana unsuru ise cihazın kalibrasyonudur .

• Yani ölçme işlemidir.

ISO 9000 Kalite Yönetim sistemi Standartları

(9)

9

DENEY VE KALİBRASYON MERKEZİ BAŞKANLIĞI

• Temel büyüklükler ,yedi temel birimi oluşturan fiziksel

parametrelerdir yani uzunluk, sıcaklık, kütle ,zaman,elektrik,vb., gibi.

ÖLÇME Ölçme ise fiziksel bir büyüklüğün değerini tayin etmek için yapılan işlemlerdir.

(10)

10

DENEY VE KALİBRASYON MERKEZİ BAŞKANLIĞI

Bir firmadaki Metroloji faaliyetinin kapsamını bilmek güçtür.

Metroloji çoğunlukla ,Laboratuvar faaliyetleri veya ölçüm ekipmanlarının yönetimi ile sınırlandırılmış olarak anlaşılır.

Gerçekte çok geniş uygulamaları vardır. Metroloji ölçüm bilimdir ve kullanıcı bakımından ölçüm sonuçlarının güvenilir ve anlamlı

olmasını sağlayan bir faaliyettir. Riskleri kontrol ederken , ürünün istenilen kriterlere uygunluğunu sağlamada gerekli bir araçtır.

Firmaların metroloji faaliyetlerini yönetmek kalibrasyon tekniklerini bilmek veya ölçüm cihazlarını yönetmekten daha öte yetkinlik gerektirir.

(11)

11

DENEY VE KALİBRASYON MERKEZİ BAŞKANLIĞI

Kamu veya Özel sektörde yer alan firmalar da kalite yönetim sistemlerinin işletilmesi ve kontrolü ile ilgili normlar değerlendirildiğinde sadece TS EN ISO 9000 değil, TS EN ISO 14001,TS EN ISO 18001gibi farklı

kapsamlardaki standartların uygulanmasında metroloji fonksiyonunun büyüyen etkisi üzerinde düşünmek gerekir. Metroloji Firmalar bakımından stratejiktir. Müşteri memnuniyetinin sağlanması veya performans

araştırmasının anlam kazanması ölçüm sonuçlarına etki eden faktörlerin değerlendirilmesi ve ölçüm belirsizliğinin hesaplanmasıyla olur. Bu durum firmada metroloji ve kalibrasyon faaliyetlerinden sorumlu personelin, bu tür değerlendirme ve hesaplamaları yapabilmesini gerektirir. Metrolojinin stratejik özelliği olması nedeniyle , Metrolojistler daha fazla yetkinliğe sahip olmak için çaba göstermelidir.

! ENDÜSTRİYEL METROLOJİ

(12)

12

DENEY VE KALİBRASYON MERKEZİ BAŞKANLIĞI

İzlenebilirlik Doğruluğu en kaba ölçme faaliyetinden, primer standarda kadar kesintisiz olarak yapılan mukayeseli ölçme işlemleri dizisidir.

VIM

(13)

13

DENEY VE KALİBRASYON MERKEZİ BAŞKANLIĞI

Referans : Işığın Dalga Boyu

Referans : 0 / K- Sınıfı PBM

Referans : 0/1/2- Sınıfı PBM

Referans : 0/1/2 Sınıf PBM

Referans : Kumpas

Atölyede Yapılan Ölçümler

Primer Standard Etalon

Referans Standard Sekonder Standard Çalışma Standardı

Firmaların

Ölçüm Laboratuvarları Sekonder Seviye Ölçüm Laboratuvarları

Sekonder Seviye Ölçüm Lab.

Primer

Ölçülen : İşparçası Ölçülen : Kumpas Ölçülen : Kumpas

Ölçülen : 0 / 1 / 2-Sınıfı PBM

Ölçülen : K-Sınıfı Paralel Blok Mastar

! BOYUTSAL KALİBRASYONDA İZLENEBİLİRLİK ZİNCİRİ Örnek

(14)

14

DENEY VE KALİBRASYON MERKEZİ BAŞKANLIĞI

Ülkemizde Metroloji alanında çalışan mühendisler mühendislik

formasyonuna göre test ve kalibrasyon faaliyetlerinde yer almaktadır.

Ancak üniversite öğrenimleri süresince metroloji konusunda yeterli düzeyde eğitim ve öğrenim gördükleri söylenemez.

Firmaların ihtiyacına göre özel eğitim kurumlarından alınan kısa süreli eğitimlerle mesleki gelişme sağlanmaktadır. Belirli bir tecrübeden sonra genellikle yöneticiliğe doğru yönelme olur.

Metroloji alanında faaliyet gösteren diğer çalışan grupları da teknikerler ve teknisyenlerdir. Bu gruplarda öğrenim süreleri boyunca meslek alanları hariç metroloji ve kalibrasyon konusunda bilgi sahibi değillerdir.

Metroloji Mesleği

!

(15)

15

DENEY VE KALİBRASYON MERKEZİ BAŞKANLIĞI

Metroloji alanında uzman eğitimcilerin, endüstri temsilcilerinin ve devlet laboratuvarlarına ait temsilcilerinden oluşan 14 uzman grup 1976 yılında Amerika da “National Foundation Metrology”

tarafından bir araya getirilmesiyle yapılan çalışmada, Üniversite düzeyinde oluşturulacak Metroloji eğitiminde ki alanların ve

akademik derslerin aşağıdaki gibi olabileceğini tespit etmişlerdir.

Metroloji Mesleği Eğitim Programları

!

(16)

16

DENEY VE KALİBRASYON MERKEZİ BAŞKANLIĞI

Alanlar :Mekanik, Elektrik/Elektronik, Optik/Boyutsal, Elektro-optik, Kimya/Çevre, Nükleer.

Akademik dersler: Analiz, Cebir, Geometri, Trigonometri, İstatistik, Grafik çizimi ve kullanımı, Fizik, Kimya, Kompozisyon, Okuma, Dil Bilgisi, Teknik çizim.

Metroloji Mesleği Eğitim Programları

!

(17)

17

DENEY VE KALİBRASYON MERKEZİ BAŞKANLIĞI

Ölçüm prensipleri, Belirsizlik analizi ve hesaplamaları, Ölçüm

izlenebilirliği, Laboratuvar uygulamaları, Standardlar, Rapor &

Sertifika yazımları, Eğitim dökümanlarının yazımları,

Ulusal/Uluslararası Metroloji sistemi, Laboratuvar emniyeti, kimyasal ve nükleer, Kalite kontrol: istatistiksel proses kontrol,

Laboratuvarlararası karşılaştırmalar ve ISO standardları Temel Metroloji dersleri:

!

(18)

18

DENEY VE KALİBRASYON MERKEZİ BAŞKANLIĞI

Metroloji mühendisleri metroloji departmanından sorumludur. Misyonu

metroloji fonksiyonunun optimizasyonu için ihtiyaç duyulan bütün faaliyetleri yürütmektir. Teknisyen ve operatörlerden oluşan ekibi yönetir. Üretim ve

metotların uygulanması için başlangıç aşamasında görüş bildirir. Küçük ve orta ölçekli işletmelerde metrolojik faaliyetlerin yanı sıra çok daha farklı

görevlerde üstlenir. Ancak laboratuvar faaliyetlerini sürdüren işletmelerde ve teknolojik merkezlerde pozisyonlarına uygun faaliyetler sürdürürler.

Metroloji mühendisliği ülkemizde mevcut değildir ancak bu beklentileri karşılama görevi Fizik Mühendislerinden ve Fizikçilerden beklenmektedir.

Metroloji Mühendisliği

!

(19)

19

DENEY VE KALİBRASYON MERKEZİ BAŞKANLIĞI

Neden Fizik Mühendisliği

!

Fizik Bilim dalı dersleri

Mühendislik formasyonu ve bununla ilgili dersler

Yarı iletken aygıtlar teknolojisi İnce film

Alçak sıcaklıklar fiziği, Spektral analiz,

Maddenin yapısı,

Enerji ,Nanoteknoloji ve uygulamalar vb. gibi Seçmeli dersler

İleri Fizik laboratuvarı veya proje

(20)

20

DENEY VE KALİBRASYON MERKEZİ BAŞKANLIĞI

Ancak görülmektedir ki bu saydığım seçmeli derslerin bir çoğu değişik nedenlerle verilememektedir. Eski dönemlerde verilen zorunlu derslerde çeşitli nedenlerle kredisi düşürülmüş , bazı derslerin ders dönemi süresi kısaltılmış ,hatta zorunlu olması gereken bazı derslerde öğrencilerin zorlanması nedeniyle seçmeli hale getirilmiştir. Dönem Dönem farklı seçmeli ders uygulamaları olmaktadır. Örneğin Termodinamik, Akışkanlar, Enerji vb. gibi

Yurt dışındaki programlar incelendiğinde en az bir yıl süreli değişik modüllerden oluşan eğitim programları ile metrolojist

pozisyonunda yer alacak personellerin yetkinliği sağlanmaktadır.

(21)

21

DENEY VE KALİBRASYON MERKEZİ BAŞKANLIĞI

Örnek Metroloji Eğitim Programı Fransa

!

Kurs süresi:1 yıl (7 ay okulda dersler,pratik çalışma ve uzman denetimi altında pratik çalışma) 4 aydan daha fazla firmalarda eğitim,

Program Konuları:

Genel Metroloji

Sensörler ve sinyaller, yazılım mühendisliği Data processing

İş güvenliği,yasalar Kalite ve proje yönetimi

Farklı fiziksel büyüklüklerin metrolojisi özellikle;

Elektrik ve magnetizma Boyutsal metroloji

.

(22)

22

DENEY VE KALİBRASYON MERKEZİ BAŞKANLIĞI

Farklı fiziksel büyüklüklerin metrolojisi özellikle;

Elektrik ve magnetizma Boyutsal metroloji

Kütle,kuvvet,basınç Hacim,akış

Zaman/frekans Akustik

İyonize radyasyon

Fiziko Kimyasal testler

Örnek Metroloji Eğitim Programı

!

(23)

23

DENEY VE KALİBRASYON MERKEZİ BAŞKANLIĞI

Örnek Endüstriyel Metroloji Eğitim Programı Fransa

!

Genel endüstriyel Cihazlar ve ölçümler

Genel fizik, kimya, elektronik, veri işleme, yönetim, otomasyon

Ölçümler ve sensörler, Sıcaklık, basınç, akış, hız, viskozite, hacimsel kütle, kuvvet, ağırlık, ivme, uzunluk, nem, optik, kolorimetre, polarimetre, NDT,

Farklı sensörler kullanıldığında belirsizlik hesaplaması,

Kalite yönetimi, deney tasarımı, firma organizasyonları ve iş arama teknikleri şeklindedir.

(24)

24

DENEY VE KALİBRASYON MERKEZİ BAŞKANLIĞI

Ülkemizde de Metroloji eğitiminin Mühendislik ve Fen Bölümleri mezunları açısından artık kaçınılmaz bir durum olduğu

bilinmektedir.

Ülkenin kalkınmasına büyük katkıları olacak Metroloji eğitimi almış Mühendislerin , Fizik Mühendisi ve Fizikçilerin yetiştirilmeleri, ancak Metroloji ağırlıklı Lisans (veya Lisansüstü) programalarıyla mümkündür.

(25)

25

DENEY VE KALİBRASYON MERKEZİ BAŞKANLIĞI

Metroloji eğitimi, yaşam standardlarımızın artırılmasında,

Uluslararası ticaretin genişletilmesinde, ve diğer bir çok alanda ülke endüstrisine ve insanına önemli katkıları olacaktır.

Bu konuyu ciddiye alan ve uygulama bazında da gerçekleştiren ülkeler hem endüstriyel hem de bilimsel olarak büyümeye eğilimli olacaklardır.

Diğer bir değimle Metroloji hayatımızın artık vazgeçilmez bir parçası olup, 21. yüzyılın ulaştığı teknoloji çağının daha da ilerliyebilmesi, Metrolojideki gelişmelere bağlıdır.

(26)

26

DENEY VE KALİBRASYON MERKEZİ BAŞKANLIĞI

Yararlanılan Kaynaklar

!

[1] G.M.S. De Silva Basic Metrology for ISO 9000 Certification, 2002

[2] J.Lyle Bagley, “Metrology Education in the New Millennium”, [3] A.T.İnce, “Dünya Metroloji Günü Sunumu”,Mayıs 2013

[4] Bernard Larquıer, “Training for the Metrology Professions in France”,2006

(27)

T S ^E

aeae

27