Süleyman Demirel Üniversitesi T p Fakültesi Pediatrik Endokrinoloji Bilim Dal, *Pediatri Anabilim Dal, Isparta, Türkiye

(1)

IIssp paarrttaa’’d daakkii kk››zz çço occu ukkllaarr››n nd daa o orrttaallaam maa m meen naarrflfl yyaaflfl››n n››n n vvee m meen naarrflfl›› eettkkiilleeyyeen n eettm meen nlleerriin n ssaap pttaan nm maass››

D

Deetteerrm miin naattiio on n o off tth hee m meeaan n aag gee aatt m meen naarrcch hee aan nd d ffaacctto orrss aaffffeeccttiin ng g m

meen naarrcch hee iin n g giirrllss iin n IIssp paarrttaa

B

Buummiinn DDüünnddaarr,, HHüüllyyaa AAnn››ll**,, PP››nnaarr AAkkyyooll**,, EErrddaall EErreenn**,, NNiihhaall DDüünnddaarr**

Süleyman Demirel Üniversitesi T›p Fakültesi Pediatrik Endokrinoloji Bilim Dal›, *Pediatri Anabilim Dal›, Isparta, Türkiye

Yaz›ﬂma Adresi/Address for Correspondence: Dr. Bumin Dündar, Süleyman Demirel Üniversitesi T›p Fakültesi Üniversitesi Pediatrik Endokrinoloji Bilim Dal› 32260 Çünür, Isparta, Türkiye Tel.: 0246 211 22 76 E-posta: bumindundar@gmail.com

Ö Özzeett

Amaç: Isparta’da yaflayan k›z çocuklar›n›n ortalama menarfl yafl› (MY), menarfl› etkileyen etmenler ve “menstrüel” özelliklerin belirlenmesi.

Gereç ve Yöntem: Etik kurul onay› al›nd›ktan sonra; yedi ilkö¤retim ve üç liseden menarfl›n gerçekleflti¤i saptanan 948 olgu çal›flmaya al›nd›. Tüm olgulara kendilerinin ve aile fertlerinin MY ve “menstrüel” özellikleri, yaflam tarzlar›, beslenme özellikleri ve sosyoekonomik durumlar›n› sorgulayan anket formlar› verildi. Olgular›n a¤›rl›k ve boy ölçümleri yap›larak vücut kitle indeksleri hesapland›. Ayr›ca tüm olgular›n meme geliflimleri Tanner s›- n›flamas›na göre de¤erlendirilerek kaydedildi.

Bulgular: Ortalama MY 12,6 ± 0,03 olarak saptand›. Ortalama MY anne ve abla ortalama MY’lerinden anlaml› olarak düflük bulundu. Olgular›n or- talama MY’leri ile anne ve abla MY aras›nda anlaml› pozitif iliflki vard›. Olgular›n vücut kitle indeksleri ile ortalama MY’leri aras›nda anlaml› negatif iliflki bulundu. MY -2 ve +2 SSS de¤erleri s›ras›yla 10,6 ve 14,7 olarak bulundu. Meme geliflimi Tanner Evre 1 ve 2 olan hiçbir hastada menarfl sap- tanmazken, Tanner Evre 3 olanlar›n %16,8’inde ve Evre 4 olan olgular›n %50,8’inde menarfl saptand›. Olgular›n ço¤unda menarfl görülme mevsimi k›fl ve yaz aylar›yd›. Olgular›n %62,1’i kanamalar›n›n düzensiz oldu¤unu belirtmiflti. Düzensiz “menstrüel” kanama yak›nmas› üç y›ldan daha az sü- redir menstruasyon görenlerde belirgin olarak yüksek saptand›.

Ç›kar›mlar: Bu sonuçlar anne ve abla MY’leri göz önüne al›nd›¤›nda Türk k›z çocuklar›nda MY’de bir erkene kayma oldu¤unu göstermekte ve er- ken ve gecikmifl MY s›n›rlar›n›n yeniden gözden geçirilmesi gereklili¤ine iflaret etmektedir. (Türk Ped Arfl 2008; 43: 50-4)

Anahtar kelimeler: Etkileyen etmenler, menarﬂ yaﬂ›, Türk çocuklar›

S Suummmmaarryy

Aim: To determine the mean age at menarche (MAM), factors affecting menarche and menstrual cycle properties of girls living in Isparta.

Material and Method: After obtaining approval from The Ethics Committee, 948 girls who had menarche and attended 7 primary and 3 high scho- ols were included in the study. All participants were given questionnaire forms which queried the MAM of their own and their members family and menstrual cycle properties, life style, nutritional properties and socio-economical status. The Children were asked to fill out the forms with their pa- rents. Weight and height measurements were made by using standard devices and body mass index was calculated. In addition, breast development of all subjects were evaluated according to Tanner Classification.

Results: The MAM were determined as 12.6 ± 0.03 years. The MAM values of the participants were found to be significantly lower than the MAM values of the mothers and elder sisters. There was a positive correlation between the age at menarche of individuals and both their mothers and elder sisters. A negative correlation was found between the age at menarche and body mass index values of the subjects. -2 and +2 SDS values for the age at menarche were found 10.6 and 14.7 years, respectively. No menarche was observed in any individual with Tanner breast stages 1 and 2; menarche was detected in 16.8 % of the subjects with Tanner stage 3 and 50.8 % of the subjects with Tanner stage 4. The season of the menarche was winter and summer in most of the subjects. 62.1 % of the participants expressed that their menstrual cycle was irregular. The rate of the complaint of irregular menstrual cycle was significantly higher in girls having menstruation less than 3 years.

Conclusions: These results show a shift to earlier ages in the MAM when the MAM values of the mothers and elder sisters are taken into consi- deration and indicate that the age limits for the menarche of Turkish children need to be reevaluated . (Turk Arch Ped 2008; 43: 50-4)

Key words: Age at menarche, affecting factors, Turkish children

G Giirriiﬂﬂ

K›zlarda pubertal geliflmenin ilk bulgusu genelde meme geliflimi olmakta ve bunu menarfl takip etmektedir (1-3). Me- narfl genellikle meme tomurcuklanmas› bafllamas›ndan sonra 2-5 y›l içinde ve boy uzamas›ndaki s›çramay› takiben görülür

(1). Ortalama menarfl yafl› (MY) genellikle 12,5-13 yafl olarak kabul edilmektedir ve menarfl›n 10 yafl›ndan önce görülmesi erken, 16 yafl›ndan sonra menarfl›n görülmemesi ise amenore olarak tan›mlanmaktad›r (1-3). Ayl›k kanamalar aras›ndaki süre ve kanaman›n fliddeti normal ergenlerde bireysel farkl›l›k- lar göstermektedir (3).

(2)

Menarfl yafl›, toplumun biyososyal durumunun duyarl› bir göstergesidir ve biyolojik, ekolojik ve toplumsal birçok etmen MY’yi etkilemektedir (4,5). Menarfl yafl›n›n genetik etmenlerle oldu¤u kadar flehirleflmenin derecesi, sosyoekonomik durum, ailelerin çocuk say›s›, beslenme, mevsimler, fiziksel etkinlik ve denizden yükseklik gibi pek çok çevresel etmenlerle de iliflkili oldu¤u bildirilmifltir (5-10). Büyüme, pubertal geliflim süreci ile MY’de, özellikle h›zl› geliflim gösteren ülkelerde olmak üzere, 20. yüzy›lda belirgin de¤ifliklikler oldu¤u ve yüzy›l›n e¤ilimi (secular trend) olarak adland›r›lan bu durumun çocuklar›n daha iyi beslenmeleri ve enfeksiyonlardan daha iyi korunmalar› ile iliflkili olabilece¤i ileri sürülmüfltür (11-13). Amerika Birleflik Devletleri’nde (ABD) yap›lan çal›flmalarda her on y›lda menarfl yafl›n›n 2-3 ay erkene kayd›¤› saptanm›flt›r (14-19) Geliflmek- te olan ülkelerde de MY’nin erkene kayd›¤›n› gösteren çal›fl- malar vard›r (20-22). Genetik ve çevresel bir çok etmenden etkilenen ve yüzy›l›n e¤ilimi nedeniyle zaman içerisinde de¤i- fliklikler gösteren ortalama MY konusunda ülkemizde yap›lan s›n›rl› say›da çal›flma bulunmaktad›r (13,22,23). Çok genifl bir co¤rafyaya sahip ülkemizde ortalama MY’nin farkl› bölgeler- den elde edilen verilerle de¤erlendirilmesi Türk çocuklar›n›n durumlar›n› ve farkl›l›klar› göstermesi aç›s›ndan önemlidir.

Bu çal›flman›n amac› Isparta’ da yaflayan k›z çocuklar›n- da ortalama menarfl yafl› ve bunlar› etkileyen etmenler ile kanama özelliklerini saptamakt›r.

Gereç ve Yöntem

Etik kurul onay› al›nd›ktan sonra; çal›flmaya Isparta mer- kezde sosyoekonomik durumlar› farkl› oldu¤u düflünülen böl- gelerden seçilmifl yedi ilkö¤retim ve üç liseden olgular dahil edildi. Ö¤rencilere ebeveynlerine verilmek üzere aile bilgilendirme formu ve onay formu çal›flmadan bir gün önce verildi.

Aile bilgilendirme formunda konuyla ilgili ve yap›lacak muaye- ne hakk›nda k›sa bilgi verildikten sonra formun ebeveynler taraf›ndan onaylanmas› istendi. Ailesi onay formu veren 2440 k›z çocuktan menstrüasyon gördü¤ü saptanan, yaﬂ ortalamas›

15,2 ± 0,05 olan 948 olgu çal›ﬂmaya al›nd›. Tüm olgulara anket formlar› da¤›t›ld› ve olgulardan aileleri ile beraber verilen anket formlar›n› doldurmalar› istendi. Ailelerin ekonomik durumu ayl›k gelir düzeyleri ile belirlendi. Ayl›k geliri 1 000 YTL alt› olanlar düﬂük; 1 000 YTL üzeri olanlar ise iyi gelir düzeyi olarak kabul edildi. Anne ve baban›n e¤itim düzeyleri de¤erlendirilirken;

okumam›fl, ilkokul ve ortaokul mezunu olanlar düflük; lise ve üniversite mezunu olanlar ise yüksek e¤itim düzeyi olarak kabul edildi. Anket formunda olgular›n kendilerinin, annelerinin ve varsa ablalar›n›n MY’lerinin yan›s›ra; menarfl görme mev- simleri, ne kadar s›kl›kla menstrüasyon gördükleri (seçenekler;

15 günde bir veya daha k›sa aral›klarla, üç haftada bir, ayda bir, iki adet aras› bir aydan uzun ve çok düzensiz, bazen çok k›sa bazen uzun aral›klarla oluyor), menstrüasyonlar›n›n düzenli olup olmad›¤›, menstrüasyon sorunu nedeniyle hiç doktora baﬂvurup baﬂvurmad›klar› gibi sorular› olgular›n yan›tlamalar›

istendi. Menstrüasyonunun düzensiz oldu¤unu ifade eden olgular›n düzensizlikle ilgili yak›nmalar› sorguland› (seçenekler;

çok s›k oluyor, zaman›nda oluyor ama bir haftadan fazla sürü-

yor, 10-15 gün-1 ay gibi gecikmeler oluyor , birkaç kez oldu ancak alt› aydan fazla zaman geçmesine ra¤men bir daha adet görmedim ve çok aﬂ›r› kanamam oluyor).

Ayr›ca, olgulara zaman›nda m› yoksa zaman›ndan önce mi do¤duklar›; anne sütü ile beslenip beslenmedikleri; evde sigara içen kifli olup olmad›¤›, düzenli spor yap›p yapmad›klar› so- ruldu. Anket formlar› da¤›t›ld›ktan bir gün sonra olgular›n a¤›r- l›k ve boylar› kalibrasyonu yap›lm›fl ayn› ölçüm cihaz› (SECA) ile ölçüm kurallar›na dikkat edilerek ölçüldü ve a¤›rl›k(kg)/ boy² (m) formülünden vücut kitle indeksleri (VK‹) hesapland›. Yine tüm olgular›n meme geliflimleri (MG) alt› ayl›k e¤itimden geçi- rilmifl bir uzman hekim taraf›ndan Tanner S›n›flamas›na göre görsel olarak de¤erlendirilerek kaydedildi.

‹statistiksel yöntem

‹statistiksel de¤erlendirme Windows tabanl› SPSS 11.0 program›yla yap›ld›. Sonuçlar ortalama±ortalama hatas›

(standart error of the mean=SEM) fleklinde verildi. Gruplar›n ortalamalar›n›n birbirleri ile karfl›laflt›r›lmas›nda student t test, grup oranlar›n›n karfl›laflt›r›lmas›nda ki kare testleri kullan›ld›.

‹liﬂki araﬂt›r›lmas›nda regresyon analizi yöntemi kullan›ld›. P de¤erinin 0,05’in alt›nda olmas› anlaml› olarak kabul edildi.

Bulgular

Ortalama MY 12,6 ± 0,03 olarak bulundu. Olgular›n ortalama MY annelerinin ve ablalar›n ortalama MY’lerinden anlaml›

olarak düflük saptand› (p<0,05). Olgular›n abla ve annelerinin ortalama MY’leri Tablo 1’de gösterilmifltir. Olgular›n ortalama MY’leri ile anne ve abla ortalama MY’ leri aras›nda anlaml› pozitif iliflki bulundu (s›ras›yla; r=0,320, p=0,0001 ve r=0,5, p=0,0001) (fiekil 1,2). Olgular›n VK‹’leri ile MY’leri aras›nda anlaml› negatif iliflki bulundu (r=0,13, p=0,0001) (fiekil 3).

Olgular›n %82’sinin 13 yaﬂ›ndan sonra menarﬂ gördü¤ü saptand›. MY ± 2 SSS de¤erleri s›ras›yla 10,6 ve 14,7 olarak bulundu.

K›fl ve yaz aylar› en s›k menarfl görülen aylar olarak saptan- d›. Olgular›n menarfl zaman›n›n mevsimlere göre da¤›l›m› fiekil 4’te gösterilmifltir. Gelir durumu iyi ve kötü olan, anne-baba e¤itim düzeyi düflük ve yüksek olan, sigara ile karfl›laflman›n oldu¤u ve olmad›¤›, düzenli spor yapan ve yapmayan, erken ve zaman›nda do¤an, anne sütü alan ve almayan gruplar›n ortalama menarfl yafl› aras›nda anlaml› fark saptanmad› (p>0,05).

Meme geliflim evre 1 ve 2 olan olgular›n hiçbirinde menarfl gözlenmezken; MG evre 5 olanlar›n tümünde menarfl›n ger- çekleflmifl oldu¤u tespit edildi. Meme geliflim evrelerine göre menarfl görme oranlar› fiekil 5'te görülmektedir.

Olgular›n %66,4’ ü ayda bir %13,3’ü 3 haftada bir mens- trüasyon gördü¤ünü belirtti. Menstrüasyon özelliklerine göre olgular›n da¤›l›mlar› ﬁekil 6’da gösterilmiﬂtir.

Tablo 1. Çal›flmaya al›nan ergenler ile bunlar›n abla ve annelerinin ortalama menarfl yafllar›

Ö¤renciler Anne Abla

(n= 948) (n= 948) (n= 348) P Menarﬂ yaﬂ› (y›l) 12,6 ± 0,03 13,4 ± 0,68 13,3 ± 0,04 0,05 (Ort± SEM)

(3)

Olgular›n %62,1’nin düzensiz menstrüasyondan ﬂikayet- çi oldu¤u saptand›. Olgulardan düzensiz menstrüasyon gö- renlerde en s›k iki yak›nma 15 günden fazla gecikme ve zama- n›nda ama bir haftadan uzun menstrüasyon olarak bulundu.

Düzensiz menstrüasyon gören olgular›n yak›nma çeflitlerine göre oranlar› fiekil 7’de gösterilmifltir.

Tart›ﬂma

Çal›ﬂmam›za kat›lan olgular›n ortalama MY’leri 12,6 ± 0,03 olarak bulundu. Bu sonuç Türkiye’ de daha önce yap›lan di-

¤er iki çal›flma ile benzerlik göstermektedir. Neyzi ve ark’lar›n›n (24) 1975 y›l›nda yapt›¤› çal›flmada ortalama MY 12,36 ± 0,01 ve Ersoy ve ark’lar›n›n (22) 2004 y›l›nda yapt›¤› çal›flmada ise ortalama MY 12,82 ± 1,07 olarak tespit edilmifltir. Bu sonuçlar göz önüne al›nd›¤›nda ortalama MY’nin ülkemizdeki k›z çocuk- lar› için son 20-30 y›l içinde önemli bir farkl›l›k göstermedi¤i dü- flünülebilirse de; çal›flmam›zdaki olgular›m›z›n MY’lerinin anne ve abla ortalama MY’lerinden anlaml› olarak düflük bulunmas›

en az›ndan Isparta bölgesindeki k›z çocuklar›nda ortalama MY’de bir erkene kayma oldu¤unu göstermektedir. Ersoy ve

ark’lar›n›n (22) 2004 y›l›nda yapm›fl olduklar› çal›flmada da an- nelerin ortalama MY’si, olgular›n ortalama MY’sine göre anlaml› olarak yüksek bulunmufltur. Nitekim 1996 y›l›nda ülke- mizde yap›lan baflka genifl olgulu bir çal›flmada ortalama MY 13,28±1,09 tespit edilmifltir ve bizim verilerimize göre yüksek olan bu de¤er de Türk k›z çocuklar›nda MY’de erkene kayma oldu¤u konusundaki görüflümüzü desteklemektedir (23).

MY’deki erkene kayma özellikle ABD gibi geliflmifl ülkelerde daha net olarak saptanm›flt›r. Örne¤in, MacMahon ve ark’lar›- n›n (16) siyah Amerikal›larda 1963–1965 ve 1966–1970 y›llar›n- da 12,52 yafl olarak buldu¤u MY’nin, Herman Giddens ve ark’lar›n›n (14) 17 070 k›z›n dahil oldu¤u genifl kesitsel çal›flmada 12,16 yafla düfltü¤ü görülmüfltür. Bu durum günümüzde siyah Amerikal›larda beslenme ve sa¤l›k durumunun eskiye k›- yasla daha iyi olmas›na ba¤lanm›flt›r. Amerika Birleflik Devlet- leri’nde 3. Ulusal Sa¤l›k ve Beslenme Taramas› (Third National Health and Examination Survey, NHANES III) ve Ulusal Sa¤l›k Taramas› (National Health Examination Survey, NHES) verile- rinden yararlan›larak yürütülmüfl olan iki çal›flmada ise ABD’li k›zlarda 1990’l› y›llarda menarfl yafl› ortancas› 12,43 ve 12,54 yafl olarak bulunmufl ve s›ras›yla son 30 ve 25 y›lda 0,34 ve

ﬁekil 6. Olgular›n menstrüasyon s›kl›klar›na göre da¤›l›mlar›

fiekil 5. Meme geliflimi evrelerine göre menarfl oranlar› (%)

24,00 24,00

75,00

50,00

25,00

0,00

10,00 12,00 14,00 16,00

8,00

0,00

10,00 12,00 14,00 Abla

MY (y›l)

Vücut kitle indeksi

MY (y›l) MY (y›l)

r=0.50, p=0.0001 r=0.320, p=0.0001

120 100 80 60

100 100 100

83.2 49.2

50.8 16.8 40

20 20 0

Evre 1 Evre 1 Evre 3 Evre 4 Evre 5

Menarﬂ yok Menarﬂ var

70,00 60,00 50,00 40,00 30,00 20,00

9,40

De¤iﬂken 15 günden az s›kl›kla

1 aydan uzun aral›kla

3 haftada bir Ayda bir 2,1

0,0 13,3

66,4

10,00 0,00

ﬁekil 7. Düzensiz menstrüasyonu olan olgular›n yak›nma çeﬂitleri (%)

50 45 40 35 30 25 20 15 10 5 0

Normalden s›k Zaman›nda ama 1 haft’dan uzun

15 günden fazla geikme

Aﬂ›r› kanama ‹lk menarﬂtan sonra 6 ay

görmeme 6,6

32,5

47,5

7,2 6,3

fiekil 4. Mevsimlere göre menarfl yafllar› oranlar› (%)

35,00

31,50

18,4 17,8

32,3 30,00

25,00 20,00 15,00 10,00 5,00 0,00

Yaz Sonbahar ‹lkbahar K›ﬂ

ﬁekil 1. Anne MY ile olgular›n MY’leri aras›ndaki iliﬂki

24,00 24,00

16,00

8,00

0,00

10,00 12,00 Anne

MY (y›l)

MY (y›l) r=0.320, p=0.0001

14,00

ﬁekil 2. Abla MY ile olgular›n MY’leri aras›ndaki iliﬂki

ﬁekil 3. Abla MYleri ile VK‹’leri aras›nda- ki iliﬂki

(4)

0,21 y›l düzeyinde erkene kayma oldu¤u saptanm›ﬂt›r (17,18).

Son y›llarda Suudi Arabistan ve Brezilya gibi geliflmekte olan ülkelerden de MY’nin erkene kayd›¤› do¤rultusunda veriler gelmeye bafllam›flt›r (20,21).

Ortalama MY’deki erkene kayma çocuklar›n beslenmele- rindeki iyileflme, enfeksiyonlardan daha iyi korunmalar› ve daha iyi büyümeleri ile iliflkilendirilmektedir (13). ABD’ de ve Av- rupa’ da yap›lan çal›flmalarda, VK‹’ deki art›fl ile MY’ nin erkene kay›fl› aras›nda iliflki oldu¤u gösterilmifltir (25-28). Garn ve ark.’lar›n›n yapt›¤› (29) kesitsel bir çal›flmada, a¤›rl›k ve VK‹’

nin her ikisi de MY ile negatif iliflkili bulunmufltur. Biz de bu ça- l›flmada VK‹ ile MY aras›nda anlaml› negatif iliflki saptad›k.

Genetik etmenler pubertenin bafllamas›nda önemli rol oy- namaktad›r. Türkiye’den yap›lan bir çal›flmada toplumdaki bi- reylerin MY’lerinin, anne ve k›z kardefllerin ortalama MY’leri ile koflut oldu¤unu göstermifltir (30). Papadimitriou ve ark’lar›n›n (31) yapm›fl oldu¤u çal›flmada da anne MY ile olgular›n MY’leri iliflkili bulunmufltur. Biz de çal›flmam›zda taranan olgular›n ortalama MY ile anne ve abla ortalama MY’leri aras›nda anlaml› pozitif iliflki saptad›k. Bu durum genetik etmenlerin MY’deki etkisini göstermektedir.

MY’nin Avrupa’ daki mevsimsel de¤iflim ile ilgili k›fl ve yaz olmak üzere iki tepe yapt›¤› dönem bildirilmifltir (32). Birçok ül- kedeki örnekler gözden geçirildi¤inde, menarfl görülme s›kl›-

¤›n›n okula devam edilen dönemlerde azald›¤›, okul tatilleri s›- ras›nda ise artt›¤› göze çarpmaktad›r. Bu hipotez Avrupa’ daki birçok çal›flmada gösterilmifltir (32-34). Ayatollah› ve ark’la- r›n›n (35) yapt›¤› bir çal›flmada incelenen örneklerde menarfl okul tatillerinde (Haziran-Eylül aras› 4 ayl›k dönem ve ‹ran’›n yeni y›l tatili olan 21 Mart’ tan itibaren 15 gün) beklenenden daha s›k saptanm›fl ve okul etkinliklerine dönüflle birlikte menarfl görülme s›kl›¤›nda belirgin bir azalma gözlenmifltir. Bu durum, okul etkinlikleri ile iliflkili stresin puberte üzerine olum- suz bir etki yapmas› veya tersine rahatlaman›n oldu¤u dö- nemlerde pubertenin olumlu etkilenmesi sonucu oldu¤u fleklinde yorumlanm›flt›r. Bizim çal›flmam›zda, olgular›n ço¤unda menarfl›n k›fl ve yaz aylar›nda görüldü¤ü saptand›. Bu sonuç- lar Türkiye’de tatil dönemi olan Haziran-Eylül ve fiubat ay›n- daki 15 günlük dönemde menarfl s›kl›¤›n›n artt›¤›n›; bunun da tatil dönemindeki rahatlaman›n bir sonucu olabilece¤ini akla getirmektedir.

‹lk 2-3 y›lda “anovulatuar” olmas› nedeniyle düzensiz me- narfla çok s›k rastlanmaktad›r (36). Bizim çal›flmam›zda özel- likle menarfl bafllamas›ndan sonraki ilk 2-3 y›l olmak üzere olgular›n %62,1’inde kanamalar›n düzensiz oldu¤u saptanm›flt›r.

En s›k yak›nma ise menstrüasyonda gecikme olarak belirlen- miﬂtir. Sonuçlar›m›z literatürdeki bilgileri do¤rulamaktad›r (36).

Herman-Giddens ve ark’lar›n›n (14) yapm›fl oldu¤u çal›flmada menarfl a¤›rl›kl› olarak MG Tanner evre 3 ve 4’ de göz- lenmifltir. Bizim çal›flmam›z literatürü desteklemekte olup, olgular›m›z›n en fazla Tanner evre 3 ve 4 MG’sine sahipken menarfl gördükleri saptanm›flt›r (14). Çal›flmam›zda ayr›ca menarfl alt ve üst s›n›rlar› s›ras›yla 10,6 ve 14,7 olarak bulunmufltur. Bu verinin özellikle erken menarfl ve amenore gibi patolo- jik durumlar›n tan›s›nda önemli oldu¤u kan›s›nday›z. Özellikle amenore tan›s›nda kullan›lan 16 yafl s›n›r›n›n yeniden gözden

geçirilmesi gerekti¤ini düflünmekteyiz. Türkiye’de son yap›lan bir çal›flmada bulunan MY için 90 persantil s›n›r›n›n 15,08 yafl olmas› bu görüflümüzü desteklemektedir (37).

Çal›flmam›zda gelir durumu iyi ve kötü olan, anne-baba e¤itim düzeyi düflük ve yüksek olan, sigarayla karfl›laflman›n oldu¤u ve olmad›¤›, düzenli spor yapan ve yapmayan, erken ve zaman›nda do¤an, anne sütü alan ve almayan gruplar›n ortalama menarfl yafl› aras›nda anlaml› fark saptanmad›. Özellik- le sosyoekonomik düzeyi belirgin yüksek olan toplumlarda daha erken menarfl görüldü¤ü bildirilmifltir (13, 22) Çal›flma- m›zda anlaml› fark bulamam›z›n nedeninin gruplar›n sosyoekonomik düzeylerinin birbirine yak›n olmas›ndan kaynaklan- d›¤›n› düflünmekteyiz.

Sonuç olarak bu çal›flmada Isparta’daki k›z çocuklar›n›n MY’lerinin, anne ve abla MY’leri göz önüne al›nd›¤›nda daha erkene kayd›¤› ve geliflmifl ülkelerle benzerlik gösterdi¤i saptanm›flt›r. Çal›flmam›z özellikle MY alt ve üst s›n›rlar› göz önü- ne al›nd›¤›nda, daha genifl araflt›rmalarla Türk çocuklar›nda menarfl yafl s›n›rlar›n›n yeniden de¤erlendirilmesinin gereklili-

¤ine de iﬂaret etmektedir.

Kaynaklar

1. Styne DM. The physiology of puberty. In: Brook CG, Hindmarsh PC (eds). Clinical Pediatric Endocrinology. 4th Ed. London: Black- wall Science Ltd, 2001: 140-64.

2. Rosenfeld R. Puberty in female and its disorder. In: Sperling MA (ed). Pediatric Endocrinology. Philadelphia: Sounders Comp, 2002: 455-518.

3. Öcal G. Pediatrik Endokrinoloji. Günöz H, Öcal G, Yordam N, Kur- to¤lu S (eds). Pubertal fizyoloji. 1.Bask›. Ankara: Kalkan Matbaac›- l›k, 2003: 137-55.

4. Bielicki T, Welon Z. Growth data as indicators of social inequaliti- es: the case of Poland. Yearb Phys Antropol 1982; 25:153-67.

5. Laksa-Mierzejewska T, Milicer H, Piechaczek H. Age at menarche and secular trend in urban and rural girls in Poland. Ann Hum Bi- ol 1982; 9: 227-33.

6. Loesch DZ, Huggins R, Rogucka E, et al. Genetic correlates of menarcheal age: a multivariate twin study. Ann Hum Biol 1995; 22:

479-90.

7. Pasquet P, Manguell-Dicoum Biyong A, Rikong-Adie H, et al. Age at menarche and urbanization in Cameroon: current status and secular trends. Ann Hum Biol 1999; 26: 89-97.

8. Henneberg M, Louw GJ. Average menarcheal age of higher soci- oeconomic status urban Cape colored girls assessed by means of status quo and recall methods. Am J Phys Antropol 1995; 96: 1-5.

9. Simodon KB, Simon Y, Simodon F. Nutritional status and age at menarche of Senegalese adolescents. Ann Hum Biol 1997; 24:

521-32.

10. Boldsen JL. Season of birth and recalled age at menarche. JBios Sci 1992;24:167-73.

11. Tanner JM. The secular trend towards earlier maturation. T Soc Geneesk 1966: 524-38.

12. Wyshak G, Frish RE. Evidence for a secular trend in age of menarche. N Engl J Med 1982; 306: 1003-5.

13. Saka NH, Neyzi O. Puberte bafllang›ç yafl› de¤ifliyor mu? Türk Pe- diatri Arflivi 2005, 40:7-14.

14. Hermann-Giddens ME, Slora EJ, Wasserman RC, et al. Secon- dary sexual characteristics and menses in young girls seen in office practice: a study from the Pediatric Research in Office Set- tings network. Pediatrics 1997; 99: 505-12.

15. Harlan WR, Harlan EA, Grillo Cp. Secondary sex characteristics of girls 12 to 17 years of age: the U.S. Health Examination Survey. J Pediatr 1980; 96: 1074- 8.

(5)

16. MacMahon B. Age at menarche : United States, 1973. Rockville, MD : National Center for Health Statistics; DHEW publication (HRA) 1974; 74: 1615.

17. Chumlea WC, Schubert CM, Roche AF, et al. Age at menarche and racial comparisons in US girls. Pediatrics 2003; 111: 110-3.

18. Anderson SE, Dallal GE, Must A. Relative weight and race influence average age at menarche: results from two nationally represen- tative surveys of US girls studied 25 years apart. Pediatrics 2003;

111: 844- 50.

19. Wattigney WA, Srinivasan SR, Chen W, et al. Secular trend of earlier onset of menarche with increasing obesity in black and white girls : the Bogalusa Heart study. Ethn Dis 1999; 9: 181- 9.

20. Babay ZA, Addar MH, Shahid K, Meriki N. Age at menarche and the reproductive performance of Saudi women. Ann Saudi Med 2004;24:354–6.

21. Silva HP, Padez C. Secular trends in age at menarche among Ca- boclo populations from Pará, Amazonia, Brazil: 1930-1980. Am J Hum Biol 2006;18:83-92.

22. Ersoy B, Balkan C, Gunay T, et al. Effects of different socioecono- mic conditions on menarche in Turkish female students. Early Hu- man Development 2004; 76: 115-25.

23. Vicdan K, Kukner S, Dabakoglu T, et al. Demographic and epide- miologic features of female adolescents in Turkey. J Adolesc He- alth 1996; 18: 54-8.

24. Tanner JM. A history of the study of human growth. Cambridge, Cambridge University Pres, 1981: 286-98.

25. Neyzi O, Alp H, Orhon A. Sexual maturation in Turkish girls. An Hum Biol 1975; 2: 49-59.

26. Styne DM. Childhood and adolescent obesity: prevalence and sig- nificance. Pediatr Clin North Am 2001; 48: 823-54.

27. Wang Y. Is obesity associated with early sexual maturation? A comparison of the association in American boys and girls. Pediat- rics 2002; 110: 903-10.

28. Anderson S, Dallal G, Must A. Relative weight and race influence average age at menarche: results from two nationally representa- tive surveys of US girls studied 25 years apart. Pediatrics 2003;

111: 844-50.

29. Garn S, Lavelle M, Rosenberg K, et al. Maturational timing as a factor in female fatness and obesity. Am J Clin Nut 1986; 43: 879- 83.

30. Ersoy B, Balkan C, Gunay T, et al. The factors affecting the relati- on between the menarcheal age of mother and daughter. Child Care Health Dev 2005; 31: 303-8.

31. Papad›m›tr›ou A, Gousia E, P›taoul› E, et al. Age at menarche in Grek girls. An Hum Biol 1999; 26: 175-7.

32. Gueresi P. Monthly distribution of menarche in three provinces of North Italy. An Hum Biol 1997; 24: 157-68.

33. Kantero RL, W›dholm O. The age of menarche in Finnish girls in 1969. Acta Obstet Gynecol Scand, 1971; 14: S7-18.

34. Brundtland GH, Liestol K. Seasonal variation of menarche in Os- lo. An Hum Biol 1982; 9: 35-43.

35. Ayatollah› SMT, Dowlatabad› E, Ayataollahi SA. Age at menarche in Iran. An Hum Biol 2002; 29: 355-62.

36. Adams Hillard PJ. Menstruation in young girls: a clinical perspec- tive. Obstet Gynecol 2002; 99: 655-62.

37. Ekerbicer HC, Celik M, Kiran H, Kiran G. Age at menarche in Turkish adolescents in Kahramanmaras, Eastern Mediterranean region of Turkey. Eur J Contracept Reprod Health Care 2007;12:289-93.