YOLSUZLUK EKONOM‹S‹

(1)

YOLSUZLUK EKONOM‹S‹

KAMUSAL B‹R KÖTÜLÜK OLARAK YOLSUZLU⁄UN EKONOM‹K ANAL‹Z‹

Dr. Mustafa ÇELEN

Marmara Üniversitesi ‹‹BF Maliye Bölümü Ö¤retim Üyesi

2007

(2)

‹SMMMO Yay›n No 77

Kapak Tasar›m ve Uygulama: Evren Günay Bask› ve Cilt

TOR OFSET SANAY‹ VE T‹CARET L‹M‹TED fi‹RKET‹

‹mam Çeflme Caddesi No: 25/2 Ayaza¤a/fiiflli/‹STANBUL Telefon: 0212 332 08 38 (pbx) Faks: 0212 332 08 39 tor@torofset.com.tr

‹SMMMO

Kurtulufl Caddesi No: 152 fiiflli/‹STANBUL

Telefon: 0212 315 84 00 E-Mail: ismmmo@ismmmo.org.tr www.istanbulsmmmodasi.org.tr

(Yay›nda Kataloglama Bilgisi) Çelen, Mustafa

Yolsuzluk ekonomisi: kamusal bir kötülük olarak yolsuzlu¤un ekonomik analizi / Mustafa Çelen.-‹stanbul Serbest Muhasebeci Mali Müflavirler Odas›, 2007

s.; 388 sm. 24 - (‹stanbul Serbest Muhasebeci Mali Müflavirler Odas›; Yay›n no 77)

Kaynakça var.

ISBN 978-975-555-104-3

(3)

SUNUfi

Yolsuzluk olgusunun çok karmafl›k unsurlar, süreçler ve iliflkiler içermesi nedeniyle tan›mlanmas›nda da önemli güçlüklerle karfl›lafl›lmaktad›r.

4 Ocak 1999 tarihli Avrupa Konseyi Yolsuzlukla Mücadele Özel Hukuk Sözleflmesinin 2. Maddesi Yolsuzlu¤u “Do¤rudan do¤ruya yada dolayl› yollar- dan rüflvet ve yasa d›fl› bir menfaat temin eden kiflinin yürüttü¤ü görevlerin veya gerekli davran›fllar›n yasalara uygun bir flekilde yerine getirilmesinde sapmalara yol açan rüflvet veya baflka her türlü yasa d›fl› menfaatin talep edilmesi, teklif edilmesi, teklif verilmesi yada kabul edilmesi’’ olarak aç›klanm›flt›r.

Bugün geliflmekte olan ülkelerin hemen hepsinde oldu¤u gibi ülkemizde de yolsuzluklar›n çok yayg›n oldu¤u görüflü genel bir Kan› niteli¤indedir.

Gazetelerde ve televizyon kanallar›nda hemen her gün yeni yolsuzluk olaylar›na genifl yer verilmektedir.

Günümüzde genifl halk kitleleri sürekli yolsuzluk olgusunun yayg›nlaflt›¤›ndan son derece rahats›zd›r. Bu rahats›zl›k Devlete olan güveni azaltarak vergiye karfl›

bir direnç yaratmaktad›r. Gerçekten de ülkenin gelece¤ine ipotek koyan, vatandaflla devletin aras›nda güvensizlik yaratan, dürüst çal›flmay› ve hak aramay› zorlaflt›ran bu durum düzelmedikçe, ne ekonomik ne de Sosyal Kalk›nman›n sa¤lanmas›

mümkün olmayacakt›r. Halk›n bin bir güçlükle ödedi¤i, kalk›nmaya ve halk›n refah›na harcanmas› gereken vergiler karanl›k, karmafl›k iliflkiler yuma¤›nda kaybolmaktad›r.

Bu durum karfl›s›nda ülkemizde son y›llarda giderek yayg›nlaflan yolsuzluk olgusunun daha fazla derinleflmesine ve toplumsal, ekonomik ve mali yap› daha fazla sarsmas›na olanak tan›mamak amac›yla bu soruna köklü ve acil çözümler üretilmesi, fleffafl›¤›n sa¤lanmas›, denetimin etkinleflmesinin zorunlulu¤u gün geçtikçe artan bir önem kazanmaktad›r. Bugün ülkemizde her birey ve her kesim bu konuda duyarl› ve sorumlu olmal›d›r.

Ülkemiz aç›s›ndan önemsedi¤imiz bu çal›flmay› haz›rlayan Say›n Dr. Mustafa ÇELEN’e sonsuz teflekkür ediyoruz. ‹SMMMO olarak yay›nlad›¤›m›z bu eser ülkemizin fleffaflaflmas› ve yolsuzluk konusunda yurttafllar›m›z›n bil- inçlenmesi yönünde faydal› olmas›n› diliyoruz.

Yahya ARIKAN

‹SMMMO Baflkan›

(4)

(5)

ÖNSÖZ

Yolsuzluk kamusal bir kötülüktür. Kamusal kötülükler, dolayl› ya da do¤rudan biçimde bütün toplum kesimleri üzerinde olumsuz yans›malar meydana ge- tirirler. Bu nedenle kamusal kötülükler ile mücadele, kiflisel çabalar›n yan›nda toplumsal çabalar› da zorunlu k›lmaktad›r. Yolsuzluklar›n önlenememesi siyasal, sosyal ve ekonomik hayat›n iflleyiflini engelleyici sonuçlar do¤urabilmektedir.

Yolsuzlukla mücadelede toplumsal bilincin oluflmas›, çok kritik öneme sahip- tir. Ancak böylelikle çözüme yönelik çabalar›n hayata geçirilmesi mümkün ol- maktad›r. Ülkemizde 1990 sonras› dönemde yaflanan istikrars›zl›klar›n arkas›n- da yolsuzluk süreçlerinin etkisi gözlenebilmektedir.

Yolsuzluk, resmi devlet yetkisinin kamu ç›kar›na karfl› kullan›lmas› veya resmi kamu gücüne dayal› olarak özel ç›kar elde edilmesi faaliyeti olarak tan›mla- nabilmektedir. Bu tan›m özel sektör tabanl› yolsuzluklar› da kapsayacak flekilde geniflletilebilir. Yolsuzluk düzeyi tekel gücü, takdir yetkisi ve hesap verebilirlik taraf›ndan belirlenmektedir. Tekel gücüne ve takdir yetkisine sahip olmak, yolsuzluk düzeyini artt›r›rken hesap verebilirlik, bunu azalmaktad›r.

Yolsuzluk iki ekonomik aktör aras›nda, ilintiye mahal vermeyecek flekilde, piyasa iliflkileri çerçevesinde yap›lan ticari ifllemlerde ortaya ç›kmamaktad›r.

E¤er kiflisel iliflkiler özel ekonomik birimlerin veya kamu yöneticilerinin iktisa- di kararlar›n› verirken söz konusu oluyor ise; bu iliflkilerin yolsuzluk üretme ka- pasitelerinden söz edilebilir. Rüflvet, en yayg›n ve en çok bilinen yolsuzluk fleklidir.

Yolsuzluklar›n do¤urdu¤u en temel ekonomik yans›ma kaynak ve gelir da¤›- l›m› üzerinde görülmektedir. Yolsuzluklar›n kaynak da¤›l›m›nda sapmalara yol açt›¤› bilinmektedir. Bu sapmalar nispi fiyat dengelerinin oluflmas›n› engelle- mekte, tüketici ve üretici dengelerinin yanl›fl düzeylerde kurulmas›na yol aç- maktad›r. Ayr›ca yolsuzluklar›n bir ekonomideki ifllem maliyetlerini artt›rd›¤›

ve belirsizlik katsay›s›n› yükseltti¤i ifade edilebilir.

Uluslararas› Saydaml›k Örgütü, Yolsuzluk Alg›lamalar› Endeksine göre ülke- miz dünya ülkeleri aras›nda orta alt kademede yer almaktad›r. Bu endeks veri- lerine göre 2003 y›l›nda itibaren yolsuzluk düzeyinde ekonomik ve siyasal istik- rar ile birlikte iyileflmeler görülmeye bafllam›flt›r.

Türkiye’de yolsuzluklar konusunda yap›lan akademik araflt›rmalar›n ço¤u siyasal ve sosyal alana yönelik olarak flekillenmektedir. Yolsuzluklar›n ekonomik yans›malar›na yönelik kitap boyutundaki akademik çal›flmalar oldukça s›n›rl›d›r.

Bu kitap mevcut eksikli¤i gidermeyi amaçlamaktad›r. Böylelikle yolsuzluk sü- reçlerinin nas›l, neden ve hangi koflullar alt›nda meydana geldi¤i daha rahat anlafl›labilecektir.

(6)

Yolsuzluk konusu ile akademik anlamda ilgilenmemde Marmara Üniversite- si, ‹ktisadi ve ‹dari Bilimler Fakültesi, Maliye Bölümü’ndeki meslektafl›m ve hocam Dr. Bumin Do¤rusöz’ün etkisi büyüktür. Elimizdeki kitab›n ortaya ç›k- mas› ve genifl kitlelere ulaflmas› ‹stanbul Serbest Muhasebeci Mali Müflavirler Odas›’n›n katk›lar› ile gerçekleflmifltir. Bunda oda baflkan› Say›n Yahya Ar›kan’›n çabalar› belirleyici olmufltur. Kitab›n daha anlafl›l›r bir dile sahip olmas›nda ve düzeltmelerinin yap›lmas›nda eflim Aylin Çelen’in ve araflt›rma görevlisi Özkan Zülküfo¤lu’nun yard›mlar›ndan söz edebilirim. Ayr›ca kitab›n dizgi ve bas›m aflamalar›nda titiz ve sab›rl› çal›flmas› ile katk›da bulunan Evren Günay’a da, teflekkürleri bir borç bilirim.

Dr. Mustafa ÇELEN Bahçelievler, Mart 2007

(7)

‹Ç‹NDEK‹LER

G‹R‹fi 19

1. YOLSUZLUK KAVRAMI 23 1.1. YOLSUZLU⁄UN TANIMI 25 1.2. TEMEL YOLSUZLUK TÜRLER‹ 28

1.3. YOLSUZLUK DÜZEY‹N‹N BEL‹RLENMES‹ 36

1.4. YOLSUZLU⁄UN B‹R MODEL ÇERÇEVES‹NDE AÇIKLANMASI 38 1.4.1. H›rs›zl›ks›z Yolsuzluk 39

1.4.2. H›rs›zl›kl› Yolsuzluk 40

1.4.3. Yolsuzlu¤un Endüstriyel Organizasyonu 42 1.5. YOLSUZLUK DÜZEY‹N‹N FARKLILAfiMASI 43 1.6. YOLSUZLU⁄UN BAfiLICA NEDENLER‹ 45

1.6.1. Ticari K›s›tlamalar 46 1.6.2. Devlet Sübvansiyonlar› 48 1.6.3. Fiyat Kontrolleri 49

1.6.4. Çoklu Döviz Kuru Uygulamalar› 51 1.6.5. Do¤al Zenginliklerin Varl›¤› 52 1.6.6. Sosyolojik Faktörler 53

1.7. YOLSUZLU⁄U ETK‹LEYEN FAKTÖRLER 55 1.7.1. Yolsuzlu¤u Do¤rudan Etkileyen Faktörler 55

1.7.1.1. Yasal Düzenlemeler ve Yetkilendirmeler 55 1.7.1.2. Vergileme 59

1.7.1.3. Kamu Harcamas› Kararlar› 60 1.7.1.4. Di¤er Takdire Ba¤l› Kararlar 62 1.7.1.5. Siyasi Yozlaflma 63

1.7.2. Yolsuzlu¤a Dolayl› Etkide Bulunan Faktörler 64 1.7.2.1. Bürokrasinin Kalitesi 65

1.7.2.2. Kamu Sektöründeki Ücret Düzeyi 66 1.7.2.3. Yapt›r›m Mekanizmas› 68

1.7.2.4. Kurallar›n, Kanunlar›n ve Süreçlerin fieffafl›¤› 70 1.7.2.5. Siyasi ve ‹dari Duyarl›l›k 70

(8)

1.8. B‹R YOLSUZLUK fiEKL‹ OLARAK RÜfiVET 71 1.9. YOLSUZLUK KONUSUNDA AYKIRI GÖRÜfiLER 73 2. YOLSUZLU⁄UN ÖLÇÜLMES‹ 77

2.1. YOLSUZLUK ENDEKSLER‹ 79 2.1.1. Yolsuzluk Alg›lamalar› Endeksi 80 2.1.2. Rüflvet Ödeyenler Endeksi 82 2.1.3. Yönetiflim Endeksi 87 2.1.4. Politik Risk Endeksi 90 2.1.5. Saydam Olmama Endeksi 92

3. YOLSUZLU⁄UN EKONOM‹K ETK‹LER‹ 93

3.1. YOLSUZLUKLARIN TASARRUFLAR YATIRIMLAR VE BÜYÜME ‹LE ‹L‹fiK‹S‹ 94

3.1.1. Yolsuzluklar›n Tasarruflar Üzerine Etkisi 94 3.1.2. Yolsuzluklar›n Yat›r›mlar Üzerine Etkisi 98 3.1.3. Yolsuzluklar›n Büyüme Üzerine Etkisi 101

3.2. YOLSUZLUKLAR VE KAMU KES‹M‹ F‹NANSMAN DENGES‹ 102 3.2.1. Yolsuzluklar ve Kamu Harcamalar› 103

3.2.1.1. E¤itim Harcamalar› 104 3.2.1.2. Sa¤l›k Harcamalar› 104 3.2.1.3. Askeri Harcamalar 105 3.2.2. Yolsuzluklar ve Kamu Gelirleri 107

3.3. YOLSUZLUK PARA POL‹T‹KASI ‹L‹fiK‹S‹ 110

3.4. YOLSUZLUK GEL‹R DA⁄ILIMI VE YOKSULLUK 112 3.5. YOLSUZLU⁄UN F‹RMALAR ÜZER‹NE ETK‹S‹ 115 3.6. YOLSUZLUK REKABET ‹L‹fiK‹S‹ 117

3.7. YOLSUZLUK DIfiA AÇIKLIK ‹L‹fiK‹S‹ 120

3.8. YOLSUZLUK DO⁄RUDAN YABANCI YATIRIMLAR ‹L‹fiK‹S‹ 123 3.9. YOLSUZLUK VE EKONOM‹K KALKINMA 126

(9)

4.3. YOLSUZLUK VE KAMU ÇALIfiANLARI 138 4.4. YOLSUZLUK VE E⁄‹T‹M S‹STEM‹ 144 4.5. YOLSUZLUK GÖÇ VE fiEH‹RLEfiME 147

4.6. YOLSUZLUK VE GEÇ‹fi SÜREC‹NDEK‹ EKONOM‹LER 149 4.7. YOLSUZLUK VE ÖZELLEfiT‹RME SÜREÇLER‹ 152

4.8. YOLSUZLUK VE KAYITDIfiI EKONOM‹ 152

4.9. YOLSUZLUK VE ULUSLARARASI YARDIMLAR 154 5. DÜNYA’DA YOLSUZLUK 157

5.1. DÜNYA ÜLKELER‹N‹N YOLSUZLUK ALGILAMALARI ENDEKS‹

DÜZEYLER‹NE GÖRE SIRALANIfiI 157

5.2. KÜRESEL YOLSUZLUK BAROMETRES‹NE GÖRE DÜNYADA YOLSUZLUK 163

5.2.1. KÜRESEL DÜZEYDE EN ÖNEML‹ SORUNLAR 163 5.2.2. KÜRESEL DÜZEYDE YOLSUZLUKTAN EN ÇOK

ETK‹LENEN SEKTÖRLER VE KURUMLAR 164 5.2.3. KÜRESEL GEL‹R DÜZEY‹NE BA⁄LI OLARAK

YOLSUZLU⁄UN K‹fi‹SEL YAfiAMLAR ÜZER‹NE ETK‹S‹ 167 5.2.4. KÜRESEL YOLSUZLUK DÜZEY‹NDEK‹ DE⁄‹fi‹M 168 5.2.5. KÜRESEL DÜZEYDE RÜfiVET‹N YAYGINLI⁄I, SIKLI⁄I,

M‹KTARI VE fiEKL‹ 170

5.3. DÜNYA ÜLKELER‹NDE YOLSUZLU⁄UN YÖNET‹fi‹M ENDEKS‹ VER‹LER‹NE GÖRE SIRALANIfiI 176

5.4. DÜNYA ÜLKELER‹NDE YOLSUZLU⁄UN POL‹T‹K R‹SK ENDEKS‹ VER‹LER‹NE GÖRE SIRALANIfiI 182

5.5. DÜNYA ÜLKELER‹NDE YOLSUZLU⁄UN SAYDAM OLMAMA ENDEKS‹ VER‹LER‹NE GÖRE SIRALANIfiI 187 5.6. DÜNYA ÜLKELER‹NDEK‹ YOLSUZLU⁄UN PARASAL

MAL‹YET‹NE YÖNEL‹K BAZI VER‹LER 189 6. TÜRK‹YE’DE YOLSUZLUK 191

6.1. YOLSUZLUK KONUSUNDA YAPILAN EKONOMETR‹K ÇALIfiMALAR 191

6.2 . YOLSUZLUK ALGILAMALARI ENDEKS‹ SONUÇLARI 193 6.3. KÜRESEL YOLSUZLUK BAROMETRES‹ SONUÇLARI 195

6.3.1. Türkiye'nin En Önemli Sorunlar› 195

6.3.2. Türkiye'de Yolsuzluktan En Çok Etkilenen Sektörler ve Kurumlar 196

(10)

6.3.3. Türkiye'de Yolsuzlu¤un Siyasal Yaflama, ‹fl Dünyas›na, Kiflisel ve Aile Hayat›na Etkisi 197

6.3.4. Türkiye'deki Yolsuzluk Düzeyinin Yönelimi 198 6.3.5. Türkiye'deki Rüflvet ve Yolsuzluk Deneyimleri 200 6.4. YÖNET‹fi‹M ENDEKS‹ SONUÇLARI 201

6.5. TÜRK‹YE’DE YOLSUZLUKLAR ÜZER‹NE YAPILAN SAHA ARAfiTIRMALARI 202

6.5.1. TÜS‹AD Taraf›nda Yap›lan Kamu Reformu Çerçevesinde Yolsuzluk Araflt›rmas› 203

6.5.2. TESEV Taraf›ndan Yap›lan Türkiye’de Yolsuzlu¤un Nedenleri ve Önlenmesine ‹liflkin Öneriler Araflt›rmas› 215

6.5.2.1. Hanehalk› Gözünden Türkiye’de Yolsuzlu¤un Nedenleri ve Önlenmesine ‹liflkin Öneriler Araflt›rmas› 216

6.5.2.2. ‹fl Dünyas› Gözünden Türkiye’de Yolsuzlu¤un Nedenleri ve Önlenmesine ‹liflkin Öneriler Araflt›rmas› 226

7. YOLSUZLUKLA MÜCADELE 243

7.1. YOLSUZLUKLA MÜCADELEDE ULUSAL GÜVEN‹L‹RL‹K S‹STEM‹ 246

7.2. YOLSUZLUKLA MÜCADELE STRATEJ‹LER‹ 247 7.2.1. Politik Hesap Verebilirli¤in Artt›r›lmas› 249

7.2.1.1. Politik Rekabet 250

7.2.1.2. Siyasi Partilerin Finansman› 252 7.2.1.3. Saydaml›k 252

7.2.1.4. Politik Sistemdeki Yolsuzlu¤un Önlenmesinde Kullan›lan Hukuksal Araçlar 254

7.2.2. Sivil Toplumun Kat›l›m›n›n Sa¤lanmas› 255

7.2.3. Rekabet Edebilirli¤e Sahip Özel Sektörün Meydana Getirilmesi 258 7.2.3.1. Rekabetçi Bir Piyasa ‹çin Kurumsal Yönetiflimin

Sa¤lanmas› 260

7.2.3.2. Özel Sektörün Yolsuzlukla Mücadeledeki Duyarl›l›¤› 261

(11)

7.2.5. Kamu Kesimi Yönetiminin Gelifltirilmesi 266

7.2.5.1. Atanm›fl Seçilmifl ‹liflkisinin Düzenlenmesi 267 7.2.5.2. Kamu Kesimi Mali Yönetiminin Etkinlefltirilmesi 268 7.2.5.3. Kamu ‹flletmelerinde Kurumsal Yönetiflimin

Gelifltirilmesi 270

7.2.5.4. E-Devlet Uygulamalar› 273

7.2.5.5. Yolsuzlukla Mücadelede Kamu ‹hale Sisteminin Yeniden Düzenlenmesi 274

7.3. S‹YAS‹ S‹STEM‹N F‹NANSMANI VE YOLSUZLUKLA MÜCADELE 277

7.3.1. Siyasi Partilerin Finansman Modelleri 278

7.3.2. Siyasi Sistemdeki Yolsuzluklara Karfl› Al›nmas› Gereken Önlemler 280

7.3.3. Siyasetin Finansman›na Dair Ülke Örnekleri 281 7.3.3.1. Fransa 281

7.3.3.2. ‹ngiltere 283

7.3.3.3. Amerika Birleflik Devletleri 283

7.4. HUKUK S‹STEM‹N‹N YOLSUZLUKLA MÜCADELEDEK‹ YER‹ 283 7.4.1. Yarg›n›n Ba¤›ms›zl›¤› 284

7.4.2. Kovuflturma Süreçleri 285

7.4.3. Yolsuzluklara Karfl› Özel Yasal Düzenlemeler 285 7.4.4. Yolsuzlukla Mücadelede Mal/Servet Beyan› 287

7.5. MEDYANIN YOLSUZLUKLA MÜCADELEDEK‹ ROLÜ 288 7.5.1. Yolsuzluk Bas›n Özgürlü¤ü ‹liflkisi 288

7.5.2. Yolsuzluk Medya Sahipli¤i ‹liflkisi 290

7.6. YOLSUZLUKLA MÜCADELEDEK‹ ENGELLER 291

7.7. YOLSUZLUKLA MÜCADELEN‹N SOSYAL FAYDA VE MAL‹YET‹ 294 7.8. TÜRK‹YE’DE YOLSUZLUKLA MÜCADELE 296

SONUÇ 299

YARARLANILAN KAYNAKLAR 307 EKLER 323

(12)

TABLOLAR L‹STES‹

Tablo 1. Rüflvet Verme E¤ilimi Endeksi (2002, 1999) 83 Tablo 2. Sektörler ‹tibar›yla Rüflvet Verme E¤ilimi 84 Tablo 3. En Çok Rüflvetin Ödendi¤i Sektörler 85

Tablo 4. Yükselen Piyasa Ekonomilerinde Yabanc› ‹fl Çevrelerine Göre Yolsuzlu¤un En Yo¤un Oldu¤u Alanlar 86

Tablo 5. Geliflmifl Ülkelerce Uygulanacak Yapt›r›mlar 87 Tablo 6. Politik Risk Derecelendirme Kategorileri 91 Tablo 7. Politik Risk Derecelendirme Aral›klar› 92 Tablo 8. Yolsuzluk-Yoksulluk ‹liflkisi 113

Tablo 9. Rant Kollama Modelleri ve Politik Rejimler 133

Tablo 10. Yolsuzluk Kamu Çal›flan› ‹liflkisine Etki Eden Faktörler 139 Tablo 11. E¤itim Sisteminde Yolsuzluk Oluflturabilecek Alanlar›n Listesi 146 Tablo 12. Uluslararas› Saydaml›k Örgütü 2005 Y›l› Yolsuzluk Alg›lama

Endeksi 159

Tablo 13. Siyasi Partilerin En Fazla Yolsuzluk Kayna¤› Oldu¤u Ülkeler 166 Tablo 14. En Fazla Yolsuzlu¤a Bulaflm›fl Kurum ve Sektörlerin K›talar

‹tibariyle Da¤›l›m› 167

Tablo 15. Hanehalk› Gelir Kategorilerine Ba¤l› Olarak Yolsuzluklar›n Kiflisel Yaflamlar Üzerindeki Etkisi 167

Tablo 16. Önümüzdeki Üç Y›l ‹çerisinde Yolsuzlu¤un En Fazla Yükselece¤i Öngörülen Ülkeler 170

Tablo 17. Önümüzdeki Üç Y›l ‹çerisinde Yolsuzlu¤un En Fazla Düflece¤i Öngörülen Ülkeler 170

Tablo 18. Ülkelere Baz›nda Rüflvetin Yayg›nl›¤› 171

Tablo 19. Son 12 Ayl›k Dönemde Hanehalk›n›n Ödedikleri Rüflvet Miktar› 172

(13)

Tablo 23. Saydam Olmama Endeksi Yolsuzluk Verileri (2004) 188 Tablo 24. Yolsuzluk Alg›lamalar› Endeksine Göre Türkiye’deki Yolsuzluk

Düzeyinin Geliflimi (1980-2005) 193

Tablo 25. 2004 ve 2005 Y›llar›nda Türkiye’de Çeflitli Kurum ve Sektörlerdeki Yolsuzluk Alg›lama Düzeyleri 196

Tablo 26. Gelecek Üç Y›ll›k Dönemde Türkiye’deki ve Dünyadaki Yolsuzluk Düzeyindeki De¤iflim Beklentisi (yüzde) 199 Tablo 27. Bir Y›ll›k Dönemde Türkiye’de Yaflanan Rüflvet Deneyimleri

(2004, 2005) 200

Tablo 28. Yönetiflim Endeksine Göre Türkiye’deki Yolsuzluk Düzeyinin Geliflimi (1996-2005) 201

Tablo 29. Yolsuzluklar›n Kökenleri ve Reform Ajandas› 244

Tablo 30. Farkl› Yolsuzluk Düzeylerine ve Yönetiflim Kalitesine Göre Yolsuzlukla Mücadelede Kullan›labilecek Öncelikler 248

Tablo 31. Ülkelere Baz›nda Yolsuzluklar›n Siyasi Yaflam› Etkileme Düzeyleri 249 Tablo 32. Çok Uluslu Firmalar›n Yay›nlar›ndaki Yolsuzluk Vurgusu 261

(14)

fiEK‹LLER L‹STES‹

fiekil 1. Uluslararas› Ülke Riskinin Unsurlar› 90 fiekil 2. Yolsuzluk ve Befleri Kalk›nma 130

fiekil 3. Yerelleflmenin Yolsuzlu¤u Artt›r›c› Unsurlar› 135 fiekil 4. 2005 Y›l›ndaki Yolsuzluk Alg›lamalar› Endeksine Göre

Ülkelerin Konumu 157

fiekil 5. Ulusal Güvenilirlik Sisteminin Unsurlar› 246 fiekil 6. Yolsuzlukla Mücadelede Engeller 293

GRAF‹KLER L‹STES‹

Grafik 1. Yolsuzluk Düzeyinin Belirlenmesi 37 Grafik 2. H›rs›zl›ks›z Yolsuzluk 39

Grafik 3. H›rs›zl›kl› Yolsuzluk 41

Grafik 4. Yolsuzluk Düzeyinin Farkl›laflmas› 44 Grafik 5. Ticari K›s›tlamalar Sonucu Rant Oluflumu 47 Grafik 6. Devlet Sübvansiyonlar› Sonucu Rant Oluflumu 48 Grafik 7. Fiyat Kontrolleri Sonucu Rant Oluflumu 50

Grafik 8. Kamu Çal›flanlar›n›n Ücret Düzeyi ve Yolsuzluk ‹liflkisi 67 Grafik 9. Yapt›r›m Düzeyi Yolsuzluk ‹liflkisi 68

Grafik 10. Denetim S›kl›¤› Yolsuzluk ‹liflkisi 69

Grafik 11. Kalk›nman›n Önündeki En Önemli Engeller 127 Grafik 12. Yolsuzluklara Karfl› Al›nmas› Gereken Önlemler 128 Grafik 13. Küresel Düzeyde En Önemli Sorunlar 164

Grafik 14. Yolsuzluktan En Çok Etkilenen Sektörler ve Kurumlar 165 Grafik 15. Son Üç Y›ll›k Dönemde Dünya Ülkelerindeki Yolsuzluk

(15)

Grafik 19. Arz Yönüyle Rüflvet (Kamu Hizmetlerinden Yararlanmak ‹çin Rüflvet Teklif Edilmesi) 176

Grafik 20. Yolsuzluk Alg›lamalar› Endeksine Göre Türkiye’deki Yolsuzluk Düzeyinin Geliflimi (1980-2005) 194

Grafik 21. Türkiye'nin En Önemli Sorunlar› 195

Grafik 22. 2004 ve 2005 Y›llar›nda Türkiye’de Çeflitli Kurum ve Sektörlerdeki Yolsuzluk Alg›lama Düzeyleri 197

Grafik 23. Türkiye’de Yolsuzluklar›n Siyasal Yaflama, ‹fl Dünyas›na, Kiflisel ve Aile Hayat›na Etkisi 198

Grafik 24. Geçti¤imiz Son Üç Y›lda Türkiye’deki Yolsuzluk Düzeyindeki De¤iflim (yüzde) 199

Grafik 25. Gelecek Üç Y›ll›k Dönemde Türkiye’deki Yolsuzluk Düzeyindeki De¤iflim Beklentisi (yüzde) 200

Grafik 26. Bir Y›ll›k Dönemde Türkiye’de Yaflanan Rüflvet Deneyimleri (2005) 201 Grafik 27. Yönetiflim Endeksine Göre Türkiye’deki Yolsuzluk

Düzeyinin Geliflimi (1996-2005) 202

Grafik 28. Türkiye’de Yolsuzluk Teriminin Alg›lan›fl› 204

Grafik 29. Türk Toplumunda Yolsuzluk E¤iliminin Yayg›nl›¤› 205 Grafik 30. Toplumdaki De¤iflik Kesimlerin Yolsuzluk E¤ilimleri 206 Grafik 31. Kamuda ‹fle Almada Siyasal Kay›rmac›l›¤a Bak›fl 207 Grafik 32. Kamu Kaynaklar›n›n Siyasal ‹ktidara Oyveren Seçmenlere

Daha Fazla Yönlendirilmesi Konusundaki Kamuoyu Alg›lamas› 208 Grafik 33. Kamu Kurumlar›ndaki Yolsuzlu¤un Varl›¤›na Yönelik Alg›lamalar 208 Grafik 34. Kamu Kurumlar›nda Karfl›lafl›lan Yolsuzluk Türleri 209

Grafik 35. Rüflvetin Kamu Kurumlar› Aras›ndaki Yayg›nl›¤›na Yönelik Alg›lamalar 210

Grafik 36. Memurlar›n Rüflvet Almas› Konusundaki Alg›lamalar› 211 Grafik 37. Türkiye'de Rüflvet Talebini ‹hbar Etme E¤ilimi 213 Grafik 38. Türkiye'de Rüflveti ‹hbar Etmeme Nedenleri 214

Grafik 39. Türkiye'de Yolsuzluk ile Mücadelede Etkili Olabilecek Yöntemler 215 Grafik 40. TESEV Anketine Göre Türkiye'nin En Önemli Problemleri 217

(16)

Grafik 41. Türkiye'de Yolsuzlu¤un En Yo¤un Oldu¤u Kamu Kurumlar› 218 Grafik 42. Türkiye'de Kamu Kurumlar›nda Hangi Tür Rüflvetin

Yayg›n Oldu¤u 220

Grafik 43. Türkiye'de Kamu Kurumlar›nda Rüflvetin Nas›l ‹stendi¤i 221 Grafik 44. Türkiye'de Kamu Kurumlar›nda ‹fle Almadaki Kay›rmac›l›k 222 Grafik 45. Türkiye'de Medya Sahiplerinin Baflka Ticari Faaliyetle

U¤raflmalar›n›n Yolsuzlukla Mücadeleye Etkisi 223 Grafik 46. Türkiye'de Rüflvet Verme E¤ilimi 224

Grafik 47. Türkiye'de Kamu Kurumlar›nda Yolsuzlu¤u Önlemede Kullan›lan Yöntemler 225

Grafik 48. ‹fl Dünyas›na Göre Türkiye'nin En Önemli Problemleri 228 Grafik 49. ‹fl Dünyas› Gözünden Türkiye'de Yolsuzlu¤un En Yo¤un

Oldu¤u Kamu Kurumlar› 229

Grafik 50. Türkiye'de Kamu Kurumlar›na Yap›lan Kurald›fl› Ödeme S›kl›¤› 231 Grafik 51. Yerel Yönetim ‹halelerinde fiirketlere Ne Derece Eflit Davran›ld›¤› 232 Grafik 52. Merkezi Yönetim ‹halelerinde fiirketlere Ne Derece Eflit Davran›ld›¤› 232 Grafik 53. Kamu ‹halelerinde Kural D›fl› Ödemelerin ‹hale Bedeline Oran› 233 Grafik 54. Kamusal Teflviklerin Ne Ölçüde Adaletli Da¤›t›ld›¤› 235 Grafik 55. ‹fl Dünyas›na Göre Türkiye'de Kamu Kurumlar›nda ‹fle

Almadaki Kay›rmac›l›k 236

Grafik 56. ‹fl Dünyas›na Göre Türkiye'de Özel Firma ‹fle Almalar›ndaki Kay›rmac›l›k 236

Grafik 57. ‹fl Dünyas› Gözüyle Türkiye'de Hangi Tür Rüflvetin Yayg›n Oldu¤u 237 Grafik 58. ‹fl Dünyas› Taraf›ndan Yap›lan Kural D›fl› Ödemelerin fiekilleri 238 Grafik 59. Yolsuzluklar ve Uluslararas› Rekabet 239

Grafik 60. Yolsuzluklar ve Yabanc› Sermaye 240

(17)

EKLER L‹STES‹

Ek 1. Uluslararas› Saydaml›k Örgütü 1980-1985 Y›l› Yolsuzluk Alg›lamalar› Endeksi 323

Ek 2. Uluslararas› Saydaml›k Örgütü 1988-1992 Y›l› Yolsuzluk Alg›lamalar› Endeksi 324

Ek 3. Uluslararas› Saydaml›k Örgütü 1995 Y›l› Yolsuzluk Alg›lamalar›

Endeksi 325

Endeksi 326

Endeksi 327

Endeksi 328-329

Endeksi 330-331

Endeksi 332-333

Endeksi 334-335

Ek 10.Uluslararas› Saydaml›k Örgütü 2002 Y›l› Yolsuzluk Alg›lamalar›

Endeksi 336-337

Endeksi 338-340

Endeksi 341-343

Endeksi 344-346

Ek 14.Uluslararas› Saydaml›k Örgütü 2004 Küresel Yolsuzluk Barometresine Göre Hangi Sektörlerin Yolsuzluktan Ne Kadar Etkilendikleri 347-348

Ek 15.Uluslararas› Saydaml›k Örgütü 2004 Küresel Yolsuzluk Barometresine Göre Küresel Düzeyde En Önemli Sorunlar 349-350

(18)

Ek 16.Uluslararas› Saydaml›k Örgütü 2005 Küresel Yolsuzluk Barometresine Göre Hangi Sektörlerin Yolsuzluktan Ne Kadar Etkilendikleri 350-352

Ek 17.Dünya Bankas› Yönetiflim Endeksi, Yolsuzlu¤un Kontrolü (1996-2005) 353-358

Ek 18.Dünya Bankas› Yönetiflim Endeksi, ‹fade Özgürlü¤ü ve Hesap Verebilirlik (1996-2005) 359-363

Ek 19. Dünya Bankas› Yönetiflim Endeksi, Düzenleyici Kalite (1996-2005) 364-368

Ek 20. Dünya Bankas› Yönetiflim Endeksi, Kanun Hakimiyeti (1996-2005) 369-372

Ek 21. Dünya Bankas› Yönetiflim Endeksi, Hükümet Etkinli¤i (1996-2005) 373-377

Ek 22. Dünya Bankas› Yönetiflim Endeksi, Politik ‹stikrar (1996-2005) 378-382

Ek 23. Politik Risk Endeksi (Mart 2005) 383-386

KISALTMALAR

AB Avrupa Birli¤i

ABD Amerika Birleflik Devletleri GSMH Gayri Safi Milli Has›la GSY‹H Gayri Safi Yurtiçi Has›la IMF Uluslararas› Para Fonu K‹T Kamu ‹ktisadi Teflebbüsü

OECD Ekonomik ‹flbirli¤i ve Kalk›nma Teflkilat›

s. Sayfa

TESEV Türkiye Ekonomik ve Sosyal Etüdler Vakf›