OSTEOPOROZ ve

(1)

OSTEOPOROZ ve

EGZERSİZ

OSTEOPOROZ ve

EGZERSİZ

PROF.DR. GÜL BALTACI

H.Ü.Sağlık Bilimleri Fakültesi

Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon Bölümü

PROF.DR. GÜL BALTACI

H.Ü.Sağlık Bilimleri Fakültesi

Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon Bölümü

(2)

İÇERİK İÇERİK

Osteoporoz nedir?

Osteoporoz gelişimi için risk faktörleri nelerdir?

Fiziksel aktivite osteoporozu nasıl etkiler?

Osteoporoz riskinin azaltılmasında egzersizin rolü nedir?

Örnek egzersiz programı Öneriler

(3)

Osteoporotik

Ağır Osteoporotik Normal

(4)

Osteoporoz Nedir?

Azalmış kemik kütlesi ve kemik dokusundaki mikroyapıda bozulma ve kırılganlık artışıyla sonlanan sistemik bir iskelet hastalığıdır.

NIH Consensus Development Panel on Osteoporosis. JAMA, 2001

(5)

Osteoporoz-Epidemiyoloji Osteoporoz-Epidemiyoloji

Sık görülür – dünyada 200 milyon kadın¹ – 50 yaşın üzerinde % 15 (en az bir bölgede)

– 60-70 yaş grubundaki kadınlarda 1/3 oranında – 80 yaş üzerindeki kadınlar 2/3 oranında

50 yaş üstündeki kadınların %20-25’inde bir veya daha fazla vertebral kırık görülür²

ABD: %25 Avustralya: %20

Batı Avrupa: %19 Danimarka: %21 İskandinavya: %26

1. International Osteoporosis Foundation 2. Melton LJ 3rd et al. Spine 1997

(6)

Osteoporoz insidansı dünyada hızlı olarak artmaktadır

Chan, KM, Anderson M, Lau EM. Exercise interventions: defusing the world’s osteoporosis time bomb.

Bulletin of the World Health Organization 2003;81:827-830.

DreinhoferMD, Feron JM, Herrera A, et al. Orthopaedic surgeons and fragility fractures: a survey by the Bone and Joint Decade and the International Osteoporosis Foundation. The Journal of Bone and Joint Surgery. 2004;86:958-961.

Organizasyonlar arasındaki iletişim ile iyi tedavi stratejileri oluşturulmaya çalışılmaktadır

(7)

Siyah

Erken kemik kitle kaybı %52 %49 %35

Osteoporoz %20 %10 %5

Hispanik Beyaz/Asya

Kadın:

Siyah

Erken kemik kitle kaybı %35 %23 % 19

Osteoporoz %7 %3 % 4

Hispanik Beyaz/Asya

Erkek:

National Osteoporosis Foundation: Fast Facts.

www.nof.org/osteoporosis/disease facts.htm

İnsidans

(8)

Osteoporoz Süreci

75+ Kifoz Kalça kırığı riskinde artış 55+ Postmenopozal

Diğer kırıklardan çok vertebral kırık riski yüksek Sağlıklı

omurga

Kifotik omurga

50 Menopozal Vazomotor semptomlar mevcut

Osteoporoz özellikle 50 yaş üzerinde

Asyalı kadın ve beyazlarda yaygındır

Osteoporoz özellikle 50 yaş üzerinde

Asyalı kadın ve beyazlarda yaygındır

(9)

(10)

OSTEOPOROZUN SONUÇLARI OSTEOPOROZUN SONUÇLARI

Yaşam kalitesi ↓

– Kişinin fiziksel, psikolojik ve sosyal durumu ile sağlıkla ilgili yaşam kalitelerini olumsuz olarak etkilemektedir.

Fonksiyon kaybı ↓

• Kronik ağrı

• Sakatlık

Morbidite ve Mortalite ↑

• Kalça kırığından sonra kadınların %50 si eski sağlığına kavuşamıyor;

• Yıllık mortalitede %20 artış oluyor Ciddi ekonomik yük

• Amerikada bir kalça kırığının oluşturduğu ekonomik yük 40.000 $’dır

(11)

KEMİK KAYBI KEMİK KAYBI

Yaşla ilgili kayıp yılda ortalama %0.5-1’dir.

Yaşam boyu kemik kitlesinin

– Kadınlar %30-40’ını kaybederken – Erkekler %20-30’unu kaybeder.

Kadınlar erkeklere göre daha az kemik kütlesine sahiptir ve menopozu takiben beş yıl içinde hızlı bir şekilde kemik kaybederler (%0.5-3).

(12)

KEMİK DANSİTESİ KEMİK DANSİTESİ

25-30 yaşta en yüksek

35 yaş sonrası her yıl %0,75-1 kemik kaybı

Menopoz sonrası (5 yıl) bu kayıp her yıl

%2-3 artar

Fiziksel aktivite, yaşam şekli ve

hormonal değişimlerden etkilenir

(13)

Farklı yaşlarda kadında kemik mineral

yoğunluğunun dağılımı, ve osteoporoz

prevalansı (mavi)

Farklı yaşlarda kadında kemik mineral

yoğunluğunun dağılımı, ve osteoporoz

prevalansı (mavi)

Kanis et al. J Bone Miner Res 1994; 9:1137-41

Yaş ve

osteoporoz

(14)

Risk Faktörleri Risk Faktörleri

Kadın olmak

İnce ve minyon yapı Normal ağırlığın çok altında olmak

Menstrual periodların yokluğu

45 yaşından önce menopoza girme

post-menopoz dönemi Steroid ve prednizon gibi ilaçları kullanma

Erkeklerde düşük testosteron seviyesi İnaktif yaşam

seviyesi

Şırı alkol tüketme Kalsiyumdan düşük bir diyet almak

Sigara

Ailede osteoporoz hikayesi

(15)

Sekonder osteoporoz riski Sekonder osteoporoz riski

Ciddi kronik karaciğer ya da böbrek hastalığı

Steroid (6 aydan fazla >7.5mg) alımı Malabsorpsiyon

Romatoid artrit

Sistemik inflamatuar hastalıklar Hipertiroidizm

Primer hiperparatiroidizim Antiepileptik ilaç alımı

(16)

Osteoporoz, artmış kırık riski için iyi bir göstergedir

0 5 10 15 20 25 30 35

-5 -4 -3 -2 -1 0

% vertebra kırıkları

T–skoru –1SD

2 x

Watts, ASBMR 2001

(17)

50 yaşın üzerinde kadın olmak

(18)

POSTMENAPOZAL KADINLARDA POSTMENAPOZAL KADINLARDA

ÖSTROJENDE AZALMA

LİPOPROTEİN OKSİDASYONU (HDL VE LDL)

LİPOPROTEİN METABOLİZMASINDA BOZULMA

ATEROSKLEROZİS VE

KARDİYOVASKÜLER HASTALIK RİSKİ

(19)

Postmenopozal Osteoporoz

Kırık

Bilek Vertebra Kalça

(20)

Kadında Yaşam Boyu Kırık Riski Kadında Yaşam Boyu Kırık Riski

Cooper C and Melton LJ. Trends Endocrinol Metab 1992 3: 224-229

İnsidans/100 000 kişi-yıl

35 40 45 50 55 60 65 70 75 80 ≥85

4000

3000

2000

1000

Kalça

Vertebra El bileği

(21)

Kırık Niçin Önemli?

•Sırt ağrısı

•Deformite, kifoz,

•Boy kısalması

•Uyku bozuklukları

•Günlük aktivitede azalma, verimsizlik

•Solunum güçlüğü

•Anksiyete ve depresyon

•Kendine güven kaybı

•Yaşam kalitesinde azalma

(22)

Sayılar Sayılar

Osteoporotik kalça kırıklarının

sayısı son 10 yılda 4 kez artmıştır

– 2040 a kadar yaşlı populasyonda 2 kat daha artmaya devam edecektir

•Chan, KM, Anderson M, Lau EM. Exercise interventions: defusing the world’s osteoporosis time bomb. Bulletin of the World Health Organization 2003;81:827-830.

•Dreinhofer MD, Feron JM, Herrera A, et al. Orthopaedic surgeons and fragility fractures: a survey by the Bone and Joint Decade and the International Osteoporosis Foundation. The Journal of Bone and Joint Surgery. 2004;86:958-961.

•National Osteoporosis Foundation:Fast Facts. www.nof.org/osteoporosis/disease facts.htm.

(23)

Kırık

(24)

Kırık

Kaza

(25)

Kırık

Kaza Risk değerlendirmesi

10 -y

ıl k ırık

ris ki

(26)

Risk faktörleri

% 50

% 40

% 30

%20

10 -y

% 10

ıllık

kır ık

ris ki

Yaş

Kesin risk

Kanis et al. Osteoporos Int 2005; 16:581-589

Kırık riskinin değerlendirmesi

(27)

Kemik Mineral Yoğunluğu ve kırık oranı

Siris et al. Arch Intern Med. 2004; 164:1108-1112

(28)

Tedavi Tedavi

Akut Kronik

Başka kırık risklerinin azaltılması

(29)

Akut tedavi Akut tedavi

Cerrahi onarım ve/veya uygun ortopedik tedavi

Ağrının azaltılması Fizyoterapi

(30)

YATAK İSTİRAHATİ YATAK İSTİRAHATİ

Akut dönemde 2-7 gün istirahat

Destek amaçlı

yumuşak yastıklar

kullanılabilir.

(31)

POZİSYONLAMALAR POZİSYONLAMALAR

Ağrılı bölgeyi destekleyen

Ağrıyı azaltan

pozisyonlar

kullanılır

(32)

Osteoporozda ne yapılmalı?

4 adım:

Tanımlama Önleme

Farmakolojik tedavi

Takip ve rehabilitasyon

(33)

EN GÜZELİ KORUMAK

(34)

Riskin azaltılması Riskin azaltılması

Kalsiyum

– Gençler : 1,300 mg – Yetişkinler : 1,000 –

1,200 mg

Lifli yeşil gıdalar (kalsiyumun doğal kaynağı)

Vitamin D (güneş ışığı)

İyi diyet kaynakları:

– Karaciğer – Balık yağı

– Vitamin D içerikli süt

(35)

Osteoporoz hakkında ne yapabiliriz?

Düzenli dirençli ve ağırlık taşıma egzersizleri yapmak

Kalsiyum ve vit D den zengin diyet Alkol tüketimini azalt

Hergün en az 30 dk. eliniz ve yüzünüzün direk güneş ışığıyla temasını sağlamak

Sigarayı bırak

Kemik yoğunluk ölçüm testini unutma!

(36)

Osteoporozu nasıl önleyebilirim?

Egzersiz

– Egzersizin tipi

– Fonksiyonel elektrik stimülasyonu – Ayakta durma

– Yürüme

İlaçlar

– Bifosfatlar, Paratiroidhormon

(37)

Osteoporozda egzersiz neden?

Aktif kalmak en güvenli yol AMAÇLARI:

– Kemik kaybını azaltarak, kemik kitlesini artırmak.

– Kas gücü ve kitlesini arttırmak.

– Denge ve koordinasyonu arttırmak.

– Fiziksel aktivite düzeyini artırmak ve esnekliği sağlamak.

– Kardiorepiratuar dayanıklılığı arttırmak.

– Eklem stabilitesini geliştirmek, postürün korunması ve deformitelerin engellenmesi.

– Ağrıyı azaltmak.

– Emosyonel stabiliteyi sağlayarak, kişinin kendine güvenini arttırmaktır.

(38)

Düzenli Egzersiz Osteoporoz Semptomlarını Azaltır mı ?

Fiziksel aktivite seviyesi

Aktif kadınlarda osteoporoz

semptomları daha hafiftir (endojen morfinler↑)

Menopoz yaşı Osteoporoz semptomları

(39)

Osteoporoz süresince yapılan düzenli

egzersizin hem ruhsal hem de fiziksel

sağlık üzerinde olumlu etkileri vardır.

(40)

Egzersize başlamadan önce Egzersize başlamadan önce

Doktora danışmalıdır.

Kemik yoğunluğu ve fitnes

değerlendirme testleri yapılmalıdır.

Ne çeşit aktiviteler olduğu ve eğlenceli aktivitelerin seçilmesi hakkında

bilgilendirme alınmalıdır.

(41)

Fiziksel aktivite ve Osteoporoz Fiziksel aktivite ve Osteoporoz

Kemikler kullanılmaya başlandığında:

– Daha güçlü ve

– Daha fazla yoğunluğa sahip olur

Egzersiz eksikliğinde, yaşla birlikte kemiklerin zayıflığı eşlik eder

Graviteye karşı kuvveti artıran,

kuvvetlenmeyi sağlayan egzersizler kemik kitle ve kuvvetin korunmasına yardımcı

olur

(42)

Osteoporozda Yapılan Egzersizin Yararları

Kardiovasküler hastalık riskini azaltır Total ve intra-abdominal yağ artışını önler

Dinlenme sistolik/diastolik kan basıncını düşürür

Bazal metabolik hızı korur / artırır

(43)

Osteoporozda Yapılan Egzersizin Yararları

Kas kuvveti / enduransını korur /artırır Kemik mineral dansitesini korur

Eklem sertliğini azaltır Esnekliği artırır

Ruhsal sağlığı korur

(44)

Menopoz sonrası egzersiz?

Çok geç değil,

Egzersiz kas kuvvetini artırır, dengeyi geliştirir ve düşmeden korur- dolayısıyla daha güçsüz olan

kemiklerin direncini artırıp kuvvetlenmesini destekler.

(45)

Egzersizler Egzersizler

Kemik kitlesini artırarak kırığı önler

Kas gücünü,dayanılıklığı ve koordinasyonu artırarak düşmeyi engeller

Eklem esnekliğini ve stabilitesini artırır Postürü koruyarak deformiteleri engeller Emosyonel stabiliteyi sağlayarak

psikososyal güveni sağlar

(46)

Egzersiz

Kasların kuvvetlendirilmesi Kas fonksiyonunu geliştirme

Grup tedavisi Sosyal fonksiyon

(47)

Egzersiz

Kasların kuvvetlendirilmesi Kas fonksiyonunun geliştirilmesi

Düşmeler Kemik kitlesi

Kırıklar

Yaşam kalitesi

(48)

Tai Chi düşme riskini azaltır Tai Chi düşme riskini azaltır

Quin et al. Arch Phys Med Rehabil. 2002; 83:1355-9 Wolff et al. J Am Geriatr Soc. 1996; 44:489-97

(49)

Egzersiz

Kasların kuvvetlendirilmesi Kas fonksiyonunun geliştirilmesi

düşmeler Kemik kitlesi

Kırıklar

Yaşam kalitesi

(50)

Rubin et al: J Bone Miner Res. 2004; 19:343-351

70 postmenopozal kadın: 1yıllık

prospektif, randomize, double-blind, ve placebo-kontrollü çalışma:

<20dk ve düşük seviyeli vibrasyon (0.2g, 30 Hz) ayakta uygulanmış ve omurlar ve kalçada kemik kaybını engellemekte etkili olduğu bulunmuş

Düşük yoğunluklu- yüksek frekanslı mekanik uyarı (Vibratörler) ile postmenopozal kemik

kaybının önlenmesi

(51)

(52)

Egzersiz

Kasların kuvvetlendirilmesi Kas fonksiyonu gelişimi

Düşmeler Kemik kitlesi

Kırıklar

Yaşam kalitesi

(53)

Doğru egzersiz şeklini seçme Doğru egzersiz şeklini seçme

Değişen osteoporoz derecelerine göre ve kırık riskine göre bazı kuvvet

eğitimi, aerobik ve esneklik egzersizleri uygun olmayabilir.

Bunun için osteoporoz ile ilişkili

problemler ve uygun egzersiz

programından yararlanmak için

FİZYOTERAPİSTe danışılmalıdır.

(54)

Egzersiz programı

(55)

Egzersiz tipleri Egzersiz tipleri

Kemikleri destekleyen 2 egzersiz tipi

– Dirençli egzersizler

• Ağırlık kaldırma, sırt ekstansörleri

• Gün aşırı veya 3kez/hf

– Ağırlık taşıma egzersizleri

• Merdiven çıkma, jogging, aerobik seanslar

• 30dk/gün- 3kez/hf

(56)

Ağırlık taşıma-Kuvvet egzersizleri

25 -30 dk / 3 gün/hf

– Yeni başlayanlar: 0.5 kg kullanarak 8 tekrarlı 1 set.

– Orta düzey: 1 kg ağırlıkla 8 tekrarlı 1 set.

– İleri düzey: 2 kg ağırlıkla 8 tekrarlı 2 set.

(57)

Kuvvet eğitimi Kuvvet eğitimi

Serbest ağırlıklar Ağırlık makinaları Dirençli bantlar

Su içi egzersizleri

– Bates A, Hansen N. The Principles and Properties of Water: Aquatic Exercise and Therapy. Philadelphia, PA: WB Saunders Co; 1996:21-28.

Egzersizler sırtı germek, postürü

geliştirmek ve kasları kuvvetlendirmek

üzerine odaklanmalıdır

(58)

(59)

Ağırlık taşıma aerobik aktiviteleri Ağırlık taşıma aerobik aktiviteleri

Ayaklar üzerinde yapılan aerobik aktiviteleri içerir:

Yürüme

Dans etme

Düşük yoğunlukta aerobik egzersizler

Bahçe işleri

– Aynı zamanda kardiovasküler risk faktörlerini azaltarak

kemik yoğunluğunun azalmasını engeller.

(60)

Esneklik egzersizleri Esneklik egzersizleri

Eklem mobilitesini artırmaya yarar Kas yaralanmalarını önler

Eklemlerin rotasyon, bükülme, ve

düzeltme işlerinin rahat yapılmasına yardım eder

Göğüs ve omuz germe egzersizleri

Kaslar ısındaıktan sonra yapılmalıdır.

Hafif, yavaşça ve solunumu kullanarak yapılmalıdır

Sırtı büken ve belde aşırı eğilmeye neden olan germelerden kaçınılmalıdır.

(61)

Esneklik Esneklik

Sağlığı ve bağımsızlığı artırmak için esnek olunmalıdır:

– Akıl – Vücut – Ev

– Yaşam şekli

30 sn tut / 1-3 tekrar / günde 3-5 kere

(62)

Ayakta postür düzeltme Ayakta postür düzeltme

Baş

Omuzlar

Kalçalar duvara yaslanmış

Topuklar duvardan 5- 7.5 cm uzakta olacak şekilde dik dur

Duvara karşı sırtı it

Bel çukurluğunu düzelt

(63)

Yürüme postürü Yürüme postürü

Yürüme bacakları ve kalbi kuvvetlendirir

Uygun yürüme postürü için: Mümkün olduğu kadar sırt ve boyun düz olsun

Abdominal kaslarınızı gergin tutun

(64)

Duvarda germe

(65)

Çene retraksiyonu

(66)

Göğüs germe

(67)

Omuz kuşağı sıkıştırma

(68)

Pelvik tilt

(69)

Sırt ve omuz germe

(70)

Sırt postür egzersizi

(71)

Otururken diz ekstansiyonu

(72)

Aşil germe

(73)

Üst sırt kaldırma

(74)

Omuz kuvvetlendirme

(75)

Oturma egzersizi

(76)

Osteoporozda Egzersiz Seçimi Bireysel Olmalıdır

Kişinin genel sağlık durumuna Fiziksel uygunluk hedeflerine Fiziksel aktivite öyküsüne

Kişisel tercihe

uygun olarak düzenlenmelidir.

(77)

Kaçınılması gereken hareketler Kaçınılması gereken hareketler

Sıçrama Koşma

– Bu aktiviteler sırt ve alt ekstremitelere kompresyon bindirdiği için zayıf

kemiklerde kırığa neden olabilir.

(78)

Dikkat! Oturmadan yatar pozisyonuna geçme

Dikkat! Oturmadan yatar

pozisyonuna geçme

(79)

Öksürme veya hapşırma:

vertebral kırıklar

Öksürme veya hapşırma:

vertebral kırıklar

(80)

Hızlı, kontrolsüz ve ani

hareketlerden kaçınılmalıdır Hızlı, kontrolsüz ve ani

hareketlerden kaçınılmalıdır

Abdominal kaslara kuvvet eğitimi- Mekik

Kürek çekme egzersizi Golf,

Tennis, Bowling

Bazı yoga pozisyonları.

(81)

Öneriler Öneriler

AMERICAN PHYSICAL THERAPY ASSOCIATION, 2002 AMERICAN PHYSICAL THERAPY ASSOCIATION, 2002

(82)

Yaşam şekli davranışları—

Egzersiz & beslenme

Yaşam şekli davranışları—

Egzersiz & beslenme

30 dk/hf egzersiz (2.5 km yürüme ya da dans)

Doğru gıdalar ve Kalsiyum ve vit D Su içmek

Alkollü içeceklerden kaçınılmalı

(83)

Osteoporoz önlenmesinde Osteoporoz önlenmesinde

daha etkindir.

Beslenme

Egzersiz

daha etkindir

(84)

Yaşam şekli davranışları—

Güvenli davranışlar

Yaşam şekli davranışları—

Güvenli davranışlar

Aşağı doğru bisiklet sürme

– Yavaş hareket/

hızlı hrk kaçın – Azalmış kuvvet

ve endurans

Ne yapabiliriz…

– Dengeyi artır – Gerekli ise

yardımcı aletleri sor

– Aktif kal

(85)

Yaşam şekli davranışları—

Mental Aktivite

Yaşam şekli davranışları—

Mental Aktivite

Odaklaşma ve hafıza Demans

Ne yapabiliriz:

– Satranç, kağıt ve tavla gibi aktiviteler – Öneri için doktor ile konuş

(86)

Denge için görme aktiviteleri.

Zemini hissetmek.

Egzersiz ve kuvvet eğitimi Uygun ayakkabı

Başdönmesi yapan ilaçlar

hakkında doktor ile konuşmalı

Yaşam şekli davranışları—

Denge

Yaşam şekli davranışları—

Denge

(87)

Evde düşmeye neden olan zararlılar

Aydınlanmayı artır

Merdiven çıkarken tutunarak çık Dikkat:

– Kordon – Eşikler

– Evcil hayvanlar – Halı-paspas

– Islak zemin – Kaygan zemin

(88)

Küvet veya tuvalet yanında barlar

Kalkan klozet oturağı Duş ya da küvet

sandalyesi

Duşun esnek zemini Duş içinde kaymayı

önleyen plastik zemin

Evde düşmeye neden olan zararlılar

Evde düşmeye neden olan

zararlılar

(89)

Kaygan zemin

Kalabalık ortamlar Taş ve bozuk yollar Yürünemeyen ara sokaklar

Sokakta düşmeye neden olan zararlılar

Sokakta düşmeye neden olan

zararlılar

(90)

Yardımcı aletler Yardımcı aletler

Koltuk değneği Baston

Yürüteçler Barlar

Özel adım sopaları Rahat oturma

yerleri

Kalça koruyucuları

(91)