* Sorumlu yazar/Corresponding author.
e-posta: tuncaykellegoz@hitit.edu.tr
GAZİANTEP UNIVERSITY JOURNAL OF SOCIAL SCIENCES
Journal homepage: http://dergipark.org.tr/tr/pub/jss
Araştırma Makalesi ● Research Article
A World-wide Research on Bank Mergers and Acquisition
iBanka Satın Alma ve Birleşmelerine İlişkin Dünya Ölçeğinde Bir Araştırma Tuncay KELLEGÖZ a* Eşref Savaş BAŞCI b
a Hitit Üniversitesi İdari ve Mali İşler Daire Başkanlığı Satınalma Şube Müdürü, Çorum / TURKEY ORCID: 0000-0002-4107-3025
b Doç. Dr., Hitit Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Finans ve Bankacılık Bölümü, Çorum / TURKEY ORCID: 0000-0002-0809-7893
MAKALE BİLGİSİ Makale Geçmişi:
Başvuru tarihi: 27 Ekim 2020 Kabul tarihi: 26 Ocak 2021
ÖZ
Küreselleşme finansal sistemin ana unsurunu oluşturan bankacılık sektörünü derinden etkileyerek, sınır ötesi birleşmelerin yaygınlaşması ile birlikte bankacılık sektörü açısından dünyanın büyük bir pazar haline dönüşmesini sağlamıştır. Bazı ülkelerde meydana gelen sınır ötesi birleşmeler ise ülkenin bankacılık sektörünün yarısından fazlasının yabancı bankaların eline geçmesi ile sonuçlanmış ve o ülkelerde bankacılık sektörünü yabancı bankalar kontrol eder hale gelmiştir. Bu çalışmada belirlenen kriterlere göre Thomson Reuters Datastream veri tabanından alınan veriler doğrultusunda yapılan tüm banka satın alma ve birleşmeleri incelenmiş, gelinen nokta ise global ölçekte değerlendirilerek bankacılık sektörünün bazı ülkelerin gayri safi milli hasılalarından bile büyük ölçekli bankalar ortaya çıkararak tüm dünyada sektörü daha değerli bir hale getirdiği gözlenmiştir. Ortaya çıkan bu devasa büyüklüğe sahip finansal yapıları bünyesinde bulunduran ya da bu fonlardan yararlanan ülkeler avantajlı olurken, dışa açık ve genelde gelişmekte olan ekonomilerin ise sektörde yapısal değişikler yaparak bu fonları ülkelerine çekme yarışı içerisine girdikleri sonucuna varılmıştır..
Anahtar Kelimeler:
Banka, Satın Alma, Birleşme,
Banka Satın Almaları, Banka Birleşmeleri ARTICLE INFO
Article History:
Received October 27, 2020 Accepted January 26, 2021
ABSTRACT
With the globalization of the financial system, the banking sector has been deeply affected and with the spread of cross-border bank mergers, it has become a major market in the world in terms of banking sector. Cross- border mergers in some countries have resulted in the acquisition of more than half of the country's banking sector by foreign banks. This situation has become the control of the banking sector by foreign banks. In this study, all bank acquisitions and mergers were examined with the data obtained from Thomson Reuters Datastream database, and it was observed that the banking sector made the sector more valuable all over the world by revealing banks with a larger scale than the gross national product of some countries. It has been observed that countries that incorporate or utilize these huge financial structures are more advantageous. It is concluded that open and generally developing economies have entered the race to attract these funds to their countries by making structural changes in the sector..
Keywords:
Bank, Acquisition, Merger,
Bank Acquisitions, Bank Mergers
i Bu makale “Banka Satın Alma ve Birleşmelerinin Pay Senetleri Üzerine Etkileri” isimli yüksek lisans tez çalışmasından türetilmiştir
GENİŞLETİLMİŞ ÖZET
The adventure of the banking sector, which started in the form of over-the-counter money exchanges of merchants on a mobile basis and its name continues as the main element of the financial markets thanks to the arguments they have developed far beyond their classical functions. The banking sector has experienced two major world wars, subsequent economic crises and financial liberalization periods that started after the 1990s until today, and has been able to take its present shape thanks to the advances made in communication technologies.
Although there were very few numbers of bank mergers in European countries in the past, it spread heavily after the 1990s, with the removal of financial liberalization and inter-state restrictions, starting from the United States, to the European continent and to the whole world. Globalization has brought a different dimension to the sector, and thanks to internet banking, capital movements have begun to follow a much more complex course than in the past. All these movements are carried out through banking systems, while banks with widespread communication, technology and branch network strengthened their position in the sector, banks that cannot keep up with the current conditions lost their effectiveness and has become the target bank. With the onset of globalization movements depending on the developments in communication technologies, banks have tended to transform into large financial structures with widespread service network, product diversity and international effectiveness. One of the most important factors in the development of cross-border banking activities is the innovation and convenience of communication technologies.
Communication technologies enable banks to globalize by providing advantages such as increasing their efficiency, making transactions on a world scale and reducing their costs. Compared to classical banking transactions, banking transactions performed today have transformed into a customer-oriented structure that offers a wide variety of products and services with the advantages of communication technologies and added a new dimension to the sector.
Communication technologies provide; Services such as credit cards, ATMs, telephone banking, internet banking, electronic funds transfer transactions (EFT), SWIFT (World Interbank Financial Communication Agency), VOIP (communication via Internet Protocol) are among the indispensable services of today's banking. Depending on the developing technology and industry, while companies have been in search of investment, service and efficiency on a world scale, the banking sector, especially the money markets, followed these companies and has started to seek shaping.
Depending on the developments in the capital markets and innovations in the capital market instruments, the classical banking concept has been replaced by international funds and financial intermediation services. In today's conditions, the purpose of banks is to obtain the necessary level of profit in order to maintain their assets, protect their independence, keep the risk at the lowest level, maximize the growth rate and finance the growth partially with its own means.
In line with all these purposes, while banks actually strive to maximize their market values, they may also cause a different problem. At the point where bank acquisition mergers have come, the cross-border mergers and acquisitions activities in some countries cause more than half of the banking sector of those countries to be controlled by foreign banks and become in conflict with the national policies of those countries. In our study, it is aimed to draw various conclusions by examining the acquisitions and mergers made from the past to the present by considering the bank mergers and mergers around the world. In this study, all bank acquisitions and mergers obtained from the Thomson Reuters DataStream database were examined. According to the data on bank acquisitions and mergers for the years 1978-2019, the United States, European Union, Japan, Developing Countries and the other main countries' situations have also been analyzed. And thanks to the analyze regarding the bank mergers and acquisitions are various evaluations were made.
With the effect of financial liberalization policies, one of the reached results of the analyze is legal regulations that allow foreign banks to open branches and establish banks in their countries. International capital flows, technological developments and financial crises in this process cause an increase in the number of foreign banks, especially in developing countries, and the result that they have more shares in the sector. This situation caused the developing countries to make radical structural changes in the banking sector. The bank acquisitions and mergers which is made have been resulted in the emergence of huge banks, funds and financial institutions that can be effective worldwide, with an asset size that is far more than the budgets of many countries, even the Gross National Product. It has been observed that countries that incorporate or utilize these huge financial structures are more advantageous. It is concluded that open and generally developing economies have been entered the race to attract these funds to their countries by making structural changes in the sector
Introduction
Finansal anlamda küreselleşme, sermaye ile mal ve hizmetlerin dünya ölçeğinde mobilitesinin artması anlamına gelmekte, küresel bankacılık ise diğer ülkelerde bulunan iştiraklerin küresel çapta bir merkezi ağ üzerinde toplanarak, operasyonların birleştirilmek suretiyle tek merkezden yönetilmesini ifade etmektedir. Bu derece köklü bir değişim ancak iletişim teknolojilerinde yaşanan gelişmelere bağlı olarak finansal piyasaların küreselleşmesi ile mümkün olabilmiştir. Bankacılıkta küreselleşme ilk olarak 19. yüzyılda İngiliz kolonilerinde sömürgeleşmenin etkisi ile başlamıştır. Dönemin sömürgeci gücü olan İngiltere, sömürgesi olan deniz aşırı ülkelerle yaptığı ticareti finanse edebilmek için o ülkelere İngiliz sermayeli bankalarının girmesini sağlamıştır (Bumin, 2007).
I. Dünya Savaşı sonrasında İngilizlerin sömürgeler üzerindeki hâkimiyetinin sona ermesinin ardından küresel ölçekte güçlü İngiliz bankaları yerini Amerikan bankalarına bırakmış, uluslararası bankacılığın yönü sömürge ülkelerden ziyade gelişen teknolojiden faydalanan gelişmiş ülkelere yönelmiş, yeni bankalar kurulması şeklinde işleyen realite banka satın alma ve birleşmelerine dönüşmüştür (Bumin, 2007).
Finansal küreselleşme ile bankacılık sektörünün küreselleşmesi arasında oldukça yakın bir ilişki bulunmaktadır. Bankacılık sektörü küreselleşme sürecinin hızlandığı 1960’lı yıllardan itibaren atılım göstererek küreselleşmeye paralel bir seyir izlemiş, Amerikan dolarının konvertibl para olması ve çok uluslu Amerikan firmalarının sınır ötesi yatırımlarından kaynaklı sermaye hareketlerini kontrol etmek üzere başlattıkları bankacılık programları süreci hızlandırmıştır.
Diğer taraftan 1973 yılında ortaya çıkan petrol krizi sonrasında ülkelerin petrol temin etmek için Amerikan Dolarına duydukları ihtiyaç ülkeler arasında rekabete dönüşmüş, Fransa, Almanya, Karayipler ve Uzak Doğu piyasalarında önemli sarsıntılara neden olmuştur. Rekabet ortamı bankacılık sektörünün küreselleşmesini önemli ölçüde etkilemiş, ülke içerisinde yapılagelen banka birleşmeleri finansal serbestleşme politikalarının etkisiyle birlikte sınır ötesine taşınmıştır (Parasız, 2011).
Dünyada 1980’li yıllarda başlayan finansal serbestleşme hareketleri etki alanını zamanla artırmış, tüm sektörlerde olduğu gibi bankacılık sektöründe de satın alma ve birleşme faaliyetlerini ön plana çıkarmıştır. Finans sektöründe yaşanan satın alma ve birleşme faaliyetleri bankalarla sınırlı kalmayarak, sigorta şirketleri ve diğer finans kuruluşları arasında da artarak devam etmiş, satın alma ve birleşmeler küresel ölçekte bir strateji haline dönüşmüştür (Akgeyik ve Yavuz, 2008, s. 26).
1980’li yıllarda Amerika Birleşik Devletleri’nde başlayarak önce Avrupa ülkelerine ardından da tüm dünyaya yayılan banka satın alma ve birleşmeleri 1990’lı yılların ortalarına gelindiğinde tahmin edilmesi zor seviyelere ulaşmış, 2005 yılına gelindiğinde ise hız keserek yavaşlama eğilimine girmiştir (Valkanov ve Kleimeier, 2007, s. 50-51). Avrupa Birliği’nde ortak pazardan sonra ortak para birimine geçilmesi çalışmaları banka satın alma ve birleşmelerini hızlandırmış, Euro’nun ortak para birimi olarak kullanılmaya başlaması ile birlikte hem sayı hem de ölçek olarak artan banka satın alma ve birleşmeleri Avrupa’da bankacılık sektörünün yeniden yapılanmasına neden olmuştur (Altunbaş ve Margues-İbanez, 2004).
Bankacılık sektörü küreselleşme faaliyetlerinden en çok etkilenen sektörlerin başında gelmektedir. 1980’li yıllardan sonra Amerika Birleşik Devletleri ve Batı Avrupa ülkeleri başta olmak üzere dünya genelinde finansal serbestleşme hareketlerindeki görünür artış bankacılık sektörünün sınırlarını genişletmesine, çok uluslu bankaların sayısının artması ile birlikte daha
önce hiç yer almadıkları ülkelerde bile faaliyete başlamalarına neden olmuştur. Yabancı bankaların ilgi duydukları ülkeler arasında genelde faiz ve kur riski bulunan gelişmemiş ya da gelişmekte olan ülkeler yer almışlardır (Duramaz, 2016, s. 42).
Liberal ekonomi politikalarının gelişmekte olan ülkelerde hızla yaygınlaşması finans sektörünün küreselleşme sürecine ivme kazandırmıştır. Liberal değişim ve dönüşüm hareketlerinin yoğun olarak yaşandığı 1990’lı yıllarda hükümetler, sürdürülebilir bir ekonomik büyüme stratejisi izleyebilmek için özelleştirme ve doğrudan yabancı yatırımlarını gerekli görmüşler, yatırımları kendi ülkelerine çekebilmek için ise gerekli ortamı hazırlayarak teşvik etmişlerdir. Bu dönemde sınır ötesi banka birleşmelerinde belirgin artışlar yaşanmış, küresel ölçekli bankalar arasında rekabet eğilimleri ortaya çıkmıştır. Küresel sermaye hareketlerini sınırlayan bazı gelişmiş ve gelişmekte olan ülkeler ise bu sürece bağlı olarak yabancı banka yatırımlarına ilişkin sınırlamaları kaldırmışlardır (Akgeyik ve Yavuz, 2008).
Bankaların sınır ötesi faaliyet engellerinin kalkması sektörde rekabetçi bir ortam oluşturmuş, uluslararası ticaretin artarak gelişmesi ile birlikte finansal serbestleşme ülkeler arası yatırım ortamının iyileşmesini sağlamıştır. Tüm bu unsurlara teknolojik yeniliklerin beraberinde getirdiği kolaylıklar da eklenince, küresel bankacılık sektörü tüm dünyada önem kazanmaya başlamıştır. Genelde gelişmiş ülkelerde faaliyet gösteren küresel bankalar kaynak ihtiyacı bulunan ve gelişme eğiliminde olan ülkelere yatırım yaparak, yabancı bankaların sektördeki paylarını önemli miktarda artırmışlardır (Bumin, 2007).
Bretton Wood sisteminden Amerika Birleşik Devletlerinin çekilmesi sonrasında finansal piyasalarda yaşanan daralma bankacılık sektöründe de kendisini hissettirerek, adeta “birlikten kuvvet doğar” atasözünün bir yansıması olarak riskli durumda bulunan bankaların birleşmek suretiyle ayakta kalmaya çalıştıkları sık rastlanır bir durum haline gelmiştir. Yapılan birleşme ve satın almalar ağırlıkla Amerika Birleşik Devletleri, gelişmiş batı Avrupa ülkeleri ve Güney Asya Pasifik ülkelerinden Japonya ve Güney Kore’de görülmektedir.
Banka birleşmelerinin nedenlerini hazırlayan birçok etken bulunmaktadır, bu etkenler gelişmiş ülkelere ve gelişmekte ülkelere göre farklılıklar göstermektedir. Örneğin, Amerika Birleşik Devletlerinde bankalar düşük faizle piyasadan fon toplayabiliyorken, sisteme banka dışı finansal kurumların dâhil olması ve bu kurumların yüksek getirili yatırım araçları sunarak piyasadan yüksek faizle fon toplamaları, bankaların bu kurumlarla rekabet edebilmek için faiz oranlarını artırmalarına ve dolayısıyla kar oranlarının düşmesine neden olmuştur. Kar oranları düşen ve mali yapıları bozulan bankalar, birleşmeyi bu durumdan kurtulabilmek ve banka dışı finansal kurumlarla rekabet edebilmek için bir çıkış yolu olarak görmüşlerdir (Deniz ve Işık, 2011, s. 67-68).
Finansal serbestleşme ile birlikte sınırların kalkması dünya ekonomisinde önemli değişikliklerin yaşanmasına neden olmuş, tüm finansal piyasalar adeta büyük bir pazara dönüşmüştür. Bankacılık sektörü de finansal sistemin ana unsuru olarak bu durumdan ilk etkilenen sektörlerin başında yer almış ve bu sürecin sonunda yeniden yapılanma evresine girerek, satın alma ve birleşmelere ağırlık vermeye başlamıştır. 1980’lerden itibaren bankacılık sektörünü değişime zorlayan nedenler özetle şunlardır (Mishkin, 1998, s. 3-15).
• Bankalarla birlikte banka dışı finansal kurumların da bir takım bankacılık hizmetleri vermesi nedeniyle, bankaların pazar paylarının azalması sonucu kar marjlarının düşmesi,
• Amerika Birleşik Devletleri’nde bankaların eyaletler arası ve uluslararası faaliyette bulunma yasağının ortadan kaldırılması,
• Bankacılık sektörüne girişlerin kolaylaşması ile birlikte sektördeki banka sayısının artarak pazarda daralmaya neden olması,
• Sermaye piyasalarının gelişmesine paralel olarak, fon talep eden işletmelerin bankalardan kredi almak yerine bu ihtiyaçlarını pay senedi veya bono ihracı yolu ile karşılamaları,
• İletişim ve teknolojide ortaya çıkan yenilikler,
• Dünya genelinde etkilere neden olan finansal krizler,
Bir diğer etken ise bankacılıkta etik zarar olgusudur, sigortalı bir mala gösterilen özen ile sigortasız bir mala gösterilen özen arasında fark bulunmaktadır. Bankacılıkta da halktan toplanan mevduatın belirli bir kısmına devletin geri ödeme garantisi vermesi, bankaların devlet garantisine güvenerek riskli yatırımlara girişmelerine ve sonuçta aldıkları risk oranında kazanç sağlamalarına ya da zarar etmelerine neden olmaktadır.
Literatür İncelemesi
Satın alma ve birleşme kavramları yabancı literatürde “merger”, “acquisition”,
“consolidation”, “joint venture”, “takeover” vb. kelimelerle ifade edilmekte, Türkçede ise bu kelimelerin karşılıkları bileştirilerek oluşum biçimine göre “merger” kelimesini birleşme,
“acquisition” kelimesini ise birleşmeyi de içine alan üst bir kavram olarak satın alma kelimesi karşılamaktadır. Dünyada yapılan ilk banka birleşmesi 1794 yılında İtalya’da Banco Di Napoli’nin Palermo ve Mesina şehirlerindeki iki şubesinin birleştirilmesi olarak kayıtlara geçmiş, bu birleşmeyi ise 1894 yılında Banco Commerciale Italiane ile Banco Commerciale Triestona birleşmesi izlemiştir. Dünyada ilk banka birleşmeleri 17. yüzyılın sonlarına doğru yapılmış olmasına rağmen bankacılık sektöründe yoğun yapılan olarak birleşmeler 1980 yılı sonrasına rastlamaktadır. Avrupa kıtasında yapılan ilk uluslararası banka birleşmesi ise Fransız Societe Generale bankasının 1998 yılında İngiliz Hambros Bank’ı 426 milyon Euro bedel ile satın almasıdır.
Soresen (2000) firmaların amacını 1980’li ve 1990’lı yılların şartlarına göre değerlendirerek, 1980’li yıllarda firmaların satın aldıkları firmanın sermayesi ile borçları kapatarak kısa dönemde yeni kaynakların elde edilmesini amaçladığını, 1990’lı yıllardan sonra birleşmelerin ağırlık kazanması ile birlikte pay sahiplerine büyük getiriler vaat edilmesi ve birleşilen firma ile karşılıklı işbirliği içerisinde çalışılarak her iki tarafın da güçlendirilmesi amacı güdülmeye başlandığını belirtmiştir. Fecht ve Gruner (2006), Avrupa Merkez Bankası’nın yapmış olduğu bir araştırmaya dayanarak, ticari bankaların yaptıkları uluslararası birleşmelerin hala yetersiz seviyelerde olduğunu, bu duruma ise geleneksel yaklaşımlarla birlikte üye ülkelerin bankacılık sektörlerinde yasal düzenlemeler ile denetlemelerin heterojen bir yapıda olmasını neden olarak göstermişlerdir.
Seth, Song ve Pettit (2000) Avrupa’da yapılan banka birleşmelerini inceleyen araştırmalarına, bankacılık piyasasının yoğun bir şekilde denetlenerek gözetim altında tutulması sebebiyle yöneticilerin kendi menfaatlerini gözeterek birleşme yapmalarının pek mümkün olmadığı sonucuna varmışlardır. Düzenleyici ve denetleyici kurumların haricinde banka ortaklarının da birleşme sürecini yakından takip ederek denetlemesinin bu tür birleşmeleri zorlaştırdığını ifade etmişlerdir.
Focarelli ve Pozzolo (2000) yaptıkları çalışmada, bankaların ekonomik büyüme oranları yüksek olan ülkeler ile bankacılık sistemi ortalamanın altında etkin olan ülkelerde genişlemeyi tercih ettiklerini saptamışlardır. Ayrıca enflasyon oranı düşük, halkın eğitim seviyesi yüksek ve sermaye piyasaları gelişmiş ülkelerin gelecekte daha hızlı büyüme oranlarına sahip olmalarının beklendiğini belirtmişlerdir. Rhoades (2000) tarafından yapılan araştırmada, 1995 yılına kadar yapılan birleşmelerin %50’si aynı pazarda yer alan bankalar arasında yatay birleşme şeklinde gerçekleşmiş, 1995’den 1998’e kadar olan sürede yapılan birleşmelerin ise ancak %33-40’ı arasında bir oranı yatay birleşme olarak tespit edilebilmiştir. Bu durumun nedeni ise ABD’de eyaletler arası banka birleşmelerini engelleyen yasaların kaldırılması ile birlikte, coğrafi genişleme amacıyla yapılan birleşmelerden kaynaklı artışlar olduğu belirtilmektedir.
Coğrafi çeşitlenmeyi amaçlayan bankalar üzerine De Long (2002) tarafından yapılan bir araştırmada, coğrafi çeşitlenmeyi sağlamak amacıyla yapılan birleşmelerin uzun vadede verimliliğe olumlu yönde katkı sağlayacağı sonucuna varılmıştır. Coğrafi çeşitlenme amacıyla birleşen küçük ölçekli bankalar şube ağlarını genişleterek pazar paylarını artırma eğilimi gösterirken, büyük ölçekli bankalar ise birleşme sonrasında gereksiz gördükleri şubeleri kapatma, operasyon merkezlerini birleştirme yönünde kararlar alarak, atıl duruma çıkan personeli işten çıkarmak suretiyle maliyeti avantajı sağlama eğilimi göstermektedirler.
Pilloff (2004) yaptığı çalışma ile 1980-2004 yılları arasında yapılan birleşmelerin %88’i aynı piyasada faaliyet gösteren bankalar arasında gerçekleştiğini belirterek, bu durumu bankaların piyasa gücünü ellerinde toplamaya çalışmaları ile açıklamıştır. Sınır ötesi piyasalarda yapılan birleşmeler ise bankalara riski en aza indirme imkânı sunmaktadır.
Herrero ve Simón (2006), gelişmekte olan ülkelerin bankacılık sektöründe dağıtım kanallarının genelde zayıf ya da yok denecek kadar az olduğunu belirtmişlerdir. Gelişmiş ülkelerde ise dağıtım kanalları genelde gelişmiş olduğundan, bu kanallar kullanılarak yapılacak etkinliklerde büyük kazançların elde edilmesi söz konusu olmaktadır. Perakende bankacılık faaliyeti yürüterek şubeler üzerinden etkinlik sağlamaya çalışan bankalar şube ve ürün etkinliğinden kazanç sağlayabilirler. Yabancı banka aynı dil ve kültüre sahip bir banka ile birleşirse, birleşmeden sonra verilen hizmetlerde aynı ya da benzer olanlar üzerinde bir değişiklik talep etmezken, mevcut sistem üzerinde etkinlik sağlamaya yöneldiğini ifade etmektedirler.
Uiboupin ve Sörg (2006), finansal serbestleşmenin bankacılık sektörü üzerine etkilerine yönelik yaptıkları araştırmada; yabancı bankanın varlığının yerel bankacılık sisteminin maliyetlerinin azaltılmasına, karlılığının arttırılmasına ve bankaların kurumsallaşması süreçlerine katkı sağladığı sonucuna ulaşmışlardır. Yabancı bankaların alan ekonomisinden faydalanmak üzere yerel sistemlere dâhil olmaları bankacılık sektörünü güçlendirmekte, aynı zamanda sektörde rekabetçi bir yapının oluşmasına katkı sağlamakta, oluşan rekabetçi yapı ise birleşmeleri daha cazip bir hale getirmektedir. Ayrıca yabancı bankaların faaliyet gösterdikleri ülkelerde aracılık hizmetleri, sigorta ve portföy yönetimi gibi alanlarda finansal bilgi, deneyim ve uzmanlıklarını bankacılık sektörüne aktarmaları sektörün bu yönde performansına olumlu katkı sağladığını ifade etmişlerdir.
Shen ve Lin (2011) sekiz Asya ülkesini kapsayan finansal kurumların uluslararası birleşmeleri üzerine yaptıkları çalışmada, Asya krizinden önce ve sonraki döneme ilişkin olarak bu birleşmelerde müşteriyi takip etme hipotezinin geçerli olduğu sonucuna varmışlardır.
Ülkelerinde geleneksel bankacılık faaliyetlerinden elde ettikleri gelirler ile yetinmeyen bankaların daha da büyümek ve şube ağını genişletmek için sınır ötesi bankacılık faaliyetlerine yönelmeleri
doğal bir sonuçtur. Küresel ölçekte rakiplerine göre nispeten daha karlı pazarlarda faaliyet gösteren bankalar aynı zamanda rekabet avantajları da elde etmektedirler.
Ortak değerler ekonomisinin banka birleşmelerine etkilerine yönelik olarak yapılan farklı bir çalışmada, Sungho, Francis ve Iftekhar (2010) birleşen tarafların ortak dil, aynı etkin köken ve aynı coğrafi bölgeden olmalarının sınır ötesi banka birleşmelerinde olumlu etkiler oluşturabileceğini ifade etmişlerdir. Bilgi ve iletişim maliyetlerinin azalması sinerji oluşturma ihtimalini güçlendirmekte, birleşmenin başarılı olma olasılığını ise artırmaktadır. Bu araştırmayı destekler nitelikte, Shen ve Lin (2011) finansal krizlerden önce aynı dine mensup olmanın banka birleşme ve satın almalarında etkilerine dair bulgulara rastlamazken, krizlerden sonra aynı dine mensup olmanın olumlu etkilerine rastladıklarını belirtmişlerdir.
Banka Satın Alma ve Birleşmelerinin Dünyadaki Gelişimi
Dünyada yapılan ilk banka birleşmesi 1794 yılında İtalya’da Banco Di Napoli’nin Palermo ve Mesina şehirlerindeki iki şubesinin birleştirilmesi olarak kayıtlara geçmiştir.
Birleşmenin ardından Banco Di Sicillia kurulmuş, bu birleşmeyi ise 1894 yılında Banco Commerciale Italiane ile Banco Commerciale Triestona birleşmesi izlemiştir. Dünyada ilk banka birleşmeleri 18. yüzyılın sonlarına doğru yapılmış olmasına rağmen bankacılık sektöründe yoğun yapılan olarak birleşmeler 1980 yılı sonrasına rastlamaktadır. Bu duruma 1944 yılında imzalanan Bretton Woods (Uluslararası Para Anlaşması) sisteminin 1971 yılında sona ermesi etkili olmuştur (Işık, 2008, s. 29).
Bretton Woods sistemine göre bir ons altın otuz beş Amerikan Doları karşılığı olarak belirlenmiş ve sisteme dâhil olan ülkelerin paraları ise Amerikan Dolarına sabitlenmiş, milli parasının değerinin Amerikan Doları karşısında devalüasyon ya da revalüasyon yolu ile değiştirmek isteyen ülkeler için ise %10 sınır belirlenerek, bu sınırların üzerine çıkılmasına ya da altına inilmesine müsaade edilmemiştir. 1971 yılında Amerika Birleşik Devletlerinin Bretton Woods sisteminden çekilerek doları dalgalanmaya bırakması, akabinde ise 1973 yılında sanayileşmiş ülkelerin paralarını dalgalanmaya bırakması Bretton Woods sisteminin tamamen çökmesine neden olmuş ve dünya genelinde yeni bir ekonomik kriz patlak vermiştir (Ceylan, 2020, s. 1).
Bretton Woods sisteminin çökmesinin ardından SDR (özel çekme hakkı) getirilse de 1979’da Amerika Birleşik Devletleri Merkez Bankası’nın (FED) faiz oranları üzerindeki denetimden vazgeçmesi, 1973-1979 yılları arasında büyüme ve verimlilik oranlarının azalması, gelişmekte olan ülkelerin kapasite kullanım oranlarının düşmesi, fiyatların artması ve yaşanan işsizlik gibi sorunlar nedeniyle ülkelerin dış borç ödemeleri dengesinin bozulması gibi sorunların önüne geçememiştir. Yaşanan tüm bu gelişmeler mevzuat değişikliklerini de beraberinde getirerek, fon arzı fon talebini karşılamayan ülkelerin yabancı sermaye girişlerine izin vermeleri ile sonuçlanmış, bankacılık sektöründe sınır ötesi satın alma ve birleşme operasyonlarının yolunu açmıştır. Bu durum aynı zamanda bankacılık sektöründe yaşanan yapısal değişikliklerin ve liberalleşmenin temelini oluşturmaktadır (Işık, 2008, s. 30).
1980’li yıllara gelindiğinde ise bankacılık sisteminde yenilik ve evrensel bankacılık gibi terimler kullanılmaya başlamıştır. Evrensel bankacılığın (universal banking) ilk örnekleri ise 1986 yılında İngiltere ve birkaç Avrupa ülkesinde daha görülmeye başlanmış, kısa bir süre sonra ise Almanya, Hollanda ve İspanya’da yaygınlaşmıştır. Evrensel bankacılık ile birlikte finansal sistemin uğradığı yapısal değişiklikler banka birleşme ve satın almalarına hız kazandırmıştır (Akyol, 2009).
1980 yılına kadar finansal krizlerin etkisi ile ya da krizlerden bağımsız olarak birçok ülkede ulusal düzeyde banka satın alma ve birleşmeleri yapılagelmiştir. 1990’lı yılların başından itibaren ise banka satın alma ve birleşmeleri sınır ötesine kayarak daha geniş bir uygulama alanına sahip olmuştur. Amerika Birleşik Devletleri başta olmak üzere gelişmiş ülkelerce birleşme yolu ile büyüme tercih edilen öncelikli bir yol haline gelmiştir (Newman, Milgate ve Eatwell, 1992).
Amerika Birleşik Devletleri ve Avrupa’da gerçekleşen banka birleşmeleri dünya genelinde yapılan banka birleşmelerinin %85’inden fazlasını oluşturmaktadır (Davis, 2000, s. 1).
İletişim teknolojilerinde yaşanan gelişmelere bağlı olarak küreselleşme hareketlerinin başlaması ile birlikte bankalar yaygın hizmet ağına, ürün çeşitliliğine ve uluslararası etkinliğe sahip büyük finansal yapılara dönüşme eğilimine girmişlerdir. Gelişen teknoloji ve sanayiye bağlı olarak firmalar dünya ölçeğinde yatırım yapma, hizmet verme ve etkinlik arayışına girmişken, para piyasaları başta olmak üzere bankacılık sektörü de bu firmaları takip ederek şekillenme arayışına girmişlerdir. Sermaye piyasalarında yaşanan gelişmelere ve sermaye piyasası araçlarında ortaya çıkan yeniliklere bağlı olarak klasik bankacılık anlayışı yerini uluslararası fonlar ve mali aracılık hizmetlerine bırakmıştır (Akyol, 2009).
Veri Seti ve Değerlendirme Sonuçları
Çalışmamızda kullanılan veriler, verilerin seçiminde kullanılan kriterler ve elde edilen verilere göre Amerika Birleşik Devletleri, Avrupa Birliği, Japonya, Gelişmekte Olan Ülkeler ve Dünya genelinde yapılan banka satın alma ve birleşmelerine ilişkin değerlendirmeler araştırmanın bu bölümünde yer almaktadır.
Veri Seti
Banka satın alma ve birleşmelerine ilişkin 1978-2019 yıllarına ait veriler aşağıda Tablo 1’de belirtilen kriterler doğrultusunda (Thomson Reuters Datastream, 2020) veri tabanından alınmıştır. Bu çalışmada yer alan tablo ve grafikler alınan veriler doğrultusunda yazar tarafından oluşturulmuştur.
Tablo 1: Veri Seçme Kriterleri ANLAŞMA BOYUTU (M USD)
ANLAŞMA DURUMU İŞLEMİN ŞEKLİ
≠ 0 Tamamlandı Edinme
Reddedildi, Söylenti Varlıkların İktisabı
Amaçlanan Belirli Varlıkların Edinilmesi
Niyet Geri Çekildi Çoğunluk Varlıklarının İktisabı
Kısmen Tamamlandı Kısmi Faiz Edinimi
Bekliyor Kalan Faizin İktisabı
Söylenti Geri Al
Alıcı Aranıyor Değişim Teklifi
Geri Çekilmiş Alıcı Aranıyor Birleşme
Hedef Aranıyor Yeniden Sermayelendirme
Durum Bilinmiyor
Şartsız
Geri Çekildi
Amerika Birleşik Devletleri’nde Banka Satın Alma ve Birleşmeleri
Amerika Birleşik Devletlerinde 1980-2019 yılları arasında bedel içeren 4.465 adet banka satın alma ve birleşmesi yaşanırken birleşme tutarı 1.278.007,41 Milyon Dolar olarak hesaplanmıştır (Datastream, 2020). Birleşmelerin Grafik 1’de görüleceği üzere yoğun olarak 1995-1999 yılları arasında yapıldığı, zirvenin görülmesinden sonra ise hızlı bir şekilde düşüşe geçtiği gözlenmektedir. 2015 yılından sonra ise sayı ve tutar bakımından yeniden bir yükselişin başladığı söylenebilir.
Grafik 1: Amerika Birleşik Devletlerinde Banka Satın Alma ve Birleşme Bilgileri
Birleşmeler zamanla daha büyük olma yarışının etkisi ile birlikte küçük ölçekli bankaların orta ve büyük ölçekli bankalara dönüşmesini beraberinde getirmiş, bu durum ise zaman içerisinde bankaların aktif büyüklüklerinin artış göstermesine neden olmuştur. Yıllar içerisinde birleşen bankaların sayısına göre birleşen bankaların aktif büyüklüklerinde daha fazla artış görülmesi, birleşmelerin sıklıkla yapılmasından dolayı bankaların ölçeklerinde meydana gelen artışlar ile açıklanmaktadır (Rhoades, 2000, s. 2).
Avrupa Birliğinde Banka Satın Alma ve Birleşmeleri
Avrupa Birliği’nde 1978-2019 yılları arasında bedel içeren ve tamamlanan 330 banka satın alma ve birleşme faaliyetine karşılık 630.888,97 Milyon Dolar ödenmiştir. Ülkeler bazında veriler ise aşağıda tablo halinde verilmektedir.
Tablo 2: Avrupa Birliği Üyesi Ülkelerde Banka Satın Alma ve Birleşmeleri
ÜLKE ADET TUTAR (M.USD)
AVUSTURYA 11 2.370,77
BELÇİKA 11 40.965,23
KIBRIS RUM KESİMİ 1 12,70
DANİMARKA 21 15.631.11
ESTONYA 3 65,93
FİNLANDİYA 9 14.030,84
FRANSA 29 69.918,06
ALMANYA 28 52.494,51
YUNANİSTAN 5 2.187,27
MACARİSTAN 3 1.232,24
İRLANDA 5 1.264,61
İTALYA 52 130.075,25
LÜKSEMBURG 4 1.697,16
374 415
769
1,101
602
358 360
486
0.00 100,000.00 200,000.00 300,000.00 400,000.00 500,000.00 600,000.00
0 200 400 600 800 1000 1200
1980-1984 1985-1989 1990-1994 1995-1999 2000-2004 2005-2009 2010-2014 2015-2019 TUTAR (M.USD) SAYI
TUTAR (M.USD) SAYI
MALTA 1 49,02
HOLLANDA 18 47.308,38
POLONYA 6 2.424,13
PORTEKİZ 9 673,05
ROMANYA 1 52,24
SLOVENYA 1 573,56
İNGİLTERE 37 120.155,11
İSPANYA 58 116.865,11
İSVEÇ 17 10.842,69
330 630.888,97
Banka satın alma ve birleşme faaliyetlerinde sayı olarak İspanya başı çekerken, miktar olarak ise İtalya önde görülmektedir. Bu ülkeleri ise Almanya, Fransa, Danimarka ve Hollanda gibi gelişmiş Avrupa ülkeleri izlemektedir. İngiltere 01.02.2020 tarihi itibariyle Avrupa Birliği üyeliğinden ayrılmasına rağmen dönem itibariyle mevcut üye ülkeleri kapsayan Tablo 2’ye dâhil edilmiştir. Birlik içerisinde yapılan en büyük tutarlı 20 banka satın alma ve birleşmesi ise aşağıda Tablo 3’de verilmiştir.
Tablo 3: Avrupa Birliği’nde Yapılan En Büyük Tutarlı 20 Banka Birleşmesi
S.NO BİRLEŞME
TARİHİ ALICI BANKA MENŞEİ
ÜLKE HEDEF BANKA MENŞEİ
ÜLKE
BİRLEŞME TUTARI (M.USD)
1 29.11.1999
Royal Bank of Scotland Group
PLC
İngiltere National Westminster
Bank PLC İngiltere 38.412,86 2 26.08.2006 Banca Intesa SpA İtalya SanPaolo IMI SpA İtalya 37.624,23
3 25.05.2012
Fondo de Reestructuracion
Ordenada Bancaria{FROB}
İspanya Banco Financiero y de
Ahorros SA İspanya 23.785,68
4 29.09.2008 The Netherlands Hollanda
Fortis Bank Nederland(Holding)
NV
Hollanda 23.137,31
5 08.12.1997 Union Bank of
Switzerland İsviçre Schweizerischer
Bankverein İsviçre 23.008,67
6 18.09.2008 Lloyds TSB
Group PLC İngiltere HBOS PLC İngiltere 21.282,28
7 23.12.2004
KBC Bank &
Insurance Holding NV
Belçika Almanij NV Belçika 20.891,21
8 12.06.2005 Unicredito
Italiano SpA İtalya Bayerische Hypo-und
Vereinsbank AG Almanya 19.379,84 9 16.12.2002 Credit Agricole
SA Fransa Credit Lyonnais SA Fransa 16.242,82
10 23.07.2004 Santander Central
Hispano SA İspanya Abbey National PLC İngiltere 15.787,49 11 04.05.2001 Halifax Group
PLC İngiltere Bank of Scotland PLC İngiltere 14.904,44
12 06.06.2006
Caisse Nationale des Caisses d'Eparge-Retail Banking Assets
Fransa Natexis Banques
Populaires Fransa 13.749,07
13 19.10.1999 Banco Bilbao
Vizcaya SA İspanya
Argentaria Caja Postal y Banco Hipotecario
De Espana SA
İspanya 11.377,21
14 15.01.1999 Banco de
Santander SA İspanya
Banco Central Hispanoamericano (Assicurazioni Generali
SpA)
İspanya 11.320,76
15 15.04.1998 Unicredito
Italiano SpA İtalya Unicredito SpA İtalya 10.959,00
16 16.02.2007
Banco Bilbao Vizcaya Argentaria SA
İspanya Compass Bancshares Inc, Birmingham,Alabama
ABD 9.870,56
17 27.04.1998
Istituto Bancario San Paolo di
Torino
İtalya
Istituto Mobiliare Italiano (Cassa Depositi & Prestiti/
Italy)
İtalya 9.492,39
18 30.11.1998 Deutsche Bank
AG Almanya Bankers Trust New
York Corp ABD 9.082,07
19 26.06.2009
Caisse Nationale des Caisses d'Epargne SA
Fransa Banque Federale des
Banques Populaires SA Fransa 8.903,94
20 16.10.2006
Banco Popolare di Verona & Novara
SpA
İtalya Banca Popolare
Italiana İtalya 8.383,70
Tablo 3’de Avrupa Birliğinde yapılan banka satın alma ve birleşmelerinin mali boyutlarının ve menşei ülkelerin ortaya konulması adına en büyük 20 banka satın alma ve birleşmesi verilmiştir. Tablo incelendiğinde; büyük ölçekli birleşmelerin 2001-2012 yılları arasında yapıldığı, alıcı bankaların tamamının dönem itibariyle birlik üyesi olduğu ve aynı zamanda Batı Avrupa ülkelerinden oluştuğu, genelde alıcı ile hedef bankaların menşei ülkelerin aynı olduğu ve birleşmelerin büyük ölçüde birlik içerisinde yapıldığı görülmektedir.
Grafik 2’de ise Avrupa Birliği üyesi ülkelerin 1978-2019 yılları arasında banka satın alma ve birleşmeleri sayı ve tutarına göre grafik olarak verilmektedir. Grafikten de anlaşılacağı üzere 1995-2014 yılları arasında banka satın alma ve birleşme faaliyetlerinde yoğunluk gözlenmektedir. 2015 yılı sonrasında ise ciddi anlamda bir azalma söz konusu olup
Grafik 2: Avrupa Birliği Üyesi Ülkelerde Banka Satın Alma ve Birleşme Bilgileri
Avrupa’da satın alma ve birleşme faaliyetlerinin ivme kazandığı 1990-1994 yıllarına yaklaşıldığından bahsetmek mümkün bulunmaktadır.
Japonya’da Banka Satın Alma ve Birleşmeleri
Japonya’da yapılan banka satın alma ve birleşmelerini gösteren grafik aşağıda yer almaktadır.
Grafik 3: Japonya’da Banka Satın Alma ve Birleşme Bilgileri
Japonya’da banka satın alma ve birleşmeleri 1980-1994 yılları arasında az sayı ve tutarda aynı zamanda yatay bir seviyede seyir izlemiştir. 1995-1999 yılları arasında sayı olarak az bir artış olmasına rağmen miktar bakımından Japonya’nın en büyük banka satın alma ve birleşme faaliyetleri yapılmış, 2004 yılından sonra ise trend azalma eğilimine girmiştir. 2010 yılından beri
5
11
29
77
72
57 56
23
0.00 50,000.00 100,000.00 150,000.00 200,000.00 250,000.00
0 10 20 30 40 50 60 70 80 90
1978-1984 1985-1989 1990-1994 1995-1999 2000-2004 2005-2009 2010-2014 2015-2019
TUTAR (M.USD) SAYI
2
1 1
8
18
13
11 10
0 20000 40000 60000 80000 100000 120000 140000 160000 180000
0 2 4 6 8 10 12 14 16 18 20
1980-1984 1985-1989 1990-1994 1995-1999 2000-2004 2005-2009 2010-2014 2015-2019 TUTAR (M.USD) SAYI
Japonya’da banka satın alma ve birleşme tutarlarında bir azalma ve aynı zamanda yatay seyir söz konusu olup, genel olarak küçük ölçekli banka birleşmelerinin yapılmaya devam ettiği gözlenmektedir.
Gelişmekte Olan Ülkelerde Banka Satın Alma ve Birleşmeleri
Gelişmekte olan ülkelerin (GOÜ) bankacılık sektöründe yabancı bankaların payları artış göstermiş, hatta bazı GOÜ’lerde ise sektör tamamen yabancıların ellerine geçmiştir. Doğu Avrupa ülkelerinden Estonya’da yabancı bankaların oranı %100, Çek Cumhuriyeti’nde %95, Slovakya’da %97.3, Latin Amerika ülkelerinden Meksika’da ise %83 seviyesine ulaşmış bulunmaktadır (Akgeyik ve Yavuz, 2008, s. 50).
Tablo 4: Gelişmekte Olan Ülkelerde Banka Satın Alma ve Birleşme Verileri
ÜLKE ADET TUTAR (M.USD)
ARJANTİN 7 1.366,22
BREZİLYA 17 10.229,95
ENDONEZYA 6 1.622,68
ESTONYA 3 65,92
FİLİPİNLER 9 3.948,55
GÜNEY KORE 30 6.611,98
HONG KONG 17 5.853,92
MALEZYA 18 5.757,82
MEKSİKA 5 3.322,08
SİNGAPUR 7 20.752,94
TAYLAND 4 5.105,62
TAYVAN 14 15.968,81
TÜRKİYE 6 1.821,75
143 82.428,24
GOÜ’lerde yapılan banka satın alma ve birleşmeler verileri incelendiğinde; Güney Kore sayı olarak en fazla banka satın alma ve birleşmesine sahipken, tutar olarak ise Singapur ve Tayvan başı çekmektedir.
Grafik 4: Gelişmekte Olan Ülkelerin Banka Birleşme Bilgileri 1
7
32 32
27
25
19
0 5000 10000 15000 20000 25000 30000 35000 40000
0 5 10 15 20 25 30 35
1985-1989 1990-1994 1995-1999 2000-2004 2005-2009 2010-2014 2015-2019 TUTAR (M.USD) SAYI
Yukarıdaki grafikte ise yıllar itibariyle Gelişmekte Olan Ülkelerde yapılan banka satın alma ve birleşmeleri verilmekte, 1995 yılından sonra satın alma ve birleşme faaliyetlerinin artış gösterdiği görülmektedir. Türkiye’nin de içerisinde bulunduğu grupta banka satın alma ve birleşmeleri çoğunlukla yaşanan finansal krizlerden kaynaklıdır.
1997 yılında yaşanan Asya krizi, 1998 yılında yaşanan Rusya Krizi, 1999 ve 2001 yıllarında Türkiye’de yaşanan finansal krizler ile yine 2001 yılında Arjantin’de yaşanan finansal kriz, finansal sistemin ana unsuru olan bankaları doğrudan etkilemiştir. Finansal sistemin ayakta tutulması adına bazı ülkeler banka satın alma ve birleşmelerini teşvik ederken, bazı ülkeler ise bunu zorunlu kılmışlardır. 1995-1999 yılları arasında 32 satın alma ve birleşme faaliyeti için ödenen meblağ ile 2000-2004 yılları arasında yapılan 32 satın alma ve birleşme faaliyeti için ödenen meblağ arasında yaklaşık 4 kat fark bulunmaktadır. 2004 yılından sonra ise trendin aşağı yönlü bir seyir izlediği görülmektedir.
Dünyada Banka Satın Alma ve Birleşmeleri
Dünya genelinde yapılan en büyük tutarlı 20 banka satın alma ve birleşme faaliyeti aşağıda Tablo 5’de verilmiştir.
Tablo 5: Dünya’da Yapılan En Büyük Tutarlı 20 Banka Satın Alma ve Birleşmesi
S.N O
BİRLEŞM
E TARİHİ ALICI BANKA MENŞEİ
ÜLKE HEDEF BANKA MENŞEİ ÜLKE
BİRLEŞME TUTARI (M.USD)
1 06.04.1998 Travelers Group Inc ABD Citicorp ABD 72.558,18
2 13.04.1998
NationsBank Corp,Charlotte, North
Carolina
ABD BankAmerica Corp,San
Francisco,CA ABD 61.633,40
3 14.01.2004 JPMorgan Chase & Co ABD Bank One
Corp,Chicago,Illinois ABD 58.663,15
4 27.10.2003 Bank of America Corp ABD
FleetBoston Financial Corp, Boston,Massachusetts
ABD 49.260,63
5 13.10.1999 Sumitomo Bank Ltd Japonya Sakura Bank Ltd Japonya 45.494,36
6 18.02.2005 Mitsubishi Tokyo
Financial Group Inc Japonya UFJ Holdings Inc Japonya 41.431,03
7 20.08.1999 Fuji Bank Ltd Japonya Dai-Ichi Kangyo Bank
Ltd Japonya 40.096,63
8 29.11.1999 Royal Bank of Scotland
Group PLC İngiltere National Westminster
Bank PLC İngiltere 38.412,86 9 26.08.2006 Banca Intesa SpA İtalya SanPaolo IMI SpA İtalya 37.624,23
10 30.06.2005 Bank of America Corp ABD MBNA Corp ABD 35.810,27
11 08.06.1998
Norwest Corp,Minneapolis,
Minnesota
ABD Wells Fargo & Co ABD 34.352,64
12 27.03.1995 Mitsubishi Bank Ltd Japonya Bank of Tokyo Ltd Japonya 33.787,73
13 20.08.1999 Fuji Bank Ltd Japonya Industrial Bank of Japan
Ltd{IBJ} Japonya 30.759,61
14 13.04.1998 BANC ONE
Corp,Columbus,Ohio ABD First Chicago NBD
Corp, Chicago,Illinois ABD 29.616,04
15 07.02.2019 BB&T Corp ABD SunTrust Banks Inc ABD 28.281,59
16 25.05.2012
Fondo de Reestructuracion
Ordenada Bancaria{FROB}
İspanya Banco Financiero y de
Ahorros SA İspanya 23.785,68
17 29.09.2008 The Netherlands Hollanda Fortis Bank
Nederland(Holding) NV Hollanda 23.137,31
18 28.08.1989 Mitsui Taiyo Kobe Bank
Ltd {MTK} Japonya Taiyo Kobe Bank Ltd Japonya 23.016,79
19 08.12.1997 Union Bank of
Switzerland İsviçre Schweizerischer
Bankverein İsviçre 23.008,67 20 18.09.2008 Lloyds TSB Group PLC İngiltere HBOS PLC İngiltere 21.282,28
Tablo incelendiğinde; alıcı bankalar ile hedef bankaların menşei ülkelerinin birebir aynı olduğu görülmekte, alıcı ve hedef bankaların tamamı gelişmiş ülke bankalarından oluşmaktadır.
Listenin birinci sırasındaki banka ile son sırasındaki banka arasında birleşme tutarında üç kattan fazla fark bulunmaktadır. Dünyanın en büyük banka satın alma ve birleşmeleri listesinde ABD ve Japonya bankaları en üst sıralarda yer almaktadırlar.
1978-1989 yılları arasında dünya genelinde yapılan banka satın alma ve birleşmelerinin sayısı 830 iken, 1990-2019 yılları arasında bu sayı geçmişte yaşanan finansal krizlerin de etkisiyle 4.406’ya ulaşmıştır. Dünyada genelinde 1978-2019 yılları arasında bedel içeren ve süreci tamamlanan banka satın alma ve birleşmelerinin sayısı 5.236, tutarı ise 2.489.187,13 Milyon Dolar olarak tespit edilmiştir (Datastream, 2020).
Grafik 5: Dünyada Gerçekleşen Banka Satın Alma ve Birleşme Bilgileri
Grafik 5’de dünya genelinde en fazla banka satın alma ve birleşme faaliyetlerinin 1995- 1999 yılları arasında yapıldığı, dünya ekonomisinin de çalkantılı olduğu bu döneme paralel olarak sonrasında ise kademeli olarak düşüş yaşandığı görülmektedir. Bu dönemde grafiğin pik yapmasının nedeni, Amerika Birleşik Devletleri bankalarının 509.192,43 Milyon Dolar tutarında 1.101 adet satın alma ve birleşme faaliyeti yapmasından kaynaklanmaktadır (bk. Grafik 1).
394 436
828
1,256
748
495 499
580
0 100,000 200,000 300,000 400,000 500,000 600,000 700,000 800,000 900,000 1,000,000
0 200 400 600 800 1,000 1,200 1,400
1978-1984 1985-1989 1990-1994 1995-1999 2000-2004 2005-2009 2010-2014 2015-2019 BİRLEŞME TUTARI (M. USD) BİRLEŞME SAYISI
Grafik 6: Dünyada Bölgeler/Ülkeler Bazında Birleşme Tutarları (Toplam)
Dünyada 1980-2019 yılları arasında yapılan banka satın alma ve birleşmeleri Amerika Birleşik Devletleri, Avrupa Birliği, Japonya ve GOÜ’lerin verileri birleştirilerek Grafik 6’da verilmektedir. ABD’nin verileri ile GOÜ’lerin verileri arasında bir paralellik söz konusu iken Japonya’da trend 2000 yılından sonra aşağı yönlü bir seyir almıştır. Avrupa Birliğinde ise diğer ülkelere göre trend bir müddet daha yüksek seyir etmesine rağmen 2010 yılından sonra düşüş eğilimine girmiştir. Dünya genelinde banka satın alma ve birleşmeleri 2010-2014 yılları arasında yeniden 1990-1994 dönemi verilerine yaklaşmış, devamında ise paralel bir seyir izlemiştir.
Grafik 7: Dünyada Bölgesel Bazda Ortalama Banka Birleşme Tutarları ve Oranları
Dünyada banka birleşmeleri incelenerek toplam tutar ve birleşme sayılarına göre bir oran hesaplandığında, birleşme başına tutar verisi Grafik 7’de görülmektedir. Japonya 1985-1989
0 20,000 40,000 60,000 80,000 100,000 120,000 140,000 160,000 180,000
0 100,000 200,000 300,000 400,000 500,000 600,000 700,000
Japonya (M. USD)
Diğer Ülkeler (M. USD)
ABD GELİŞMEK OLAN ÜLKELER AB JAPONYA
0 5,000 10,000 15,000 20,000 25,000
0 500 1,000 1,500 2,000 2,500 3,000 3,500 4,000 4,500
Diğer Ülkeler (M. USD)
Japonya (M. USD)
ABD GELİŞMEK OLAN ÜLKELER AB JAPONYA
döneminde ilk birleşmelerini diğer ülkelere kıyasla daha yüksek tutarda gerçekleştirmiş ve sonrasında da 1995-1999 yıllarında bu birleşme başına tutar verisi diğer ülkelere nazaran öne çıkmıştır. Avrupa Birliği’nde yapılan banka birleşmeleri ise 1985-1989 yılları arasında diğer ülkelere göre öne çıkmaktadır. Özellikle 1995 yılından 2010 yılına kadar AB’de gerçekleşen banka birleşmeleri tutarının birleşme sayısına oranı diğer ülkeler ve bölgeler ile karşılaştırıldığında artan trendde oluğu görülmektedir.
Gelişmekte olan ülkelerde yaşanan birleşme atağı ise 2000-2004 yılları arası döneme gelmektedir. ABD ise bu takvim süresince sürekli olarak banka birleşme ve devralma yaşamış ancak toplam tutarın birleşme sayısına oranı diğer ülke ve bölgeler ile kıyaslandığından daha düşük ama sürekli olduğu gözlemlenmiştir. Birleşme süreci bankaların önemini arttırırken aynı zamanda en değerli finansal kuruluşlar halinde gelmelerine neden olmuştur.
Sonuç
Finansal piyasalarda yaşanan gelişmeler rekabetin artmasına ve kar oranlarının düşmesine neden olmuştur. Bu gelişmelerin ardından bankacılık sektöründe yeniden yapılanma süreci başlamış, bu sürecin devamında ise satın alma ve birleşme seçenekleri gündeme gelmiştir. Satın alma ve birleşme operasyonları ülkelerin politik ve ekonomik durumlarına göre farklılıklar göstermiştir. Finansal piyasalarda yaşanan bu gelişmeler 1980’li yıllarda birçok bankanın iflasına neden olmuş ve sektörde banka sayısı azalmıştır. Yine aynı yıllarda banka satın alma ve birleşmeleri yaşanmaya başlamış, 2000’li yıllara gelindiğinde uluslararası birleşmeler ile evrensel bankacılık hizmeti veren bankaların artması ise sektörde oligopolistik bir yapıyı hâkim kılmıştır (Deniz ve Işık, 2011, s. 69).
Avrupa Merkez Bankası (ECB) raporuna göre 2000-2004 yılları arasında sınır ötesi birleşme ve satın alma faaliyetleri %14 oranında artmış göstermiş, 2005-2006 yılları arasında ise bu oran %38’e yükselmiştir. Sınır ötesi birleşme faaliyetinde bulunan 33 bankanın sermayeleri toplamının, birlik içerisindeki tüm bankaların sermayeleri toplamının yarısına denk geldiği belirtilmektedir. Bu büyük bankalar 16 AB üyesi ülkede faaliyet göstermekte, AB’de yapılan birleşmelerin yarısını banka birleşmeleri oluşturmaktadır. Satın alma ve birleşme faaliyetlerinin sayısında azalma görülürken işlem hacminde artış görülmekte, değer artışına ise büyük bankaların yaptıkları birleşmeler neden olmaktadır (Işık, 2008, s. 49).
Başlangıçta Batı Avrupa ülkelerinde ortaya çıkarak yaygınlaşan banka birleşmeleri, giderek birliğe yeni katılan gelişmekte olan ülkelere doğru genişleme göstermiş, bu ülkelerde yapılan özelleştirmeler ise birleşmeleri çekici bir hale getirerek pazar paylarında dramatik bir tablo oluşmasına neden olmuştur. Bu süreçte Estonya ve Slovakya bankacılık sektöründe yabancı bankaların payları %99 seviyelerine ulaşmıştır (Prompitak, 2009, s. 31-47). Amerika birleşik Devletlerinde yaşanan banka birleşmeleri ise aynı zamanda sektörün yoğunlaşma oranlarında artışa neden olmuş, sektörde yer alan ilk beş bankanın toplam aktifler içerisindeki payları 1996 yılında %18 seviyesinde bulunurken, 2001 yılında bu oran %24 seviyesine ulaşmıştır. Amerika birleşik Devletlerinde finans sektörünün derinliğinin fazla olması nedeniyle, yaşanan birleşmeler ve sektörde yaşanan yoğunlaşma rekabeti engelleyici bir unsura dönüşmemiştir (Dinçer, 2006, s.
50-51).
Latin Amerika ülkelerinden Meksika’da 1994 yılında yaşanan finansal kriz ve ardından ülkede görülen bunalım, etkilerini kısa süre içerisinde diğer ülkelere de hissettirmeye başlamıştır.
1997 yılında Tayland’da başlayarak kısa zaman içerisinde domino etkisiyle diğer Güney Asya ülkelerine de yayılan finansal kriz, küreselleşmenin bir sonucu olarak dünyanın her hangi bir
ülkesinde yaşanan finansal krizin bulaşıcı bir etkiyle kısa sürede daha geniş coğrafyalara yayılabildiğini göstermiştir. Yaşanan Güney Asya krizi bankacılık sektörünü krizlere daha duyarlı bir hale getirirken; ekonomik büyüme, sanayileşme ve ihracat rakamlarının yüksek olmasının gelişmiş ülke olabilmek için yeterli ölçütler olmadığını ispat eder niteliktedir (Akyol, 2009, s. 66-67).
Küreselleşme ile birlikte finansal serbestleşme ve ekonomik bütünleşme süreçleri 2000’li yıllarda artış göstererek, bir ülkede yaşanan finansal kriz kısa bir süre içerisinde tüm dünya ülkelerini etkileyerek küresel bir krize dönüşür duruma gelmiştir. Kriz nedeniyle bankaların ödeme güçlüğü içerisine düşmeleri ülke içi ve ülke dışı ilişkili kuruluşların yükümlülüklerini yerine getirmelerine engel teşkil etmekte, bu durum ise dünyadaki pek çok ülkeyi az ya da çok miktarda etkilemektedir (Erdoğan, 2002, s. 83). Ekonomik kriz dönemlerinde bankacılık sektörünü kurtarmanın bir yolu olan banka birleşmeleri, Japon Bankacılık Sistemi için de bir kurtuluş yolu olarak görülerek banka birleşmeleri devlet tarafından desteklenmiştir.
Gelişmekte olan ülkeler (GOÜ) finansal piyasalarının hızlı bir şekilde gelişim göstermesini ve kalkınmada ihtiyaç duydukları fonları bir an önce ülkelerine çekebilmeyi arzu ederler. Bu amaca ulaştıkları takdirde ekonomilerini güçlendirmek, üretimlerini artırarak ihracattan daha fazla pay alma gayreti içerisine girerler. 1980 yılından sonra birçok GOÜ enflasyonu kontrol altına alarak faiz oranlarını aşağıya çekmek, tasarrufları teşvik ederek ekonomiye ve bilhassa yatırımlara kazandırmak, üretimi artırarak ihracatı artırma yönünde politikalar izlemiştir. Uluslararası sermayeyi ülkelerine getirerek bu hedeflerine ulaşabilmek için ise finansal piyasalarının alt yapısını hazırlamaya uğraş vermişleridir (Özgen, 1998, s. 47-49).
Finansal serbestleşme politikalarının etkisiyle yabancı menşeili bankaların ülkelerinde şube açmalarına ve banka kurmalarına olanak sağlayan yasal düzenlemeler yapmaları, uluslararası sermaye akımları, teknolojik gelişmeler ve bu süreçte yaşanan finansal krizler özellikle GOÜ’lerde yabancı menşeili bankaların sayısında artışlara neden olurken, sektörde daha fazla pay sahibi olmaları sonucunu beraberinde getirmiştir. Bu durum ise GOÜ’lerin bankacılık sektöründe köklü yapısal değişiklikler yapmalarına neden olmuştur.
Yapılan banka satın alma ve birleşmeleri sonuçta dünya genelinde etkili olabilen, birçok devletin bütçesinden hatta Gayri Safi Milli Hasılasından bile kat be kat fazla aktif büyüklüğe sahip devasa bankalar, fonlar ve finansal kuruluşların ortaya çıkmasına neden olmuştur. Ortaya çıkan bu devasa büyüklüğe sahip finansal yapılar bünyesinde bulunan ya da bu yapıların fonlarından yararlanan ülkeleri avantajlı hale getirmiştir. Dışa açık ve genelde gelişmekte olan ekonomiler ise bankacılık sektörlerinde bir takım yapısal düzenlemeler yapmak suretiyle, bu fonları kalkınmalarında rol almak üzere ülkelerine çekme yarışı içerisine girmektedirler.
Kaynakça
Akgeyik, T. ve Yavuz, A. (2008). Türk bankacılık sektöründe yabancı girişi: risk mi? fırsat mı?
İstanbul: İTO Yayın No: 2008-50, 25-60.
Akyol, G. (2009). Bankacılık sektöründe birleşme ve satın almalarla büyüme eğilimleri:
Osmanlı Bankası-Garanti Bankası birleşmesinin rekabet gücüne etkilerinin incelenmesi, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Akdeniz Üniversitesi, Antalya.
Altunbaş, Y. ve Margues-İbanez, D. (2004). Mergers and acquisitions and bank performance in Europe the role of stratejik similarities, Frankfurt: Working Paper Series, No:398, European Central Bank.
