Spor Bas n nda Futbol Anlat m Dili:
Man et ve Ba l klar
M. Tu ba Y ld z-Ekin
Uluda Üniversitesi E itim Fakültesi, Yabanc Diller E itimi Bölümü
Özet. Kitleleri pe inden ko turan sporu konu ve içerik olarak i leyen spor bas n , haber dili ve dilini olu turan ö#eler aç s ndan önemlidir. Bu çal mada, tüm dünyada oldu#u gibi Türkiye’de de büyük yeri olan spor bas n , futbol haberlerinde kullan lan man etler ve ba l klar temel al narak deyi bilimsel aç dan incelenmi tir. Çal mada Türkiye’de yay mlanan iki spor gazetesi olan FOTOMAÇ ve FANAT/K gazetelerinin rast gele belirlenmi 15 günlük say lar n n futbolla ilgili sayfalar incelemeye al nm , bu sayfalardaki futbol yaz lar n n man etleri ve ba l klar incelenerek elde edilen veriler do#rultusunda deyi bilimsel aç dan bir de#erlendirme yap l-m t r. Ara t rl-man n sonucunda Türkiye’deki yaz l spor bas n nda futbol anlat m dili ele al nd # nda; sapmalar, deyimler, öncelemeler, benzetme ve ki ile tirme gibi söz sanatlar n n spor sayfalar ndaki futbol man et ve ba l klar nda büyük oranda kullan lmakta oldu#u saptanm t r.
Anahtar Kelimeler: Deyi bilim, Futbol Haberleri, Haber Dili, Medya Dili, Spor Bas n .
Abstract. Sports press, which takes sports into consideration as a topic and content, is very important in terms of the language of news and the elements of this language. In the present study, of headlines and titles about football
E itim Fakültesi
Dergisi
news in the sports press in Türkiye was investigated stylistically. Pages related to football news of randomly selected 15 issues of two sports newspapers published in Türkiye, FOTOMAÇ and FANAT/K, were analysed and a stylistic evaluation was made through the data gathered from the headlines and titles of the football news in the issues selected. As a result of the study, it was found that deviations, idioms, figures of speech were frequently used in the headlines and titles of the football news in sports press.
Key Words: Stylistics, Football News, Language of Media, Language of News, Sports Press.
1. Giri'
/nsanlar n birbirleriyle anla abilmelerini sa#layan tek araç dildir. Bir dil teknik bak mdan konu ma dili ve yaz dili olarak ikiye ayr l r: Konu ma dili; günlük hayat m zda konu urken kulland # m z dildir. Bu dilin özelli#i, sadece konu ulan dil olarak kalm ve bir kültür dili haline dönü ememi olmas d r. Di#er yandan yaz dilini besleyen en önemli kaynak da sözlü kültür ve konu ma dilidir.
Yaz dili ise kültür dilidir. Yaz l eserlerde kullan l r. Yaz dili, o dili konu an insanlar n, lehçe ya da a# zlar ndan birisinin temel al nmas sonucu standart bir hale getirilmesiyle olu ur. Yaz dili olma niteli#ini ta yan a#z n, bir ülkenin kültür merkezi olarak geli en bölgesinin a#z olmas ve konu ma dillerinin de en geli mi olan aras ndan seçilmi bulunmas zorunlulu#u bulunmaktad r. Türkçe’nin yaz dili, /stanbul a#z na dayan r.
Anlat m biçimi bak m ndan ise dil yediye ayr l r: 1- Bilim dili 2- Sanat dili 3- Teknik dili 4- Edebiyat->iir dili 5- Müzik dili 6- Mekanik dil
7- Kitlesel haberle me dili
a) Bas n dili
Kitlesel haberle me; iletinin kitle ileti im araçlar (gazete, dergi, radyo, televizyon, sinema ve kitap gibi) arac l # yla geni ve bilinmeyen kitleye (dinleyici, izleyici, okuyucuya) iletilmesidir. Kitlesel haberle menin birçok avantaj ve dezavantaj vard r. Örne#in kitle ileti im araçlar sayesinde dü üncenizi, fikrinizi, haberinizi çok k sa bir süre içerisinde geni kitlelere ula t rabilirsiniz. Kitle ileti im araçlar n n bir iletiyi geni kitlelere yayma özelli#i ku kusuz bu araçlar n en büyük özelli#idir. Buna kar n yay nlanan/iletinin bireyler üzerindeki etkinli#i ne yaz k ki yüz yüze ileti im ya da ki iler aras ileti im kadar etkin de#ildir.
Kille ileti im arac dendi#inde akl m za ilk gelen, gazete, dergi, kitap gibi yaz l ; radyo gibi i itsel; televizyon, sinema gibi i itsel-görsel; internet gibi i itsel-görsel ve yaz l ileti im araçlar d r. Elbette bunlar d nda da resim, tiyatro gibi kitle ileti im araçlar da vard r.
/lk kitle ileti im arac , ilk ça# uygarl klar ndan Roma ve M s rda da yayg n bir ekilde kullan lan gazetedir. /lk kitle ileti im arac olan gazetenin iletisi okur-yazarl kla s n rl yd . Uzun y llar iktidar n sürdüren gazete ileti im teknolojilerindeki geli me sayesinde verini radyoya b rakmak zorunda kald . Radyo; radyo dalgalar vas tas yla s n rlar ortadan kald rarak geni hedef kitlelere ula t . Radyodaki ileti yaln zca okuma-yazma bilen elit bir kesime de#il, okuma yazma bilmeyenlere de hitap eder. Radyo sayesinde sizden kilometrelerce uzakta olan insanlara fikrinizi, haberinizi rahatl kla ula t ra-bilirsiniz. Gazetenin, mekana ba# ml l # n , radyo s n rl olarak ortadan kal-d rm t r. Rakal-dyonun iktikal-dar , görsel ve i itsel ileti im arac olan televizyonla k sa sürede sona ermi tir.
Ancak bütün bu kitle ileti im araçlar n n ortak amac insanlara haber ula t rmakt r. Bu nedenle, bu çal mada öncelikle haber dili ele al nacak ve bas ndaki haber diline, özellikle de spor bas n ndaki haber diline deyi bi-limsel aç dan de#inilecektir.
2. Haber Dili
Günümüzde haber iletiminin önemli bir bölümü daha önce de belirtildi#i gibi gazete, radyo ve televizyon ile gerçekle tirilmektedir. Televizyon haberi k sa bir geçmi e sahip olmas na ra#men, hem haberin yap s n hem de toplumsal de#i imleri etkiler hale gelmi tir. Televizyon haberi, bireyin isteklerine uygun tarzda haz rlanmakta, her türlü ciddî kamusal söylem e#lenceye ve gösteriye dönü türülmektedir. Gerçek yerine imgelerin sunumu a# rl k kazanmaktad r.
Gazetelerde ve medyada kullan lan dil üzerine farkl görü ler vard r. Bir k s m, medyada kullan lan dilin “düzgün” ve “sade” olmas gerekti#ini, di#er k s m ise, medyan n “hayat n renklerini” yans tmas n ve bunun için “ha-yatta”/sokakta kullan mda olan argo vs. alt-dillere ba vurmaktan geri kalmas n n olanaks z oldu#unu dü ünmektedir.
Ancak medyan n haber iletme özelli#ini göz önünde bulunduracak olursak, haber dili, belli bir e#itim sonucu kazan lan, dil bilgisi kurallar na daha çok uyulmas gereken, sözcük seçimi daha dikkatli yap lan, okurda soru i aretleri b rakmayacak ölçüde aç k, net ve kesin bir dildir. Bu nedenle haber dili ve haber dilinde kullan lan ö#eler önem ta maktad r.
Haber dili, esasen, “nötr/yans z” olmas gere#i düz aktar mc , sade, kuru bir özelli#e sahiptir. Dolay s yla, kli e a# rl kl bir dildir. Günümüzde ise farkl diller, lehçeler, yans z olmas gereken haber metinlerinde de kendini göstermektedir. Özellikle spor bas n nda kullan lan man etler, ba l klar, haber dilinin klasik kuru-so#uk üslûbundan uzakla m durumdad r.
2.1. Spor Bas n nda Haber Dili
Kitleleri pe inden ko turan sporu konu ve içerik olarak i leyen spor bas n da, haber dili ve dilini olu turan ö#eler aç s ndan önemlidir. Spor bas n da okurlar na haber ve bilgi vermek için toplumsal, kültürel ve ya ayan bir ö#e olan dili kullanmaktad r. Bununla birlikte spor bas n okurlar n dikkat ve ilgisini çekmek, onlar güvenilirli#i konusunda ikna etmek için dile gerek-sinim duymaktad r.
Spor bas n n n kulland # dil de haber dilidir. Yap lan bir çal mada spor bas n nda kullan lan dille ilgili olarak, Türk spor bas n haber dilini olu turan ö#eler spor kavram ve söz dizimleri, ulusal semboller, deyimler, militarist kavramlar, patolojik kavramlar, do#a kavramlar , ekonomi kavramlar , mitolojik kavramlar, argo sözcük ve söz dizimleri biçiminde saptanm t r (Kaya, 1999). Ayr ca spor bas n nda dil kullan m nda daha fazla özgürlük bulunmakta oldu#u da saptanm t r.
Bu çal mada, Türk spor bas n , iki büyük spor gazetesi FANAT/K ve FOTOMAÇ gazetelerinin futbol haberleri temel al narak deyi bilim aç s n-dan irdelenmi tir.
Sporun toplumsal yap ve ya am üzerinde güçlü etkileri bulunmaktad r. Spor, do#as ve özellikleri gere#i kitle ileti im araçlar ile güçlü bir ili ki içindedir. Bas n, en eski kitle ileti im arac olmas ve kurumsalla m yap s
nedeni ile di#er kitle ileti im araçlar ndan ayr lmaktad r. Bu nedenle bas n ve spor aras ndaki birliktelik güçlü ve farkl anlam ve öneme sahiptir.
Spor ve spor bas n n n önemi gün geçtikçe artmaktad r. Bu do#rultuda spor bas n nitelik ve nicelik olarak geli me göstermi tir. Ancak bu geli meler ço#unlukla futbol haberleri ile s n rl kalm t r. Foto#raf ve ba l k gibi görsel ö#elere haber metninden daha geni bir alan ayr lmaktad r. Ayr ca bir görsel ö#e olarak dü ünebilece#imiz man etler de spor bas n nda büyük önem ta maktad r.
3. Türk Spor Bas n nda Futbolun Yeri ve Önemi
Günümüzde futbol, her insan n ya am na farkl biçimlerde girmi ve dünya genelinde ekonomik, siyasî, kültürel ve sosyal de#i imlere de yön vermek-tedir. "Geçmi ten Günümüze Türkiye’deki Yaz l Spor Bas n nda Futbolun Yeri ve Önemi" (Büyükbaykal, 2004) adl eserin, üçüncü bölümünde, futbol olgusunun Türkiye’deki yaz l spor bas n na farkl dönemlerde ne ekilde yans d # ndan söz edilirken, günümüz yaz l spor bas n nda ‘futbol dünyas n n taraflar ’ aras ndaki ili kinin boyutlar de#erlendirilmektedir. Bu bölümde ayr ca Türkiye’deki yaz l spor bas n nda futbol anlat m dili ele al n rken; deyimlerin, s fatlar n, metaforlar n spor sayfalar ndaki futbol ba l klar nda kullan m na ili kin örneklere de yer verilmi tir.
Dördüncü bölümde ise, Türkiye’deki yaz l spor bas n nda futbolun yeri ve önemini ortaya koymak için Milliyet, Cumhuriyet ve Fotospor gazetelerinin spor sayfalar 15 günlük incelemeye al nm , bu sayfalardaki futbol yaz la-r n n, genel spola-r yaz lala-r içindeki ola-ranlala-r ola-rtaya ç kala-r lala-rak ve elde edilen veriler do#rultusunda da yaz l spor bas n aç s ndan bir de#erlendirme yap lm t r. Eserin sonuç k sm nda futbol-yaz l spor bas n aras ndaki ili kide kar la lan eksikliklere ve bu alanda yap lan yanl l klara kar çözüm önerileri okuyucuya yans t lmaktad r.
Bu eserin yan s ra, Gazi Üniversitesi Beden E#itimi ve Spor Yüksekokulu' nda yap lan bir ara t rmada, Türkiye'de spor yazar olman n kriterinin olmad # , ikili ili kiler ile popülerli#in spor yazarl # için belirleyici oldu#una dikkat çekilmektedir. Gazi Üniversitesi Beden E#itim Spor Yüksekokulu ara t rma görevlileri Alper Güngörmü ve Recep Cengiz (2003) taraf ndan yap lan ''Spor haberlerinin ve kö e yazarlar n n okuyucuya yans tt # görü ler üzerine'' adl ara t rmada, spor yazarlar n n verdi#i mesajlar n olumlu ve olumsuz aç lardan analizi yap lm t r. 5 ulusal gaze-tenin 24 günlük say lar nda yer alan 121 yazar n kaleme ald # 457 kö e yaz s n n üzerinde yap lan ara t rmada, okuyucuya olumlu mesaj veren kö e
yaz s n n oran yüzde 49.2, olumsuz mesaj veren kö e yaz lar n n oran n n ise yüzde 5.8 oldu#u belirlenmi tir.
Futbolun popüler olma özelli#i ve kitlelerin ilgisini üzerine toplamas nedeniyle spor bas n n n büyük bir k sm n futbol haberleri olu turmaktad r. Gazete ve televizyonlar n tiraj ve izlenme kayg s nedeniyle sporla taraftarl k d nda ba# olmayan baz popüler ki iler kö e yazarl # veya yorumculuk yapmaktad r (Güngörmü & Cengiz, 2003).
Yukar da sözü edilen ara t rmada, medyatik olup, gazetecilik mesle#inin d nda olan bu ki ilerin dil bilgisi yanl l klar ve eksikliklerine neden olduklar na, ki i, kurum ve kurulu lar sorumsuzca hedef gösterdiklerine i aret edilmektedir. Ayr ca gazetecilik bilgisinden yoksun olan bu tür spor yazarlar n n, argo kelimeler kullan m ve tarafl yaz lar gibi sorunlara da s kça rastland # belirtilmektedir. Ara t rmada, Türkiye'de spor yazar olman n kriterinin olmad # na da dikkat çekilmektedir.
Daha önce de belirtildi#i gibi, bran lara göre da# l mda ise kö e yaz lar n n konu içeriklerinin ba nda yüzde 89.3'lük bir oranla futbolun yer ald # na dikkat çekilmektedir.
Spor bas n nda dikkat çekmek için kullan lan man etlerin ve ba l klar n iddet, cinsellik ve argoyu ça#r t rd # vurgulanan ara t rmada, ''5 kafa kop-tu'', ''bombalad '', ''Ankara cellad '', ''Fatih Akyel'in de kellesi uçuyor'', ''kald r r m'', ''Geçmi e mazi'', ''E ek gibi geleceksiniz'', ''/ntikam'' gibi ifadelerin man etlerde çok s kça yer almakta oldu#u bildirilmektedir. Baz spor yazarlar n n ele tiri yaparken kulland klar üslubun ''ben merkezli'', ''hakaretamiz'', ''yarg lay c '', ''ben hakl y m, sen bu i i bilmiyorsun'' eklinde oldu#u belirtilmektedir.
Spor bas n n n kamu görevi sorumlulu#uyla, okuyucunun bran tercihini dikkate almas , haberle bilginin bütünle ti#i tavsiye ve te vik içeren mesajlar vererek görevini yerine getirmesi Türk sporunun geli imine sa#layaca# katk ve "fair play" aç s ndan büyük önem ta maktad r (Güngörmü & Cengiz, 2003).
4. Yöntem
Bilindi#i gibi gazetelerin spor sayfalar hem yo#un ilgi hem de tepki alan d r. Spor sayfalar n n ba l klar s k s k tart maya aç lmaktad r. Bir önceki bölümde de belirtildi#i gibi man etler, ba l klar deyi bilimsel olarak bu çal mada irdelenecektir. Çal mada Türkiye’de yay mlanan iki spor
gazetesi olan FOTOMAÇ ve FANAT/K gazetelerinin rast gele belirlenmi 15 günlük say lar n n futbolla ilgili sayfalar incelemeye al nm , bu sayfa-lardaki futbol haberlerinin man etleri ve ba l klar incelenerek elde edilen veriler do#rultusunda deyi bilimsel aç dan bir de#erlendirme yap lm t r. 5. Sonuçlar ve De erlendirme
Daha öncede belirtildi#i gibi çal man n amac Türk spor bas n nda futbol haberlerinde kullan lan man etlerin deyi bilimsel aç dan incelenmesidir. Buna göre, bu bölümde her iki gazeteden (FOTOMAÇ, FANAT/K) elde edilen veriler s ras yla incelenerek yorumlanacakt r.
5.1. Fotomaç Gazetesi Man'etleri U YAYENERSUN YA DA.. (17.11.2004)
Bu man ette a# z özellikli bir sapma gözlenmektedir. Ancak bu a# z özellikli sapma farkl bir biçimde yaz lmas ndan dolay yaz msal bir sapma olarak da de#erlendirilebilir. Bunun yan s ra “ya da…” denip b rak ld # için de bir önceleme söz konusudur.
U S1STEM GERE41 G1DERSUN HOCAM (18.11.2004)
Yukar daki man etten bir gün sonraki man ette cümle tamamlan yor ve futbol tak m n n hocas olan Ersun Yanal’a tak m galibiyet alamazsa gitmesi gerekti#ini yine bir lehçesel sapma yaparak man etten veriliyor.
U HASANSIZ A IYO (20.11.2004)
Bu man ette ise Hasan >a olmadan tak m n iyi olmad # n ifade edilmek istenmi ve bu futbolcunun soyad ndan yola ç k larak bir önceleme yap l-m t r.
U Bir 3im Su: 3-2
Lig lideri, UEFA Kupas 'nda iddial Fenerbahçe, Ankaragücü'nü yenerek 22 y ld r hasret kald Türkiye Kupas 'nda çeyrek finale ç kt . (24.01.2005)
Yukar daki man ette yine bir yaz msal sapma görülmektedir. Fenerbahçe’nin Ankaragücü kar s ndaki galibiyetini ön plana ç karmak için “bir içim su” demek yerine “iç” kelimesi at lan gol say s olan “3” ile verilmektedir ve böylece gol say s da öncelenmektedir.
U Del'isi Olan Her Gün A lar: 1-3
Ligden kopan, Avrupa'da hüsran ya ayan Be ikta ' n, tutundu u son dal da k r ld . (24.01.2005)
Be ikta ’ n Konyaspor ma#lubiyetini anlat rken teknik direktörü Del Bosque’yi yarg layan bir man et olarak gözümüze çarpmaktad r. “Ölüsü olan bir gün, delisi olan her gün a#lar” sözünü ça#r t ran bir ifadeyle teknik direktörün soy ismini benzeterek onun ba ar s zl # n öncelemi ve yaz msal bir sapma yap lm t r.
U Gülmek haram!
Del Bosque ile ac lar n tak m olan Be ikta , 2005'e de kötü ba lad Kartal; Konya'ya yenilip kupaya veda, taraftar na da bayram zehir etti. (24.01.2005)
Bir önceki haber man etiyle ilgili bir alt ba l kta da abart dan yararlan l-m t r. Ayr ca haberin deval-m nda ise “… kupaya veda, … bayral-m zehir etti.” ifadesinde “etti” kelimesini yinelenmeyerek k saltmadan yararlan l-m t r.
U Ona ükür buna küfür: 1-0
Türkiye Kupas 3'üncü kademesinde Bursaspor ile kar la an G.Saray, Hakan Gükür'ün 16'nc dakikadaki kafa golüyle turu geçti. (23.01.2005)
Verilen man ette golü Hakan >ükür’ün att # n anlatmak için farkl bir yöntem izlenmi tir. Ayr ca hece yinelemesi, ya da kafiyeden yararlan l-m t r. Bunun nedeni ise l-maç n küfürlü geçti#ini vurgulal-makt r.
U Tura Geldi
Ba ar l futbolunu, ikinci yar ya ta yamayan Cimbom, Bursa kar s nda zor duruma dü se de ad n tura yazd rmas n bildi. (23.01.2005)
Bu man ette ise belirsizlik gözlenmektedir. “Yaz -tura”daki turadan m söz edilmekte yoksa “tur” kelimesinden mi söz edilmekte? Burada da okuyu-cunun dikkatini çekmek amaçlanm t r. Ayn zamanda metin içerisinde de Galatasaray yerine “Cimbom” kelimesinin kullan lmas da dikkat çekicidir. U Kupa Fatih'i Trabzon: 2-0
Bordo-mavililer, Malatya'y Avni Aker'de iki golle kupa d b rakt . (24.01.2005)
Trabzonspor’a “kupa fatihi” s fat yak t r lm ve “fatih” kelimesine al l-mad k bir tamlayan eklenmi tir. Bunun yan s ra bir de sapma gözlen-mektedir. “Kupa d b rakmak” kullan m yla yeni bir söylem olu turul-mu tur. Ayr ca Türkiye Kupas n 2 y ld r Trabzonspor’un almas da hat rla-t lmak isrla-tenmi rla-tir. Bunun yan s ra Farla-tih Tekke adl furla-tbolcunun gol arla-tmas da vurgulanm t r.
U Diyarbak r kupaya Yan k!
Rize'yi Cem Yan k' n penalt golüyle geçen k rm z -ye illiler kupada 'yola devam' dedi. (23.01.2005)
Bu ba l kta ise yine benzetme ve ça#r mdan yararlan lm t r. Ayn zamanda da bir belirsizlik söz konusudur. Bu sayede okuyucuyu merak-land r p haberin devam n okumas amaçlanm t r. Haberin devam okundu#unda yan k kelimesinin golü atan futbolcunun soy ismi oldu#u ve yazar n da bunu ustaca kullanarak tak m n kupay ne kadar istedi#ini de ifade etmek için kulland # n gözlemleyebiliyoruz.
U Y ld r m gibi bitirdi
Kilitlenen Anelka transferi, F.Bahçe Ba kan Aziz Y ld r m' n 1ngiltere'ye gidip müdahale etmesiyle çözüldü.... (23.01.2005)
Bu man ette de bir belirsizlik ve ayn zamanda benzetme söz konusu. Fenerbahçe ba kan Aziz Y ld r m’dan söz ediliyor. Ba kan Aziz Y ld r m’ n transferi çok h zl bir ekilde bitirdi#ini ifade etmek amac yla ba kan n soyad ndan yola ç k larak bir benzetme yap lm t r. Okuyucu yine haberin devam n merak etmektedir. Fakat bu haberin henüz do#ru olmad # , yani daha görü melerin sürdü#ü ak am televizyon haberlerinde belirtilmi tir.
U Bir Hidayetti
Türkiye'nin NBA'deki elçisi Hidayet Türko lu, Orlando Magic'in Philadelphia'y 115-111 yendi i maçta tak m n s rtlad ; üretti i 22 say yla Orlando'nun en skorer oyuncusu oldu. (23.01.2005)
Asl nda konu futbol haberleri fakat incelemeler s ras nda göz ard edilmesi mümkün olmayan bir man et daha bulunmu tur. Yukarda NBA’daki elçisi (gururu) (ki burada da bir benzetme ve betimleme söz konusudur) Hidayet Türko#lu’yla ilgili bir man et. Asl nda man etle söylenmek istenen “Bir Hidayet yetti” fakat bu haber basketbolcumuzun isminden yola ç k larak ho bir ekilde verilmek istenmi tir. Yine bir k saltma söz konusudur. Ayn zamanda da bir yaz msal sapma da gözlenmektedir.
U EN BABA KAVGA (21.11.2004)
Bu man ette ise kavgan n büyüklü#ü “baba” kelimesiyle ifade edilmi tir. Metafor kullan lm t r.
U ÇEK B1 L1ZBON
Fenerbahçe, Çek ekibi Prag' , deplasmanda devirdi... "UEFA'da yola devam" dedi. Yeni hedef, 18 May s gecesi Lizbon'da UEFA Kupas Finali oynamak (24.11.2004)
Bu man ette ise Fenerbahçe’nin galibiyeti farkl alanda kullan lan bir söylemle ifade edilmi tir (Çek bi pilav üstü kuru) . Ayn zamanda S.Prag’ n Çek tak m olmas ve bu galibiyetle Lizbon’da yap lacak olan UEFA finaline kat lmaya aday oldu#u ifade edilmi tir.
U KR&ZTOPH DAUM
Fenerbahçe’ye geldi i günden bu yana hiç bir eyden memnun olmayan teknik direktörü Christoph Daum, Diyarbak r maç öncesinde yine istifa sinyalleri verdi, yönetime de verdi veri tirdi. (25.11.2004)
Bu man ette Christoph Daum’un isminden yola ç karak ortaya ç kan sorunlar ifade etmek amac yla “KR/Z” kelimesi kullan lm t r. Yaz msal bir sapma gözlenmektedir.
U Fener'e çeyrek alt n: 3-2
Kad köy randevusu Aurelio'nun golüyle ba lad . 1smet'in beraberlik golü keyifleri kaç rd . Luciano ile Tuncay fark bir anda açt . (24.01.2005)
Yukarda ki ba l kta Fenerbahçe’nin Ankaragücü galibiyeti ve bunu takiben çeyrek finale yükselmesi “çeyrek alt n” tamlamas yla çarp c bir ekilde ifade edilmi tir.
5.2. Fanatik Gazetesi Man'etleri U Çeyrek var 3-2
22 y ld r Türkiye Kupas ’n kazanamayan Fenerbahçe, 3. kademe maç nda, Ankaragücü’nü Kad köy'de 3-2 yenerek ad n çeyrek finale yazd rd . (24.01.2005)
Bu man ette saati söylemek için kullan lan “Çeyrek var” cümlesi Fener-bahçe’nin Ankaragücü’yle yapt # maçtan sonra çeyrek finale ç kma hakk kazand # n çarp c bir dille ifade edilmi tir. “…ad n çeyrek finale yazd rd ” ifadesi de bunu desteklemektedir.
U Kad köy inledi
Fenerbahçe, 35 gün sonra Saraco lu’na ç karken, taraftarlar so uk hava ve ya mura ra men tak mlar n yaln z b rakmad . (24.01.2005)
Yukar daki ba l kta abartma tekni#i kullan lm t r. Kad köy kelimesi ile Fenerbahçe >ükrü Saraço#lu Stad kastedilmektedir. Ayr ca “inlemek” canl varl klara mahsus bir eylemdir. Burada da ki ile tirme kullan larak “Kad köy inledi” denmi tir.
U Galatasaray’da Matem var
Del Bosque, "Yenilgi de futbolun bir parças " dedi. (24.01.2005)
Be ikta Futbol tak m n n Konyaspor önünde Türkiye kupas çeyrek finale yükselme mücadelesinde alm oldu#u yenilgiden dolay Be ikta camias n n üzüntüsü abart l bir ifadeyle verilmek istenmi tir.
U Hep karanl k! 1-3
Be ikta ' n tutunacak tek dal Türkiye Kupas 'yd . Ama Bosque ve talebeleri Konya'dan fark yiyerek kupaya da veda ettiler. (24.01.2005)
Ligde, UEFA’da ve son olarak Türkiye Kupas ’nda da ba ar sa#layamayan Bosque’li Be ikta tak m n n ba ar s zl # “karanl k” a benzetilmi tir. U Fiyasko 1-3
Be ikta , Avrupa'ya uzanan en k sa yolda da tökezledi. (24.01.2005)
Yukar daki iki ba l #a benzer ekilde, bu ba l kta da Be ikta ’ n ba ar s zl # “fiyasko” kelimesi ile ifade edilmi tir. Ayr ca ki ile tirme yap larak “tökez-lemek” kelimesi ba ar s zl k ifadesi için kullan lm t r.
U Sanc l zafer 1-0
Bursaspor kar s nda ölüp ölüp dirilen Galatasaray, Hakan Gükür’ün 16. dakikada att kafa golüyle Türkiye Kupas ’nda çeyrek finalist oldu. (23.01.2005)
Galatasaray tak m n n alm oldu#u zor galibiyet paradoks kullanarak ifade edilmek istenmi tir. “Sanc l ” kelimesi galibiyetin zor elde edildi#ini göster-mektedir. Ayn zamanda ki ile tirmeye de örnek gösterilebilir.
U Trabzon’da ‘Güne ’ açt 2-0
Bordo-Mavililer, Malatyaspor'u Fatih ve Hasan' n golleriyle rahat devirdi. (24.01.2005)
Trabzonspor’u ilk resmi maç nda galibiyete ta yan >enol Güne ’in ba ar s n vurgulamak için böyle bir ifade kullan lm t r. Bu ifade iki anlama gelebilir. Birincisi >enol Güne , teknik adam olarak, ba ar l d r. /kinci olarak ise “güne açt ” deyimiyle Trabzonspor’un Malatyaspor’u yenerek çeyrek finale yükselmesi belirtilmi tir.
U Del Bosque ile icraat n içinden
Del Bosque, formumuzu yükselttik, herkes daha iyi bir Be ikta izleyecek. Ronaldo olay na çok üzüldüm. Juanfran için ise beklemedeyiz dedi. (23.01.2005)
Burada “icraat n içinden” kullan m yla artbilginin geri ça# r lmas yoluyla okuyucuya Del Bosque’nin devre aras nda Be ikta ’ta iyiye yönelik neler yap ld # ile ilgili yapt # aç klamalar belirtilmek istenmi tir.
U MANCHESTERLEMEZ (27.11.2004)
Bu son man ette ise /ngiliz tak m Manchester United’ n bir gün sonra yapaca# maçla ilgili yorumu veriliyor. “Manchester” ve “terlemez” kelime-lerinin ortak hecesi olan “ter” iki kez yaz lmam ve birle ik bir kelime olu turulmu . Bu da yine yaz msal sapmaya bir örnek. Ayn zamanda bu kelimeyle (“terlemez”) ifade edilmek istenen Manchester United’ n oynaya-ca# maçta fazla zorlanmayaoynaya-ca# d r.
6. Sonuç
Bu çal mada tüm dünyada oldu#u gibi Türkiye’de de kitleleri pe inden ko turan sporu konu ve içerik olarak i leyen spor bas n , futbol haberleri temel al narak haber dili, man etler ve ba l klar deyi bilimsel olarak incelenmi tir. Çal mada Türkiye’de yay mlanan iki spor gazetesi olan FOTOMAÇ ve FANAT/K gazetelerinin rast gele belirlenmi 15 günlük say lar n n futbolla ilgili sayfalar incelemeye al nm , bu sayfalardaki futbol yaz lar n n man etleri ve ba l klar incelenerek elde edilen veriler do#rultusunda deyi bilimsel aç dan bir de#erlendirme yap lm t r.
Daha öncede belirtildi#i gibi çal man n amac Türk spor bas n nda futbol haberlerinde kullan lan man etlerin deyi bilimsel aç dan incelenmesidir. Bu çal man n sonucunda Türkiye’deki yaz l spor bas n nda futbol anlat m dili ele al nd # nda;
a) yaz msal sapmalar n, b) deyimlerin,
c) s fatlar n, d) metaforlar n,
e) benzetmelerin, f) ki ile tirmelerin, g) abartmalar n, h) sesbilgisel sapmalar n, i) öncelemelerin j) ça r mlar n
spor sayfalar ndaki futbol ba l klar nda büyük oranda kullan lmakta oldu#u saptanm t r. Bu söz sanatlar n n kullan lmas ise haber dilini özellikle de kitleleri ilgilendiren futbol bas n nda kullan lan anlat m dilini güçlendirmek ve okuyucunun ilgisini çekmek için vazgeçilmezdir.
Kaynakça
Büyükbaykal, Güven (2004). Geçmi ten Günümüze Türkiye’deki Yaz l Spor Bas -n -nda Futbolu-n Yeri ve Ö-nemi, /Ü /leti im Fakültesi Yay -nlar , /sta-nbul. Cengiz, Recep & Güngörmü , A. (2003) “Spor Haberleri ve Kö e Yaz lar n n
Okuyucuya Yans tt # Görü ler Üzerine Bir Ara t rma”, Beden E#itimi ve Sporda Sosyal Alanlar Kongresi (10-11 Ekim 2003)Gazi Üniversitesi, Ankara.
Kaya, A. Yalç n (1996). “Dünya’da ve Türkiye’de Bas n n Geli imi ile Bas nda Sporun Haber Ö#eleri Aç s ndan /ncelenmesi”, (yay mlanmam yüksek lisans tezi), Eski ehir: Anadolu Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. Kaya, A. Yalç n (1999). “Spor bas n nda dil kullan m ”. Selçuk Üniversitesi /leti im
Fakültesi Dergisi, Say : 6
Gürcan, H. /brahim, Tözelik, Ufuk. inettr.org.tr/inetconf6/tammetin/sporbas n -tam.doc
www.fotomac.com.tr. www.fanatik.com.tr.
