2
W.G. Sebald SATÜRN’ÜN HALKALARI
Ýngiltere’de Bir Hac Yolculuðu
Can Yayýnlarý: 1561
Çaðdaþ Dünya Edebiyatý: 634
Die Ringe des Saturn, W.G. Sebald
© Eichborn AG, Frankfurt am Main, 1992.
Tüm haklarý saklýdýr.
© Can Sanat Yayýnlarý Ltd. Þti., 2004
Bu eserin Türkçe yayýn haklarý The Wylie Agency (UK) Ltd.
aracýlýðýyla alýnmýþtýr.
1. basým: Aðustos 2006
Yayýna Hazýrlayan: Þebnem Sunar Kapak Tasarýmý: Erkal Yavi Kapak Düzeni: Semih Özcan Dizgi: Gelengül Çakýr Düzelti: Fulya Tükel Kapak Baský: Çetin Ofset Ýç Baský ve Cilt: Özal Basýmevi
ISBN 975-07-0651-X
CAN SANAT YAYINLARI
YAPIM, DAÐITIM, TÝCARET VE SANAYÝ LTD. ÞTÝ.
Hayriye Caddesi No. 2, 34430 Galatasaray, Ýstanbul Telefon: (0212) 252 56 75 - 252 59 88 - 252 59 89 Fax: 252 72 33 http://www.canyayinlari.com
e-posta: yayinevi@canyayinlari.com
4
W.G. Sebald SATÜRN’ÜN HALKALARI
Ýngiltere’de Bir Hac Yolculuðu
ROMAN
Almanca aslýndan çeviren YEÞÝM TÜKEL KILIÇ
CAN YA YIN LA RI
6
Çe vir me nin no tu
Se bald, ro ma nýn da bir çok me tin den alýn tý lar yap mak ta, an cak bun la rý ken di kur ma ca met ni bað la mýn da kul lan- mak ta dýr. Çe vi ri aþa ma sýn da bu me tin le rin var sa Türk çe le- rin den fay da la nýl mýþ, ama bun lar üze rin de met nin ge rek tir- di ði de ði þik lik ler ya pýl mýþ týr. Se bald, bu me tin le re ço ðun- luk la doð ru dan iþa ret et me me yi seç ti ði için, Türk çe çe vi ri- de de bu açý dan ya za rýn ter ci hi ne bað lý ka lýn mýþ týr.
8
ÝÇÝN DE KÝ LER
Bi rin ci Bö lüm
Has ta ne de - An ma Ya zý sý - Tho mas Browne’ ýn Ka fa ta sý nýn Se rü ven li Yol cu lu ðu - Ana to mi Der si - Ru hun Yük sel me si - Bak la- va Að Do ku su - Düþ sel Var lýk lar - Ölü Yak ma
Ýkin ci Bö lüm
Di zel Mo tor lu Tren - Mor ton Peto’ nun Ma likâne si - Somerleyton’ u Zi ya ret Et mek - Alev le re Bo ðu lan Al man Þe hir le ri - Lowestoft’ ýn Çö kü þü - Hiç bir Þey An la ma mak - Es ki Bir Say fi ye - Fre de rick Far rar ve II. James’ in Ka la ba lýk Ol ma yan Mai ye ti
Üçün cü Bö lüm
Sa hil de ki Ba lýk çý lar - Rin ga nýn Do ða Ta ri hi ne Dair - Geor ge Wynd ham Le St ran ge - Bü yük Bir Do muz Sü rü sü - Ýn sa nýn Çift leþ- me si - Or bis Ter tius
Dör dün cü Bö lüm
So le Körfezi’ nde De niz Sa va þý - Ge ce nin Çök me si - Lahey’
de ki Ýs tas yon Yo lu - Mau rits huis - Sc he ve nin gen - Aziz Se baldus’- un Me za rý - Sc hip hol Ha va li ma ný - Gö rün me yen Ýn san lar - Sailors’
Rea ding Room - Bi rin ci Dün ya Savaþý’ ndan Fo toð raf lar - Sa va Ir ma ðý Yakýnlarý’ ndaki Ja se no vac Top la ma Kam pý
Be þin ci Bö lüm
Con rad ve Ca se ment - Kü çük Teo dor - Vologda’ da Sür gün - No vo fas tov - Apol lo Korzeniovski’ nin Ölü mü ve Ce na ze si - De niz ve Aþk Ya þa mý - Eve Doð ru Bir Kýþ Yol cu lu ðu - Ka ran lý ðýn Yü re ði - Wa ter loo Pa no ra ma sý - Ca se ment, Kö le Ti ca re ti ve Ýr lan da lý lýk Me se le si - Aðýr Ce za Mah ke me si ve Ýn faz
10
Al týn cý Bö lüm
Blyth Ir ma ðý Üze rin de ki Köp rü - Çin Ým pa ra tor luk Tre ni - Tai- ping Ayak lan ma sý ve Or ta Krallýk’ ýn Ti ca re te Açýl ma sý - Yuan Ming Yuan Bahçesi’ nin Ya ký lýp Yý kýl ma sý - Ým pa ra tor Xianfeng’ in So nu -Dul Ým pa ra to ri çe Cixi - Gü cün Gi zem le ri - Ba týk Kent - Za val lý Al ger non
Ye din ci Bö lüm
Dunwich Fun da lý ðý -A lüv yon lu Top rak lar, Midd le ton - Berlin’
de Ço cuk luk - Ýngiltere’ ye Sür gün - Rü ya lar, Gö nül Ya kýn lýk la rý, Mek tup laþ ma lar - Ýki Tu haf Öy kü - Yað mur Or ma ný nýn Ýçin den
Se ki zin ci Bö lüm
Þe ker Hak kýn da Soh bet - Boul ge Park - Fitz Ge rald lar - Bredfield’ da Ta va n A ra sýn da ki Ço cuk Oda sý - Edward FitzGerald’
ýn Ya zýn sal Me ra ký - Bü yü lü Bir Göl ge Oyu nu - Kay be di len Bir Ar ka daþ - Son Yýl lar - Son Yol cu luk, Yaz Man za ra sý, Mut lu luk Göz- yaþ la rý - Do mi no - Ýr lan da Ha tý ra sý - Ýç Sa va þýn Öy kü sü ne Dair - Kun dak la ma lar, Yok sul laþ ma ve Yý ký lýþ - Sie na lý Azi ze Ca te ri na - Sü lün Av la ma Sev da sý ve Gi ri þim ci lik - Çö lün Ýçin den - Giz li Ým ha Si lah la rý - Baþ ka Bir Ül ke de
Do ku zun cu Bö lüm
Ku düs Ta pý na ðý - Char lot te Ives ve Cha teaub riand Vi kon tu - Me zar Öte sin den Ha tý ra lar - Ditc hing ham Ki li se Mezarlýðý’ nda - Ditc hing ham Par ký - 16 Ekim 1987 Fýr tý na sý
Onun cu Bö lüm
Tho mas Browne’ ýn Mu saeum Clausum’ u - Ýpek bö ce ði Bombyx mo ri - Ýpek bö ce ði nin Kö ke ni ve Yay gýn laþ ma sý - Norwich li Ýpek Do ku ma cý la rý - Do ku ma cý la rýn Ruh sal Ra hat sýz lýk la rý - Ku maþ De sen le ri: Do ða ve Sa nat - Almanya’ da Ýpek bö cek çi li ði - Öl dür me Sa na tý - Yas Ký ya fet le rin de Kul la ný lan Ýpek ler
Bi lin di ði üze re iyi ve kö tü, bu dün ya nýn top rak la rýn da her za man bir lik te ve bir bi riy le bað lan tý lý ola rak ge li þir.
John Mil ton, Pa ra di se Lost Hac’ a yü rü ye rek git me yi se çen, ký yý bo yun ca iler le ye- rek sa va þýn deh þe ti ne ve ka za nan la rýn de rin umut suz lu ðu- na an la mak sý zýn ba kan o za val lý ruh la rý ba ðýþ la mak ge rek ön ce lik le.
Jo seph Con rad, Mar gue ri te Poradovska’ ya Satürn’ ün hal ka la rý ek va tor düz le mi için de dai re bi çim- li yö rün ge ler üze rin de do la nan “kirli” buz par ça la rýn dan ve tah mi nen mi ne ral par ça cýk la rýy la ka rýþ mýþ toz lar dan oluþ- muþ tur. Bun lar bir ola sý lýk la, es ki den ge ze ge nin çok ya kýn- la rý nda bu lu nan ve et ki sin de kal dý ðý gel git ne de niy le yok olan bir uy du nun par ça la rý dýr (® Roc he Li mi ti).
Brock haus An sik lo pe di si
12
I
1992 Aðustosu’ nda ey yam-ý ba hur
1
sý cak la rý so na er mek üze rey ken, Ýngiltere’ nin do ðu sun da ki Suf folk Kontluðu’ nu yü rü ye rek do laþ mak üze re yo la çýk tým. Uzun sü ren önem li bir ça lýþ ma nýn bit me si nin ar dýn dan içi mi kap la yan boþ luk duy gu sun dan bu yol cu luk sa ye sin de kur tul ma yý umu yor- dum. Kýs men kur tu la bil di ði mi de söy le ye bi li rim, çün kü de niz ký yý sýn dan içe ri ye doð ru uza nan ve yal nýz ca tek tük ev le rin ol du ðu bu kü çük yer le þim böl ge sin de saat ler, hat ta gün ler sü ren ge zin ti ler yap tý ðým o gün ler de ki ka dar ken di- mi öz gür his set ti ðim an lar çok az dýr ha ya tým da. Öte yan dan ar týk ba na öy le ge li yor ki, bel li ruh ve be den has ta lýk la rý nýn Bü yük kö pek ta kým yýl dý zý nýn en par lak yýl dý zý olan Ak yýl- dýz’ ýn et ki siy le içi mi ze yer leþ ti ði bo þi na ný nýn hak lý bir ya ný ola bi lir. Bu doð ru ol sun ol ma sýn, iler le yen gün ler de, ser- best çe do la þa bil di ðim o gü zel gün le rin aný sý ol du ðu ka dar, bu ýs sýz böl ge den ta geç mi þe de ðin uza nan yo k o lu þun iz le- riy le kar þý kar þý ya kal dý ðým da üze ri me çö ken felç edi ci o deh þet his si be ni epey uð raþ týr dý. Yol cu lu ðu ma baþ la dýk tan tam bir yýl son ra ne re dey se hiç ha re ket ede me ye cek ha le ge lip bir taþ ra baþ ken ti olan Norwich’ teki has ta ne ye bu yüz- den kal dý rýl mýþ tým bel ki de, iler le yen say fa lar da an la ta cak- la rý mý da en azýn dan zih nim de ta sar la ma ya bu ra da baþ la- dým za ten. Has ta ne ye yat týk tan he men son ra, se ki zin ci kat ta ki odam da, ge çen yaz baþ tan so na do laþ tý ðým Suffolk’- un o uç suz bu cak sýz düz lük le ri nin ar týk son su za de ðin tek1 Ku ze yin ýlýman bölge le rin de tem muz, aðus tos ve eylül ay larýnda görülen aþýrý sýcak günler. Yu nanlýlar bu günler de, Güneþ’le ayný za man da yükse len ve Al fa Büyükköpek ola rak da bi li nen Akyýldýz’ýn ken di ýsýsýný Güneþ’e kattýðýna ve ha vanýn bu yüzden aþýrý de re ce de ýsýndýðýna inanýrlardý. Ro malýlar ve Mýsýrlýlar ise köpek le rin ey yam-ý ba hur da çýlgýna döndüðüne inandýklarý için bu döne me “köpek günle ri” adýný ver di ler. (Ç.N.)
14
bir kör nok ta ya sý kýþ tý rýl mýþ ola rak ka la bi le ce ði dü þün ce siy- le na sýl sar sýl dý ðý mý hâlâ çok iyi aným sý yo rum. Ya ta ðý mýn dur du ðu yer den ba kýl dý ðýn da, pen ce re nin çer çe ve siy le sý nýr lý renk siz, can sýz bir gök yü zü par ça sýn dan baþ ka bir dün ya gö rün mü yor du ger çek ten de.
Gün bo yun ca içim de sýk sýk duy du ðum o is tek, ya ni son su za de ðin kay bet miþ ol mak tan kork tu ðum ger çek li ði,
si yah tel ler le örü lü bir ýz ga ra nýn per de le di ði has ta ne pen ce- re sin de ki man za ra da ken dim için gü ven ce ye al ma is te ði ka ran lýk çö ker ken o den li art mýþ tý ki, ba zen yü zü ko yun, ba zen yan dö ne rek –ya ni o an da han gi si da ha ko lay ola cak- sa öy le– ya ta ðýn ke na rýn dan aþa ðý kay mýþ, emek le ye rek du va ra ka dar git miþ, son ra da bü yük bir acý ver me si ne kar- þýn pen ce re nin per va zý na tu tu nup ken di mi güç lük le yu ka rý çe ke rek doð rul muþ tum. Ye re pa ra lel, ya tay ko nu mun dan doð ru lup ilk kez dik du ran bir can lý gi bi ben de þid det li ka sýl ma lar his set ti ðim için pen ce re ye yas lan mýþ tým; o an da, za val lý Gregor’ un tit re yen ba cak la rýy la kol tu ðun ke na rý na tu tu nup kü çük oda sý nýn pen ce re sin den dý þa rý ya bak tý ðý sah ne, bir za man lar pen ce re den dý þa rý ya ba kar ken his se de- bil di ði hal de ar týk yal nýz ca bel li be lir siz aným sa ya bil di ði o kur tul ma his si gel di ak lý ma elim de ol ma dan. Ve göz le ri ar týk bu la nýk gö ren Gregor’ un yýl lar dýr ai le siy le bir lik te otur du ðu sa kin Charlottenstrasse’ yi se çe me ye cek ha le gel- me si, da ha sý bu cad de yi kur þu ni bir ýs sýz lýk gi bi al gý la ma sý mi sa li, has ta ne nin dýþ av lu la rýn dan uf ka de ðin uza nan bu çok iyi ta ný dý ðým þe hir de ba na öy le si ne ya ban cý ge li yor du.
Aþa ðý da ki iç içe geç miþ du var lar ara sýn da her han gi bir þe yin ký pýr dý yor ola bi le ce ði ne inan mý yor, ken di mi bir ka ya- lý ðýn te pe sin den aþa ðý ya, bir taþ de ni zi ne ya da kas vet li kat oto park la rý nýn, sü rük len miþ de va sa ka yaç küt le le ri gi bi yük sel di ði bir mo loz tar la sý na ba ký yor gi bi his se di yor dum.
O sol gun yüz lü ak þam saa tin de, has ta ne nin gi riþ ta ra fýn da- ki ýs sýz çi men lik ten ge çe rek ge ce nö be ti ne git mek te olan bir hem þi re dý þýn da ya kýn lar da kim se yok tu. Ma vi sin yal lam ba sý ya nan bir am bu lans þe hir mer ke zin den yo la çýk mýþ, so kak la rýn kö þe si ni bir bi ri ar dý sý ra ya vaþ ça dö ne rek, acil yar dým ge re ken ye re doð ru iler li yor du. Si ren se si be nim bu lun du ðum ye re ka dar ulaþ mý yor du. Ben yu kar day dým;
bu lun du ðum yer, de yiþ ye rin dey se ya pay bir ses siz lik le çe pe çev re sa rýl mýþ tý. Yal nýz ca ka ra dan esip ge len rüzgârýn pen ce re ye çarp tý ðý du yu lu yor, za man za man rüzgârýn se si ke sil se bi le, in sa nýn ku lak la rýn da ka lan uðul tu su tam ola rak hiç din mi yor du.
16
Has ta ne den ta bur cu edil me min üze rin den bir yýl dan da ha uzun bir za man geç me si nin ar dýn dan, bu gün not la rý- mý dü zen le ye rek yaz ma ya baþ la yýn ca, se ki zin ci kat tan aþa- ðý ya ba kýp ya vaþ ya vaþ ka ran lý ða gö mü len þeh ri sey ret ti ðim o es ki gün ler de Mic hael Parkinson’ un hâlâ ha yat ta ol du ðu ak lý ma gel di bir den bi re. Por ters field Road’ daki mü te va zý evin de ço ðun luk la yap tý ðý gi bi muh te me len ya bir se mi ne re ha zýr la ný yor ya da uzun za man dýr üze ri ne ça lýþ tý ðý Ra muz hak kýn da ki in ce le me siy le uð ra þý yor du. Mic hael kýrk la rý nýn so nun day dý, bekâr dý ve sa ný rým, ha ya tým bo yun ca kar þý laþ- tý ðým en ma sum in san lar dan bi riy di. Ken di çý kar la rý ný dü þün mek ka dar uzak bir þey yok tu ona; bir sü re dir hü küm sü ren ko þul lar al týn da gi de rek zor laþ ma sý na kar þýn, so rum- lu luk la rý ný ye ri ne ge tir me yi her þey den çok önem ser di.
Ama asýl be lir gin özel li ði, ka naatkâr lý ðýy dý; öy le ki, bu nun alý þýl ma dýk bo yut la ra var dý ðý ný id dia eden ler de var dý. Ço ðu in sa nýn var lý ðý ný ko ru mak ve sür dü re bil mek adý na dur mak- sý zýn alýþ ve riþ yap tý ðý bir dö nem de, Mic hael ge nel ola rak hiç alýþ ve ri þe çýk maz dý. Bir ko yu ma vi ve bir de ký zý la ça lan kah ve ren gi ce ke ti var dý; ta nýþ tý ðý mýz gün den iti ba ren yýl lar bo yun ca yal nýz ca bu iki ce ke ti giy di sý ray la. Ce ket le rin kol- la rý sö kü lüp dir sek le ri yýp ran dý ðý za man eli ne ken di si ið ne ip lik alýp ya ma ya par dý. Hat ta göm lek le ri nin ya ka sý ný da ken di si ters yüz edi yor ol ma lýy dý. Mic hael, dü zen li ola rak her yaz dö ne min de, Ra muz in ce le me siy le de il gi li olan yol- cu luk la ra çý kar, Va lais ve Waadtland’ ý yü rü ye rek do la þýr, ba zen Ju ra Dað la rý ve Cévennes’ a ka dar uzan dý ðý da olur du.
Böy le bir yol cu luk tan ge ri dön dü ðü za man lar da ya da ça lýþ- ma la rý ný sür dü rür ken ki cid di ye ti ne hay ran kal dý ðým da, Mic hael ta ma men ken di ne öz gü, kim se nin akýl sýr er di re- me ye ce ði den li mü te va zý bir mut lu luk ya ka la mýþ gi bi ge lir- di ba na ço ðu kez. Der ken ge çen ma yýs ta, hiç bek len me dik bir bi çim de, bir kaç gün dür or ta lar da gö rün me yen Michael’
ýn ya ta ðýn da ölü bu lun du ðu ha be ri gel di; söy len di ði ne gö re yan dön müþ, ya tý yor du, kas ka tý ke sil miþ ti ve yü zün de tu haf kýr mý zý le ke ler var dý. Ya pý lan so ruþ tur ma so nu cun da bi lin
me yen bir ne den den do la yý öl dü ðü söy len di ve ben de bu
ka ra ra ken dim ce þu nu ek le yi ver dim: ka ran lýk ta, ge ce nin ko yu ka ran lý ðýn da. Mic hael Parkinson’ un bu bek len me dik ölü mün den duy du ðu muz o kor kunç deh þe ti, Mic hael gi bi be kâr olan Ro ma no lo ji do çen ti Ja ni ne Ro sa lind Dakyns bü yük ola sý lýk la her kes ten da ha yo ðun his set miþ ti. Ço cuk- luk ar ka da þý ol ma nýn ge tir di ði bað lý lýk la, Michael’ ýn ölü- mün den iki haf ta son ra Dakyns de bir has ta lý ða ya ka lan mýþ ve bu has ta lýk ký sa sü re de be de ni ni ye nik dü þür dü ðü için, di ye bi li riz ki onun ya sý ný öy le uzun ca bir sü re tu ta cak fýr sa- tý ol ma mýþ tý. Has ta ne nin he men ya ký nýn da ki kü çük bir so kak ta otu ran Ja ni ne Dakyns, Mic hael gi bi Oxford’ da oku- muþ ve tüm ya þa mý bo yun ca, en te lek tüel le rin þu ken di ni be ðen miþ li ðin den uzak du ran, 19. yüz yýl ro man la rý hak kýn- da her ke sin bil di ði þey ler ye ri ne kim se nin duy ma dý ðý ay rýn- tý lar dan yo la çý kan ade ta ken di ne öz gü bi lim sel bir yön tem ge liþ tir miþ, bu yön tem le de özel lik le, en bü yük say gý yý duy- du ðu Gus tav Flaubert’ in me tin le ri ni in ce le miþ ti ve ye ri gel- dik çe, Flaubert’ in bin ler ce say fa yý bu lan mek tup la rýn dan be ni her se fe rin de þaþ kýn lý ða dü þü ren uzun alýn tý lar ya par- dý. Dü þün ce le ri ni an la týr ken ne re dey se in sa ný kay gý ya dü þü re cek den li coþ ku ya ka pý lan Ja ni ne Dakyns, ola ða nüs- tü bü yük bir il giy le Flaubert’ in ken di ya zar lý ðý ko nu sun da duy du ðu vic dan aza bý na bi lim sel açýk la ma lar ge tir me ye ça lý þý yor du; sa hi ci ola ma mak tan kor ku yor du Flau bert; öy le bir kor kuy du ki bu, Ja ni ne Dakyns’ in söy le di ði ne gö re, ba zen haf ta lar, hat ta ay lar bo yun ca ka ne pe sin de öy le ce otu- rur, ar týk tek bir sa týr bi le ya za ma ya ca ðý kay gý sýy la ezi yet için de kýv ra nýp du rur du. Böy le du rum lar da, de miþ ti Ja ni ne, ge le cek te her han gi bir þey ya za ma ya ca ðý ný his set me si bir ya na, o gü ne ka dar yaz dýk la rý nýn da, so nuç la rý açý sýn dan dü þü nül dü ðün de, göz den ka çý rýl ma ma sý ge re ken, af fe di le- mez ha ta lar ve ya lan la rýn art ar da sý ra lan ma sýn dan baþ ka bir þey ol ma dý ðý ný dü þü nü yor du Flau bert. Janine’ nin id dia- sý na gö re, Flau bert’ in vic dan aza bý nýn ne de ni, her yer de dur mak sý zýn art tý ðý ný göz lem le di ði ve ken di bey ni ne bi le sýç ra dý ðý ný his set ti ði bir ap tal laþ ma ha liy di. Janine’ nin aným sa ya bil di ði ka da rýy la, ku ma gö mül mek gi bi bir þey bu,
18
de miþ ti Flau bert. Bü yük ola sý lýk la, di ye dü þü nü yor du Ja ni- ne, Flau bert’ in pek çok ese rin de ku mun böy le si ne önem li ol ma sý bun dan kay nak la ný yor du. Her þe yi ele ge çi ri yor du kum. Flau bert’ in ge ce ve gün düz düþ le ri dur mak sý zýn ola- ða nüs tü bü yük toz bu lut la rý na gö mü lü yor du; Af ri ka ký ta sý- nýn ku rak düz lük le ri üze rin de kýv rý la kýv rý la ku ze ye doð ru iler le yen toz bu lut la rý Ak de niz ve Iber Ya rý ma da sý üze rin- den ge çi yor, ni ha yet Tuile ries Sarayý’ nýn bah çe si ne, Rouen’- ýn ke nar ma hal le le rin den ya da Nor man di ya ka sa ba la rýn- dan bi ri nin üze ri ne kül gi bi sü zü le rek dü þü yor, son ra da kö þe bu cak de me den her ye re gi ri yor du. Em ma Bovary’ nin kýþ lýk el bi se si nin kýv rým la rýn da ki tek bir kum ta ne sin de, de miþ ti Ja ni ne, Flau bert bü tün Sah ra Çölü’ nü gör müþ tü ve her bir toz zer re si onun için At las Dað la rý ka dar aðýr dý.
Me sai son ra sýn da Ja nine’ nin bü ro sun da Flaubert’ in dün ya gö rü þü hak kýn da sýk sýk soh bet eder dik; o ka dar çok se mi- ner no tu, mek tup ve ya zý olur du ki ora da, in san ken di ni bir kâðýt se li nin or ta sýn day mýþ gi bi his se der di. Bu ola ða nüs tü kâðýt yý ðý ný nýn asýl çý kýþ ya da top lan ma nok ta sý di ye bi le ce- ði miz ça lýþ ma ma sa sý nýn üze rin de, za man için de kâðýt lar- dan ade ta ger çek bir yer yü zü par ça sý oluþ muþ tu, dað la rý, ova la rý bi le var dý; týp ký bir bu zu lun de ni ze ulaþ tý ðýn da ký rý- lýp kop ma sý gi bi, ma sa nýn ke nar la rýn da da bu yer yü zü par- ça sý ký rý lýp ko pu ve ri yor ve ko pan par ça lar et ra fa ya yý la rak, kim se far ký na var mak sý zýn, oda nýn or ta sý na doð ru iler le yen ye ni yý ðýn la rýn oluþ ma sý na ne den olu yor du. Ça lýþ ma ma sa- sýn da gi de rek ar tan bu kâðýt yý ðýn la rý yü zün den Ja ni ne, yýl lar ön ce baþ ka ma sa la ra da ya yýl mak zo run da kal mýþ tý.
Sý ray la üze rin de yi ne ay ný yý ðýl ma sü reç le ri nin ya þan dý ðý bu ma sa lar, de yiþ ye rin dey se Janine’ nin kâðýt tan ev re ni nin ta ri hin de son ra ki dö nem le ri tem sil edi yor du. Yer de ki ha lý bi le bir sü rü kâðýt ta ba ka sý nýn al týn da çok tan kay bo lup git- miþ ti. Hat ta bel li bir yük sek li ðe ulaþ tý ðýn da hep ya rý sý ye re yý ký lan bu kâðýt yý ðýn la rý, ye ni den du var la rý týr man ma ya baþ lý yor, du var la rýn da ka pý nýn üst kö þe si ne ka dar, yal nýz ca tek bir kö þe sin den zým ba lan mýþ, üst üs te tý kýþ tý rýl mýþ dos- ya lar ve do kü man lar la dop do lu ol du ðu gö rü lü yor du. Ki tap-
lýk ta ki raf la rýn üze rin de bi le, boþ ka lan her yer de kâðýt lar var dý ve bü tün bu kâ ðýt lar ka ran lý ðýn çök me ye baþ la dý ðý saat ler de bat mak ta olan gü ne þin yan sý ma la rý ný üze rin de top lu yor du; vak tiy le ge ce le ri mü rek kep ren gi ne bü rü nen gök yü zü nün al týn da tar la la rýn üze ri ni ör ten kar lar gi bi, di ye dü þün müþ tüm bir ke re sin de. Janine’ nin son ça lýþ ma ye ri, ne re dey se oda nýn or ta sý na ka dar çe kil miþ kol tuk ol muþ tu.
Bü ro nun her za man açýk olan ka pý sý nýn önün den ge çer ken onu hep bu kol tuk ta otu rur ken gö rür dü nüz, ya diz le ri nin üze ri ne eðil miþ bir þey ler ka ra lardý ya da ar ka sý na yas lan- mýþ, dü þün ce le re dal mýþ olur du. Ara da sý ra da ona, tüm bu kâðýt yý ðý ný nýn ara sýn day ken, Dürer’ in Melankoli’ sinde bir sü rü yý kým araç-ge re ci nin or ta sýn da öy le ce otu ran me le ði an dýr dý ðý ný söy ler dim, o da ba na, bü tün bu dü zen siz li ðin için de as lýn da ku sur suz ya da ku sur suz lu ða ya kýn bir dü zen ol du ðu nu söy le ye rek ya nýt ve rir di. Kâðýt la rýn, ki tap la rýn ara sýn da ya da ken di zih nin de ne arar sa ara sýn, he men bu la- bi li yor du ger çek ten de. Has ta ne den ta bur cu olur ol maz Tho mas Browne hak kýn da ki araþ týr ma la rý ma baþ la yýn ca, he men ba na Oxford’ dan ta ný dý ðý cer rah Ant hony Batty Shaw’ a baþ vur mam ge rek ti ði ni söy le yen de yi ne Ja ni ne ol muþ tu. 17. yüz yýl da he kim lik yap mýþ ve ar dýn da ken di ala- nýn da ben zer siz bir di zi ya zý bý rak mýþ olan Browne’ ýn ka fa- ta sý, o sý ra lar da Britannica’ da rast la dý ðým bir bil gi ye gö re, Nor folk & Norwich Has ta ne si Müze si’n de mu ha fa za edi li- yor du. Bu id dia ba na son de re ce kuþ ku gö tür mez gö rün düy- se de, çok ký sa bir sü re ön ce si ne ka dar be nim de yat tý ðým has ta ne de ka fa ta sý ný gör me ça ba la rý mýn hep si bo þa çýk tý, çün kü o sý ra lar da has ta ne yi yö ne ten be ye fen di ve ha ný me- fen di ler ara sýn da kim se böy le bir mü ze nin var lý ðýn dan ha ber dar de ðil di. Tu haf is te ði mi di le ge tir di ðim de, ne de mek is te di ði mi hiç an la ma dý lar, hat ta bu so ru yu sor duk- la rým dan ba zý la rý nýn be nim can sý ký cý, ga rip bi ri ol du ðu mu dü þün dük le ri his si ne ka pýl dým. Öte yan dan top lum sað lý ðý- na yö ne lik dü zen le me ler çer çe ve sin de be le di ye has ta ne le ri- nin ku rul du ðu ve bun la rýn ço ðun da bir mü ze, da ha doð ru su için de er ken doð muþ be bek le rin ya da hil kat ga ri be le ri nin,
20
hid ro se fal le rin, hi pert rof or gan la rýn ve ben zer le ri nin týb bi ne den ler le fa nus lar da, for mal de hit için de sak lan dý ðý ve za man za man hal ka açýk ola rak ser gi len di ði ür kü tü cü bir hüc re nin bu lun du ðu bi li ni yor du. Pe ki ama tüm bun lar ne re- ye git miþ ti? Bir yan gýn da ha sar gör müþ olan mer kez kü tüp- ha ne si nin ye rel ta rih bö lü mün den de, Nor wich’ teki has ta ne ile Browne’ ýn ora da bu lun du ðu söy le nen ka fa ta sý hak kýn da hiç bir bil gi edi ne me dim. Ýs te di ðim açýk la ma la ra an cak, Ja ni ne sa ye sin de iliþ ki kur du ðum Ant hony Batty Shaw ara- cý lý ðýy la ula þa bil dim. Batty Shaw’ ýn ba na gön der di ði, ay ný za man da Jour nal of Me di cal Biog ra phy’ de de ya yým la nan bir ma ka le sin de yaz dý ðý na gö re, Tho mas Browne 1682’ de yet miþ ye di ya þýn da öl dü ðün de, St. Pe ter Manc roft Böl ge Kilisesi’ nde top ra ða ve ril miþ ve ölüm lü be de nin den ge ri ye ka lan lar 1840’ a ka dar me za rýn da hu zur için de yat mýþ, ar dýn- dan mih ra býn önün de ki bö lüm de Brow ne’ la ne re dey se ay ný ye re gö mü le cek baþ ka bir ce na ze nin ha zýr lýk la rý sý ra sýn da ta but ha sar gö rün ce, muh te va sý kýs men gün ýþý ðý na çýk mýþ tý.
Bu olay la rýn ar dýn dan Browne’ ýn ka fa ta sý ve bir tu tam sa çý, ki li se nin ön de ge len le rin den bi ri olan Dok tor Lubbock’ un eli ne geç miþ ti. Lub bock da va si ye tin de, Browne’ ýn be de nin- den ge ri ye ka lan bu kut sal ema ne ti has ta ne mü ze si ne bý rak- mýþ, son ra bun lar ana to mik bo zuk luk lar gös te ren öte ki sý ra dý þý ör nek ler ara sýn da özel ola rak ya pýl mýþ bir cam fa nus için de 1921’ e ka dar ser gi len miþ ti. St. Pe ter Manc roft Böl ge Kilisesi’ nin Browne’ ýn ka fa ta sý nýn ia de si ta le bi an cak de fa- lar ca tek rar lan dýk tan son ra ka bul edil miþ ve ilk de fin tö re ni- nin üze rin den ne re dey se iki yüz el li yýl geç tik ten son ra ay ný tö ren kut la ma lar eþ li ðin de bir kez da ha ger çek leþ ti ril miþ ti.
Browne, ölü yak ma ve ölü kü lü nü ka ba koy ma uy gu la ma sý üze ri ne yaz dý ðý ya rý ar keo lo jik ya rý me ta fi zik özel lik ler ta þý- yan ün lü in ce le me sin de, ken di ka fa ta sý nýn se rü ven li uzun bir yol cu lu ða çý ka ca ðý ný söy le miþ ve me za rýn dan çý ka rý la ca- ðý ný, bu nun bir tra je di ve bir ið renç lik ol du ðu nu be lir te rek ko nu ya iliþ kin en iyi yo ru mu ken di si za ten yap mýþ tý. Pe ki ama, di ye de vam edi yor du Browne ay rý ca, kim ken di ke mik- le ri nin aký be ti ni ve kaç kez gö mü le ce ði ni bi le bi lir ki?
22
