1
Yaratıcı Düşünme Teknikleri
1
Yrd. Doç. Dr. M. Volkan Türker
1954 yılında RAND işletmesinde görev yapan biliminsanları 50 yıl sonra yani 2004 yılında “ev bilgisayarının” (PC) neye benzeyeceğine ilişkin geleceği öngören bir model yapmışlardır.
Yaptıkları modelin çalışabilmesi için o gün mevcut olan bilimsel verilen yeterli olmadığını ve 2004 yılında bu gibi bilgisayarların ekonomik açıdan her evde bulunamayacağını
belirtmişlerdir.
23 4
1. Beyin Fırtınası
Alex Osborn, 1930.
Sıradan insanların yaratıcılığını açığa çıkarma amacıyla geliştirildi.
5
Osborn’un BF’ye ilişkin dört kuralı
1. “Eleştiri yasaktır”; Fikirler ilk oturumda değil, daha sonra eleştirilir.
2. “Atış serbesttir”; Ortaya ne kadar uçuk fikir atılırsa, o kadar iyidir.
3. “Hep daha fazla”; Fikir ne kadar çoksa, iyi bir fikir ortaya çıkma şansı da o kadar fazladır.
4. “Birleştir ve iyileştir”; Ekip üyeleri, diğer fikirleri iyileştirme veya değiştirmeye
yönelik önerilerde bulunmalıdır. 6
Beyin Fırtınası Tekniği
Esas amacı çeşitli fikirlerin ortaya atılması olan bir toplantıdır.
Fikirlere müdahale yapılmaz, eleştiri kabul edilmez.
Mantıksız fikirler bile ileri sürülebilir/sürülmelidir.
Grup önemli fikirleri yine kendi seçecektir.
Beyin Fırtınası Tekniği
Bir sorunun nedenlerini bulmaya yönelik yapılabilir;
¾Departmanlar arası çatışmanın nedenleri nelerdir?
¾X makinesinin fire yaratma nedenleri nelerdir?
¾vbg…
Beyin Fırtınası Tekniği
Bir sorunun çözümlerini bulmaya yönelik olarak da uygulanabilir;
¾ Sosyal faaliyetlerimizi geliştirmek için neler yapabiliriz?
¾ Reklamlarda kullanacağımız slogan ne olmalıdır?
¾ Öğretim elemanı ile öğrenci iletişimini nasıl iyileştirebiliriz?
¾ vbg…
9
Tipik bir BF süreci
Başkan seçilir/belirlenir,
Başkan oturumun amacını ortaya koyar,
Konuyu tahtaya yazar,
İlk bir-iki tur sırayla sonrasında sıraya bağlı olmaksızın fikirleri not eder,
Grubun fikirleri tükenmeye başladığında değerlendirmeye geçilir,
Sıralama veya puanlama yapılarak fikirler önem derecesinde sıralanır,
Oylama ile bu fikirlerden en önemlileri seçilmeye çalışılır.
10
BF Tekniğinde dikkat
edilmesi gereken hususlar
BF çoğu zaman tek başına uygulanan bir teknik değildir.
Amaç, bir sorunun nedenini aramaksa, BF sonrası mutlaka Balık Kılçığı tekniği uygulanmalıdır.
Fikirler kişilerin değil grubundur.
Mutlaka çözüm bulunacak diye
düşünülmemelidir. BF; fikirlerin özgürce ifade edilmesi ve insanların birbirlerinin fikirlerinden esinlenerek daha zengin fikirler yaratması esasına dayanır.
11
2. Arthur Koestler İkili Çağrıştırma Fikri
1964; The Act of Creation.
Zihnin aynı durumu veya fikri “kendi içinde tutarlı ama alışkanlık gereği birbirleriyle bağdaşmaz iki ayrı
referans çerçevesi içinde” algılayarak yarattığı çağrışımlardır.
Ör: Zihnin aynı kelimeyi aynı anda iki farklı anlamda algılaması. (ör: Cinas)
12
Cinas
Dönülmez akşamın ufkundayız, vakit çok geç Bu son fasıldır ey ömrüm nasıl geçersen geç Yahya Kemâl
Geç : zaman bakımından Geç : geçmek fiilinden
İkili Çağrıştırma (Bisociation)
13 14
Arthur Koestler
İkili Çağrıştırma Fikri
Koestler’ın çalışmaları davranışçı görüşlere (Pavlov, Skinner, vs.) bir eleştiri niteliği taşır.
Çağrıştırıcı düşünme; zihinsel yaşamı meşhur etki-tepki prensibinden kurtarmaya çalışır.
Koestler’a göre zihin; dönüştürücü ve yaratıcıdır.
Arthur Koestler
İkili Çağrıştırma Fikri
Yaratma eylemi eğer ikili-çağrıştırma içeriyorsa, o zaman böylesi
düşünmeyi, bilinçli olarak teşvik ederek yaratıcılığı öğrenebiliriz.
Bu çabaların en geniş kullanım alanı bulduğu yer; metafor kullanımıdır.
Ör: Makine metaforu, organizma metaforu, vs..
Metafor kullanımına örnek
Elinizi kağıttan hiç kaldırmadan aşağıdaki dokuz noktadan en fazla dört düz çizgiyle birleştirin.
Kutunun dışına çıkın!
“thinking outside the box”
17
Da Vinci’nin uçan
makinesinden günümüze
18
İkili Çağrıştırma Fikri
Saat + Radyo
Telefon + Kamera
Internet + Televizyon
19
İkili Çağrıştırma Fikri
20
21
3. Edward De Bono
Yanal Düşünme
(Lateral thinking) 1960’lı yılların sonunda ortaya çıktı.
De Bono’ya göre;
Dikey düşünme; geleneksel mantıksal düşünmedir. Problemden yola çıkar ve adım adım çözüme varır.
Ör: toplama yapmak, soru çözmek, maliyet azaltma projesi, vs…
22
Yanal Düşünme
Yanal düşünme; doğru yanıtı bulmakla değil, yeni bir fikir bulmakla ilgilenir.
Amaç çözmek değil, yeni bir şey bulmaktır.
Yanal Düşünme
De Bono, yaratıcılığı
tanımlanamaz ve açıklanamaz bir şey olmaktan kurtarıp,
uygulanabilir bir strateji olarak geliştirmeye çalışır.
Edward De Bono’ya göre Yanal Düşünme
dikey düşünme yanal düşünme
?
25
Edward De Bono’ya göre Yanal Düşünme
Bir kavramla başlayan ve ardından çözüme ulaşana dek bu kavramla çalışmaya devam eden dikey düşünüş, gittikçe daha derinleşen bir çukur açmak gibidir; bir çözüm geliştirmeden önce soruna alternatif yollardan
bakmayı keşfeden yanal düşünce ise farklı yerlerde bir yığın çukur açmak
gibidir. 26
Yanal Düşünme pratiği
Basit bir uygulama örneği; Bir sorunu, olayı, anıyı anlatmaya başlayın. Bir süre anlattıktan sonra durun ve diğerlerine sorun; siz olsanız ne yapardınız? Kaldığınız yerden devam etmelerini isteyin…
Birbirinden farklı birçok yeni fikir ile karşılaşacaksınız…
Yanal Düşünme Örneği
Bir adam bara girer ve barmenden içmek için bir bardak su ister. Barmen barın altına eğilir, bir silah çıkartır, su isteyen adama doğrultur ve tetiği çeker (silah boştur patlamaz). Su isteyen adam barmene “Teşekkür Ederim” der ve bardan çıkar.
Burada ne olmuştur?
27
Yanal düşünün
Barmen, adamı doğru duymuş mudur?
Cevap: Evet
Barmen, bir nedenden ötürü sinirli midir?
Cevap: Hayır
Silah oyuncak mıdır?
Cevap: Hayır
Birbirlerini önceden tanıyorlar mıydı?
Cevap: Hayır
28
Yanal düşünün
Adam “teşekkür ederim” ifadesini iğneleyici bir şekilde mi söylemiştir?
Cevap: Hayır, aksine çok samimidir.
Adam su isterken saldırgan veya kaba mıdır?
Cevap: Hayır.
Adam suyu normalden farklı bir şekilde mi istemiştir?
Cevap: Evet.
29
Konstrüktivist *
Yaratıcılık
* Oluşturmacı anlayışta bilgi bilenden bağımsız bir şekilde doğada var olmaz. Bilgi özneden bağımsız değildir, özne bilgiyi kendi için öteki öznelerle etkileşimi sırasında oluşturur, oluşturduğu bilgiden kendi de çevresi de etkilenir.
30
Konstrüktivist Yaratıcılık
Beyin Fırtınasından geliştirilen tekniklerdir.
Temel felsefeleri; -Az çok mekanik bir şekilde- ortaya ne kadar çok fikir atılırsa, o kadar yaratıcı fikir ortaya çıkacaktır (en azından ilginç fikirlerin hammaddesi olacaktır).
Morfolojik Analiz, TRIZ, LaSalle Matrisleri.
4. Morfolojik Analiz
İsviçreli Fritz Zwicky, 1940’lı yıllar.
Genellikle üç veya daha fazla
değişken kullanarak bir matris
oluşturmak ve ortaya çıkan bütün
kombinasyonları incelemektir.
33
Morfolojik Analiz
Ör: yeni ürün fırsatları yakalamaya çalışan yenilikçi bir ekip; süreçler, pazarlar ve hammaddeler gibi bir dizi değişken belirleyip, bunları karşılıklı ilişkileri içinde bir matris ya da bir modele yerleştirebilir.
Bazı kombinasyonlar zaten varolan ürünlere tekabül edecektir, bazıları ise
yeni fikirlere işaret edebilir. 34
Morfolojik Analiz
Amaç; süreç, hammadde ve pazarların başarılı bir ürün yaratılmasını
sağlayacak potansiyel (denenmemiş) bir kombinasyonu ortaya çıkarmaktır.
35 36
Morfolojik Analiz Süreci
Birinci adım; Çözülmek istenen
problem, yapılmak istenen buluş, kısa ve öz bir şekilde tanımlanmalı, formüle edilmelidir.
İkinci adım; Söz konusu problem, buluş ile ilgili çözüme, sonuca ulaşmada önemli olabilecek bütün değişkenler belirlenmelidir.
37
Morfolojik Analiz Süreci
Üçüncü adım; Bütün potansiyel
çözümleri içeren Morfoloji kutusu veya çok yönlü matris oluşturulmalıdır.
Dördüncü adım; morfoloji kutusunda bulunan bütün olası çözümler, fikirler, amaçlara ulaşma doğrultusunda incelenmeli ve değerlendirilmelidir.
Beşinci Adım; Uygun çözümler, yeni fikirler, seçilmeli ve uygulanmalıdır.
Segment of morphological field for the Swedish bomb shelter 38 program study, showing one of 25 possible policy solutions.
Morfolojik Analiz Kritiği
Sanayi işletmelerinde tercih edilmekle beraber, yaratıcı düşünmeyi oldukça mekanik bir yola soktuğu da bir gerçektir!