AFYONKARAHøSAR YÖRESø VOLKANøK KAYAÇLARININ MøNERALOJøK VE PETROGRAFøK ÖZELLøKLERø
Yaúar KøBøCø1, Duygu DøNÇ1, Ali UÇAR2
1 DumlupÕnar Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Jeoloji Mühendisli÷i Bölümü, Kütahya.
2 DumlupÕnar Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Maden Mühendisli÷i Bölümü, Kütahya.
Geliú Tarihi:06.11.2012 Kabul Tarihi:20.12.2012
ÖZET
ønceleme alanÕ, Afyon zonu içerisinde KB-GD uzanÕmlÕ, Afyonkarahisar il merkezi ve yakÕn çevresinde yer almaktadÕr. Erken Miyosen yaúlÕ volkanitler ortaç ve açÕk renkli kayaçlar olarak, K-G uzanÕmlÕ olarak Afyon zonu içerisinde yüzeylenir. Bu volkanik kayaçlar, piroklastik kayaç ve lav akÕntÕsÕ úeklinde olup, Afyon lavlarÕ ve volkanik tüf/külleri úeklinde isimlendirilir. Di÷er bir de÷iúle, Afyon volkanitleri; trakit, porfiroidal trakit, trakiandezit, andezit, porfiroidal andezit ve bazaltlar lav akÕúlarÕ úeklindedir. Bunlar, yaklaúÕk 2 -100 metre kalÕnlÕklarda seviyeler oluúturmakta olup, taze örneklerinde gri renkte, altere örneklerde ise, açÕk kahverengimsi gri renklerdedir.
Bu çalÕúmada, güneyden kuzeye do÷ru, akan lavlarÕn ve piroklastik malzemelerin mineralojik ve petrografik özellikleri tanÕmlanmÕútÕr. Afyon volkanitleri petrografik olarak baúlÕca; trakit, trakiandezit, porfiroidal trakit, trakitik tüf ve çok az oranlarda da bazalt bileúimli olup, asidik- nötr kayaçlarÕn mineralojik bileúimlerinde baúlÕca; alkalen feldspat (sanidin), plajiyoklas (oligoklas,andezin), amfibol (kahverengi hornblend), klino piroksen ve biyotit içerir. HÕzlÕ so÷uma ve katÕúlaúma nedeniyle trakitik bileúimdeki lavÕn hamuru çok ince taneli oluúmuútur. Hamur maddesi, sanidin, çok az plajiyoklas, klinopiroksen ve volkanik camdan oluúmaktadÕr. Epidot, kalsit çok nadir olarak da kuvars ikincil mineral olarak görülmektedir. Afyon’un güneyinde yer alan volkanik kayaçlar baúlÕca, trakit- trakiandezit ve az oranda andezit bileúiminde iken, Afyon’un kuzeyinde yüzeylenen volkanik kayaçlar ise, a÷ÕrlÕklÕ olarak trakiandezit, andezit ve bazalt akÕntÕlarÕndan oluúmakta, nötr ve asidik karakterdeki kayaç bileúimindedir.
Anahtar Kelimeler: Volkanit, lav, volkanik kül, trakit, trakiandezit
MINERALOGICAL AND PETROGRAPHICAL PROPERTIES OF THE VOLCANIC ROCKS OF AFYONKARAHøSAR
ABSTRACT
The investigated area is located central and nearby of Afyonkarahisar, NW–SE-trending Afyon Zone.
Early Miocene aged volcanic rocks crop out dominantly intermediate- felsic rocks as a N-S extending orientation in the central segment of the Afyon zone. The volcanics are flows (lavas) and pyroclastics, namely Afyon lavas, and volcanic tuffs/ash. In other words, the Afyon volcanites are observed predominantly as trachytic flows associated with scarce trachytic-porphiroidal trachyte- trachyandesite-andesite to porphroidal andesite necks/plugs. They occur as successive flow units with
Y. Kibici, D. Dinç, A. Uçar thicknesses of 2.0 m. to 100 m, and have porphyric texture with grey colour in fresh samples, and light-brownish grey colour in altered samples.
In this paper, we present mineralogical and petrographical characteristics of pyroclastic material and lava flows from north and south of areas. Petrographically, the Afyon volcanics are mainly trachyte, porphiroidal trachyte, trachyandesite, trachytic tuff, and less basalt, consisting of primarily of alkali feldspar (sanidine), plagioclase (oligoclase, andesine), amphibole (brown hornblende), clinopyroxene and biotite. Rapid cooling and solidification of trachytic lava produces the fine texture of the groundmass. The groundmass is composed of sanidine, plagioclase (rarely), clinopyroxene (augite), and volcanic glass with fluidal texture. The secondary epidote, calcite and rarely quartz are also present at the Afyon volcanics. The south of volcanic rocks are mainly trachyte - trachyandesite and less andesite, whereas, the north of volcanic rocks are trachyandesite, porphiroidal trachyte, andesite, and basalt composition
Key words: Volcanics, lava, volcanic ash, trachyte, trachyandesite
1. GøRøù
ønceleme alanÕ, 1/250.000 ölçekli Afyonkarahisar NJ 36-5 paftasÕnÕn sÕnÕrlarÕ içerisinde kalan ve yaklaúÕk 40 km2 lik bir alanÕ kapsamaktadÕr (ùekil.1). øç BatÕ Anadolu'da önemli bir yeri olan Afyon volkanitleri, Afyonkarahisar ili merkezi ve yakÕn çevresinde yüzeylenmektedir. Bu çalÕúmada, yöredeki Afyon volkanitlerinin mineralojik ve petrografik özellikleri belirlenerek ve elde edilen sonuçlarla volkanik kayaçlar ile, küllerin oluútu÷u ana volkanik kayacÕn bileúimi ve oluúum evresi ortaya konmuútur. Yine bu çalÕúma kapsamÕnda, volkanik kayaçlarÕn D-B ve K-G do÷rultularÕnda mineralojik bileúimlerinin de÷iúimleri ve mineral birliktelikleri tanÕmlanarak, kayaç adlandÕrmalarÕ yapÕlmÕútÕr. ÇalÕúmanÕn di÷er boyutunda ise, volkanik kayaçlarÕn, özellikle volkanik küllerin ve tüflerin çimento sanayi ve inúaat sektöründe kullanÕlabilirli÷i konusunda ön çalÕúma yapÕlmÕútÕr.
ùekil 1. ønceleme alanÕnÕn yer bulduru haritasÕ
2. ÖNCEKø ÇALIùMALAR
Afyon ili ve yakÕn çevresinde yüzeylenen volkanizma çeúitli araútÕrÕcÕlar tarafÕndan, de÷iúik amaçlÕ çalÕúmalara konu olmuútur. Önemli olan bazÕ çalÕúmalar kÕsaca aúa÷Õda verilmiútir.
Keller (1972), Afyon volkanizmasÕnÕn kÕta içi bir volkanizma oldu÷unu ve geç Tersiyerde Arap levhasÕnÕn, birbirleriyle çarpÕúmasÕ ve Arap-Afrika levhasÕnÕn Anadolu levhasÕnÕn altÕna dalmasÕ sonucu geliúen Akdeniz kÕvrÕm kuúa÷ÕnÕn takip eden Neojen yaúlÕ volkanizmanÕn ürünleri úeklinde tanÕmlamÕútÕr.
AyrÕca volkanitlerin alkali potassik karakterli olup, lavlarÕn jenezinde metasomatizma süreçlerinin hakim oldu÷unu ileri sürmüútür.
Besang vd. (1977), Afyon güneyi volkanitlerine ait lav ve piroklastitler üzerine bir seri radyometrik yaú tayini yapmÕúlar ve bölge volkanizmasÕnÕn 8,5-14,5 milyon yÕl arasÕnda faaliyet gösterdi÷ini
ÇalŦƔmaAlanŦ
Y. Kibici, D. Dinç, A. Uçar söylemiúlerdir. AyrÕca Toros kuúa÷Õndaki maksimum sÕkÕúma ile meydana gelen hareket periyodunun BatÕ Anadolu’daki andezitik genel periyodu ile aynÕ yaúta oldu÷unu savunmakta ve Afyon volkanizmasÕnÕn da bu zaman dilimi içerisinde oluútu÷unu belirtmektedir.
BaúarÕr ve Kun (1982), Afyon il merkezi ve çevresinde incelenen volkanik kayaçlarÕn alkali bileúiklerce zengin olmalarÕna karúÕn, alkalice zengin olmasÕ gerekenden farklÕ bir bileúime sahip olduklarÕnÕ, örne÷in daha az silis, daha fazla MgO içerdiklerini belirtmiúler ve Afyonkarahisar kalesinin üzerinde yer aldÕ÷Õ lavlarÕ trakiandezit olarak adlandÕrmÕúlardÕr.
Metin vd. (1987), Afyon bölgesinde genel jeolojik amaçlÕ çalÕúmalar yapmÕú ve volkanizma ile volkanik ürünler arasÕnda ayÕrÕm yapmaksÕzÕn Kuzey ve Güney volkanitlerine ait piroklastitleri Seydiler volkanik kül ve aglomeralarÕ olarak tanÕmlayÕp, lavlarÕ da andezit ve trakit olarak isimlendirmiúlerdir.
Çevikbaú vd. (1988), Afyon - ùuhut arasÕnda kalan Neojen volkanitlerinin da÷ÕlÕmÕ ve jeolojisi yönelik yaptÕklarÕ çalÕúmalarda, volkanitlerin jeokimyasal analizleri dayalÕ olarak alkalen ve kalkalkalen karakterde oldu÷unu ve heterojen bileúimli kabuk ve manto türevli olduklarÕnÕ vurgulamÕúlardÕr.
YalçÕn (1988), KÕrka civarÕna kadar yayÕlan volkanitleri “ Gölsel ve Karasal Volkanik Kül” olmak üzere iki fasiyese ayÕrmÕú ve bunlarÕn içindeki pomzalardan yaptÕ÷Õ yaú tayinlerinde 17 milyon yÕllÕk yaúlar elde etmiútir.
SavaúçÕn (1990), BatÕ Anadolu’da ekstansiyonel ve kompresyonel tektonik rejimin magmatik aktivitelerini inceledi÷i çalÕúmasÕnda, magmatizmayÕ, kompresyonla iliúkili kalkoalkalen magmatikler ve ekstansiyonla iliúkili alkalen magmatikler olarak iki gruba ayÕrmÕútÕr. Kalkalkalen grubun strato-tip komplekslerle karakterize olup dalma-batma zonuyla iliúkili oldu÷unu, buna karúÕn ekstansiyonel volkanizmanÕn olasÕlÕ bir Neojen yay gerisi baseni temsil edebilece÷ini belirtmiútir.
Aydar vd. (2003), Afyon stratovolkanÕ içerisinde yer alan lamprofirlerin volkanik aktivitenin son safhasÕnda hidrovolkanik ürünler, afanitik lav akÕntÕlarÕ ve dayk intrüzyonlarÕ úeklinde yerleútiklerini, bu lamprofirlerin manto metasomatizmasÕ ile iliúkili olduklarÕnÕ belirtmiúler, küçük miktardaki lamprofirik magmanÕn yerleúmesi için gerilme rejimi altÕnda oluúmuú çÕkÕú kanallarÕnÕn olmasÕ gerekti÷i üzerinde durmuúlardÕr.
2.1. Bölgesel Jeoloji
Volkanik kayaçlarÕn, geçmiúteki plaka hareketlerini belirlemedeki etkin rolleri ve ülkemizin son derece hareketli olan Alp Kuúa÷Õnda yer almasÕ nedeniyle Anadolu'daki volkanik kayaçlarda, son yÕllarda çeúitli araútÕrÕcÕlar tarafÕndan çok sayÕda jeokimyasal, petrografik ve jeokronolojik çalÕúmalar yapÕlmÕú ve Türkiye'nin jeodinamik evrimine iliúkin çeúitli görüúler öne sürülmüútür [1].
Genleúme tektoni÷inin hakim oldu÷u BatÕ Anadolu ile blok deformasyonlarÕn hakim oldu÷u Orta Anadolu arasÕnda geçiú niteli÷i taúÕyan bir co÷rafyada bulunan Afyon volkanitleri, bölgede geniú alanlar kaplamaktadÕr [2,3]. De÷iúik volkanik kayaçlarda [4] tarafÕndan yapÕlan radyometrik yaú belirlemeleri ile 14,75+0,3; 8,0 ± 0,6 my sonuçlar elde edilmiú ve volkanizmanÕn Orta Miyosenin sonlarÕna do÷ru baúlayÕp tüm Üst Miyosen boyunca devam etti÷i saptanmÕútÕr. Orta Anadolu'da Miyosen, özellikle Orta Miyosen’den itibaren úiddetli volkanik olaylar etkin olmuú ve çok geniú alanlarda çeúitli yaygÕn ürünler oluúturmuútur [1].
2.2. Genel Jeoloji
ønceleme alanÕnÕn temelini Paleozoyik yaúlÕ Afyon metamorfitleri oluúturmaktadÕr. Bu birim baúlÕca;
muskovit – biyotit - kalkúist, kuvarsúist, mermer albit – klorit – muskovit – serizit úistlerden oluúmaktadÕr.
Neojen yaúlÕ çökeller özelliklerine göre alttan üste do÷ru konglomera, kumtaúÕ seviyeleri, killi kireçtaúÕ, kumtaúÕ, volkanik cam, trakiandezitik volkanik kül, karbonat çimentolu tüfit seviyeleri mevcuttur. AyrÕca
Neojen birimleri arasÕnda lav akÕntÕlarÕ görülmektedir. Geniú bir alan kaplayan Senozoyik yaúlÕ oluúuklar genel olarak Neojen yaúlÕ birimler ile temsil edilmekte, Neojen çökelleri inceleme alanÕnÕn tamamÕnda, Paleozoyik kayaçlar üzerinde uyumsuz olarak görülmektedir (ùekil.3) [5, 6, 7, 8]. ønceleme alanÕnda ve çevresinde Miyosen volkanizmasÕ, çok geniú alanlarda farklÕ volkanik ürünler oluúturmuútur. Trakit, porfiroidal trakit, trakiandezit, andezit, riyolit, latit, bazalt, fonolit ve tefrit türde alkalen ve kalkalkalen nitelikli lavlarla volkanik küller ve ignimbritler de÷iúik evrelerde tüm Orta-Üst Miyosen boyunca meydana gelmiúlerdir. øl merkezindeki Afyonkarahisar kalesi trakitik nek (volkan tÕpasÕ) son derece ilginç bir görünümdedir. Trakitlerdeki boylarÕ 5 cm’ye eriúen sanidin kristalleri tipiktir. Yer yer lav akÕntÕlarÕ, kimi yerlerde ise domsal yapÕ gözlenir [9].
Türkiye geneline yönelik olarak [10] yaptÕ÷Õ çalÕúmada batÕ Anadolu’daki volkanik aktivitenin Üst Oligosen-Erken Miyosen’de bölgede sÕkÕúma rejimi devam ederken kalko alkalen olarak baúladÕ÷ÕnÕ, fakat Orta Miyosen’de geliúmeye baúlayan K-G yönlü gerilme rejimi ile volkanizmanÕn alkalen bir karaktere geçiú gösterdi÷ini belirtmiútir. VolkanizmanÕn patlama aúamasÕnda oluúan ürünler, kireçtaúÕ-marn gibi sedimenter kayaç birimlerinin sedimantasyonu ile volkanizma eú zamanlÕ olarak (senjenetik) geliúerek volkanik kül seviyeleri úeklinde oluúmuútur. Ömer-Gecek termel alan bölgesinde, özellikle Afyonkarahisar - Kütahya yol güzergahÕnÕn yaklaúÕk 15. kilometresinde yer alan volkanik küller çok ilginç bir yapÕ arz etmektedir (ùekil. 2).
ùekil. 2. Ömer-Gecek bölgesindeki volkanik kül yata÷ÕnÕn görüntüsü ve enine kesiti (Ölçeksiz) Metamorfik ve sedimenter birimlerden oluúan temel üzerinde geliúen volkanik faaliyetler sonucu, trakibazaltik, trakiandezitik ve trakitik lav domlarÕnÕn yerleúimleri ile birinci volkan kurulmaya baúlamÕútÕr. Bu lavlar, geniú ölçüde bozunmuúlardÕr. Az oranda yüzlekler veren, ilk evre ürünleri daha sonraki evre ürünleri ile örtülmüúlerdir. Lavlar porfirik özellikte olup, nadiren de olsa, santimetre- desimetre boyutlarÕnda kÕsÕm anklavlar içermektedir [2].
Y. Kibici, D. Dinç, A. Uçar
ùekil. 2.ønceleme AlanÕnÕn Jeoloji HaritasÕ [8]
3. MATERYAL VE METOT 3.1. Arazi ÇalÕúmalarÕ
Arazi çalÕúmalarÕ sÕrasÕnda Afyonkarahisar civarÕ ve yakÕn çevresinde yüzeylenen volkanik kayaç örnekleri mineralojik, petrografik incelemeler ve kimyasal analiz için derlenmiútir. Bu örnekler, atmosferik koúullardan etkilenmemiú seviyelerden seçilmiútir.
3.2. Mineralojik ve Petrografik øncelemeler
Mineralojik incelemeler 4 bölüme ayrÕlmÕútÕr. Bunlar; polarizan mikroskop incelemeleri, X-ÕúÕnÕ difraktogramÕ (XRD) incelemeleri, Diferansiyel Termal Analiz - Termal Gravimetri (DTA-TG) incelemeleri, TaramalÕ Elektron Mikroskobu (SEM) ve buna ba÷lÕ enerji saçÕnÕmlÕ X-IúÕnÕ Spektroskopi tekni÷i (EDX) incelemeleri úeklindedir. Bu analiz teknikleri ile örneklerin mikro yapÕsal ve mikro kimyasal karakteristikleri belirlenerek bileúenlerinin mineralojik incelemeleri yapÕlmÕútÕr. Bu makalede, araútÕrmanÕn bütününde yapÕlan tüm kimyasal analizlere yer verilmemiú, sadece mineralojik ve petrografik incelemeler detaylÕ olarak açÕklanmÕútÕr.
4. BULGULAR
4.1. Volkanitlerin Mineralojik ve Petrografik Özellikleri
Polarizan mikroskop altÕnda çalÕúma petrografik açÕdan; volkanitlerin mineralojik bileúimlerin saptanmasÕ ve dokusal özelliklerin belirlenmesi amacÕyla özenle seçilen 50 adet kayaç örne÷inde yapÕlmÕútÕr.
Literatürde Afyon trakitleri olarak isimlendirilen volkanik kayaçlarÕn mineralojik ve petrografik özellikleri ile kimyasal bileúimlerine göre lavlar iki farklÕ gruba ayrÕlabilir. ønceleme alanÕnda ve yakÕn çevresinde yüzeyleyen bu kayaçlar genel olarak gri, açÕk kahve ve mor renkli, sert dayanÕmlÕ bir görünüm arz eder.
Silisce doygun (zengin) olan lavlarÕ karakterize eden kayaçlar Erkmen, Büyük Kalecik köyleri civarÕnda sÕkça izlenir. Silisce fakir olan kayaçlar ise; bazik bileúimli, feldspatoid içeren volkanitleri karakterize eder. Silisçe doygun (silica-saturated) kayaçlar, trakit – trakiandezit - andezit úeklinde, farklÕ renk ve görünüúte haritalanabilir. Özellikle trakit ve porfiroidal trakit bileúimli olan volkanitler sanidin mega kristalleri (tane boyutu > 3-10 cm) ile el örneklerinde kolaylÕkla tanÕnÕr. ønceleme alanÕndan alÕnan volkanik kayaç örneklerinin petrografik incelemelerine göre volkanitler; hipokristalin, trakitik ve porfirik doku gösterir. Her iki lav türüne ait, bu çalÕúmanÕn bütününde kimyasal analizler yapÕlmÕú, çalÕúamanÕn temelini kayaçlarÕn petrografik özellikleri ve mineralojik bileúimleri oluúturdu÷u için bu analiz sonuçlarÕna yer verilmemiútir. Yorumlamalarda bu makalede de÷erlendirmeye alÕnmamÕútÕr.
Ɣ Trakit
Afyonkarahisar kalesi civarÕnda yüzeylenen trakitlerin göz ile tanÕmlamalarÕnda, kayaç hamuru içinde orta taneli sanidin kristalleri yo÷un olup, sÕklÕkla 2-3 cm arasÕnda iri sanidin fenokristalleri yer alÕr. Ortalama tane boyutu ise, 0,5 cm civarÕnda de÷iúmektedir. Kayaç masif görünüúlüdür. ønce çubuklar úeklinde hornblend kristalleri görülmektedir. Bu mineraller tamamen altere olmuú durumdadÕr (KA.1). HÕdÕrlÕk Tepe civarÕnda yüzeylenen trakitlerde ise (HD.1); ince taneli sanidin fenokristallerinden oluúan kayaç gri renkli bir hamura sahiptir. Sanidin kristalleri üzerinde makroskobik olarak ta zonlanma görülebilmektedir.
Koyu renkli mineral olarak, biyotit ve az miktarda horblend kayacÕn mineralojik bileúiminde yer alÕr. 2-3 cm arasÕnda fenokristallere sahiptir. Trakit içerisinde koyu renkli minerallerin belirli bölgelerde
Y. Kibici, D. Dinç, A. Uçar yÕ÷ÕúmasÕyla yer yer ksenolitler ve ksenokristaller oluúmuútur. Trakitlerin mikroskobik özellikleri göz önüne alÕndÕ÷Õnda; Afyonkarahisar kalesi trakitlerinde (KA.1), taneli homojen bir hamur görülmektedir.
Koyu renkli demir mineralleri sanidin iskeleti içine yerleúmiútir. Böylelikle sanidin fenokristallerinde alterasyon olan kÕsmÕn içine demirli sular infiltrasyonu olmuútur. Sanidin kristalleri,grimsi ve renklerde olup, grimsi sanidin kristalinin boyutu 2,417 mm’dir. De÷iúik boyutlarda beyaz sanidin kristalleri ise 2,880 mm ile 0,082 mm arasÕnda de÷iúen büyüklüktedir (Resim.1- a,b). Kayaç içinde çok nadir olarak plajiyoklas ikizlenmeleri de görülmektedir (Resim.1-c,d). Öz úekilli hornblend fenokristalleri 0,642 mm ile 0,128 mm boyutunda hamur içinde da÷ÕlmÕú ve tamamen kloritleúmiútir. Feldspatlarda görülen kompleks ayrÕúma (sosuritleúme) etkendir. Klinopiroksen 1,002 mm-0,257 mm arasÕnda de÷iúen büyüklüktedir.
Resim. 1 - Trakit (Afyonkarahisar kalesi)
(a-b): Klinopiroksen (Prx) taneleri içinde hematit oluúumu, grimsi sanidin (Sn) kristali, hamur maddesi (Mat) (c-d): Plajiyoklas ikizi (Plj), hornblend (Hrn) kristalleri, hamur maddesi (Mat), Hematit (He).
HÕdÕrlÕk Tepe yöresi trakitlerinde ise (HD.1); hamur çok ince tanelidir. Alterasyonla birlikte sosuritleúme (kompleks ayrÕúma), epidotlaúma, kloritleúme ve karbonatlaúma geliúmiútir. Çatlak dolgularÕ demirli sular ile dolmuútur. Opak mineraller mevcuttur. Hornblend kristalleri subotomorf (hipidiomorf) halde ve boyutlarÕ 0,694 mm ile 0,055 mm arasÕndadÕr (Resim. 2- a,b). Yer yer öz úekilli otomorf piroksen mineralleri mevcuttur. AyrÕca matriks içine çok küçük taneli piroksenler serpilmiútir. ørili ufaklÕ sanidin kristalleri mevcuttur. AyrÕca üçgen úekilli sanidin kristallerine rastlanmÕútÕr. Sanidin kristallerinin boyutu 2,957 mm ile 0,051 mm arasÕnda de÷iúen büyüklüktedir (Resim. 2- c,d).
Resim. 2 - Trakit (Afyonkarahisar merkez – HÕdÕrlÕk Tepesi)
(a-b): ørili ufaklÕ sanidin (Sn) kristalleri, hamur maddesi (Mat), alterasyonla birlikte geliúen kloritleúme (Cl), epidotlaúma (Epd) ve opak mineraller (Op), (c-d): ørili ufaklÕ sanidin (Sn) kristalleri, Hornblend (Hrn), hamur maddesi (Mat).
Ɣ Porforoidal trakit / trakitik tüf
Afyonkarahisar il merkezi SarÕkÕz tepe civarÕnda yüzeylenen porfiroidal trakit (KP.1) ve trakitik tüflerde;
hamur açÕk kahverenginde ve ince tanelidir. Bu kayaçlarda kÕsmen ileri derecede alterasyonu mevcuttur.
Kayaç ço÷unlukla trakitik tüfe dönüúmüútür. Kayaç içerisinde açÕk mineral olarak ço÷un iri sanidin kristalleri (2cm-3cm), plajiyoklas (oligoklas-andezin) ve altere olmuú hornblend çubuklarÕ makroskobik olarak çÕplak gözle bile görülmektedir. Porfiroidal trakitlerdeki sanidin kristallerinin boyu 5 cm’ye kadar ulaúabilir. BazÕ kesimlerde volkanik kayaç kÕrÕntÕlarÕ bulunmakta olup, litik tüf karakteri gösterir.
Porfiroidal trakit ve trakitik tüflerin ince kesitlerinde; hornblend fenokristallerinin tamamÕ alterasyona u÷rayÕp ayrÕúmÕútÕr. Bu hornblend fenokristallerinin (0.077-1.517 mm) dilinim düzlemi ve kenar zonlarÕnda opak mineraller izlenmektedir. øri hornblend mineralin boyutu 1,594 mm ile 2,520 mm arasÕndadÕr. Opak minerallerin boyutu 0,822 mm ile 0,411 mm arasÕnda de÷iúmektedir (Resim.3-a,b).
Sanidin çok iri kristaller halinde kayaç içinde yer alÕr. Çok karakteristik olarak da karlspad ikizlenmesi gösterir. (Resim.3-c,d). Sosuritleúme (kompleks ayrÕúma) sonucu çok fazla epidot oluúmuútur. Böylelikle matrikste epidotça zengin bir görüntü kazanmÕútÕr.
Y. Kibici, D. Dinç, A. Uçar
Resim. 3 - (Afyonkarahisar merkez- SarÕkÕz tepesi)
(a-b): øri ve küçük taneli hornblend (Hrn) kristalleri, hamur maddesi (Mat), (c-d): økiz sanidin (Sn) kristali, kompleks ayrÕúma sonucu oluúan epidotlaúma (Epd), hornblend (Hrn), hamur maddesi (Mat) ve opak mineraller (Op)
Ɣ Trakiandezit
ønceleme alanÕnda yüzeylenen volkanitlerden, Afyonkarahisar-Kütahya-øzmir karayolunun kesiúme noktasÕndaki, Özdilek tesislerinin yakÕn çevresinde (ÖZ.1) ve ÇakÕrköy (ÇK.2) batÕsÕ ile yakÕn çevresinde yer alan sahadaki trakiandezitler makroskobik olarak incelendi÷inde, koyu renkli hamur içerisinde seyrek olarak da÷ÕlmÕú sanidin kristalleri çÕplak gözle görülebilir. Kayaç içerisinde altere olmuú hornblend çubuklarÕ yer almaktadÕr.
Kayaç masif görünüúlü olup, yine bazÕ trakiandezit bileúimli bazÕ kayaçlarda ince taneli hamur içinde muskovit, biyotit ve çok küçük taneli sanidin kristalleri da÷ÕlmÕú durumdadÕr. Hamur gri renkte olup bazÕ kesimlerde orta taneli (~1cm) sanidin kristalleri yer almaktadÕr. Kayaç masif görünüúlü ve alterasyona az u÷ramÕútÕr. Özellikle ÇakÕrköy’ün do÷usunda yüzeylenen trakiandezitlerde (ÇK2) ise tane boyutlarÕ küçülmektedir. Çok ince taneli bir hamur kayaç dokusuna hakim durumdadÕr.
Trakiandezitlerin mikroskobik özelliklerinde ise; Özdilek (ÖZ.1) tesisleri yakÕn çevresinde yüzeylenen trakiandezitlerde hamur çok ince taneli olup, fenokristaller halindeki sanidinin büyüklü÷ü 1,285 mm ile 0,386 mm arasÕnda de÷iúmektedir (Resim.4-a,b). Sanidin mineralleri kÕrÕklÕ olup, bazÕ kÕrÕk yüzeylerini sekonder kalsit mineralleri doldurmuútur. Kahverengi hornblend taneleri otomorf ve subotomorf kristaller
halindedir. Çubuk úeklindeki hornblend kristalleri 0,411 mm ile 0,129 mm arasÕnda de÷iúen büyüklüktedir (Resim.4-a,b). Klinopiroksen, kahverengi ve yeúil tonlarÕndÕr. Alterasyon sonucu kayaçta karbonatlaúma ve killeúme meydana gelmiútir. AyrÕca kayaç, demirli sularÕn infiltrasyonu sonucu sarÕ-açÕk kÕrmÕzÕ renge bürünmüútür (Resim.4-c,d).
Resim. 4 - Trakiandezit (Afyonkarahisar - Kütahya yolu 10.km- Özdilek tesisleri)
(a-b-c-d): Sanidin (Sn), klinopiroksen (Prx), hornblend (Hrn) kristalleri, hamur maddesi (Mat).
(c-d): Alterasyon sonucu oluúan karbonatlaúma (Ca) ve killeúme (Kil), hamur maddesi (Mat), opak mineral (Op).
ÇakÕrköy (ÇK.2) batÕsÕ ile yakÕn çevresinde yer alan sahadaki trakiandezitler mikroskobik olarak incelendi÷inde, özellikle iri boyutta plajiyoklas kristalleri (Resim.5-a,b) çÕplak gözle görülebilecek büyüklüktedir. Hamur maddesi çok ince boyuttadÕr. Hamur, yo÷un úekilde plajiyoklas mikrolitlerinden oluúur (Resim.5-a,b,c,d). Epidotlaúmadan dolayÕ kayaç açÕkyeúil-açÕk kahve renge dönüúmüútür. ørili ufaklÕ de÷iúik boyutlarda sanidin kristalleri hamur içinde plajiyoklas mikrolitleri ile karÕúmÕú úekildedir (Resim.5-a,b).
KayacÕn mineralojik bileúiminde yer alan ferromagnezyen minerallerden hornblendler tamamen altere olmuútur. Bu nedenle, kayaç içinde oldukça yo÷un biçimde opak mineraller yer alÕr (Resim.5-a,b).
Klinopiroksen kayaçta çok nadir olarak bulunur.
Y. Kibici, D. Dinç, A. Uçar
Resim. 5 - Trakiandezit (Afyonkarahisar - Kütahya yolu 8.km- ÇakÕrköy)
(a-b): Klinopiroksen (Prx) ve plajiyoklas fenokristalleri (Plj), hamur maddesi (Mat), (c-d): Kompleks ayrÕúma sonucu oluúan epidotlaúma (Epd), opak mineraller (Op) ve hornblend (Hrn) kristalleri, Sanidin (Sn), hamur maddesi (Mat).
ÇakÕrköy (ÇK.1) do÷usu ile yakÕn çevresinde yer alan sahadaki trakiandezitler makroskobik olarak incelendi÷inde; masif görünüúlü yapÕsÕ ve alterasyona az u÷radÕ÷Õ belirlenmiútir. DÕútan yapÕlan kÕrÕlma darbelerine karúÕ oldukça dayanÕmlÕdÕr. Gri, AçÕk gri, açÕk kahve ve kompleks ayrÕúmaya u÷ramÕú örneklerde ise, açÕkgri-yeúil renkte olan trakiandezitler geniú bir yayÕlÕm sunarlar. Mikroskobik özellikleri itibarÕyla; hamur çok ince taneli olup, sanidin kristalleri hamur içinde da÷ÕlmÕú durumdadÕr. Sanidinlerin büyüklü÷ü 2,468 mm ile 0,128 mm arasÕnda de÷iúmektedir. Plajiyoklas (andezin) ikizleri de iri kristaller halindedir (Resim.6-a,b).
Otomorf (idiomorf) hornblend kristallerinde alterasyon sonucu ornatÕm meydana gelmiútir. Hornblend kristalleri az görülmektedir ve boyutlarÕ 0,694 mm ile 0,051 mm arasÕnda de÷iúmektedir. øri hornblend içindeki Mg ve Fe alterasyon sonucu mineralin ornatÕlmasÕna ve opak minerallerin artmasÕna sebep olmuútur (Resim.6-a,b). Klinopiroksen tanelerinin boyutu 0,385 mm ile 0,102 mm arasÕnda de÷iúmektedir (Resim.6-c,d). Kloritleúme sonucu oluúan hematit mikro çatlaklara yerleúmiútir. Propilitleúme sonucu epidot grubu mineraller de meydana gelmiútir. Böylece kayaç kÕsmen açÕk yeúil görünüm kazanmÕútÕr.
HÕdÕrlÕk tepe yakÕnlarÕndaki trakiandezitlerin (HD.2) mikroskobik özellikleri göz önüne alÕndÕ÷Õnda;
kayacÕn hamur maddesinin çok ince taneli oldu÷u görülür AyrÕca sanidin kristalleri de altere olmuútur.
Sanidin kristallerinin boyutu 1,028 mm ile 0,386 mm arasÕndadÕr (Resim. 7 - a,b). Hornblendler inceleme alanÕndaki volkanik kayaçlar içerisinde tek renktedir (kahverengi). Kahverengi hornblend kristalleri 0,823 mm ile 0,154 mm arasÕnda de÷iúen büyüklüktedir. Karbonatlaúma belirgindir. Koyu renkli minerallerin alterasyonu ile opak mineral oluúumlarÕ da dikkati çekmektedir (Resim. 7 - c,d).
Resim. 6 - Trakiandezit (Afyonkarahisar - Kütahya yolu 6. km- ÇakÕrköy)
(a-b): Çatlak (Çt) ve çatlaklara hematit (He) getirimi, opak mineraller (Op), sanidin (Sn) ve hornblend (Hrn) fenokristalleri, hamur maddesi (Mat). (c-d): Plajiyoklas fenokristali (Plj), kompleks ayrÕúma sonucu kayaçta oluúan epidotlaúma (Epd), klinopiroksen (Prx), hamur maddesi (Mat).
Y. Kibici, D. Dinç, A. Uçar
Resim. 7- Trakiandezit (Afyon merkez- HÕdÕrlÕk Tepesi)
(a-b): Alterasyona u÷ramÕú sanidin (Sn) kristalleri, opak mineraller (Op) ve hornblend (Hrn) kristalleri, karbonatlaúma (Ca), hamur maddesi (Mat), (c-d): Kahverengi hornblend (Hrn) kristalleri,
karbonatlaúma (Ca), hamur maddesi (Mat).
Ɣ Andezit
Afyonkarahisar ili merkezinde, Aliçetinkaya mahallesi (TR.1) civarÕnda yüzeylenen andezitlerde, makroskobik olarak iri plajiyoklas taneleri göze çarpmaktadÕr. Hamur içinde 0,1 mm ile 1 cm arasÕnda de÷iúen ve hakim boyutu 0,5 mm olan sanidin kristalleri egemendir. Di÷er alanlara nazaran sanidin azalmÕú veya tamamen yok olmuútur. Koyu renkli mineral olarak biyotit ve kÕsmen hornblend görülmektedir. Kayaçta gözle izlenebilir boyutta da epidotlaúma görülür.
Andezitlerin mikroskobik özelliklerinde; plajiyoklas (oligoklas, andezin) otomorf kristaller úeklinde polisentetik ikizlenmeleri ile ayÕrtmandÕr. Plajiyoklaslarda zonlu yapÕlar da belirgindir. Çok iri (2,443 mm) ve zonlu plajiyoklas (albit) minerali görülmektedir. (Resim 8- a,b,c,d). Mikro tektonizma izlerine rastlanmÕútÕr. Bu durumdan dolayÕ kÕrÕk tektoni÷i yo÷un bir úekilde görülmektedir. Kayaç bazÕ kesimlerde propilitleúme ve kaolenleúme görülmektedir. Klinopiroksen, heterojen tane boyutlu da÷ÕlÕmlarÕ ile yer yer kümeler úeklinde glomero porfirik ve porfirik doku sunarlar (Resim.8- a,b). Normal zonlanma, ters zonlanma, polisentetik ikizlenme úeklinde gözlenir. Hornblend kristallerinin boyutu 1,003 mm ile 0,360 mm arasÕnda de÷iúen büyüklüktedir. Biyotit, levhamsÕ, çubuksu, otomorf ve yer yer altere fenokristaller úeklinde bulunur. Mafik minerallerin alterasyonu nedeniyle hornblend ve biyotit mineralleri yer yer ayrÕúmÕú (kloritleúmiú) ve dilinim düzlemleri boyunca opak mineraller (hematit, magnetit) geliúmiútir. Bu opak mineraller kÕsmen matriks içine de serpilmiú durumdadÕr (Resim.8. a,b).
Resim. 8- Andezit (Afyonkarahisar merkezi Ali Çetinkaya mahallesi)
(a-b): Plajiyoklas (Plj), alterasyonla birlikte geliúen opak mineraller (Op), klinopiroksen (Prx) taneleri, hamur maddesi (Mat). (c-d): Sanidin (Sn), Zonlu plajiyoklas (Plj) mineralleri, epidotlaúma (Epd), hamur maddesi (Mat).
Ɣ Porfiroidal Andezit
Afyonkarahisar il merkezi stadyum (ST.1) civarÕnda yüzeylenen porfiroidal andezitlerdeki makroskobik yapÕ incelendi÷inde; kayaç masif bir yapÕya sahip oldu÷u görülür. Kayaç içinde 5 cm’ye varan sanidin kristalleri ile karakteristiktir. Matriks içinde 0,1 mm ile 1 cm arasÕnda de÷iúen ve hakim boyutu 0,5 mm olan sanidin kristalleri de mevcuttur. Koyu renkli mineral olarak biyotit ve kÕsmen hornblend görülmektedir. Kayaçta epidotlaúma izlenmektedir.
Porfiroidal trakitlerin mikroskobik özellikleri tanÕmlandÕ÷Õnda; hamur ince taneli bir doku sergilemektedir. Plajiyoklas mineralleri kÕsmen alterasyona u÷ramÕútÕr. Alterasyon sonucu kil mineralleri oluúmuútur. Plajiyoklas minerallerinin boyutu 2,828 mm ile 1,105 mm arasÕndadÕr ve albit ikizleri úeklindedir (Resim.9-a,b). Hornblendler kÕsmen altere olmuútur. Hornblend kristallerinin boyutu 1,157 mm ile 0,257 mm arasÕnda de÷iúen büyüklüktedir (Resim.9-c,d). Alterasyonla birlikte geliúen sekonder karbonat getirimi hat boyunca ilerleyen bir yapÕ arz etmektedir. Ksenolitler mevcuttur. Piroksen minerallerinin boyutu 0,591 mm ile 0,231 mm arasÕnda de÷iúen büyüklüktedir.
Y. Kibici, D. Dinç, A. Uçar
Resim. 9 – Porfiroidal andezit (Afyonkarahisar stadyumu civarÕ)
(a-b): Plajiyoklas (Plj), alterasyonla geliúen sekonder karbonat getirimi ve hornblend (Hrn), hamur maddesi (Mat), (d-c): Plajiyoklas (Plj), hornblend (Hrn) kristali ve çizgisel bir hat boyunca görülen karbonatlaúmalar (Ca), hamur maddesi (Mat)
Ɣ Volkanik kül
ønceleme alanÕnda øzmir-Ankara-Kütahya yol ayÕrÕmÕndan yaklaúÕk 7 km. uzaklÕkta, Kütahya’ya do÷ru anayol güzergahÕ üzerinde, yüzeylenen volkanik küller bu çalÕúmanÕn bir parçasÕ olarak ele alÕnmÕútÕr.
Volkanik kül örneklerinin kristal boyutunun küçük olmasÕ ve kolay ufalanabilir olmalarÕ nedeniyle polarizan mikroskopta mineralojik ve morfolojik özelliklerini incelemek mümkün de÷ildir. Bu nedenle Ömer-Gecek bölgesinden alÕnan ve puzzolan katkÕlÕ çimento üretiminde kullanÕlan volkanik kül örneklerinin mineralojik ve dokusal özellikleri taramalÕ elektron mikroskobunda incelenmiútir. Volkanik kül örneklerinin SEM ve BSE analizleri incelendi÷inde örnekler içerisinde iri sanidin kristallerine, plajiyoklaslara ve hornblendlere rastlamak mümkündür. Kayaçta alterasyonun etkileri görüldü÷ü gibi epidotlaúmalar da göze çarpmaktadÕr. Volkanik küllerde alterasyona u÷ramÕú sanidin kristalleri, ignembirit (volkanik kÕymÕk) ve yer yer biyotit mineralleri gözlenmektedir. Söz konusu bu malzeme 60-70 cm kalÕnlÕkta ve 5 ayrÕ seviye halinde belirlenmiútir (ùekil.1.3). Volkanik küllerin sedimanter kayaçlar arasÕndaki yayÕlÕmÕ ise, 5 km2civarÕndadÕr. KireçtaúÕ-silisifiye kireçtaúÕ-çört seviyeleri arasÕnda bulunan bu seviyelerin çimento sanayiinde puzzolan olarak ve inúaat sektöründe de yapÕ malzemesi-agrega olarak kullanÕlabilirli÷i araútÕrÕlmÕútÕr. Bu araútÕrma sonuçlarÕna bu makalede yer verilmemiútir.
Ɣ Bazalt
ønceleme alanÕndaki volkanizmanÕn son ürünleri bazaltlardÕr. Literatürde Karakaya BazaltÕ olarak isimlendirilen bu birim inceleme alanÕ dÕúÕnda, øscehisar ve Bademli dolaylarÕnda yo÷un olarak gözlenmektedir. Bazaltlar, mineralojik ve petrografik olarak nefelinli bazalt olarak adlandÕrÕlÕr ve tipik yarÕk volkanizma ürünüdür. Önceki çalÕúmalarda [5]’e göre bazaltlarÕn çok yakÕnÕnda trakitik volkanizmaya geçti÷i ifade edilmektedir. Bazalt mostralarÕndan alÕnan örneklerin incekesitlerinde;
piroksen fenokristalleri, ojit, biyotit, hornblend, plajioklas (labrador), nefelin, serpantinize olmuú olivin, opak mineral ve holokristalin bir hamur maddesi içermektedir. Hamur volkanik camdan oluúmakta olup, vitrofirik doku izlenmektedir. Pliyosen taban çakÕltaúlarÕ içerisinde görülen bazaltlar üst seviyelerde tüfler ile aglomeralar ve volkanik camlar ile tedrici geçiúlidir. VolkanizmanÕn en son safhasÕnda bazalt akÕntÕlarÕ meydana gelmiútir. Kendinden daha yaúlÕ birimler üzerinde úapka úeklinde gözlenir. Bundan dolayÕ bazalt volkanizmasÕnÕn yaúÕ Üst Pliyosen’dir [11].
5. SONUÇLAR VE ÖNERøLER
ønceleme alanÕndaki volkanik kayaçlarÕ mineralojik ve petrografik özelliklerini belirleyebilmek için taze mostralardan incekesitler yapÕlarak polarizan mikroskopta incelenmiútir. Buna göre; volkanik kayaçlarÕn ve volkanik tüflerin trakit-porfiroidal trakit-trakiandezit-andezit-porfiroidal andezit ve bazalt bileúiminde ve a÷ÕrlÕklÕ olarak da trakiandezit oldu÷u belirlenmiútir.
Afyonkarahisar yöresindeki volkanik kayaçlar güneyde alkali karakterde iken, Afyonkarahisar merkezindeki volkanik kayaçlarÕn mineralojik bileúim olarak içerdi÷i plajiyoklas çoklu÷u nedeniyle alkali karakterini kaybetti÷i ve daha kuzeyde Kütahya-Afyonkarahisar ve Kütahya-Eskiúehir yolu üzerinde andezitik karakter taúÕdÕ÷Õ görülmüútür. Afyonkarahisar’Õn güneyine do÷ru gidildikçe asidik özellikte volkanik kayaçlarÕn geliúti÷i, kuzeye do÷ru ise asidik, asidik-bazik özellikte volkanik kayaçlarÕn oluútu÷u söylenebilir.
Afyonkarahisar yöresi ve yakÕn çevresinde yüzeylenen volkanizmasÕnÕn son evrelerini temsil eden mega sanidin kristalli trakitik lav akÕntÕlarÕ ile volkanik faaliyetler devam etmiútir. Volkanik oluúumlarÕn mineralojik-petrografik özelliklerinin incelenmesi, bunlarÕn birbiriyle fenokristal birliklerine sahip olduklarÕnÕ göstermiútir. Fenokristallerin sergiledi÷i yapÕ magma kökeni ile ba÷lantÕlÕdÕr.
Trakit, porfiroidal trakit, trakiandezit, andezit, porfiroidal andezit ve trakitik tüfler alkalen ve kalkolkalen nitelikli lavlarÕn ürünü olarak meydana gelmiútir. Volkanik küller ve ignimbritler ise, volkanizmanÕn farklÕ patlama evrelerinde gölsel ortamlarda sedimanlarla beraber eú oluúumlu birikimi ile oluúmuútur Afyonkarahisar il merkezi yakÕnÕndaki trakitik nek (volkan tÕpasÕ) son derece ilginç bir görünümdedir.
Porfiroidal trakitlerdeki boylarÕ 5 cm’ye eriúen sanidin kristalleri tipiktir. Yer yer lav akÕntÕlarÕ, kimi yerlerde ise domsal yapÕ gözlenir.
Volkanik tüf ve küllerdeki en önemli minerallerin sanidin, ignembirit, biyotit, plajiyoklas, flogopit, illit, muskovit ve hornblend oldu÷u mikroskobik verilerde elde edilmiútir.
Afyonkarahisar il merkezi ve yakÕn çevresinde yüzeylenen volkanik kayaçlarÕn ve tüflerin yapÕ taúÕ olarak kullanÕlabilme ve kolay kazÕlabilme özelli÷ine sahip olmasÕ, volkanik küllerinde çok ince taneli ve pekleúmemiú toz halinde olmasÕ nedeniyle puzzolan katkÕlÕ çimento üretiminde kullanÕlmasÕ önerilebilir.
Y. Kibici, D. Dinç, A. Uçar KAYNAKÇA
[1] Ercan, T., Orta Anadolu’daki Senozoyik VolkanizmasÕ, Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlü÷ü, Jeoloji Etütleri Dairesi YayÕnlarÕ, 119-140, (1985)
[2] Erkan, Y. Bayhan, H. Tolluo÷lu, A.Ü. Aydar, E., Afyon Yöresi Metamorfik ve Volkanik KayaçlarÕnÕn Jeolojik, Petrografik ve Jeokimyasal øncelenmesi, TÜBøTAK Proje Raporu, Proje No: YBAG-0044/DPT, 305s. (1996)
[3] Aydar, E., Bayhan, H., Gourgaud, A., The lamprophyres of Afyon Stratovolcano, Western Anatolia, Turkey: Description and genesis, C.R. Geoscience, 335, 279-288. (2003)
[4] Besang, C. Eckhart, F.J.Hare, W.Kreuzer, H. Muller, P., Radiometrische Altersbestimmungen an Neogenen Eruptivgesteinen der Türkei”, Geol. Jb., B 25, 3-36, (1977)
[5] Karamanderesi, ø.H., Afyon K24-b PaftasÕ Detay Jeoloji Etüdü ve Jeotermal Alan OlanaklarÕ HakkÕnda”, Maden Tetkik Arama Enstitüsü, Rapor No: 5733 (yayÕnlanmamÕú), (1972)
[6] Karamanderesi, ø.H., Afyonkarahisar Jeotermal SahalarÕnÕn Jeolojik ve Mineralojik Evrimi, Termal ve Maden SularÕ KonferansÕ, Ed: A.E. Türker, A. YÕldÕz, Afyonkarahisar, 55-69. (2008)
[7] Çevikbaú, A., Ercan, T. ve Metin, S., Geology and Regional Distribution of Neogene Volcanics Between Afyon-ùuhut, Journal of Pure and Applied Sciences, METU, Vol.21. No. 1-3, p.479-499, (1988)
[8] Kibici, Y. YÕldÕz, A. Ba÷cÕ, M., Afyon Kuzeyinin Jeolojisi ve Mermer Potansiyelinin AraútÕrÕlmasÕ, Türkiye III. Mermer Sempozyumu (Mersem 2001), Bildiriler Kitabi,73-84, (2001)
[9] BaúarÕr, E. Kun, N., Afyon Kalesi Çevresindeki Volkanik KayaçlarÕn Petrografik øncelemesi, KTÜ Yerbilimleri Dergisi, 2/1-2, 87-96, (1982)
[10] YÕlmaz, Y., Comparison of Young Volcanic Associations of Western and Eastren Anatolia Formed Under A Compressional Regime: A Review”, Journal of Volcanology and Geothermal Research, 44, 69-87, (1990)
[11] Ulutürk, Y., Ömer-Gecek (Afyonkarahisar) DolayÕnÕn Jeolojisi ve SularÕn Kökensel Yorumu, Doktora Tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü,178s. “YayÕnlanmamÕú“, (2009).
[12] Metin, S. Genç, ø. Bulut, V., Afyon ve DolayÕnÕn Jeolojisi, M.T.A. Rapor No: 2113, (1987) [13] Kibici, Y., SarÕcakaya (Eskiúehir) Volkanitlerinin Petrolojisi ve Kökensel Yorumu, Türkiye Jeoloji
Bülteni, C.33, 69-77, (1990)
[14] Keller, J. Villari, L., Rhyolitic ignimbrites in The Region of Afyon (Central Anatolia), Bulletin Volcanologique, 36, 342-358, (1972)
[15] YalçÕn, H., Neojen YaúlÕ KÕrka (Eskiúehir) Volkanosedimanter Gölsel Baseninin Stratigrafik ve Tektonik Özellikleri, C.Ü. Mühendislik Fakültesi Dergisi, Seri A-Yerbilimleri C, 6-7 S. 1,2, s.
1165-181, (1988)
________________________________________________________________________
- ADUYBøM, 2006, “Afyonkarahisar Valili÷i”, Hüseyin SarÕkaya, 1.BaskÕ.
- http://www.mta.gov.tr
