TURİZM PERSONELİ MESLEK YASASI MÜMKÜN MÜ?
Rahman TEMİZKAN
Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, Turizm Fakültesi E-posta: rahmantemizkan@hotmail.com.tr
Ali ERBAŞ
Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, Turizm Fakültesi E-posta: aerbas@ogu.edu.tr
Duran CANKÜL
Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, Turizm Fakültesi E-posta: dcankul@ogu.edu.tr
ÖZET
Bu çalışma ile amaçlanan Türkiye’deki turizm eğitimi ile ilgili rakamları ortaya koymak ve bu rakamlara dayalı olarak turizm diplomasının hak ettiği değeri alması için yapılması gerekenler hakkında bir değerlendirme yapmaktır. Çalışma literatüre dayalı teorik bir çalışmadır.
Türkiye’de turizm eğitimiyle ilgili okul, öğrenci, mezun ve öğretim elemanı sayıları sektörle birlikte büyümüştür ve sektörün her düzeyde ihtiyaç duyduğu diplomalı insan kaynağının yetiştirildiği ortaya çıkmıştır. Diplomalı insan kaynağının sektörde istihdam edilmesinin, diplomanın hak ettiği değere kavuşması ile mümkün olduğu görülmektedir. Bu noktada turizm personeli meslek yasasının çıkabilmesi için insan kaynağını temsil eden bir örgütlenmenin gerçekleştirilmesi bir gerekliliktir. TİYADER bu misyonu üstlenen ve ülke çapında örgütlenen bir sivil toplum kuruluşu olarak tüm turizm öğrencileri, akademisyenleri, çalışanları ve işletmeleri tarafından desteklenmesi gereken bir örgüttür.
Anahtar sözcükler: Turizm Personeli Meslek Yasası, Tiyader, Turizm, İnsan Kaynakları
Giriş
Eğitilmiş insan gücü turizm faaliyetlerinde yer alan fiziki elemanlara etkinlik ve anlam kazandıran bir unsurdur. Eğitilmiş insan unsurunun yeterliliği turistin beklediği düzeyde hizmet almasını sağlamaktadır. Diğer yandan turizmde uluslararası düzeyde bir kalite savaşı yaşanmaktadır. Rekabetin yoğun olarak yaşandığı dünya turizm piyasalarına, standarda uygun ve kaliteli turistik mal ve hizmetle girebilmek için hem genel olarak toplumun turizmin önemini kavraması, hem de yeterli sayıda nitelikli personel gereklidir. Nitelikli personelin yetiştirilebilmesi ise kaliteli turizm eğitimi ile mümkündür (Olalı 1983; Christou 1998).
Müşteri memnuniyeti, sunulan hizmetin kalitesiyle doğru orantılıdır. Turizm sektöründe ihtiyaç duyulan bilgi, yetenek ve donanıma sahip işgücü ancak etkin ve kaliteli turizm eğitim ve öğretimiyle (Ünlüönen 2000) ve turizm okulları mezunlarının sektörde çalışmaları ile sağlanabilir (Kuşluvan ve Kuşluvan 2000).
Türkiye turizm endüstrisi ciddi şekilde nitelikli personel kıtlığı ile karşı karşıya kalmıştır.
Konaklama işletmelerinde çalışanların %89’u, yiyecek-içecek işletmelerinde çalışanların
%95’i, seyahat acentalarında çalışanların ise %75’i turizm eğitimi almamış kişilerdir. Bu durumu doğrulayan bir araştırma ise Milli Eğitim Bakanlığı Mesleki ve Teknik Araştırma ve Geliştirme Merkezi Tarafından 2000 yılında yapılan çalışmada: konaklama işletmelerinde çalışanların %74’ü, yiyecek-içecek işletmelerinde çalışanların %80’i, seyahat acentalarında çalışanların ise %76’sı turizm eğitimi yada mesleki bir eğitim almamıştır (Yeşiltaş vd. 2010).
Türkiye’deki turizm işletmelerinde turizm diplomalı personelin çalışması gerektiği görülmekle birlikte, her düzeyde turizm diploması veren okulların sorunları ve bu okullar tarafından verilen eğitimin niteliğinin sektörün ihtiyacını tatmin edip etmediği önemli bir tartışma konusudur. Okulların sorunları Tablo 1’de gösterilmiştir (Okumuş ve Yağcı 2005).
Tablo 1: Önlisans ve Lisans Turizm Eğitim Programlarının Problemleri
Problemler Açıklamalar
1. Okulların bulunduğu konum Okulların birçoğu kırsal alanda inşa edildiği için, öğrenciler ve öğretim görevlileri turizm yatırımcılarıyla çok nadir iletişime geçme olanağı bulmaktadır.
2. Niteliksiz öğretim üyesi ve yetersiz eğitim, ekipman ve olanaklar
Lisansüstü ve sektörel tecrübe eksikliği
3. Yönetim yapısı Birçok okul sektör tecrübesi olmayan yöneticiler tarafından yönetilmektedir. Bu da eğitim aşamasında yada sektör ile iletişimde sorun yaratmaktadır
4. Müfredat temelli sorunlar Müfredattaki derslerin yetersizliği, öğrencilere gerekli beceri ve gelişme imkanı güvencesi vermemektedir.
5. Öğrencilerin nitelikleri ve özellikleri Bu programları alan öğrenciler iki gruba ayrılmaktadır. Bunlar turizm meslek lisesi öğrencileri ve normal lise öğrencileri olarak ikiye ayrılır. Bu iki grup birbirleriyle eğitim ve öğretim sebepli dengesizlikler yaşamaktadır. Bu iki grup eğitim alt yapılarından dolayı eşit sayılamamaktadır. Özellikle turizm meslek lisesi mezunları üniversiteye geçtiklerinde lisedeki aldıkları derslere benzer derslerle karşılaşmaktadırlar. Bu sebeple meslek lisesi öğrencileri normal lise öğrencilerine göre derslere ve pratik eğitimlere daha az ilgi göstermektedirler.
6. Sektörel konum Turizm sektöründe öğrencilerin iş bulmalarının zor olduğu bilinmektedir. Çünkü sektör ile ilişkilerin gerekli seviyeye ulaşmadığı bir gerçektir. Buna ek olarak akademik takvim turizm öğrencilerinin işlere yerleşmelerini zorlaştırmaktadır. Genellikle turizm işletmeleri Mayıs ve Eylül aylarında işçi alımı yapmaktadır. Fakat akademik takvime göre eğitim Eylül ayında başlayıp Haziran ayında bitmektedir.
Kaynak: Okumuş ve Yağcı (2005)
Tablo 1’de görüldüğü gibi, turizm alanında diploma veren eğitim kurumlarının bazı problemleri vardır. Ancak, bu çalışmanın konusu bu problemleri ve çözüm önerilerini tartışmak yerine bu problemler bahane edilerek yapılması engellenen diploma hakkının korunmasını tartışmaya açmaktır. Eğitimin, okulların, sektörün, siyasetin, ekonominin sorunlarının ve diğer yüzlerce sorunun çözülmesinin, herhangi bir alanda diploma hakkının korunması için yasal düzenlemeler yapmanın ön şartı olarak görülmesi o alanda diploma hakkının korunmak istenmemesi anlamına gelecektir. Bu açıdan bakıldığında aşağıdaki soruların cevaplanması gerekmektedir.
Türkiye’de ve dünyada her alanda ve düzeyde eğitim veren kurumların sorunları olabilir. Tıp fakültelerinin veya mühendislik fakültelerinin sorunlarının olmadığını söylemek mümkün müdür? Bir eğitim alanında sorunların olması mezunların diploma haklarının çiğnenmesini meşrulaştırır mı? Tıp fakülteleri veya mühendislik fakülteleri istenilen düzeyde yeterli ve etkili uygulama eğitimi veremiyor gerekçesi ile, hekimlik ve mühendislik işlerinin ve hakkının 3-5 aylık sertifika programları ile herhangi bir lisans programı mezununa verilmesi uygun olur mu? Turizm söz konusu olduğunda, herhangi bir alanda diploma veren herhangi bir okulun yaşadığı sorunlara benzer sorunlara sahip olan turizm okulundan diploma almış on binlerce mezun mezunun yerine 3-5 aylık sertifika programı bitirmişlere diploma hakkı vermek neden uygun görülmektedir? Turizm işletmelerin on binlerce diplomalı varken personelinin önemli bir kısmını sertifikalı bile olmayan insanlardan seçme hakkına sahip olması doğru mudur?
Yukarıdaki sorulara her okuyucu kendi çıkarlarına, gelecekle ilgili endişe ve beklentilerine göre farklı cevaplar verebilecektir. Bu çalışma ile amaçlanan Türkiye’deki turizm eğitimi ile ilgili rakamları ortaya koymak ve bu rakamlara dayalı olarak turizm diplomasının hak ettiği değeri alması için yapılması gerekenler hakkında bir değerlendirme yapmaktır.
Turizm Mezunlarının Sektördeki Yeri
Birçok araştırmaya göre turizm mezunlarının çoğu turizm sektöründe çalışmak istememektedir. Nispeten eski bir çalışmada (Hacıoğlu 1985) öğrencilerin % 6’sı çalışmak üzere turizm sektörüne giderken kalan %94’ü diğer sektörlerde çalışmayı tercih etmişlerdir.
Bir başka araştırmaya göre 4-yıllık turizm mezunlarının %33’ü turizm sektörü ile ilgilenmemektedir (Kuşluvan ve Kuşluvan 2003). Bu problem Türkiye’ye has bir sorun değildir. ABD’de yapılan bir çalışmada turizm ve ağırlama mezunlarının %20’si sektörde çalışmalarının daha ilk yılında ayrılmıştır. %33’ü ise çalışmaya başladıktan ilk beş yıl içinde
ayrılmıştır (Pavesic ve Brymer 1990). Bu problemin turizm endüstrisinin çalışma koşullarından kaynaklandığı düşünülebilir. Birçok ülkede görüldüğü gibi turizm endüstrisinin karakterinde uzun çalışma saatleri, aileye vakit ayıramama, düşük maaş, stres, kalitesiz yaşam standardı, zayıf kariyer yapıları, işgücü devir hızının yüksek olması, ulusal derneklere kayıt olma oranının düşük olması turizm endüstrisinin sahip olduğu özelliklerdir. Birçok öğrenci turizm sektörü hakkında çok eğlenceli bir sektör olduğunu düşündüğü için turizm eğitimi almak istemektedirler. Fakat çalışma hayatının o kadar da kolay ve eğlenceli olmadığını çalışarak yada staj uygulamaları esnasında karşılaşmaktadırlar ve sonuç olarak maaşlarının ve çalışma imkanlarının arzu ettikleri gibi olmadığını görmektedirler (Duman, Tepeci ve Unur, 2006). Ek olarak öğrencileri bekleyen birçok gerçek dışı kariyer tecrübeleri ile karşılaşmaktadırlar. Örneğin mezun oldukları andan itibaren yönetim kadrosu dışındaki diğer pozisyonlarda çalışmak zorunda kalmaktadırlar. Alt pozisyonlarda işler teklif edildiğinde ve kendi potansiyel gelişimlerinde operasyonel tecrübeleri önemini yitirmekte ve hayal kırıklığına uğramaktadırlar. Bu durumla karşılaşmamak için öğrencilerin öğrenimleri esnasında turizm sektörü hakkındaki gerçekleri bilmeleri ve ona göre gelecekleri ile ilgili planlarını yapmalıdırlar. Mezunların beklentilerindeki ve kariyer imkanlarındaki problemlerin ana sebeplerinden birisi Türk turizm sektöründeki mülkiyet sahipliği yapılarının bozukluğudur. Türkiye’deki turizm şirketlerinin çoğu küçük ve orta ölçekli girişimlerdir.
Türkiye’nin toplam otel sayısının %76’sı yani 1298 otel 3, 2 ve 1 yıldızlı otellerdir. Bu otellerin üst yönetim kadrolarında mülk sahipleri ve yakınları yönetmektedir. Sonuç olarak mezunların imkanları bu durumdan dolayı çok sınırlıdır (Yeşiltaş vd. 2010).
Turizm sektörünün yukarıda sayılan zorluklarından dolayı mezunların sektörde çalışmak istememeleri gibi bir sonuca varılmaktadır. Ancak, turizm meslek yasası ile sadece diplomalıların çalışması sağlanır ise arz ve talebin dengesi sağlanacağı için düşük maaş, zayıf kariyer yapıları, işgücü devir hızının yüksek olması, iş tatminsizliği, işletmelerin mülk sahipleri ve yakınları tarafından yönetilmesi, örgütlenememe ve daha birçok problem ortadan kalkmış olacaktır. Bu noktada, sadece diplomalıların sektörde istihdam edilebilmesini zorunlu kılan bir turizm meslek yasasının çıkmasının etkileri hakkında endişelere sebep olabilir.
Turizm Çalışanları Meslek Yasasının çıkması, işletmeleri diplomalı çalışan bulamamak gibi bir sorunla karşı karşıya bırakır mı? Bu durum sektörü olumsuz etkilemez mi? Bu soruları cevaplamak için Türkiye’de turizm eğitiminin ve turizm işletmelerinin hacmini gösteren rakamları görmek gerekmektedir. Belgeli turizm işletmelerini turistlerin ve yerel halkın
faydalandığı diğer hizmet işletmelerinden ayırt etmek gerekmektedir. Bu çalışmada söz konusu olan turizm işletmeleri, turizm işletme ve yatırım belgeli işletmelerdir.
Türkiye’de Turizm Eğitiminin ve Turizm İşletmelerinin Rakamsal Durumu
Türkiye’de turizm eğitimi ile ilgili yazılan çalışmalar incelendiğinde uluslar arası çalışmalardan bazı farklılıklar gösterdiği görülmektedir. Uluslararası literatürde turizm eğitimi
“mesleki turizm eğitimi (trainning)” ve “turizm öğretimi (education)” (Zais 1976; Zagonari 2009) olarak ikiye ayrılmıştır. Türkiye’de ise daha bütüncül bir yaklaşım ile örgün eğitim altında yer alan orta öğretim ve yüksek öğretim bünyesindeki kurumların verdiği mesleki turizm eğitimi ve öğretiminin yanında yaygın eğitimi de kapsayan aynı zamanda mesleki turizm eğitimi ağırlıklı bir algının söz konusu olduğu söylenebilir (Yeşiltaş vd. 2010;
Ünlüönen ve Boylu. 2005)
Dünyada, turizm eğitimi önceleri ticaret eğitiminin bir parçası olarak verilirken (Jenkins 1996), turizm alanında yapılan akademik çalışma sayısının artması ile birlikte 1960’ların sonlarına doğru turizm eğitim programları ortaya çıkmaya başlamıştır.
Türkiye’de turizm eğitimi dünyadaki gidişata uygun olarak gelişme göstermiştir. Üniversite düzeyinde turizm eğitimi ilk olarak Ankara Ticaret Yüksek Öğretmen Okulu’na 1965–66 öğretim yılından itibaren turizm bölümünün ilave edilmesiyle kurulan Ankara Ticaret ve Turizm Yüksek Öğretmen Okulu’nda verilmeye başlanmıştır. Bu tarihten itibaren 1969 yılında Ege Üniversitesi bünyesinde, 1974 yılında Hacettepe Üniversitesi bünyesinde, 1975 yılında Bursa İktisadi ve Ticari İlimler Akademisi bünyesinde, 1980 yılında Adana İktisadi ve Ticari İlimler Akademisi bünyesinde, 1982 yılında Erciyes Üniversitesi bünyesinde önlisans ve lisans düzeyinde turizm eğitimi veren birimler kurulmuş ve zaman içerisinde sayıları artmış, isimleri değişmiş ve binlerce mezun vermişlerdir (Ünlüönen ve Boylu 2005). 2011- 2013 yılları arasında Türkiye’de her düzeyde diploma veren turizm eğitim kurumlarının sayısı ve bunların öğrenci, mezun ve eğitici sayıları tablo 2’de görülmektedir.
Tablo 2: 2011-2013 Öğretim Yılları arasında Turizm Eğitiminde Okul, Öğrenci, Eğitici ve Mezun Sayıları
Eğitim türü Yıllar Okul/Üniversite
sayısı Öğrenci sayısı
Mezun
Sayısı Eğitici Sayısı Turizm meslek
lisesi
2011-2012 123 32.819 “-“ 3.003
2012-2013 125 32.748 “-“ 2.884
Turizm Ön lisans Programları
2011-2012 “-“ 50152 8340 216
2012-2013 87 56481 “-“ 263
Turizm Lisans 2011-2012 43 30020 2862 489
2012-2013 45 39555 “-“ 561
Turizm Lisansüstü Programları
2011-2012 “-“ 986 135 “-“
2012-2013 32 1264 “-“ “-“
Toplam 2011-2012 113.977
2012-2013 130.048
Kaynak: MEB, (2013) ; ÖSYM, (2013).
Tablo 2’ye bakıldığında genel olarak turizm eğitiminin her basamağında eğitici, mezun ve öğrenci sayılarında artış söz konusudur. 2012-2013 eğitim yılı itibarıyla turizm eğitimi alan öğrenci sayısı bir önceki yıla oranla ciddi bir artış göstererek 130.048 kişiye ulaşmıştır.
Ön lisans düzeyinde turizm eğitimi Türkiye’de 71 devlet, 16 vakıf toplam 87 üniversitede, 146 meslek yüksekokulu bünyesinde yer alan 212 programda verilmektedir (Erdinç ve Yılmaz, 2012). Lisans düzeyinde turizm eğitimi ise Türkiye’de 32 devlet, 13 vakıf toplam 45 üniversitede, 51 fakülte veya yüksekokulu bünyesinde yer alan 77 programda verilmektedir (ÖSYM 2012).
Türkiye’de turizm eğitimiyle ilgili genel bir değerlendirme yapılacak olursa, okul, öğrenci, mezun ve öğretim elemanı sayıları sektörle birlikte büyümüştür ve büyümeye devam etmektedir. Henüz açılmış ancak öğrenci alamamış her düzeyde birçok turizm okulu ve fakültesi verilen rakamların dışında kaldığı gibi açılması planlanan birçok turizm eğitim kurumu da vardır. Kısaca, sektörün her düzeyde ihtiyaç duyduğu insan kaynağını yetiştirmekte olan ve hacim olarak da sektörle birlikte büyüyen bir turizm eğitimi vardır. Asıl problemin diplomalıların sektörde çalışmak istememeleri olduğu görünmektedir.
Diplomalının sektörü kendine kariyer alanı olarak görmemesinin en önemli sebeplerinden birisinin diplomanın kendisine bir fark oluşturmaması olduğu da inkâr edilemeyecek bir gerçektir.
Tablo 3’te Turizm Bakanlığına bağlı belgeli konaklama tesislerinin sayısı yer almaktadır.
2012 yılı itibariyle Türkiye yatırım ve işletme belgeli olarak toplamda 3830 tesis ve 979896
yatak kapasitesine sahiptir. Seyahat acentalarının sayısı ise a, b ve c grubu olmak üzere toplam 6912’dir.
Tablo 3: Turizm Bakanlığı Belgeli Konaklama Tesisleri
Yıl Yatırım Belgeli İşletme Belgeli
Tesis Sayısı Yatak Sayısı Tesis Sayısı Yatak Sayısı
2012 960 273.877 2870 706.019
Seyahat Acentaları
Yıl A Grubu B Grubu C Grubu Toplam
2012 6655 85 172 6912
Kaynak: TTYD, 2013
Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) ve TÜİK verilerine göre; turizm sektöründe çalışanların sayısı, son yılda % 3,4 artışla 1 milyon 279 bin olurken, sigortalı olarak çalışanların sayısı da
% 40 yükselerek 680 bine çıkmıştır (ARO 2013). Bu rakamlar turizm sektöründe çalışanların yaklaşık olarak yarısının işveren tarafından sigortasının bile yapılmadığını göstermektedir.
Çalışanların sigortasız çalışmaya razı olmasının sebepleri de üzerinde düşünülmesi gereken bir konudur. Yıllarca teorik ve uygulama eğitimi alarak, stajlarda çok düşük ücretlere veya ücretsiz alt düzeylerdeki zor işleri yapmış diplomalıların sigortasız çalışmaya razı olmasını beklemek çok mantıklı değildir. Diplomalı bir meslek sahibi olabilmek için okul hayatı boyunca verilen emeğin, sarf edilen ekonomik kaynakların, ailenin emeklerinin ve umutlarının, ergenlik ve gençlik çağında en alt düzeylerdeki işleri yapmanın vermiş olduğu psikolojik sıkıntılarla mücadelenin karşılığında diplomalıların sigortasız çalışmaya veya vasıfsız işçi ücretine (asgari ücret) çalışmak istememesi gayet doğaldır. Çünkü, diploma için katlanılan zaman, ekonomik, psikolojik ve fırsat maliyetleri aslında yatırımdır ve bu yatırımın karşılığı hiçbir yatırım yapmamışlarla denk olmak olarak karşımıza çıkmaktadır. Sektörde bu şartlarda çalışmayı kabul edebilecek olanlar ancak diplomasız turizm işçileri olabilirler. Bu durum, turizm işletme sahiplerinin ucuz işçi veya Yeşiltaş ve diğerlerinin (2010) belirttiği gibi akrabalarını çalıştırmayı tercih etmelerinin bir sonucu olarak ortaya çıkmaktadır.
Sonuç
Türkiye’de turistlerin ve yerel halkın hizmetlerinden faydalandığı ancak, Kültür ve Turizm Bakanlığından turizm işletme belgesi olmayan, çok çeşitli hizmetler sunan işletmeleri turizm işletmesi tanımının dışında bırakmak gerekmektedir. Türkiye’de turizm eğitiminin sektöre paralel olarak geliştiği, her düzeyde insan kaynağı yetiştirildiği görülmektedir. Bunu sağlayabilmek için milyarlarca Dollar’lık ($) altyapı, üstyapı ve insan kaynağı yatırımı
yapılmıştır. Üstelik bu yatırımların inşa edilmesi ve ürün vermeye başlamasının zaman maliyeti ise Türkiye için 50 yıldan uzun bir dönemi oluşturmaktadır. Kişisel veya birkaç kurumun menfaatlerinin maksimize edilmesi amacıyla bu yatırımların heba edilmemesi gerekmektedir. Turizm işletmelerinin ucuz insan kaynağı bulmak veya akrabaları insan kaynağı olarak kullanmak amacıyla turizm diploması olmayan insanları çalıştırabilme lüksü ortadan kaldırılmalıdır. Bunu gerçekleştirmenin yolu da “Turizm Çalışanları Meslek Yasası”nın çıkartılmasından geçmektedir (Erbaş vd. 2013). Böylece, turizm işletmelerinde her düzeyde turizm felsefesine sahip profesyoneller çalışma fırsatı bulacaklardır. Yalnızca turizm işletmelerinde değil aynı zamanda ilgili bakanlığın merkez ve taşra teşkilatında da turizm eğitimi almış olanların istihdam edilmesi sağlanmış olacaktır. Ülke ve destinasyon bağlamında (makro düzeyde) ve turizm işletmeleri bağlamında (mikro düzeyde) pazarlama ve yönetim problemleri ortadan kaldırılmış olacaktır. Çünkü her düzeyde turizm eğitimi almış diplomalı turizm profesyonellerinin işlere yaklaşımı turizm felsefesine uygun olacaktır.
Turizmin ülke ekonomisindeki payının yanında ülkenin diğer ürünlerinin ve ülke insanın imajının oluşmasındaki payı da dikkate alınmalıdır (Temizkan 2005). Turiste seçme şansı verilse, diplomasız turizm çalışanından hizmet almak yerine diplomalı turizm çalışanından hizmet almayı tercih edeceğini düşünmek mantığa daha uygundur. Turizm meslek yasası bir dönem için insan kaynağı maliyetlerini bir miktar arttırabilir. Ancak diplomalılar dışında işgücünün olmadığı bir turizm sektörüne sahip olmak Türkiye’nin imajını ve Türkiye’ye gelen turist profilini de değiştirebilir. Turizm meslek yasasının diğer ülkelerde de çıkartılmasına destek verilmesi ve model ülke olunması da önemlidir.
Turizm çalışanları meslek yasasının çıkartılması ancak örgütlü bir mücadele ile gerçekleşebilir. Turist rehberleri bunun örneğini vermişlerdir. Turist rehberleri önce kurdukları derneklere hizmet içi eğitim seminerleri verme hakkını bakanlıktan aldılar.
Böylece, bütün turist rehberleri faaliyet gösterdikleri bölgelerdeki derneklere üye oldular.
Turist Rehberleri Birliği (TUREB) oluşan bu sinerjiyi ve temsil yetkisini kullanarak meslek yasasını çıkarmak için bir baskı unsuru olarak kullanabilmiştir.
Turizmle ilgili sivil toplum kuruluşlarına baktığımızda dünyada, Dünya Turizm Örgütü, Uluslararası Hava Taşımacılığı Birliği, Dünya Seyahat Acenteleri Birliği, Uluslararası Otelciler Birliği, Dünya Turist Rehberleri Birlikleri Federasyonu gibi örgütler, Türkiye’de ise Türkiye Seyahat Acentaları Birliği-TÜRSAB, Türkiye Turizm Yatırımcıları Derneği- TTYD, Turizm Yazarları ve Gazetecileri Derneği-TUYED, Belek Turizm Yatırımcıları Derneği-
BETUYAB, Turist Rehberleri Birliği-TUREB, Profesyonel Otel Yöneticileri Derneği- POYD, Konaklama Sektör Örgütü Platformu – TUROB, Türkiye Otelciler Federasyonu – TÜROFED (Kozak vd. 2012) gibi örgütler turizm sektörü temsilcileri olarak kabul görmektedirler. Ancak, özellikle Türkiye’de rehberler ile ilgili örgütler haricindekilerin, işveren örgütleri oldukları ve milyonlarca çalışanın temsilcisi bir sivil toplum kuruluşu olmadığı görülmektedir. Örneğin; Türkiye Seyahat Acentaları Birliği, seyahat acentaları sahipleri tarafından kurulmuş, seyahat acentası belgesine sahip olmayanların acentacılık işlerini ve faaliyetlerini yapmasını engellemek amacıyla kendi ismiyle anılan 1618 sayılı TÜRSAB kanununu 1972 yılında çıkartmayı başarmıştır. Dolayısıyla Turizm Çalışanları Meslek Yasasının çıkması hem gereklidir hem de mümkündür (Erbaş vd. 2013).
TÜRSAB ve TUREB örnekleri, Turist Meslek yasasına giden yolun ilk adımının, - Turizm çalışanlarından üyelik yoluyla temsil yetkisi alacak,
- Ülke çapında mantıklı bir örgütlenme gerçekleştirecek,
- Misyon ve vizyonu tüm turizm çalışanları tarafından benimsenmiş, bir sivil toplum kuruluşu ortaya çıkartmak olduğunu göstermektedir.
Öneriler
Turizm Çalışanları Meslek Yasasının çıkartılmasını ve diploma hakkının korunmasını kendisine misyon edinmiş, üye sayısı hızla artan, 26 kalkınma ajansı bölgesinde örgütlenen, AB ülkelerinde de örgütlenen bir turizm çalışanları sivil toplum kuruluşu olarak TİYADER (Turistik İşletme Yöneticileri, Personeli ve Avrupa Birliği Turizm Personeli İle İlişkiler Derneği) tüm turizm öğrenci, mezun, akademisyen, öğretmen ve çalışanlarını tek çatı altında toplanmaya davet etmektedir.
TİYADER' e (2013) göre turizm; Türkiye için, ekonomik değerinin yanında, toplumlar üzerindeki etkisi ve ülkelerin olumlu imaj oluşturmasındaki etkili rolünden dolayı stratejik bir sektördür. Türkiye’nin, Türk insanının, Türkiye’de üretilen mal ve hizmetlerin uluslararası alanda olumlu imaja sahip olmasını destekleyen bir sektördür. Bu sektörde faaliyet gösteren işletmelerde çalışan turizm personelinin yetiştirilmesi için, Türkiye Cumhuriyeti Devleti milyarlarca liralık yatırımlar yapmıştır. Her düzeyde turizm eğitimi veren ve mezunlarını diploma sahibi yapan eğitim-öğretim kurumları kurmuştur. Bu kurumlarda her düzeyde turizm eğitimi almış olanların önemli bir bölümü, diploma haklarının korunmamasından dolayı, hak ettikleri maddi ve manevi değeri sektörde bulamadıkları için sektörü terk etmektedir.
Bu durum, turizm sektörüne kalifiye insan kaynağı yetiştirmek için harcanan zamanın, paranın ve emeğin, boşa gitmesi, heba edilmesi anlamına gelmektedir. Sektörde faaliyet gösteren işletmeler, ucuz işçi çalıştırabilmek için diplomasız, eğitimsiz personeli tercih edebilmektedir. Sonuç olarak, ülke imajına onarılması güç zararlar verilmektedir. Bununla birlikte, turizm pazarlaması ve turizm işletmeciliği ile ilgili makro ve mikro düzeydeki sorunların temelinde de eğitimli, diplomalı turizm çalışan ve yöneticilerinin istihdam edilmemesi yatmaktadır. Turizm eğitimi almamış yöneticilerin ve çalışanların turizm felsefesinden uzak yaklaşımları Türkiye’nin turizm hedeflerine ulaşmasının önündeki en büyük engeldir.
Olumlu ülke imajı, olumlu işletme imajı, kayıt dışı çalıştırılmanın engellenmesi, adil ücrete ulaşmak, saygın bir meslek sahibi olabilmek ve diploma hakkının korunması için Türkiye Turizm Çalışanları Meslek Yasası’nın çıkartılması hayati bir önem taşımaktadır (Erbaş vd.
2013). Turizmden sorumlu bakanlığın merkez ve taşra teşkilatında da turizm diplomalıların istihdam edilmiyor olması, sektörde yaşanan problemlerin devlet bürokrasisinde de yaşanmasına sebep olmaktadır. Türk turizm diplomalıların yaşadığı sıkıntıların benzerlerini AB ülkelerindeki meslektaşlarımız da yaşamaktadır. TİYADER, sahip olduğu anlayış ve felsefeyi paylaşan insanlarla, misyonuna giden yolda ilerlemeye kararlıdır.
Tiyader’ in Misyonu ;
- Türkiye ve AB ülkelerindeki turizm öğrencileri, çalışanları ve eğiticilerini kapsayan bir örgütlenmeyle, turizm öğrenci, çalışan ve eğiticileri arasındaki bilginin ve deneyimin paylaşım platformu olmak,
- Turizm öğrenci, çalışan ve eğiticileri arasında dayanışma ağı kurmak, üyelerin iş bulmalarında ve kariyer planlamalarında destek olmak,
- Turizm ile ilgili projelere finansman sağlayan Avrupa Birliği, Dünya Bankası, IMF, BM, UNWTO gibi uluslararası kurum ve kuruluşlara ve Merkezi İhale ve Finans Birimi, Ulusal Ajans, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, İŞKUR, Kalkınma Ajansları ve TÜBİTAK gibi ulusal kurumlara teklif edilen projelerde aranan ortak veya proje sahibi STK fonksiyonunu yerine getirmek,
- Türkiye'de ve AB ülkelerinde "Turizm Çalışanları Meslek Yasaları"nın çıkartılmasını sağlamak (Erbaş vd. 2013),
- Mevcut tüm turizm çalışanlarının haklarını ve çıkarlarını savunmak,
- "Turizm Çalışanları Meslek Yasası" çıktıktan sonraki süreçte, turizm diplomalıların diploma haklarını korumak,
- Meslek odası olarak mesleğe başlayacakların belgelendirmesini yapmak, turizm eğiticileri ile projeler yapmak, kurslar ve eğitimler vermek,
- Turizm eğitimi veren ortaöğretim ve yükseköğretim kurumlarının her türlü projelerini gerçekleştirmelerinde finansman ve insan kaynağı desteği sağlamaktır.
Tiyader’ in Vizyonu;
- 2015 yılı sonuna kadar Türkiye'de 26 kalkınma ajansı bölgesinde 26 şube açmış olarak ülke çapında 50 bin üyeye ulaşmak,
- 2015 yılı sonuna kadar AB ülkelerinin en az 10 tanesinde şube açmış olarak 10 bin AB vatandaşı üyeye ulaşmak,
- 2017 yılı sonuna kadar "Türkiye Turizm Çalışanları Meslek Yasası"nı çıkarmış olmak, Böylece, Türkiye'deki turizm çalışanlarını kayıt altına almış olmak,
- Turizm çalışanlarını temsil eden, haklarını ve çıkarlarını, devlet bürokrasisi ve işverenler karşısında koruyan ve savunan bir meslek odası halini almaktır.
Bu doğrultuda TİYADER “Turizm Personeli Meslek Yasası” sonrasında yeni bir turizm personeli sistemi işleyişi önermektedir (şekil 1).
13 Şekil 1: Turizm Personel Sistemi Şeması
(Turizm Sektörünün Yönetsel, Hukuksal ve Diğer Sorunlarının Belirlenmesi)
Turizm Personeli Meslek Yasası
Konaklama Yiyecek-İçecek Seyahat Diğer Turizm İşl.
Turizm Kapsamına Girmeyen Oteller Yiyecek İçecek İşl.
Diğer işletmeler
TURİZM PERSONELİ ODALAR BİRLİĞİ Mevcut Turizm Yöneticilerinin, Çalışanlarının ve Eğitimcilerinin
Odaya İntibakı
Turizm Alanında Diplomaya Sahip Kişilerin ve potansiyel Eğitimcilerin odaya kaydı
Turizm Lise Diplomaları Turizm Ön Lisans
Diplomaları Turizm Lisans
Diplomaları Turizm Lisans Üstü
Diplomaları
Nitelikli Yöneticiler
Nitelikli Personel
Personel Havuzu C
A B
TURİZM BELGELİ İŞLETMELER
ÖNGÖRÜLEN TURİZM PERSONELİ SİSTEMİNİN YAPILANDIRILMASI VE İŞLEYİŞİ
TURİZM TANIMINA GİRMEYEN İŞLETMELER
14 Kaynakça
Christou, E.S. (1999). Hospitality Management Education in Greece an Exploratory Study, Tourism Management, 20: 683-691.
Duman, T., Tepeci, M. ve Unur, K. (2006). Mersin’de Yükseköğretim ve Orta Öğretim Düzeyinde Turizm Eğitimi Almakta Olan Öğrencilerin Sektörün Çalışma Koşullarını Algılamaları ve Sektörde Çalışma İsteklerinin Karşılaştırmalı Analizi, Anatolia:
Turizm Araştırmaları Dergisi, 17(1): 51-69.
Erbaş, A., Cankül, D. ve Temizkan, R. (2013). Turizm Personeli Meslek Yasası Girişimi:
Tiyader Örneği. 14. Ulusal Turizm Kongresi. 05-08 Aralık 2013 Bildiri Kitabı İçinde (1150-1162). Kayseri
Erdinç, S.B. ve Yılmaz, G. (2012). Günümüzde Turizm Eğitiminin Yükseköğretim İçerisindeki Yeri. Turizm Eğitimi Konferansı – Tebliğler. 17-19 Ekim 2012 Bildiri Kitabı İçinde (17-31). Ankara: MRK.
Hacıoğlu, N. (1985). Is Tourism Education Enough, Milliyet Gazetesi, 6 May, p.8.
Jenkins, C.I. (1996). Tourism Educational Systems, Institutions and Curricula:
Standardisations and Certification. Proceedings of International Conferance Tourism Industry, The Human Capital in the Tourism Industry in the XXI Century Conferance Papers. Madrid.
Kozak, N., Akoğlan Kozak, M. ve Kozak, M. (2012). Genel Turizm: İlkeler-Kavramlar, Detay Yayıncılık. Ankara.
Kuşluvan, S. ve Kuşluvan, Z. (2000). Perceptions and Attitudes of Undergraduate Tourism Students Towards Working İn The Tourism Industry in Turkey, Tourism Management (21), 251-269.
Kuşluvan, S. and Kuşluvan, Z. (2003). Perceptions and Attitudes of Undergraduate Tourism Students towards Working in the Tourism and Hospitality Industry in a Developing Economy. In S. Kuşluvan (Ed.), Managing Employee Attitudes and Behaviors in the Tourism and Hospitality Industry (pp. 77-98). NY: Nova Science Publishers.
Milli Eğitim Bakanlığı, Mesleki ve Teknik Eğitim Araştırma ve Geliştirme Merkezi. (2000).
Turizm Sektöründe Ara Kademe İnsan Gücü İhtiyacı ve Turizm Eğitimi Araştırması, Yayın No: 26, Ankara: METARGEM Yayınları.
Okumuş, F. ve Yağcı, Ö. (2005). Tourism Higher Education in Turkey. Journal of Teaching in Travel & Tourism, Volume: 5, (1-27).
Olalı, H. (1983). Dış Tanıtım ve Turizm, Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları,
Ölçme, Seçme ve Yerleştirme Merkezi. (2012). 2012 ÖSYS Yükseköğrenim Programları ve Kontenjanları Kılavuzu, 116-221, Ankara: ÖSYM.
Pavesik, D.V. ve Breymer, R.A. (1990). Job Satisfaction: What is Happening to the Young Managers? Cornell Hotel and Restourant Administration Quarterly, 31(1): 90-96.
Temizkan, R. (2005). Turist Rehberlerinin Türkiye İmajını Algılamaları, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Turizm ve Otel İşletmeciliği Ana Bilim Dalı, Hatay.
15 Ünlüönen, K. (2000). Turizm İşletmeciliği Öğretmenlik Programlarının Öğrenci Beklentileri Ve Algılamaları Açısından Değerlendirilmesi, Gazi Üniversitesi Ticaret ve Turizm Eğitim Fakültesi Dergisi, Sayı: 3.
Ünlüönen, K. ve Boylu, Y. (2005). Türkiye’de Yükseköğretim Düzeyinde Turizm Eğitimindeki Gelişmelerin Değerlendirilmesi, Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 3(12): 11-32.
Yeşiltaş, M. Öztürk, Y. ve Hemmington N. (2010). Tourism Education in Turkey and Implications for Human Resources. Anatolia: An International Journal of Tourism and Hospitality Research Volume 21, Number 1, pp. 55-71
Zagonari, F. (2009). Balancing tourism education and training: International Journal of Hospitality Management, 28, 2–9.
Zais, R. (1976). Curriculum: Principles and Foundations. New York: Thomas Crowell.
İnternet Kaynakları
Antalya Rehberler Odası (2013) [URL:http://www.aro.org.tr/haber_detay.asp?id=253]
(Erişim Tarihi: 15.12.2013).
MEB, 2013: Otelcilik ve Turizm Meslek Liseleri Programları [URL:http://mebk12.meb.gov.tr/meb_iys_dosyalar/10/08/974486/dosyalar/2013_04/1 2102621_anadoluotelcilikveturizmmeslekliseleriasl.pdf] (Erişim Tarihi: 16.12.2013).
MEB, 2013: Milli Eğitim İstatistikleri [URL:http://sgb.meb.gov.tr/www/milli-egitim- istatistikleri-orgun-egitim-20122013/icerik/79] (Erişim Tarihi: 16.12.2013).
ÖSYM, 2012: 2011-2012 Yükseköğretim İstatistikleri [URL:http://www.osym.gov.tr/belge/1- 13575/2011-2012-ogretim-yili yuksekogretimistatistikleri.html] (Erişim Tarihi:
18.12.2013).
ÖSYM, 2013: 2012-2013 Yükseköğretim İstatistikleri [URL:http://www.osym.gov.tr/belge/1- 19213/2012-2013-ogretim-yili yuksekogretimistatistikleri.html] (Erişim Tarihi:
18.12.2013).
TİYADER (2013) Turistik İşletme Yöneticileri ve Avrupa Birliği Turizm Personeli ile İlişkiler Derneği, [URL:http://www.tiyader.org/ ] (Erişim Tarihi: 20.12.2013).
Türkiye Turizm Yatırımcıları Derneği, (2012). Türkiye Turizmi İle İlgili Seçilmiş Veriler.
[URL:http://www.ttyd.org.tr/userfiles/Mix/file/DataKitapcigi2012.pdf] (Erişim Tarihi:
20.12.2013)
