ÖĞRENME PSĠKOLOJĠSĠ
Öğrenmenin Kriterler;
1-Yaşantı 2-Süreklilik
3-Davranış değişikliği
Öğrenme Ürünü DavranıĢlar:
a)İstendik Davranışlar: Eğitimin hedeflenen ve amaçlanan yönüdür.
b)İstenmedik Davranışlar: Eğitimin hatalı yönüdür.
Öğrenme Ürünü Olmayan DavranıĢlar
1-DoğuĢtan Gelenler
a)Büyüüme: Boy, kilo, hacim artışlarıdır. Fiziksel ve nicel olaylar.
b)Olgunlaşma: Organizmanın bir işi yapabilme düzeye gelmesidir.
c)Refleks: Ani, basit, otomatik tepkilerdir. Engellenemez ancak ertelenebilir.
d)İçgörüler: Hayvanlarda görülür. Karmaşıktır. Erteleme ve engelleme olmaz.
2-Geçici DavranıĢlar: Hastalık, madde kullanımı, alkol, narkoz, uyku hali.
Öğrenmeyi Etkileyen Faktörler 1-Öğrenenle İlgili Olanlar
Olgunlaşma
Hazırbulunuşluk
Dikkat
Genel uyarılmışlık hali(organizmanın uyarıcı alma potansiyeldir.)
Kaygı(beklenti durumunda çıkan endişe hali)
Yaş
Zeka
Güdülenme
Aktarım
Ket(unutma) vurma
2-Öğreten ve Yöntemle İlgili Olanlar
Konunun yapısı(bütün-parça-bütün)
Zaman(aralıklı toplu öğrenme)
Öğrenci aktivitesi
Geribildirim(dönüt)
3-Öğrenme Malzemesiyle İlgili Olanlar
Algısal ayırtedilebilirlik(Bir bilginin diğer uyarıcılardan daha ön planda algılanmasını sağlamaktır. Ör: ses tonu, beden dili, renkli kalem, büyük harf)
Kavramsal gruplandırma(bir konunun ana ve alt başlıklar şeklinde hiyerarşik olarak guruplanmasıdır.)
Anlamsal çağrıĢım(Eski ve yeni bilginin ilişkilendirilmesidir. Örnekler, açıklamalar, hikayelerin kullanımı. Zihindeki şemalarla ne kadar çok bağlantı kurulursa o kadar iyi öğrenme olur.)
Telaffuz edilebilirlik(söyleyiş kolaylığı)
DAVRANIġÇI KURAMLAR
Klasik koşullanma
Bitişiklik kuramları
Bağlaşımcılık
Edimsel koşullanma
Mekanik davranışçılık Özellikleri;
Sadece gözlenebilen ve ölçülebilen davranışlar ele alınır.
İnsan zihni doğuştan boştur
Öğrenme çevre ve yaşantılar sonucu oluşur.
Uyarıcı-Tepki arasındaki bağlantıdır. organizma yoktur.
Deney ve gözlemi benimserler.
1-KLASĠK KOġULLANMA
Organizmanın daha önce tepki vermediği nötür uyarıcıya (zil) tepki verme sürecidir.
Duyuşsaldır(korku, sevgi, aşk..) Temel ilkesi bitişikliktir. Pekiştireç her zaman koşulsuz uyarıcıdır(et) organizma pasiftir ödül ve ceza yoktur.
ĠLKELERĠ
Koşulsuz(doğal) Uyarıcı: organizmanın doğal uyarıcıya otomatik verdiği tepkidir. Ör:
köpeğin eti görünce salya akıtması et köpek için koşulsuz uyarıcıdır.
Koşullu(şartlı) Uyarıcı: Öğrenilmiş bir uyarıcıdır. Ör: köpeğin önce zile(nötür uyarıcıya) hiç tepki vermediği halde et verirken peşinden de zil çalması ve sonra sadece zil çalarak salya akıtmaya başlamasıyla zil artık burada koşullu uyarıcıdır.
Koşulsuz Tepki(doğal tepki): organizmada otomatik tepkiye yol açan uyarıcıdır. Ör: kaza yapan adamın kokması.
Koşullu Tepki: öğrenilmiş tepkilerdir. Ör: uçaktan korkma
Bitişiklik: Nötür uyarıcı ile koşulsuz uyarıcının zamansal ve mekânsal olarak eşleşmesidir.
İdeal zaman 0,5 saniyenin altında olmaması 30 saniyeninde üstüne çıkmamasıdır.
a)Ġze koĢullanma:Zil sonlandırılınca et verilmesidir.
b)Gecikmeli KoĢullanma: zil devam ederken et verilir.
c)EĢ zamanlı KoĢullanma: Zil ile et aynı anda verilir.(ancak koşullanma olmaz) d)Geçici KoĢullanma: Hiç zil olmadan 10dk da bir et verlmesidir.
e)Tersine KoĢullanma: Önce et verilir sonra zil verilir. (Normalde önce zil sonra et verilmesidir.) Pavlova göre koşullanma olmaz Rescorla’ya göre olur.
Pekiştireç: Davranışı güçlendiren uyarıcı koşulsuz uyarıcıdır. Her zaman tepkiden önce gelen koşulsuz uyarıcıdır.
Sönme: Pekiştireç(koşulsuz uyarıcı) ortamdan çıktığında veya koşullu uyarıcı tek başına verildiğinde koşullu uyarıcıya verilen tepkinin azalmasıya da zamanla ortadan kalkmasıdır.
Kendiliğinden Geri Gelme: Pekiştireç ortamda olmadığı halde koşullu uyarıcıya verilen tepkinin yeniden ortaya çıkmasıdır.
Alışma(duyusal uyum): Pekiştireç(koşulsuz uyarıcı) ortamda olduğu halde pekiştirece gösterilen tepkinin azalmasıdır. Tamamen ortadan KALKMAZ. Ör: Balık kokan yere ilk girince aşırı kokuyu aldıktan sonra belli zaman sonra onu daha az hissetme
Duyarsızlaşma:Bir duruma psikolojik ya da duygusal olarak tepki verilmemeye başlanmasıdır.
Duyarlılaşma: Bir konuda aşırı hassasiyet göstermedir.
Uyarıcı Genellemesi: Benzer uyarıcılara aynı tepkinin verilmesidir. Ör: ete, balığa, tavuğa salya akıtma.
Ayırt Etme: Farklı uyarıcılara farklı tepki vermektir.
Gölgeleme: İki uyarıcı aynı anda geldiğinde baskın olana tepki verilmesidr. Diğer uyarıcı farkedilmez.
Engelleme: Bir uyarıcıya koşullandıktan sonra o uyarıcının ardından gelen diğer uyarıcılara koşullanılmamasıdır. Ör: sürekli annesiyle parka gidip sevinen çocuğun babasıyla gitmemesi (engelleme ve gölgelemeye dikkat sorularda mutlaka ikisinide seçeneklere koyarlar karıştırılması için.)
Üst Düzey Koşullanma(2.dereceden koşullanma): Uyarıcılara tek tek koşullanma esastır.
İkinci bir nötür uyarıca koşullanmadır. Zili koşullandıktan sonra ışığada koşullanma. Ör: iş ban reklamınca cemyılmazın oynatılması. Reklam sektörlerinin özellikle sanatçıları kullanması buna öernektir.
Ön Koşullanma(Duyusal Ön Koşullanma): İki uyarıcı sürekli yanyanadır herhangi birine gösterilen tepkinin otomatik diğerinede gösterilmesidir. Ör: salıncakta çocuk sallanırken her zaman yanında da bir köpek vardır. Bir gün yine sallanırken köpek orda yoktur çocuk düşer ve salıncaktan korkar daha sonra köpeği görünce ogün orda olmamasına rağmen daha önce geçmişte bi yaşantı olduğu için ondanda korkar. 3 kız arkadaş sürekli yan yanadır. 2si tartışır sonra diğerinde de nefret ederler.
Öğrenilmiş Çaresizlik:geçmşte yaşanan olumsuzluğun geleceğe aktarımıdır. Mutlaka bir yaşantı vardır. Kişi çabalamaktan vazgeçer.
Kendini Gerçekleştiren Kehanet: Yaşantı ve deneyim Yoktur. Sadece DÜŞÜNCEYE dayanır.
Olumluda olumsuzda olabilir.
Garcia Etkisi(Olumsuz tat koşullanması): Bitişikliğe karşı çıkar. Yediği bir şeyden sonra hayati tehlike yaşarsa ondan uzak durur. Ör: yumurta yiyenin akşam midesinin bulanması.
Birde bunun dalga boyutu vardır.öğretmenden korkan çocuğun sınıftan okuldanda korkmasıdır. (bana her şey seni hatırlatıyor mantığı)
Ġstenmeyen DavranıĢları Yok Etme Yöntemleri
Karşıt Koşullanma: Olumsuz tepkiye neden olan uyarıcının tam zıttının verilmesidir. Ör:
asıksuratlı öğretmen okul korkusu yapar, güler surat öğretmen okul sevgisi yapar. Tepkinin olumlu hale gelmesi sağlanır okulu sever böylece.
İtici Uyarıcı İle Koşullanma: Organizmayı rahatsız eden uyarıcı sık sık verildiğinde organizmanın vazgeçmesini sağlar. Ör: tırnak yeme davranışının bırakılması için tırnaklara oje sürmek acı tat almasını sağlamak.
Maruz Bırakma: Organizmanın rahatsız olduğu durumla yüz yüze gelmesidir.
Görmezden Gelme: Davranışın sönmesini bekleme.
Sistematik Duyarsızlaştırma: Korkuları ortadan kaldırmak için kullanılır. En azdan en çoka doğru sıralama yapıır. Sonra aşama aşama ortadan kaldırılır. Ödül ceza yoktur.
2-BĠTĠġĠKLĠK KURAMI
Temsilcileri Watson ve Guthrie’dir. Öğrenmeyi oluşturan temel faktör bitişikliktir.
En Sık İlkesi: Sık tekrar edilen davranışlar daha kolay öğrenilir. Ancak Gutri bunu rededer ona göre tek deneme yeterlidir tekrara gerek yoktur.
En Son İlkesi: En son yapılan davranış öğrenilir. Ör: bozulan tvye vurup çalıştıran adam bi daha bozulunca aynısını yapar.
Bitişiklik: Öğrenme bitişiklik sonucu oluşur.
Ödül/Ceza: İkiside bunu kabul etmez.
*Gutrinin uyguladığı yöntemler:
EĢik/AlıĢtırma Yöntemi: Uyarıcının kendisinden düşük dozlarla başlanır. Doz organizmayı rahatsız etmeyecek şekilde yavaş yavaş arttırılır. Organizmanın bu duruma alışması ve benimsemesi gerekir. Ödül ve caza yoktur.
Bıktırma Yöntemi: İstenmeyen davranış organizmaya sık sık yaptırtılarak davranıştan uzaklaştırılması sağlanır. Ör: çikolata yemesini istemediğimiz çocuğun önüne yüz tane çikolata koyup yemesi için zorlamak.
Zıt Tepki/ÇatıĢma: Sevilen uyarıcı ile sevilmeyen uyarıcı yanyana geldiğinde sevilenin hatrına sevilmeyene katlanmaktır. Ör: kediyi sevmeyen çocuğun annesinin kucağında kediyi sevdirme.
3-THORNDĠKE BAĞ/DENEME YANILMA KURAMI
Uyarıcı ve tepki arasındaki sinirsel bağdır. Hoşa giden haz veren uyarıcı varsa tepki artar.
Tamamiyle psikomotor yöntem vardır. Düşünerek değil tesadüfü yöntemle ortaya çıkar.
Bilişsel bir süreç yoktur rastlantısal deneme yanılma vardır.
Thondike ‘a Göre Öğrenmeyi Etkileyen Faktörler
a)Birincil yasalar
Hazırbulunuşluk(öğrenmeye hazır olma düzeyi)
Tekrar(öğrenmeyi güçlendirmesi için geribildirim şart)
Etki(hoşa giden güçlendirir gitmeyen zayıflatır.)
b)Ġkincil yasalar
Dikkat çeken uyarıcılar
Öğrenci özellikleri
Çoklu tepkiler
Tepki analojisi
Çağrışımsal geçiş
Etki yasası
Çağrışımsal zıtlık
At olma
Küçük adımlar
Çoklu Tepkiler: Amaca giden yolda organizmanın ortaya koyduğu tüm etkinliklerdir.
Tepki Analojisi: Benzer durumlarda benzer davranışlar sergilenir. Transferlik söz konusudur.
Karşılaştığı problemi öğrendiği yolla çözme vardır.
Çağrışımsal Geçiş: Pavlovun klasik koşullanma mantığı vardır.
Etki Yayılması: Bir davranışı ödüllendirmek isterken o davranışın öncesinde yada sonrasında olan davranışlarıda farkında olmadan pekiştirmektir
Çağrışımsal Zıtlık: Çağrışım her zaman ileriye dönüktür. Tersini çevirememe vardır. Ör: a,b,c giderken z,y,v olarak tersden gidememe.
Ait Olma: Birbirne ait olan durumlar daha kolay benimsenir.
Küçük Adımlar: Parça parça adım adım öğrenmedir.
Kademeli Yaklaşma: Yeni bir davranış kazandırma yöntemidir. Mutlaka pekiştirilir.
4-EDĠMSEL KOġULLANMA
Psikomotor davranışların pekiştireçler aracılığıyla biçimlendirilmesidir.
Klasik Edimsel
-Duyuşsal -Psikomotor
-Organizma pasif -organizma aktif -Bitişiklik ilkesi -Geribildirim ilkesi
-Uyarıcının kaynağı belli -Uyarıcının kaynağı belirsiz
*Pekiştireçler tepkiden sonra gelir. Tepkinin yapılma sıklığını etkiler.
Edimsel KoĢullanmanın Ġlkeleri
Sönme: Ödül/pekiştireç ortamdan çıktığında tepki önce artar(sönme patlaması) sonra azalır.
Alışma: Ödül/pekiştireç ortamda olduğu halde pekiştirece olan tepki azalır pekiştirece alışmadır.
Alışkanlık Kazanma: Sürekli yapılan psikomotor davranışın otomatik haline gelmesidir.
Alışkanlık öğrenme sürecinin en tepe noktasıdır. Ör: her gün yürüyen merdiveni kullanan kişi sonraki gün bozuk olsa bile tekrar yürüyen merdine yönelmesi.
Öğrenmenin Genellenmesi: Yapılan bir davranışın benzer durumlarda tekrar kullanılmasıdır.
Tepki Genellemesi: Bir davranışın arkasından ödül geldiğinde aynı ödülüalabilmek için benzer tepkilerin gösterilmesidir. Mutlaka ödül olmalıdır. Ör: odasını toplayan çocuğa annesi teşekkür edince tekrar teşekkür etmesi için sofra hazırlamaya yardım etmesi.
Ayırt Edici Uyarıcı: tepkiden önce gelir. Ör: babanın yüzünün gülüp gülmediğine bakıp ona göre konuşmak.
***Pekiştireç uyarıcıdır. Ör: parmak kaldıran çocuğa aferin demek. (aferin uyarıcı ).
Pekiştirme davranıştır. Ör: Aferin deyince çocuğun parmak kaldırmaya devam etmesi.
PekiĢtireçler
Ortama girdiğinde, ortamdan çıktığında davranışın sıklığını arttıran ya da azaltan uyarıcılardır.
Yapılarına Göre
Birincil PekiĢtireç Ġkincil PekiĢtireç
-Yaşama devamlılığı ile ilgilidir. -doğuştan gelmezler sonradan Doğuştan gelir, koşulsuz uyarıcıya karşılık gelir. Kazanılır. Koşullu uyarıcıya denk Öğrenilmemiştir. Ör: yiyecek,içecek, sağlık, hastalık gelir. Ör: kpss, puan, kupa, beğeni Radyasyon, elektrik şoku
Anlamlarına Göre
Olumlu PekiĢtirme Olumsuz PekiĢtirme
-Ortama girdiğinde organizmada hoşa -ortama girdiğinde organizmayı
giden etki yapar. Ödül anlamını taşır. rahatsız eder. ceza etkisi yapar. ortamdan Ortamdan çıkarsa rahatsız eder ceza anlamı taşır. çıkarsa organizma rahat eder. Ödül olur
Birincil Ġkincil Birincil Ġkincil
-yiyecek -kupa,ödül -kirli hava -red, hakaret
-içecek, sağlık -aferin -radyasyon, hastalık -düşük not
PekiĢtirme Davranışın sıklığı artar.
Olumlu Pekiştirme Olumsuz Pekiştirme
-ortama doğrudan organizmayı mutlu eden -ortamda organizmayı rahatsız eden hoşa giden uyarıcı katılır. Sıklığı artar. mutsuz eden uyarıcıyı kaldırarak Ör: dişini fırçalayan çocuğa aferin diyerek davranış sıklığı artar.
Sıklığın artmasıdır.
Ceza Davranışın sıklığı azalır.
1.Tip ceza 2.Tip Ceza
-ortama doğrudan organizmayı mutsuz -Ortamdan organizmayı mutlu eden hoşa giden Eden rahatsız eden uyarıcı girer. Davranış sıklığı uyarıcıyı çıkarmaktır. Mahrum bırakmaktır.
azalır. Maruz kalma vardır. Ör: pedala basmaya ör: harçlığı kesmek.
fareye elektrik verilmesidir.
Ceza davranışı yok etmez. Sadece davranışı bastırır. Davranışın doğrusunu göstermez. Ceza kişiyi değil davranışı ele almalıdır. Görev, ödev üzerinden ceza verilmez.
Cezaya Alternatif Yöntemler
1-Ara Verme(Time out): Çocuk bulunduğu ortamdan alınır.
2-Ortam Değiştirme: Ortamdaki eşyayı yeri değiştirme 3-Bıktırma
4-Ayrımlı Pekiştirme(tersine ödüllendirme) 5-Bekleme
6-Tepki Bedeli: İkinci tip ceza gibi 7-Bastırma: Birinci tip ceza gibi
PEKĠġTĠRME TARĠFELERĠ
Sürekli PekiĢtirme Kısmi PekiĢtirme KatıĢık
Pekiştirme
-Yeni bir davranış kazandırmada kullanılır. -hem oran hem aralıklı
Davranış kazandırılırken kazandıktan sonra pekiştirmeden oluşur.
Kısmi tarifeye geçilmelidir. Sönme direnci ORANLI ARALIKLI
En düşüktür. Bir zaman sonra gücünü yitirir. PekiĢtirecin gelmesi zamana bağlıdır.
pekiĢtirecin gelmesi davranıĢa bağlıdır.
Sabit DeğiĢken Artan Azalan Sabit DeğiĢken Artan Azalan -Organizma pekiş. -Pekiştirecin -sürenin -süre -Organizmanın önceden -Organizma hangi -Organizmanın -Davranışın sabit ne zaman geleceğini ne zaman gel her pekiş. Sabit şekil Belirlenmiş davranışları davranışın ardından pekiştirece ulaşması oranda azalması bilir. Ör: her ayın 15i eceği bilinmez sonra bir de azalır.
Pekiştirilir. Organizma pekiştireç geleceğini için davranışın sabit gerekir. Ör: 10 soru maaş. Ör: müffettiş bas miktar ar Kaç davranıştan sonra bilmez. En etkili tarifedir. Miktarda arttırlması 8, 6 diye. Kınları tar. Ör:
Pekiştirmenin geleceğini davranış sayısı belli değil. Gerekir. ÖR: test çözerken sınav 5,7,9 dk.
Bilir. Davranış sayısı belli. Ör: 100. Müşteriye araba önce 10 soruda ödül sonra 15 Ör: 3 golden sonra para.
Diğer PekiĢtirme Tarifeleri
1-Eşzamanlı Tarife: Kişiye aynı anda birden fazla seçenek sunulmasıdır. Ör: Maaşınız nakit mi olsun çek mi
2-Tesadüfi Pekiştirme: Tamamen rastlantısal olarak ortaya çıkan olayların ilişkilendirlmesinden kaynaklanır. (batıl davranışlar).
3-Karşıt Pekiştirme: Yasaklanan bir davranışın azalması gerekirken daha da artmasıdır.
4-Davranışta Konsrant (Zıtlık): Bir davranış vardır iki ortam bulunur birisinde davranış pekiştirilir diğer ortamda pekiştirilmez pekiştirilen yerde artar diğerinde azalır, ortadan kalkar.
Ör: evde çocuğun bi şey isterken ağlaması okulda öğretmene karşı yapamaması 5-Simgesel(sembolik): 10 yıldız biriktirene 1 sinema bileti hediye gibi.
6-Crespi Etkisi: Pekiştireç arttıkça performans artar. ör: Bin tl’ye bir işse 5 bin tl’ye on iş.
Kademeli YaklaĢma(Biçimlendir/ġekillendirme): Öğrencinin ulaşması istenen hedefler belirlenir. Hedef en küçük parçalara bölünür. Sırayla yapma zorunluluğu yoktur. Kullanılacak pekiştireçler belirlenir. Hedefe ulaşıncaya kadar devam edilir. Basitten karmaşığa doğrudur.
Yeni bir davranış kazandırılırken kullanılır. Her doğru davranış sonucu pekiştirilr.
Zincirleme DavranıĢ: Davranış sırayla yapılır. Biri yapılmadan diğerine geçilmez. Bireysel fark önemsenmez. Pekiştireç davranış tamamlandıktan sonra verilir.
KoĢullu AnlaĢma: Kişinin istediği bir şeyi elde edebilmek için kendisiyle veya bir başkasıyla yapmış olduğu sözleşmedir. Ortak bir anlaşma vardır. Davranışlar arasında ön koşul yoktur.
Ör: eğer tüm soruları çözersem sinemaya gideceğim.
Premack Ġlkesi: Koşullu anlaşmanın özel halidir. Bireyin en çok yapmak istediği şey ile en az yapmak istediği davranışlar ön koşul olarak birbirne bağlanır. Bir başkasıyla yapılır. Ör:
ödevlerini yaparsan sinemaya gidebillirsin.
Kaçma: Bireyin istenmeyen bir durumdan uzaklaşmasıdır. Ör: yağmurdan kaçma.
Kaçınma: Bireyin istenmeyen bir durum ihtimaline karşı önlem almasıdır. Ör: yağmur yağacak diye şemsiye almak.
Psikolojik Tepkisellik: Düzenlemeler ve dayatmalar karşısında özgürlüklerin sınırlandırılması ve hürriyetlerin engellenmesinin insan davranışlarına yansımasıdır.
Programlı Öğretim: K(küçük adımlar)E(etkin katılım)B(başarı)A(anında dönüt düzeltme)B(bireysel hız)=KEBAB
BĠLĠġSEL DAVRANIġ KURAMLARI İçsel pekiştirmeyi savunur. Organizma aktiftir. U-O-T
Bandura(Model Alma, Dolaylı Öğrenme, Sosyal Öğrenme): Başkalarını gözleme yoluyla yeni davranış kazanılır.
AĢamaları
Dikkat Hatırlama Uygulama Güdüleme
-Öğrenme dikkatle başlar. –Modelin davranışlarını -Modelin davranışlarını Doğrudan pekitirme:
Modelin davranışlarına zihninde kaydettiği kendi davranışlarıyla (ödülü gözlemci alır.) Dikkat edilip izlenir. basamaktır. bütünleştirmesidir. Dolaylı pekiştirme:
Önce zihinsel tekrar ve provalar (Ödülü model alır) Yapılır. Daha sonra eyleme dönüş İçsel pekiştirme:
türülür. (Her şeyi kendi istediği için yapmasıdır.)
Statü: Yüsek statüdeki modelin davranışları iyide kötüde olsa model alınır. Eşit stadülerde ise sadece iyi olan davranış model alınır. Düşük statüdeki model hiç bi şekilde örnek alınmaz.
Model Alınan Davranışlar: ödüllendirilen davranışlar, basit davranışlar, pratik olanlar, fayda sağlayanlar. Çocuklarda saldırgan davranışlar daha çok model alınır.
Gözlemcinin Özellileri
1-Sembolleştirme Kapasitesi: Zihinsel kodlama yeteneğidir hatırlama basamağı.
2-Öngörü Kapasitesi: Geleceği önceden tahmin etme
3-Dolaylı Öğrenme Kapasitesi: Bazı şeyler başka insanlardan öğrenilir.
4-Özyeterlilik Kapasitesi: Bir işi yapıp yapamayacağı konusunda kendisinde duyduğu inançtır.
5-Özyargılama Kapasitesi: Kendi davranışlarını sorgulayan, eleştiren, yargılayandır.
6-Özdüzenleme Kapasitesi: Davranıştır. Kendi davranışlarını planlama, değiştirme, düzenlemesidir.
7-Karşılıklı Belirleyicilik Kapasitesi: Karşılıklı belirleyicilik vardır. Çevre-birey-davranış
Dolaylı YaĢantılar
Dolaylı Pekiştirme: Modelin yaptığı davranışın ardından ödül geldiğinde gözlemcide o davranışı ortaya koyar. Mutlaka somut ödül olması lazım.
Dolaylı Güdülenme: Ödül yoktur sadece isteklilik vardır. Modelin yaptığı davranışın arkasından ödül gelmesede güdülenir ve istek duyar. Ör: arkadaşının atandığını görmesi Dolaylı Ceza: Modelin yaptığı davranışın arkasından ceza geldiğinde gözlemci o davranışı yapmaz. Ör: yaramazlık yapan öğrenciye öğretmenin bağırması diğer çocuğun bunu görmesi.
Dolaylı Duygu: Modelin sahip olduğu bir duygunun gözlemcinin hiçbir yaşantısı olmasada benimsemesidir. Ör: köpek balığından korkmak.
TOLMAN GĠZĠL(ĠġARET,AMAÇLI)ÖĞRENME
Öğrenme çevreyi keşfetme sürecidir. Gizil öğrenme farkına varmadan ödül olmadan bilinçsizce yapılan öğrenmedir. İhtiyaç duyana kadar öğrendiğinin farkına varmaz.ör: yolda farkına varmadan eczanenin yerini öğrenme
Bilişsel Harita: Çevreyi keşfettikçe zihinsel harita genişler.
Yer Öğrenme Yeteneği: Kişinin çevre ve mekan bilgisini zihnine yerleştirme yeteneğidir.
Bilişsel Senaryo: Farkına varmadan yapılan zihinsel kurgulardır.
Eşdeğer İnançlar: Asıl amaç ile alt amacın yer değiştirilmesidir. Ör: dersi geçsede 90 alıp ağlayan öğrenci.
En Az Çaba İlkesi: Tasarruf vardır en az çaba ile verim elde etmektir.
Alan Biliş Yolları: Bir problem durumunda organizmanın ortaya koyduğu çözüm stratejileridir.
Öğrenme Değişkenleri: Çevresel(ısı,ışık..) bireysel(hormon kalıtım..) ara değişken(ilgi, istek..)
BĠLĠġSEL KURAMLAR
GESTALT KURAMI
İnsan zihni bütünden parçaya doğru algılama yapar. Bütün parçaların toplamından daha anlamlıdır. Özellikler;
1-Şekil/Zemin(figür/fon):Odaklanan uyarıcı şekildir. Odağın dışında olanlar zemin. Ör: yazı şekil sayfa zemin.
2-Yakınlık: Uyarıcıların zamansal ve mekânsal yakınlığıdır. Uyarıcılar benzer olmak zorunda değildr. Sadece yakın olmaları yeterlidir. Ör: 0 312 999 diye gruplama yapılması. Dil bilisi kuralları genellikle.
3-Basitlik: İnsan zihni basitten karmaşığa ve kolaydan zora doğru algılar.
4-Benzerlik: Ortak özelliklere sahip uyarıcıları gruplandırarak algılamaktır. Ör: sınıftaki kızlar, öğretmenler…
5-Simetri: Birbirleriyle simetrik olan uyarıcılar daha kolay algılanır.
6-Süreklilik/Devamlılık: Süregelen, istikrar gösteren ve devam eden durumlar daha kolay algılanır.
7-Tamamlama/Bütünleme: Eğer insan zihninde herhangi bir durumla ilgili tam bir algı varsa o uyarıcı eksik bile olsa tam algılanır. Ör: yarım kalan dizinin düşüncede tamamlanması.
8-Phi-Fenomen: Hareket etmediği halde bir uyarıcının hareket ediyormuş gibi algılanmasıdır.
Algı Kuralları
a)Algıda DeğiĢmezlik: Her durumda ve her koşulda uyarıcı ile ilgili algının değişmesidir. Ör:
parlaklık, şekil, renk…
b)Algıda Seçicilik: Seçici algıdır. Kişinin ilgi ve ihtiyaç duyduğu uyarıcılrın diğer uyarıcılara nazaran daha ön planda olmasıdır.
c)Algısal kurulum: Kişinin kendi beklentilerini ve tutumları çerçevesinde uyarıcıları algılamasıdır.Ör: 11-12-B-14
d)Derinlik Algısı: Perspektif algısıdır. Uyarıcılar 3 boyutlu olarak algılanır.
İlüsyon/Yanılsama: Uyarıcı vardır. Her inanda olabilir. Var olan uyarıcının farklı şekilde algılanmasıdır. Ör: çay bardağındaki kaşığın eğik gibi algılanması.
Hallüsünasyon: Uyarıcı yoktur. Psikolojik rahatsızlıklarda olur. Olmayan uyarıcının varmış gibi algılanması.
**Kofka’nin Ġz Kuramına göre; öğrenme bellekte oluĢan izdir. Ona göre unutma iki türlüdür: 1. YanlıĢ ipucu yerleĢtirme 2. Bellek izinin bozulmasıdır.
**Wertheimer’ın Üretici DüĢünme kuramında iki tip öğrenmeden bahseder. Ġlki A Tipi çözümler(orjinaldir düĢünerek, algılayarak, mantıksal iliĢki kurarak yapılır) diğer B Tipi çzümler(ezbere dayalı öğrenme). Üretici düĢünmeyi engelleyen faktörler
Duygusal engeller: psikolojik durum, ruh sağlığı
Algısal engeller: olayın bütünlüğünü görememek
Kültürel engeller: gelenek, inançlar, değerler
İşleve takılma: bir nesneyi amacı dışında kullanmamak.
Algısal kurulum: beklenti, tutum, önyargı.
KÖHLER ĠÇ GÖRÜSEL ÖĞRENME(Kavrayarak, SeziĢ yoluyla)
Önce hazırlık aşamasında psikomotor deneme-yanılma yapılır. İkinci olarak kuluçka ve bekleme aşamasıdır. Zihninde deneme yanılma yapılıp düşünme evresidir. Son olarak aniden birden bire çözüm oluşur. İçgörüsel öğrenmede çözüme geçiş ani ve tamdır. İpucu vardır.
Mantıksal ilişki kurularak açığa çıkar. Kalıcı öğrenme sağlanır.
***Ġçgörüsel öğrenmede deneme yanılma var sonra çözüm bulunuyor.
***Kavrayarak öğrenmede deneme yanılma yok kafada düĢünüp kuruyor sonra çözüme gidiyor.
KURT LEVĠN ALAN KURAMI
İnsan zihni her zaman tam olmak ister. İnsanı anlamak için tüm yönleriyle değerlendirilmesi gerekir. İnsanı etkileyen fiziksel ve psikolojik çevre vardır. Fiziksel çevre bireyin dışındakilerdir(ısı, ışık,gürültü) Psikolojik ise içseldir(duygu, istek, hayal)
Yaşam Alanı: bireyin algıladığı biçimiyle dünyadır. Kişinin hayatında en önemli olan durumlar kişinin yaşam alanını oluşturur. Her yaşta yaşam alanı farkıdır. Ör: 2 yaşındaki çocuğun merkez oyun varken 30 yaşındakinde iş eş vardır.
Zeigarnik Etkisi: Tamamlanmayan görevler eksik kalanlar daha fazla hatırlanır.
Donma Etkisi: Doğru veya yanlış bir davranış veya bir görevin sonuna kadar tamamlanmasıdır.
BĠLGĠ ĠġLEME KURAMI
Bazı öğrenmeler zihinseldir. Öğrenme ve performans aynı anlama gelmez.
Dışsal pekiştirme değil içsel pekiştirme önemlidir. Öğrenci aktifdir.
Yaparak-yaşayarak öğrenme ön plandadır. Bilgiyi yapılandıran işleyen öğrencidir.
Kodlama süreçlerine önem verirler.
Öğretmen rehberdir. Bilgiyi aktaran değil yapılandırılmasında katkıda bulunur.
Eski bilgiyle yeni bilginin ilişkilendirilmesi önemlidir.
Bellek Depoları(Türleri)
1-Duyusal Kayıt(Anlık,İkonik): Kapasitesi sınırsızdır. Saklaması en fazla 1-3 saniyedir.
Bilginin geldiği ilk kapıdır. Eğer bir bellekde saklama süresi sınırlı ise orada unutma vardır.
Bilgi henüz işlenmemiştir. Orjnal saf halinde buluur.
2-Kısa Süreli(İşleyen, Aktif):Kapasitesi ve saklama süresi sınırlıdır. 20-30 saniye. Bilgiyi duyusal kayıttan alır tepkiye dönüştürüp uzun süreli belleğe aktarır. Bilginin uzun süreli bellekten geri getirilmesini sağlar. Bilgiyi kodlanlandıran anlamlandıran işleyen bellektir.
Sürekli tekrar unutma yapar.
3-Uzun Süreli Bellek: Kapasite ve saklama süresi sınırsızdır. Unutma yoktur.insan zihninin arşividir.
a)Anısal Bellek(Episodik): Otobiyografik bellek kişinin hatıraları, yaşadıkları bu bellekte saklanır.
b)Anlamsal(Semantik): Okulda yapılan akademik öğrenmeleri sağlar formüller, tanımlar…
c)ĠĢlemsel(Prosedürel): Psikomotor becerilerin basamak basamak kaydedildiği bellek türüdür. Zor kaydedilir ama bir daha unutulmaz. Ör: kek yapımı.
BiliĢsel Süreçler
1-Bilginin Duyuşsal Kayıttan 2-Bilginin Kısa Süreli Bellekten 3-Bilginin Kısa Süreliden 4-Bilginin Uzun Süreli Kısa Süreliğe Aktarımı Tepkiye Dönüşmesi Uzun Süreliye Aktarımı Bellekten Kısa Süreliye Geri
Dikkat -Sürekli Tekrar -Etkinlik Getirilmesi
Algı -Gruplama -Açık/örtük Tekrar -Hatırlama
-Kodlama/Anlamlandırma -Unutma
-Yanlış Yerleştirme Doğal Otomatik Kodlama Bellek Destekleyen Ġpuçları -Bastırma
-Örgütleme (Yapay Kodlama) -Bozulma
-Eklemleme(En etkili) -Ket vurma
-Bilgiyi Değiştirme
Zihinsel İmajlar Sözel Semboller
-Anahtar Sözcük -Baş Harf Stratejisi
-Yerleşim a)Akrostiş
-Zincirleme b)Akronim
-Askı Sözcük -Kafiye Oluşturma
Dikkat: Temel bilgiye odaklanmayı sağlar. Öğretmen ders anlatırken dikkat çekmek için kullandığı uyarıcılar.
a)Fiziksel Uyarıcılar: Tahta, projeksiyon, beden dili, ses tonu b)Aykırı Zıt Uyarıcılar: Siyah-Beyaz gibi
c)Duygusal Uyarıcılar: Aşk, nefret, korku d)Emir Veren Uyarıcılar: Dinleyin, not alın…
Algı: Kişi için önemli olan ilgi çeken uyarıcıların diğerlerinden daha ön planda algılamasıdır.
Sürekli Tekrar: Bilginin ortamdan sürekli tekrar edilmesi bilginin ezberlenmesini buda bilginin unutulmasına neden olur.
Gruplama: Kısa süreli bellekte daha fazla tutabilmek için rakam ve harflerle gruplama yapılmasıdır.
Etkinlik: Yaparak yaşayarak öğrenmedir. Öğrenci aktivitesi ne kadar çok olursa o kadar iyi öğrenme olur.
Açık/Örtük Tekrar: Bilginin aralıklarla tekrar edilmesidir. Aralıklı yapılan açık ve bütünsel tekrarlar bilginin kalıcı hale gelmesini kolaylaştırır.
Örgütleme: Zihinsel organizasyondur. Bilginin düzenli ve sistemli şekilde aktarılmasıdır. Ör:
kavram haritası, tablolar…
Eklemleme: Eski bilgilerle yeni bilgilerin ilişkilendirilmesidr. Bilgilerin genişlemesi, örnekler verilmesi, analoji yapılması eklemlemeyi güçlendirir.
Zihinsel Ġmajlar
Yerleşim/loci Yöntemi: Bilginin mekanla veya çevredeki eşyalarla ilişkilendirilmesidir.
Zincirleme/Bağlantı Yöntemi: Kavramlarla hikaye oluşturmaktır.
Askı sözcük: ilk olarak 1den 10 a kadar rakam yazılır. Her rakamla uyumlu bir sözcük oluşturulur. Askı sözcük, somut net ve anlaşılır olmalıdır. Öğreneceğimiz bilgi ve askı sözcük aynı cümlede kullanılmalıdır.
Anahtar Sözcük: Yabancı dil öğrenilirken kullanılır. Yabancı kavramın anlamı ve okunuşu aynı cümlede yer alır. Ör: black/bilek
Sözel Semboller Akrostiş: Kelimelerin baş harfleri ile cümle oluşturmaktır.
Akronim: Kelimelerin baş harfleri ile kelime yada kısaltma oluşturmaktır. Ör: kpss, ösym
Kafiye Oluşturma: Birbirleriyle uyumlu ve ahenkli ifadeleri kullanarak kalıcı öğrenme sağlamaktır.
Hatırlama 1-Sıralı Dizisel: Bilginin sıralı ve ardışık hatırlanmasıdır.
2-Serbest: Bilginin gelişigüzel ve rastlantısal hatırlanmasıdır.
3-Çağrışımsal: Bir bilginin başka bir bilgiyi hatırlatmasıdır.
4-Seri Pozisyon: En baştaki veya en sondaki bilginin hatırlanması ancak arada kalan bilginin hatırlanmamasıdır.
Unutma
Yanlış Yerleştirme: Bilginin yanlış şemaya aktarılmasından kaynaklanan unutmadır.
Bastırma/güdüsel unutma: Kişiyi rahatsız eden bir durumun bilinçten uzaklaştırılması anlamına gelir.
Bozulma: Bilginin kullanılmamasından kaynaklanan unutmadır.
Bilgiyi Değiştirme: Bilginin üstüste yığılmasından kaynaklanan unutmadır.
Metabiliş(Yürütücü biliş,üst biliş): Düşünmeyi düşünmek, öğrenmeyi öğrenmek , ben nasıl öğreniyorum, nasıl başarılı olacağını farketmektir.
Yürütücü Kontrol: İnsan zihninde yapılan tüm bilişsel süreçleri yöneten merkezdir.
